Συνέντευξη με τον αγαπητό φίλο μας κιθαρίστα Παξιμαδάκη Γιάννη 16-9-98 στο Ηράκλειο. Α. Πλευρά

Συνέντευξη με τον αγαπητό φίλο μας κιθαρίστα Παξιμαδάκη Γιάννη 16-9-98 στο Ηράκλειο Α. Πλευρά Γιάννη, για πες μου, πώς κι έτυχε να γίνεις μουσικός και να ξεκινήσεις να παίζεις; Πάντα μ άρεσε να παίζω μουσική, αλλά θαύμαζα τους μουσικούς από μικρός, όταν έβλεπα κάποιον μουσικό να παίζει, σε πανηγύρια που πρόλαβα στο χωριό. Απλά πήγαινες στα πανηγύρια εσύ και σου άρεσε έτσι όπως άκουγες; Ναι, έπαιρνα κάτι και το γρατζούναγα, δηλαδή ήθελα από μικρός να γίνω. Υπήρχε όργανο στο σπίτι και το κανες αυτό; Όχι, δεν υπήρχε όργανο. Αλλά πού το γρατζούναγες; Έφτιαχνα αυτοσχέδια όργανα. Εσύ, πέστα μου αυτά βρε Γιάννη μου, τι έφτιαχνες και πώς; Έπαιρνα τάβλες από μαραγκό, έβαζα χορδές από συρματόσκοινο που έβρισκα τότε στο χωριό από ποδήλατα, το ξέμπλεκα και τις έκανα χορδές από ατσάλι και δύο καβαλάρηδες. Αυτό το πράμα γρατζούναγα και νόμιζα ότι έπαιζα. Και σιγά-σιγά πήγαινες, δηλαδή, στα πανηγύρια κι άκουγες; Ναι, τα πρώτα μου ακούσματα ήταν εκεί, στα πανηγύρια. Οι γονείς σου, δηλαδή, δεν είχαν καμία σχέση με τη μουσική; Όχι καμία. Πώς τους φαινόταν που εσύ το πάλευες κι ασχολιόσουνα μ αυτά; Τους άρεσε αυτό το πράμα, αλλά δεν νόμιζαν ότι θ ασχοληθώ κάποτε με τη μουσική, δεν το χαν στο μυαλό τους. 1

Δεν είχαν πρόβλημα αργότερα που είδαν ότι εσύ άρχισες να παίρνεις άλλες Ναι, είχαν μεγάλο πρόβλημα. Δεν θέλαν να βγεις μπουζουξής ας πούμε; Ναι. Μουσικάντης; Ναι. Και για πες μου σιγά-σιγά, μεγαλώνοντας εσύ όλο και περισσότερο πήγαινες στα πανηγύρια και κει τι έκανες, δηλαδή στα γλέντια; Παρακολουθούσα, πήγαινα όσο πιο κοντά να βλέπω κι έβλεπα τα χέρια τους, δηλαδή τον τρόπο που τραγουδούσαν, διάφορα. Παρακολουθούσες τους μπασαδόρους ή τους οργανοπαίχτες; Παρακολουθούσα και τους λυράρηδες που ήταν τότε, αλλά όταν σόλαρε το λαούτο, πιο πολύ πρόσεχα τα σολιστικά όργανα. Τα σολιστικά ποια ήτανε τότε; Σόλαρε η λύρα τότε και το πρώτο λαούτο. Το δεύτερο απλά κρατούσε το πάσο, ακομπανιαμέντα. Μου είπες πριν τη λύρα, δεν υπήρχε βιολί τότε; Γεννήθηκες εσύ το 75 στο Ηράκλειο, δηλαδή τότε συνήθιζες τη λύρα πλέον κι όχι το βιολί στα γλέντια; Ναι. Τώρα τι επικρατεί; Τώρα πάλι επικρατεί η λύρα, αλλά υπάρχουνε και καλοί βιολιστές. Και σιγά-σιγά, λοιπόν, άκουγες. Μετά πήγαινες σπίτι και με το ψεύτικο οργανάκι που είχες εσύ προσπαθούσες να το παίξεις; Ναι. Έκανες τίποτα; Δεν έκανα τίποτα. Πότε πήρες το πρώτο σου όργανο; 2

Το πρώτο όργανο που πήρα ήταν ένα μπουζούκι και μάλιστα για να το πάρω, δεν ήθελαν οι γονείς μου να μου πάρουνε μπουζούκι, ο πατέρας μου είχε την άποψη ότι πρώτα πρέπει να μάθω και μετά να πάρω. Πώς να μάθεις δηλαδή; Είχε ένας φίλος μου εκεί κοντά ένα μπουζούκι και πήγαινα εγώ και το σκάλιζα. Αφού είχαμε κάποιες διαφωνίες εγώ έφυγα απ το σπίτι μικρός, δέκα τριών χρονών. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος; Ναι και αναγκάστηκαν έτσι οι γονείς μου, με βρήκανε μετά το βράδυ, το άλλο πρωί μου πήρανε ένα μπουζούκι και ξεκίνησα. Κι από τότε; Ε, από τότε είχα τριβή κάποια χρόνια, μέχρι δεκαέξι χρονών με το μπουζούκι και μετά έπιασα την κιθάρα και τώρα τα τελευταία χρόνια διάφορα άλλα όργανα. Να σε ρωτήσω, καθόλου σου χει δείξει κανένας δάσκαλος πώς να παίζεις, ας πούμε, το μπουζούκι; Ήταν το πρώτο σου όργανο όπως μου είπες. Σου χε δείξει κανένας; Δάσκαλος δεν μου χει δείξει κανένας, αλλά άκουγα από κασέτες, πάλι μελετούσα από παλιές ηχογραφήσεις. Ποιες ήταν αυτές οι ηχογραφήσεις; Ξεκίνησα με το ρεμπέτικο κι αυτό μελετάω ακόμα. Είχα την τύχη να έχω ένα φίλο που έπαιζε κιθάρα, ο οποίος είχε δίσκους γραμμοφώνου και έγραφα κασέτες απ αυτόν και μελετούσα. Μετά λοιπόν το μπουζούκι είπες ότι έπιασες την κιθάρα. Σου δειξε κανένας; Ένας συμμαθητής μου έπαιζε κιθάρα και μου έδειξε κάποια κομμάτια για να παίζω, δηλαδή κάποια που τότε τα παίζαμε σε πάρτι, για μας στην παρέα, δηλαδή ξένα, μπλουζ και διάφορα άλλα πράγματα. Κι από κει έμαθες και κιθάρα; Ναι. 3

