ΔΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΤΟΝ ΠΥΡΓΟ ΤΗΛΛΥΡΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

Εργαστήριο Σχεδιασμού, Κάτω Πύργος, 5-7 Μαΐου 2017 Το εργαστήριο «Πύργος Πράσινες ακτές λίγο πριν την ανάπτυξη» οργανώθηκε από το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Frederick σε συνεργασία με την Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και την Κοινότητα Κάτω Πύργου Τηλλυρίας. Το εργαστήριο επικεντρώνεται στο δίλημμα «ανάπτυξη» και περιβαλλοντική προστασία με