Σε σχέση όμως με την κρητική παράδοση; Με την κρητική παράδοση ασχολήθηκα όταν έγραφα κάποια κομμάτια, δηλαδή όταν έπαιρνα ρεμπέτικα για να τα μελετήσω. Σιγά-σιγά έβλεπα ενδιαφέρον και σ άλλα κομμάτια, δηλαδή και στα κρητικά και σ άλλα παραδοσιακά και σε δημοτικά. Και πριν τέσσερα χρόνια αποφάσισα ν ασχοληθώ με το τέμπο τους, δηλαδή να δουλέψω πάνω σ αυτό το πράγμα. Δεν μου λες, συνηθιζόταν στην εποχή σου, όταν κάποιο παιδί ήθελε να μάθει ένα όργανο Μάλλον δεν θα στο θέσω έτσι, θα στο θέσω αλλιώς. Πώς μάθαινε κάποιο παιδί στην εποχή σου ένα όργανο, όταν πραγματικά ήθελε να παίζει κι εκείνο. Πήγαινε δηλαδή στα πανηγύρια και άκουγε εκεί τους οργανοπαίχτες τους πρακτικούς; Πήγαινε κι έκανε μάθημα με πρακτικούς οργανοπαίχτες ή πήγαινε στο ωδείο; Συνήθως τα παιδιά, έχω κάποιους φίλους, στην εποχή μου που ήθελαν ν ασχοληθούν με το λαούτο ή με λύρα, ή βιολί, είχαν την τύχη να βρίσκονται δίπλα σε κάποιον που έπαιζε, πάνω στ όργανό του. Πρακτικό δηλαδή; Ναι. Μάθαιναν μόνοι τους κάποια πράγματα και μετά έπαιρναν ένα όργανο και μόνοι τους, δηλαδή δεν υπήρχαν ωδεία κρητικής μουσικής στην εποχή μου. Δεν υπήρχαν ωδεία κρητικής μουσικής; Όχι, απλά υπήρχαν κάποιοι δάσκαλοι, δηλαδή κάποιοι οργανοπαίχτες που έπαιζαν οι ίδιοι στα πανηγύρια και έκαναν κάποια μαθήματα. Οπότε εσύ μου λες ότι σε κανένα απ αυτά τα όργανα, αργότερα μετά την κιθάρα, έπιασες λαούτο, ούτι, μαντολίνο, μαντόλα κ.λ.π. Αυτά πώς τα μαθες, μόνος σου; Όταν μάθεις ένα όργανο μετά είναι πολύ πιο εύκολο ν ασχοληθείς. Ναι, μόνος σου το ξεκίνησες; Ποια ήταν η αφορμή και για τα άλλα όργανα; 4

Τ άλλα όργανα ήθελα να βγάλω αυτό που έχω μέσα μου, δηλαδή δεν έχω παρωπίδες να παίξω μόνο ρεμπέτικο, να παίξω μόνο κρητικά, να παίξω μόνο δημοτικό. Κι έτσι αναγκάστηκα. Για να δοκιμάσεις, ας πούμε, και άλλα όργανα; Ναι. Και αυτά πού τα μαθες; Πάλι μόνος μου, δεν είχα κάποιο δάσκαλο. Συστηματική, δηλαδή, διδασκαλεία δεν είχες σε κανένα απ αυτά τα όργανα; Όχι. Οι γονείς σου πώς αντιδρούσανε με την πάροδο του καιρού; Με την πάροδο του καιρού είδαν και τις επιδόσεις μου, ο πατέρας μου είναι αρκετά μερακλής και η μητέρα μου και καταστάλαξαν ότι πλέον θ ασχοληθώ μ αυτό. Σε γλέντια είχες παρευρεθεί εσύ ποτέ για να παίξεις είτε ως βοηθός είτε ως κύριος οργανοπαίχτης; Σε γλέντια όχι πολλά. Σε παρέες; Ναι, σε παρέες και κάποια γλέντια που ανέβηκα για λίγο, όχι κύριο ρόλο. Δηλαδή εσύ μόνος σου δεν έχεις κρατήσει ακόμα γλέντι; Έχω κρατήσει κάποια, αλλά όχι πολλά. Πες μου, δεν έχει σημασία το πόσα; Εγώ σε ρώτησα αν, όχι πόσα; Έχεις κρατήσει; Ναι. Και μάλιστα το πρώτο γλέντι που κράτησα ήτανε με μπουζούκι το οποίο το είχα κουρδίσει εξάχορδο Πότε ήταν αυτό; Αυτό ήταν πριν δύο χρόνια. Πριν δύο χρόνια, το 96. Και το χες κουρδίσει είπες; Το χα κουρδίσει μι, σι, μι. 5

Μι, σι, μι, ενώ είναι κανονικά; Ρε, λα, ρε. Το χα κουρδίσει έτσι γιατί ο λυράρης έπαιζε τα πιο πολλά συρτά σε μι, ήταν κι ο τόνος του εκεί και παίξαμε παρέα σ ένα γλέντι, που ήταν αυστηροί ακροατές μάλιστα. Δεν είχαμε λαούτο και τους έκανε εντύπωση που βγήκε το γλέντι με μπουζούκι τόσο όμορφα κιθάρα και λύρα. Ήσουνα μπασαδόρος δηλαδή; Όχι, πιο πολύ σολιστικό ρόλο είχα. Μα αφού είχες και λύρα είπες; Ναι, συνόδευα τη λύρα. Συνόδευες τη λύρα, απλά έπαιζες και τη μελωδία ήθελες να πεις; Ναι. Το κύριο, κύριο όργανο ήτανε η λύρα όμως, έτσι δεν είναι; Ναι. Άλλο γλέντι; Με το Γιώργο τον Τσαντάκη έχουμε παίξει πρόσφατα σ ένα γάμο. Τσαντάκης; Ναι, αυτά. Και την πρώτη φορά και τις επόμενες είχες πληρωθεί γι αυτό που έκανες; Ναι. Από πριν ήταν συμφωνημένο; Από πριν ήταν κάποιο ποσό συμφωνημένο, ναι. Θεωρείς τον εαυτό σου δηλαδή επαγγελματία ή ερασιτέχνη; Ακόμα θεωρώ τον εαυτό μου πολύ ερασιτέχνη, όχι απλά ερασιτέχνη. Πού έχεις παίξει, παίζεις μόνο εδώ στην περιοχή σου; Έχω παίξει στο Ρέθυμνο, έπαιζα πέρσι ένα χρόνο και έχω γυρίσει σχεδόν όλη την Ελλάδα, γιατί μ αρέσει. Μόνος σου; Όχι, με φίλους. 6

Που παίζουν επίσης λύρα; Που παίζουν επίσης όργανα. Δηλαδή είστε κάτι σαν κομπανία; Είμαστε, ένα σχήμα έχουμε φτιάξει εδώ πέρα δικό μας. Με κρητική μουσική μόνο; Όχι μόνο με κρητική μουσική. Παίζετε και κρητικά σ αυτό το σχήμα; Παίζουμε και κρητικά και δικά μας κομμάτια. Λαϊκά δικά σας; Όχι λαϊκά, παραδοσιακά. Παραδοσιακά τα οποία τα χετε φτιάξει εσείς; Ναι. Τι δηλαδή έχετε φτιάξει εσείς; Έχουμε φτιάξει κάποια συρτά, κάποια καλαματιανά, διάφορα. Κρητικά, όμως, παραδοσιακά έχετε γράψει; Αυτά θεωρώ κάποια, δύο, τρία που έχουμε φτιάξει πως είναι παραδοσιακά, μπορούν να παιχτούν δηλαδή. Να σε ρωτήσω τώρα κάτι άλλο βρε Γιάννη, ποιον θεωρείς εσύ ότι αυτός ο μουσικός είναι καλός, όχι όνομα, τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει. Να χει γλυκό παίξιμο, να μην έχει δηλαδή οξύ παίξιμο, να δουλεύει σωστά με το χρόνο, δηλαδή να μη ξεκινάει αγχωμένα, δηλαδή ν ανασαίνει το τραγούδι που θα παίζει. Να έχει δηλαδή καλή δεξιοτεχνία; Κι αυτό το βλέπω. Να ξέρει πάρα πολύ ρεπερτόριο; Όχι συγκεκριμένα, δεν το βλέπω έτσι. Δηλαδή ένας καλός μουσικός μπορεί να παίζει μόνο κρητικά, δεν είναι ανάγκη να παίζει τα πάντα. 7

Ναι ρεπερτόριο εννοώ στην κρητική μουσική, από την κρητική παράδοση, μέσα στην κρητική παράδοση, δεν σου λέω να ξέρει και άλλα, αλλά μέσα στην κρητική παράδοση. Ναι θεωρώ ότι πρέπει να έχει. Εσύ πιστεύεις ότι ένας καλλιτέχνης, ένας μουσικός γεννιέται ή γίνεται; Εγώ πιστεύω ότι γίνεται μέχρι τα παιδικά του χρόνια, δηλαδή ανάλογα με τα βιώματα που έχει. Δηλαδή αν ένα παιδί γεννηθεί σ ένα σπίτι που ακούει κι έχει στ αυτιά του μέσα μουσική, σίγουρα θα γίνει. Εσύ όμως απ ό,τι μου πες δεν είχες κανέναν, ούτε κανένας παππούς έπαιζε. Όχι, τίποτα. Και γεννήθηκες από μόνος σου; Απλά ο πατέρας μου άκουγε πάρα πολύ. Άκουγε αυτά τα κρητικά τα παραδοσιακά; Ναι. Και στο χε μεταδώσει και σένα από μικρός ν ακούς και να σ αρέσουνε αυτά; Ναι. Και στο υποσυνείδητο, γιατί τριών χρονών παιδάκι δεν μπορεί να καταλάβεις, αλλά ακούς, σου μένουν κάποια πράγματα. Μπράβο ρε Γιάννη. Δεν μου λες, στην περιοχή σου εδώ, στα Καστέλια μου πες ότι γεννήθηκες; Καστελιανά. Καστελιανά Ηρακλείου; Όχι, Καστελιανά Μονοφατσίου, νομός Ηρακλείου. Εντάξει. Τι ακούγανε, ποιο ήταν το ρεπερτόριο; Θυμάμαι ακούγανε πάρα πολύ τότε Σκορδαλό, Μουντάκη, αυτούς τους δύο. Λυράρηδες; Ναι, ακούγανε μετά πάρα πολύ μας είχε επηρεάσει και η παρουσία του Νίκου του Ξυλούρη, δηλαδή η συνεργασία του με το Μαρκόπουλο εγώ 8

πιστεύω ότι βοήθησε να φύγουνε από κάποια, δηλαδή ότι ακούμε μόνο κρητικά, δεν ακούμε κάτι άλλο. Και ακούγανε θυμάμαι και έντεχνα, δηλαδή μου κανε εντύπωση στο χωριό μου που μπορεί ν άκουγαν στα καφενεία Θεοδωράκη, Χατζηδάκη. Και παρατηρούσα ότι ακούγανε και κάποιους μπουζουξήδες, όπως ο Παπαϊωάννου που χει κάνει και συνεργασίες με το Σκορδαλό στην κρητική μουσική. Πού έχει κάνει συνεργασίες; Ο Παπαϊωάννου, απ ό,τι γνωρίζω, έχει συνεργαστεί με το Σκορδαλό σε κάποιους δίσκους. Μπουζούκι, λύρα; Όχι, μπουζούκι δεν είχε λύρα. Μπουζούκι κιθάρα. Είχε παίξει κάποια κομμάτια του Σκορδαλού. Όπως και ο Σκορδαλός έπαιζε μπουζούκι. Συγνώμη, έπαιζε δηλαδή ο Παπαϊωάννου κομμάτια του Σκορδαλού στο μπουζούκι με συνοδεία κιθάρας; Ναι. Γιατί έτσι όπως το είπες νόμιζα ότι είχανε κάνει οι δυο τους συνεργασία. Αυτό το χει κάνει ο Μουντάκης, λύρα, μπουζούκι. Ποιοι είναι οι σκοποί, οι μελωδίες που ξέρεις εσύ απ την περιοχή σου, που παίζεις; Στην περιοχή μου, στα Καστελιανά εννοώ πάντα, δεν υπήρχανε Εκεί που μεγάλωσες κυρίως. Μεγάλωσα και Αθήνα. Κάτσε, μέχρι πόσο χρονών ήσουνα στην Κρήτη; Ήμουνα μέχρι το νηπιαγωγείο στο χωριό μου. Και από το νηπιαγωγείο μέχρι Μέχρι τρίτη δημοτικού ήμουνα Αθήνα. Και μετά από την τρίτη δημοτικού; Μετά ήμουνα Ηράκλειο συνέχεια μέχρι τώρα. Άρα στο Ηράκλειο μεγάλωσες ουσιαστικά; Ναι. 9

Τα ακούσματά σου, ή τουλάχιστον αυτά που θυμάσαι μετά τα εφτά, οχτώ σου χρόνια είναι απ το Ηράκλειο. Ναι. Λοιπόν, πες μου τους σκοπούς που ξέρεις να παίζεις εδώ του Ηρακλείου; Παιζότανε καστρινοί σκοποί, έτσι τους λέγανε και τους έπαιζε ο Αβυσσηνός, ο γέρος, γιατί παίζει και ο γιος του. Αυτούς τους σκοπούς θυμάμαι. Αυτοί είναι οι πηδηχτοί, έτσι δεν είναι, οι καστρινοί, ο μαλεβιζιώτικος ο πηδηχτός. Άλλο ήξερες να παίζεις; Συρτούς, χανιώτικους, κοντυλιές; Όχι, χανιώτικους πιο πολύ δεν άκουγα της περιοχής μου. Πεντοζάλη, σούστα; Όχι, μόνο κάποιες κοντυλιές ηρακλειώτικες κι αυτά. Κοντυλιές και τον πηδηχτό; Ναι, της περιοχής μου. Δεν μου λες, στο μαντολίνο που μου πες ότι ήταν και σολιστικό όργανο, το ούτι ήταν καταρχήν σολιστικό όργανο, το λαούτο; Και το ούτι. Λοιπόν, στο λαούτο και στο μαντολίνο έπαιζες κοντυλιές αντί να συνοδεύεις μόνο με ακόρντα; Ναι και μάλιστα έκανα ένα δικό μου κούρδισμα, δηλαδή δικό μου, εννοώ δεν το βρήκα εγώ, μπορεί να υπήρχε, αλλά μ άρεσε στ αυτιά μου. Το μαντολίνο κουρδίζεται μι, λα, ρε, σολ. Όπως το βιολί; Όπως το βιολί. Εγώ το κούρδιζα μι, λα και μι, λα πάνω, αλλά μία οκτάβα και συνόδευα και ο ίδιος τον εαυτό μου στις κοντυλιές που έπαιζα. Το χεις ξανακούσει αυτό από άλλους; Από άλλο δεν το χω ξανακούσει, αλλά σίγουρα θα υπάρχει. Ανέβαζες δηλαδή τις δύο πάνω χορδές στο μαντολίνο μου πες αυτό; Ναι και στη μαντόλα πάει πάρα πολύ όμορφα αυτό το πράγμα. 10

Κι έπαιζες εκεί κοντυλιές; Ναι. Ποιες κοντυλιές ξέρεις; Του Καλογερίδη. Όλες; Όχι όλες, κάποιες κοντυλιές του Καλογερίδη. Ποιες; Είναι του μι κάποιες κοντυλιές εκεί πέρα και πιο πολύ πρόλαβα και είχα περάσει τότε τις ανωγιανές κοντυλιές. Ποιες είναι οι ανωγιανές κοντυλιές; Πρέπει να τις παίξω. Με ονόματα δεν τις ξέρεις; Δεν είναι με τίτλους, γιατί συνέχεια βάζουνε μαντινάδες διαφορετικές. Βάζουν μαντινάδες διαφορετικές; Και έτσι δεν μένει, δεν μπορείς να πεις είναι αυτή η κοντυλιά η τάδε. Και έτσι τις ονομάζουνε με τον τόνο που τις παίζεις, ας πούμε, λένε του ρε η κοντυλιά, επειδή δεν βάζουν τίτλο. Τέτοια εννοώ ονόματα, του ρε, του λα; Ναι, του ρε και του ρε. Ποιες ξέρεις να παίζεις, του μι μου είπες πριν; Του ρε κι όταν θέλω να παίξω κάποιες άλλες κοντυλιές, δηλαδή σε άλλο τόνο συνήθως αποφεύγω να τις παίζω κλειστά, δηλαδή θέλω να συνοδεύω τις μπουργάνες. Μπουργάνες τι είναι; Έχω ακούσει την χοντρή χορδή της λύρας (σολ) να τη λένε στη Σητεία «βουργάρα». Μπουργάνες λέω εγώ, δεν ξέρω αν είναι σωστό ή λάθος, λέω τις χοντρές χορδές σ ένα όργανο, που συνήθως τις χτυπάμε παίζοντας τη μελωδία. Ως συνοδεία δηλαδή αυτό; Ναι, ως συνοδεία. 11

Δε μου λες, αυτό το κούρδισμα το περίεργο που είπες ότι κάνεις στο μαντολίνο και στη μαντόλα, το κάνεις και στο λαούτο; Στο λαούτο κάνω κάτι διαφορετικό. Ποιες είναι οι πραγματικές χορδές του λαούτου; Εδώ στην Κρήτη είναι πάλι μι, λα, ρε, σολ. Αλλά εγώ κουρδίζω σαμανέδες. Τι είναι αυτό; Σαμανέδες, είναι κάποιοι αμανέδες, αλλά με ρυθμό, δεν είναι ελεύθεροι αμανέδες εδώ στην Κρήτη. Δηλαδή το «δακρύζω με παράπονο» ή κάποιοι άλλοι αμανέδες κουρδίζω την πάνω πάλι, την τελευταία τη χορδή τη σολ, τη κουρδίζω μι. Μι, λα, ρε, μι δηλαδή; Ναι. Γιατί το κάνεις αυτό; Για να χω συνοδεία ο ίδιος απ τον εαυτό μου. Και γι αυτό αλλάζεις, πειράζεις μόνο την πάνω, πάνω χορδή; Ναι. Και το ίδιο κάνω και στο ούτι. Είναι διπλές οι χορδές στο ούτι και στο μαντολίνο; Στο ούτι η πάνω είναι μονή. Πάντα; Όχι πάντα. Οι Άραβες συνήθως βάζουνε διπλή χορδή πάνω. Αλλά έχει επικρατήσει μονή χορδή. Όπως και στο μπουζούκι καμιά φορά, στο εξάχορδο όπως γνωρίζω, δεν παίζαν και τις έξι, είχανε μπουζούκια με μονές χορδές για να πετύχουν άλλο ηχόχρωμα. Μάλιστα, πολύ ενδιαφέροντα πράγματα. Όταν πηγαίνεις να παίξεις αλλού, διαφοροποιείς το ρεπερτόριό σου; Ναι, σχεδόν πάντα το κάνω αυτό. Σχεδόν πάντα, γιατί; Θέλω να γνωρίζουνε αυτά που παίζω ο κόσμος. Και το κάνω αυτό για να μπορούν να συμμετέχουνε. Δηλαδή όταν παίζεις ένα κομμάτι, αφήνεις 12

κάποιο κενό ή κοντυλιές είναι αυτό ή κάποιο άλλο κομμάτι που απαντάει ο άλλος, δηλαδή λες τη μισή μαντινάδα, απαντάει ο άλλος κι έτσι γίνεται. Κι έτσι υπάρχει κι η όρεξη, το κέφι το απαιτούμενο. Αλλά ότι διαφοροποιώ το ρεπερτόριο δεν σημαίνει ότι δεν τους βάζω ν ακούσουν και κάτι άλλο, δηλαδή μ αρέσει να τους πειραματίσω, να τους δίνω ν ακούνε κάτι διαφορετικό. Τώρα λέγονται μαντινάδες; Ναι. Σε ποιες περιπτώσεις, με τις κοντυλιές ας πούμε; Ναι. Μόνο με τις κοντυλιές λέγονται μαντινάδες; Και με τις κοντυλιές και στους συρτούς. Και ποιες είναι οι περιπτώσεις που λέγονται μαντινάδες; Οι περιπτώσεις είναι, περισσότερο αυτοσχεδιάζουν. Στις παρέες κυρίως; Στις παρέες. Όχι σε γλέντια; Και σε γλέντια αυτοσχεδιάζουν, αλλά πιο πολύ στις παρέες. Τα όργανα που παίζεις, το λαούτο, το ούτι, η μαντόλα, το μπουζούκι έχουν στολίδια απάνω τους; Αυτά που έχω εγώ έχουν κάποια στολίδια. Τα οποία να χουν και ηχητικό αποτέλεσμα; Ηχητικό αποτέλεσμα. Λένε ότι επηρεάζει τον ήχο αν φορτώσεις πολύ, έτσι λέγανε οι παλιοί, το όργανο. Εγώ απ ό,τι γνωρίζω δεν επηρεάζει τόσο πολύ, δηλαδή δεν έχουνε ηχητικό αποτέλεσμα, αλλά απλά εγώ πιστεύω ότι σε δένει πιο πολύ με το όργανο κι η φιγούρα που έχει πάνω. Εσύ το χεις γεμίσει; Τώρα τα όργανά μου δεν τα χω γεμίσει, αλλά αν θα φτιάξω τώρα κάποια όργανα δεν θα τα γεμίσω, θα τα φτιάξω κομψά όμως. 13

Παίζεις και συγγενικά όργανα του μπουζουκιού δηλαδή ταμπουρά, σάζι, μπαγλαμά; Ναι και τζουρά. Για πες μου και τα μεγέθη τους. Ας ξεκινήσουμε απ το μικρότερο. Ξεκινάς με το μπαγλαμά που υπάρχουνε οι μπαγλαμάδες τσέπης ή φλακής λεγότανε που χαν τρεις μονές χορδές και μία οκτάβα. Δηλαδή τάση στα τάστα. Ξεκινούσαν απ το ρε και φτάναν στο ρε. Μετά πάμε στον κανονικό μπαγλαμά με έξι χορδές, είναι μετά ο μπαγλαμάς. Τζουρομπαγλαμάς; Έτσι λέγεται. Έχει πιο μακρύ μανίκι νομίζω; Έχει πιο μακρύ μανίκι και το σκάφος του μπαγλαμά. Μετά πάει ο τζουράς, ο τζουράς μετά με μεγάλο σκάφος, το μπουζούκι το κανονικό, γιατί αυτό το μπουζούκι που παίζουμε σήμερα δεν είναι μπουζούκι με το σκάφος, είναι μπουζουκομάνα, έτσι λέγεται το σκάφος στα σημερινά μπουζούκια. Τι διαφορά έχει δηλαδή; Η μπουζουκομάνα έχει φαρδύ σκάφος, δηλαδή αυτό το σκάφος που έχουμε σήμερα, ενώ το μπουζούκι έχει πιο αχλαδόσχημο και πιο μικρό σε όγκο σκάφος. Αυτός δεν είναι ο ταμπουράς; Όχι. Τι διαφορά έχει με τον ταμπουρά; Ο ταμπουράς έχει μπερντέδες και στριφτάρια πάνω για τις χορδές. Ένα όργανο που παίζουμε εδώ στην Κρήτη πάλι που πρώτος ο Φουσταλιέρης πειραματίστηκε, πήρε ένα ταμπουρά, έβγαλε τους μπερντέδες κι έβαλε συγκερασμένη κλίμακα. Τάστα δηλαδή όπως στο μπουζούκι. Τάστα όπως στο μπουζούκι με αποτέλεσμα να πετύχει ένα λαμπερό ήχο στα ηχοχρώματά του. 14

Δεν ήταν το ίδιο με το μπουζούκι; Όχι δεν ήτανε καθόλου το ίδιο, γιατί είχε σκάφος ταμπουρά. Το σκάφος του ταμπουρά με του μπουζουκιού σε τι διαφέρει; Του ταμπουρά συνήθως είναι σκαμμένο όλο το σκάφος. Δηλαδή σε ήχους σε τι διαφέρει; Και σε σχήμα. Σε σχήμα είναι σκαφτό. Σπάνια φτιάχνουν ταμπουράδες με Σαν μέγεθος είναι το ίδιο; Όχι, είναι λίγο μικρότερο απ το μπουζούκι, πολύ λίγο. Μετά πάμε στο μπουζούκι, μετά; Είναι η μπουζουκομάνα. Που είναι αυτό που παίζουμε σήμερα είπες; Αυτό που παίζουμε μ αυτό το σκάφος και σταματάμε εκεί στα μπουζούκια. Το σάζι; Το σάζι έχει κι αυτό ποικίλες Τι είναι το σάζι; Το σάζι είναι κι αυτό ένα σκαφτό όργανο, δεν είναι με ντόγιες, δηλαδή αυτή είναι η αρχική του μορφή, έχει μακρύ χέρι. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μεγάλος ταμπουράς; Ναι. Είναι μεγαλύτερο απ το μπουζούκι; Το κανονικό σάζι είναι πιο μακρύ το σκάφος απ το μπουζούκι, αλλά πολύ πιο αχλαδόσχημο από το μπουζούκι το σάζι και ο ταμπουράς. Μου πες ότι τραγουδάς Γιάννη έτσι; Ναι. Συνήθως ποιοι συνήθιζαν να τραγουδάνε οι πασαδόροι ή οι σολίστες; Συνήθως συνήθιζε ο σολίστας να τραγουδάει και με το να εμφανιστούν κάποιοι μεγάλοι τραγουδιστές στην Κρήτη που ήταν πασαδόροι επικράτησε να τραγουδάνε όποιος μπορεί να τραγουδάει κι έχει καλή 15

φωνή. Δηλαδή δεν παίζει ρόλο πια ποιος τραγουδάει. Αλλά έχω ακούσει και το εξής, αυτός που παίζει καλή λύρα ή βιολί αλλά δεν τραγουδάει, το βλέπουν δηλαδή αρνητικά. Κατά αντίστοιχη περίπτωση όποιος τραγουδάει και είναι και καλός λυράρης είναι προτέρημα, έτσι; Ναι, είναι προτέρημα. Χρησιμοποιείτε τώρα στα γλέντια ηχογραφημένη μουσική; Ηχογραφημένη μουσική Δηλαδή έτοιμη σε κασέτα, αντί να παίζει η ορχήστρα να παίζει η κασέτα. Αυτό το χω δει εγώ, αλλά σε άλλα πράγματα. Δηλαδή είναι η νύφη απ την Καλαμάτα κι ο γαμπρός απ την Κρήτη και επειδή η ορχήστρα δεν μπορεί να παίξει καλαματιανά ή κάποια άλλα που θέλει η νύφη ή οι συγγενείς της νύφης που κατεβαίνουν σε γλέντια, έχουν μία κασέτα και τη βάζουν. Μετά; Μετά κανονικά η ορχήστρα. Ποιο είναι πιο ωραίο, πώς αντιδρά ο κόσμος τι προτιμά, την κασέτα ή την ζωντανή μουσική; Σίγουρα πάντα τη ζωντανή μουσική. Εσύ παίζεις φαντάζομαι με ενισχυτές και με μεγάφωνα. Τα αποφεύγω και τρία χρόνια τώρα έχω φάει και το λαιμό μου και τα χέρια μου γιατί τραγουδάω και παίζω χωρίς. Σοβαρολογείς; Ακόμα και σε Μαγαζιά. Και σε παρέες μεγάλες και σε γλέντια φίλων; Ναι. Δεν το προτιμάς δηλαδή, αυτό μου λες; Ναι, δεν το προτιμώ. 16

Μπράβο ρε Γιάννη. Υπάρχουν κάποιοι κανόνες για το ρεπερτόριο ποιο θ αρχίσει πρώτο όσον αφορά την Κρητική παράδοση. Ας πούμε θα παίξουμε πρώτα σιγανό, μετά πεντοζάλη, μετά σούστα; Ξεκινάνε κι ανάλογα τι είναι, βάφτιση, γάμος ή που παίζουνε. Ξεκινάς με σιγανούς, μετά κάποιους συρτούς και μετά σιγά-σιγά που ξεκινάει το κέφι πιο πολύ. Πώς το κρατάτε το κέφι, τι παίζετε; Αυτό είναι στο χέρι του κάθε οργανοπαίχτη, δηλαδή είναι ταλέντο. Σίγουρα κρατάς κάποια κομμάτια που τα γνωρίζει ο κόσμος, χορευτικά κι αυτά και μ αυτά ανεβάζεις το κέφι. Κατά τη γνώμη σου ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ Σητείας και Ηρακλείου ή Σητείας και Ιεράπετρας; Δηλαδή εσύ χωρίς να δεις ποιος παίζει θα ξεχώριζες αν είναι ένα στειακό ή αν είναι ηρακλειώτικο παίξιμο; Ναι, ξεχωρίζουνε. Από τι ξεχωρίζουνε; Β. Πλευρά Η στειακή μουσική έχει πολλές επιρροές, δηλαδή έχει βάλει την κιθάρα στη μουσική την κρητική, είναι πιο κανταδόρικια, δηλαδή εννοώ ο ρυθμός στην συνοδεία είναι πιο ζωηρός και με στολίδια, δηλαδή για να κάνουμε καταλήξεις όταν παίζουμε μια κοντυλιά στο σολ, κάνουν την κατάληξη του σολ ή για να επιστρέψουν σ άλλο ακόρντο. Μετά είναι πιο ιωνικοί οι ρυθμοί και ο τρόπος. Τι εννοείς ιωνικοί; Τους αρέσει να χρησιμοποιούν περισσότερα δάχτυλα στο παίξιμό τους και ξεχωρίζει. Περισσότερα δάχτυλα στο παίξιμό τους; Ναι, δάχτυλα λέμε στο αριστερό χέρι. Λένε αυτός έχει καλά δάχτυλα. 17

Πολλές νότες πολύ γρήγορα; Ναι. Κι αυτό γιατί το λες ιωνικό παίξιμο; Γιατί εδώ πέρα στο Ρέθυμνο ή στο Ηράκλειο παίζουνε πιο δωρικά, δηλαδή τραβάνε μία νότα, περνάνε τα μόρια, απ το ρε ας πούμε για να πάνε στο ντο περνάνε τα μόρια. Δεν ξέρω αν με κατάλαβες. Κατάλαβα, δηλαδή σέρνουνε τη νότα ωσότου να φτάσουνε απ το ρε στο ντο, οπότε περνάνε και τα μικροδιαστήματα που υπάρχουνε ενδιάμεσα, ενώ στη Σητεία παίζουνε ξεχωριστά. Και κει γίνεται για να δώσεις την ευαισθησία. Αυτό γίνεται με βιμπράτο; Όχι στο μπουζούκι είτε στην κιθάρα Στο βιολί ναι. Και στο βιολί ναι, στα όργανα που παίζεις εσύ στο λαούτο; Χρησιμοποιείς πάντα βιμπράτο. Χρησιμοποιείς το βιμπράτο γενικά ή για να πετύχεις το συγκεκριμένο αυτό που λες; Για να το πετύχεις αυτό πάντα με βιμπράτο. Διπλοπενιές εσύ κάνεις; Τι είναι οι διπλοπενιές καταρχήν; Διπλοπενιά δεν λέμε όταν κρατάμε δύο πένες που μου είχε πει κάποιος, διπλοπενιά είναι όταν παίξεις θέση και άρση μαζί. Και πολλοί το μπερδεύουνε, λένε αυτός κάνει διπλοπενιά κι εκείνη την ώρα αυτός κάνει τρίλια ή τρέμουλο. Πες μου τη διαφορά πώς θα το καταλάβει κανείς; Τι σημαίνει θέση και άρση μαζί; Δηλαδή σε μια νότα παίζεις τη θέση και την άρση. Μπαμ, παμ; Ναι. Έχεις παίξει μόνο ένα πάτημα, μι; Ένα πάτημα ναι. Αυτό γίνεται σ όλα τα έγχορδα όργανα που παίζεις εσύ; 18

Ναι, γίνεται σε όλα, αλλά είναι πολλά τα μυστικά της πένας. Και γιατί το κάνεις αυτό; Πώς να το εξηγήσω; Περισσότερο το κάνεις όταν θες ν ανεβάσεις τη διάθεση, όταν συνοδεύεις και θες να ανεβάσεις τη διάθεση του παίχτη που παίζει βιολί, πας στα καλαμάκια που λένε εδώ πέρα στο λαούτο και παίζεις διπλοπενιά ή τρέμουλο κι έτσι πετυχαίνεις μια ζωντάνια κι ένα ζωηρό αποτέλεσμα. Μέσα όταν άκουγα την ηχογράφηση που έκανες με τον Γιώργο τον Τσαντάκη, έκανες και διάφορα περίεργα κουρδίσματα κιθάρας. Για πες μου τη δική σου άποψη, γιατί τα έκανες αυτά; Δεν τα κάνουμε για κακό. Τα κάνουμε για να βγάλουμε, ν αγγίξουμε όσο πιο πολύ μπορούμε τα ηχοχρώματα που έλεγε και ο Γιώργος ο Τσαντάκης και για να ξεκουραζόμαστε, δηλαδή όταν παίζουμε μια κοντυλιά του φα ή του σι μπεμόλ, τότε που παίζανε παλιά τραγουδούσανε πάρα πολύ, δηλαδή μπορεί να κρατούσε η κοντυλιά και μισή ώρα. Αν κρατήσει κάποιος ένα φα ματζόρε μισή ώρα, πόσο μάλλον ένας που δεν έχει γερά δάχτυλα ή κλασικές γνώσεις και τις περισσότερες φορές φωνάζαμε και ένα άσχετο να κρατήσει απ το χωριό πάσο, κουρδίζανε έτσι την κιθάρα για να μην τους κουράζει στο παίξιμο. Πώς έτσι, το έτσι πώς το εννοείς; Δηλαδή στο φα, κουρδίζανε τη μι την κάναν φα και την ψιλή και τη χοντρή πάνω. Μόνο αυτές πειράζανε; Μόνο αυτές. Μετά για να παίξουνε στο μι κάποιους συρτούς ή κοντυλιά ανεβάζαν το ρε, της κιθάρας δηλαδή την τρίτη από πάνω, την ανεβάζαν στο μι. Κι είχε μι, λα, μι δηλαδή; Ναι. Μι, λα, μι, σολ, σι, μι; Ναι. 19

Αυτό γιατί το κάναν είπες; Για να πετύχουν το ηχόχρωμα, δηλαδή όταν ακούγεται η χορδή, δεν την πατάς, πάλλεται με διάρκεια κι έτσι πετυχαίνεις ένα βας, μια συνέχεια στο παίξιμο. Ή για να είναι και πιο ξεκούραστο πολλές φορές τα ακόρντα. Μετά το κάνατε όπως είπε και ο κύριος Τσαντάκης και για να πετύχετε το ηχόχρωμα και για να είναι και πιο εύκολο, αυτό που μου πες εσύ στα χέρια και να μην κουράζεστε είτε ο βιολάτορας είτε ο πασαδόρος για διάφορες μελωδίες. Αυτά τα κουρδίσματα τα έχετε επινοήσει εσείς, τα είχατε μάθει από κάπου; Κοίταξε, εγώ τα περισσότερα τα έχω μάθει, τα άκουσα. Αλλά έχω επινοήσει και άλλα όπως σου είπα στην μαντόλα. Και πάντα όταν ψάξεις, πάντα θα επινοήσεις κάτι. Πριν μου ανέφερες ότι το κανες στην κοντυλιά του φα και το σι ύφεση, γιατί μου αναφέρεις αυτές τις συγκεκριμένες κοντυλιές; Έχουνε πρόβλημα αυτές; Ναι, έχουνε πρόβλημα στο πιάσιμο, γιατί όπως είπα είναι πολύ ώρα. Δηλαδή και μέσα η κοντυλιά του φα είναι που παίζατε και αλλάξατε το κούρδισμα; Όχι, σε διάφορες, σε πολλές κοντυλιές άλλαξε το κούρδισμα. Γι αυτό το έκανα, δηλαδή να μπορώ να παίξω. Η κοντυλιά του φα με του σι ύφεση έχουνε συγγένεια, πάνε πακέτο δηλαδή; Με το σι μπεμόλ; Ναι. Συνήθως, απ ό,τι παίζω τώρα με το Γιώργο, τις παντρεύουνε πολλές φορές. Τώρα καμιά άλλη συγγένεια δεν ξέρω να έχουν. Δηλαδή, όταν παίζει κάποιος φα, το γυρίζει και στο σι ύφεση; Ή μόνο όταν παίζει σι ύφεση το γυρίζει και στο φα; Ναι, το γυρίζει. 20

Σε ποια περίπτωση και στις δύο περιπτώσεις; Συνήθως, ναι και στις δύο. Αλλά συνήθως, όταν παίζει φα, γυρίζει περισσότερο στο σι ύφεση, πιο εύκολα. Ενώ όταν παίζει σι ύφεση; Όταν παίζει σι ύφεση θα το γυρίσει στο φα, αλλά για λίγο. Και μετά; Και μετά πάλι θα καταλήξω στο σι ύφεση. Ξέρεις κάποιες κοντυλιές να συνδυάζονται μεταξύ τους και να είναι συνηθισμένο το φαινόμενο από τη λα να πηγαίνουνε στη σολ και μετά να ξαναγυρίζουνε στη λα; Ενώ απ τη λα να μη πηγαίνουνε ξέρω γω στη σι ή στη φα; Επειδή είναι λίγος ο καιρός που ασχολούμαι και δεν τα χω ψάξει, δεν έχω εμβαθύνει δεν έχω παρατηρήσει αυτό το πράγμα. Από πότε ασχολείσαι; Συνοδεία δεν ασχολούμαι πάρα πολύ καιρό στα κρητικά. Ήδη με το Γιώργο τον Τσαντάκη μέρες παίζουμε. Μα μου είπες ότι και από νωρίτερα ήσουνα και σ ένα σχήμα με την παρέα σου που έπαιζες και κρητικά. Ναι, αλλά δεν παίζουμε μόνο κοντυλιές, παίζουμε και άλλα πράγματα. Και τα άλλα πράγματα. Παίζετε πηδηχτούς, παίζετε σούστες, παίζετε μαλεβιζιώτικους; Συνήθως, όταν λέμε κρητική μουσική, έχουνε συνδυάσει τους συρτούς, έχουνε δώσει μεγάλη βαρύτητα. Γιατί αυτό; Προσιτός, γιατί είναι χορευτικό κομμάτι. Είναι γρήγορος; Δεν είναι γρήγορος ο συρτός, αλλά έχει μια δυναμική, εγώ όποτε τον παίζω νιώθω 21

Δεν μου λες, εσύ όταν παίζεις, όταν συνοδεύεις, είτε με το μαντολίνο, είτε με το ούτι, είτε με την κιθάρα και πολλές φορές ντουμπλάρεις τη μελωδία, έτσι δεν είναι, ή δεν το κάνεις; Το κάνω. Έχεις περισσότερο ρυθμικό ρόλο, δηλαδή κρατάς περισσότερο το ρυθμό, ή είσαι πιο ελεύθερος και μπορείς να ντουμπλάρεις και να κάνεις πιο ελαφρύ, μπότα όπως το λέτε; Ποτέ δεν είσαι ελεύθερος, πάντα πρέπει να μη ξεφύγεις και όταν ντουμπλάρεις σε κάποια σημεία να δώσεις το στίγμα ότι παίζω, σολάρω, αλλά είμαι εδώ, δηλαδή παίζεις και σε κάποια στιγμή που παίζεις σταματάς τη μελωδία και παίζεις το ακόρντο. Και πρέπει να υπάρχει και συνεργασία, αυτός ο συνδυασμός, δηλαδή να γίνεται συγχρονισμός. Δεν μπορείς να σολάρεις ή να ξεκινήσεις κάποιο κομμάτι, όπως κάνει το βιολί μ ένα ταξίμι και να κάνεις εσύ ένα θέμα για να μπείτε στο κομμάτι και να το κρατήσεις δέκα λεπτά. Ουσιαστικά, δηλαδή, βοηθάς, ο πασαδόρος γενικά βοηθάει τον οργανοπαίχτη; Πάντα, προσπαθεί ν αναδείξει τον οργανοπαίχτη. Και να κρατήσει το ρυθμό; Ναι. Πώς και δεν άρχισες βιολί, αφού όλος ο κόσμος λύρα ή βιολί παίζει; Παίζω και βιολί, αλλά δεν είμαι επαγγελματίας. Δεν μου το πες αυτό και θα σε μαλώσω. Άλλο το ένα άλλο το άλλο. Παίζεις κανένα άλλο όργανο; Λύρα; Όχι, λύρα δεν παίζω. Καθόλου, λες την αλήθεια; Την αλήθεια. Πώς αφού γεννήθηκες στην Κρήτη Νότια Κρήτη. 22

που έχει μια παράδοση, αν μη τι άλλο, είτε με τους βιολάτορες παλαιότερα, είτε τώρα στη σημερινή εποχή με τους λυράρηδες, πώς εσύ δεν θέλησες να μάθεις λύρα ή βιολί; Λύρα, ας πούμε, που λένε ότι είναι και πιο εύκολη και πήγες στο μπουζούκι ή στην κιθάρα ή στο λαούτο; Τι να σου απαντήσω τώρα σ αυτό το πράμα; Ξέρω γω; Πώς έγινε, δεν το σκέφτηκες να μάθεις λύρα; Για να σου πω την αλήθεια κάποτε το χα σκεφτεί, πολύ μικρός. Το χες δοκιμάσει; Το χα δοκιμάσει λίγο να παίξω, αλλά πιο πολύ με τραβούσανε τα έγχορδα. Η λύρα δεν είναι έγχορδο, το βιολί δεν είναι έγχορδο; Είναι έγχορδο με δοξάρι όμως. Έγχορδα με πένα εννοώ. Δεν ήθελες να κάνεις σολιστική πορεία, να γίνεις εσύ ο βιολάτορας ή ο λυράρης που να έχεις τον κύριο λόγο, να είσαι οργανοπαίχτης, να σε αναδεικνύουν, χωρίς ν αναδεικνύεις εσύ; Όχι. Πιστεύεις ότι ο κοινωνικός περίγυρος εσάς τους μουσικούς σας εκτιμά, σας σέβεται; Όσο περνάν τα χρόνια πιστεύω ότι αποδέχεται κάποια πράγματα. Αλλά υπάρχουνε ακόμα πολλοί που λένε, «μουσικός, δεν είναι τίποτα». Και ξέρω και περιπτώσεις πολλές μουσικών που όταν δεν κάνουν μια δουλειά, δηλαδή αν δεν κάνουν συνεργασίες, αν δεν είναι στην επιφάνεια, να είναι ο τάδε παίζει, δεν τον αποδέχεται καθόλου. Πάντως πιστεύεις ότι είναι καλύτερα ή χειρότερα από παλιότερα για τους μουσικούς; Πιστεύω ότι είναι καλύτερα σ αυτό το πράμα, δηλαδή αποδοχή και έχουνε πολλά κακά και καλά. Πληρώνονται και καλύτερα βέβαια. Πληρώνονται σίγουρα καλύτερα από τότε. 23

Στα γλέντια, αυτά που έζησες εσύ και ζεις τώρα, αποτελούνε εδώ στην Κρήτη και μια αφορμή, ένα μέσο συνάντησης προσώπων και για καλλιτέχνες και για ανθρώπους από γειτονικές κιόλας περιοχές, όχι μόνο απ την ντόπια εδώ περιοχή; Ναι. Κι αυτός ήταν κι ο ρόλος, δηλαδή χωρίς να το ξεραν κι αυτοί, δηλαδή κάναν αυτά τα πράματα. Ακόμα και τώρα, μιλάω για σήμερα για την ηλικία που είσαι είκοσι τριών χρονών; Πολλοί, ξέρω περιπτώσεις παλιότερα, παντρεύονταν απ τα γλέντια. Χόρεψε αυτός μ αυτήν, «τα βρήκαν» λέγαν από κάτω. Καλούνται καλλιτέχνες από διαφορετικές περιοχές, από πιο μακρινές περιοχές; Ναι, ανάλογα με τη φήμη που έχει καθένας καλείται, ειδικά σήμερα με την τηλεόραση, προβάλλεται συνέχεια. Γίνονται στη σημερινή εποχή μουσικοποιητικοί αγώνες, δηλαδή να πετάνε μαντινάδες ο ένας στον άλλο, να χουν έναν ανταγωνισμό, όχι κακές ίσως και σατιρικές; Αυτό μ αρέσει γιατί γίνεται. Να δούνε ποιος θα βγει ο καλύτερος; Ναι, και αυτό γίνεται. Δηλαδή μπορεί να ναι μια κοπέλα απέναντι και προσπαθούνε να της πει ο καθένας την καλύτερη μαντινάδα. Ή έχω δει ανθρώπους που έχουν το χάρισμα να βλέπουν έναν άνθρωπο, να τον σκιαγραφούν, να του λένε μια μαντινάδα και να τον έχουν περιγράψει, είναι ωραίο πράμα. Έχεις ηχογραφήσει ποτέ Γιάννη; Έχω ηχογραφήσει. Εκτός από σήμερα; Ναι, έχω ηχογραφήσει. Με τον Ναύτη είχα ηχογραφήσει κάποια πράγματα. Έπαιξα σε κάποια κομμάτια μπουζούκι λίγο του Ναύτη και μπαγλαμά. 24

Το κανονικό του όνομα; Κωστής Παπαδάκης. Πού είναι αυτός; Είναι βιολάτορας, είναι στα Χανιά. Συρτά φαντάζομαι ότι θα παίζετε; Όχι, αυτός επειδή ταξίδεψε, πήγε και Αμερική και συνεργάστηκε και με διάφορους ρεμπέτες στην εποχή του, παίζει πολλά πράγματα. Εσύ τι έπαιζες εκεί πέρα; Τι είχατε παίξει; Είχε παίξει ένα ταμπαχανιώτικο. Τι είναι αυτό; Ο ταμπαχανιώτικος δεν είναι ούτε συρτό ούτε μαντινάδα. Είναι στη μορφή αμανέ, δηλαδή λένε μία μαντινάδα συνήθως στον ταμπαχανιώτικο. Στην αρχή; Όχι. Όλο το κομμάτι κρατάει με μία μαντινάδα. Όλη την ώρα την ίδια; Αλλά έχει στοιχεία αμανέ πολλά μέσα, από Σμύρνη δηλαδή περισσότερο. Δεν μου λες. Εσύ πού νιώθεις καλύτερα, πού παίζεις καλύτερα, όταν ηχογραφείς, όπως χθες ή όταν παίζεις σε πανηγύρια, σε γλέντια θέλω να πω; Σίγουρα όταν παίζω σε πανηγύρια και γλέντια. Γιατί νιώθεις πιο ελεύθερος εκεί; Σου φεύγει το άγχος. Λες εδώ πέρα σήμερα θα παίξω, αυτό θα μείνει, θα γραφεί, πρέπει να προσέξω, ενώ σε πανηγύρια απελευθερώνεσαι. Και γεννάς κι άλλα πράγματα. Πώς βλέπεις τη χρήση νέων οργάνων στα παραδοσιακά σχήματα, δηλαδή όπως μου είπατε πριν και με το Γιώργο, ενώ παλιά ξέραμε ότι παιζόταν η λύρα ή το βιολί με το νταούλι ή με την κιθάρα, το μαντολίνο, τώρα ξαφνικά έχουμε και ντραμς, έχουμε και ηλεκτρικές κιθάρες, έχουμε και ηλεκτρικά μπουζούκια, έχουμε και αρμόνιο, όπως είπε πριν ο 25

Γιώργος. Εσύ πώς το βλέπεις αυτό; Σ αρέσει, δεν σ αρέσει, αλλοιώνει το τοπικό χρώμα; Αυτό είναι μεγάλο σφάλμα και θα το καταλάβουν κι αυτοί κάποια στιγμή ότι δεν οδηγεί πουθενά. Απλά αυτοί καταφέρνουν μ αυτό τον τρόπο να δώσουν ένα δηλαδή ακούει κάτω ένας που δεν ξέρει μουσική, ακούει τις ντραμς να πέφτει το ρυθμό και λένε «Πω! Πω! τι παίζει ο βιολιστής». Εμένα δεν μ αρέσει αυτό το πράγμα καθόλου. Πιστεύεις ότι χαλάει το τοπικό Σίγουρα, αυτό είναι αυτονόητο. Βλέπω τη χρήση νέων οργάνων, όπως είναι το ούτι, που δεν είναι νέο όργανο, παιζότανε, ή θα μ άρεσε ν ακούσω με τα κρητικά κλαρίνο. Κάποια τέτοια παντρέματα θέλω να γίνουν. Γιατί κατά τη γνώμη σου δεν έχει το βιολί τη σήμερον ημέρα, την εποχή μας την ίδια διάδοση και επικράτηση που έχει η λύρα; Σ αυτό έπαιξαν κάποια πρόσωπα μεγάλο ρόλο. Δηλαδή παρότι υπήρχαν πολύ καλοί βιολιστές φωνάζανε και φωνάζουν σήμερα λυράρηδες, γιατί βγήκε ο Ξυλούρης με τη λύρα, δηλαδή έμαθε ο κόσμος ότι το όργανο της Κρήτης είναι η λύρα. Μετά ήταν ο Μουντάκης, ο μεγάλος αυτός δημιουργός και ο Σκορδαλός που τυχαία είχανε τη λύρα. Μετά στη λύρα, ο τραγουδιστής συνήθως απελευθερωνότανε να τραγουδήσει, δεν είχε στο λαιμό ένα όργανο κι αυτό τον εμποδίζει. Βέβαια, στη λύρα σταματάνε κιόλας όταν τραγουδάνε. Λίγοι είναι αυτοί που ενώ τραγουδάνε παίζουν κιόλας. Δεν το κατάλαβα, σταματάνε δηλαδή για να τραγουδήσουνε στη λύρα; Στη λύρα σταματάνε. Δεν μπορούν να το κάνουν ταυτόχρονα; Όχι, σχεδόν κανένας δεν το κάνει. Πολύ λίγοι το κάνουν. Σαν το βιολί, όπως και στο βιολί όποιος τραγουδάει παίζει την κοντυλιά, σταματάνε 26

Όχι, οι περισσότεροι, απ ό,τι έχω δει, τραγουδούσαν και παίζανε ταυτόχρονα. Και στο βιολί ακόμα; Και στο βιολί. Ακόμα κι όταν το κρατούσαν εδώ στο πηγούνι; Ναι. Γιατί μερικοί έχουμε δει ότι το κρατάνε και στο στήθος, οπότε είναι πιο εύκολο. Ακόμα κι όταν το κρατούσαν. Αλλά εγώ πιστεύω ότι κι άλλος ένας παράγοντας έπαιξε σημασία σ αυτό το πράγμα, ότι το βιολί μπορεί να το δεις και σε μια κλασική ορχήστρα μέσα. Και το χουν συνδέσει και κάπως έτσι, δηλαδή ότι είναι ξένο όργανο. Ξέρεις από πού προήλθε η λύρα, έχεις ακούσει; Έχω ακούσει και έχω διαβάσει κάποια πράγματα ότι καταρχήν η λύρα δεν ήρθε μ αυτή τη μορφή, δηλαδή με τη γλώσσα, ήρθε χωρίς γλώσσα κι ήρθε από τη Σμύρνη, απ την πολίτικη λύρα και κάποιες ομοιότητες. Πώς τη χορδίζουν τη λύρα ρε, λα, μι; Ρε, λα, μι, ναι. Τώρα από πού προήλθε δεν ξέρω. Ξέρεις τη διαφορά ανάμεσα στους οργανοπαίχτες της Ανατολικής και της Δυτικής Κρήτης; Και για να σε βοηθήσω, να σε ρωτήσω έχεις παίξει με οργανοπαίχτες Δυτικής Κρήτης; Μου χεις πει ότι έπαιξες με τον Ναύτη. Ποιες είναι οι διαφορές, λοιπόν, ενός οργανοπαίχτη, ενός βιολάτορα, ενός λυράρη που είναι Χανιώτης, με κάποιον που είναι Ηρακλειώτης ή Γιεραπετρίτης, τα δύο άκρα; Στο παίξιμο λες πάντα ε; Ναι. Οι Χανιώτες έχουνε πολύ ζωηράδα και ζωντάνια στο παίξιμό τους και στην Ανατολική Κρήτη περισσότερο γλύκα, δηλαδή έχουν, χωρίς να θέλω να πω ότι και αυτοί δεν παίζουν κάποια πράγματα γλυκά, αλλά τους ενδιαφέρει η ταχύτητα πιο πολύ σ ένα κομμάτι. 27

Στους Χανιώτες εννοείς; Ναι, επειδή στα Χανιά γεννήθηκε και ο συρτός, γι αυτό λέμε ο χανιώτικος, είχανε βγει κάποιοι πολύ καλοί χορευτές στα Χανιά, οι οποίοι ανάλογα με τις επιδόσεις τους επηρεάζαν και τον οργανοπαίχτη να κάνει κάποιες φιγούρες κι έπρεπε να παίξει πιο γρήγορα. Όταν βλέπεις κάποιο χορευτή να χορεύει πάρα πολύ καλά στην παρέα σου, σ ένα γλέντι που είσαι κι εσύ είσαι ως πασαδόρος αλλά και ως σολίστας, δηλαδή ντουμπλάρεις τη λύρα ή το βιολί, επηρεάζεσαι απ αυτόν τον χορευτή, ενθουσιάζεσαι θέλεις κι εσύ να του δώσεις όρτσα, να παίξεις παραπάνω, να παίξεις γρηγορότερα ή δεν επηρεάζεσαι, δεν κοιτάς, δεν σ ενδιαφέρει ο χορευτής παρά μόνο βλέπεις το βιολάτορά σου κι ανάλογα του τι σου πει εκείνος συμβαδίζεις μαζί του; Όταν βλέπω έναν πολύ καλό χορευτή μου ρχεται ν αφήσω το όργανο και να κατεβώ να χορέψω μαζί του, δηλαδή είναι μεγάλη επιρροή. Και μάλιστα πολλές φορές, όταν παίζω, φαντάζομαι ότι χορεύω για να είμαι μέσα στο ρυθμό. Κοιτάς και τον Ναι, κοιτάω τα πόδια του και τις κινήσεις του και τον επηρεάζω κιόλας πολλές φορές και με το πάσο μου κάνει κάποια νέα πράγματα. Παίζοντάς του πιο έντονα; Ναι. Επηρεάζεις κιόλας το βιολάτορα που πες ότι δεν κοιτάει, τον κάνεις με τον τρόπο σου «δώσε ώθηση»; Ναι έτσι. Τι είναι όρτσες αλήθεια; Όρτσες δεν γνωρίζω. Δεν ξέρεις, δεν έχεις ακούσει. Δεν το έχω ακούσει να το λέμε εδώ τόσο πολύ. Νομίζω ότι αυτά είχα να σε ρωτήσω Γιάννη. Σ ευχαριστώ πάρα πολύ και καλή συνέχεια. 28

29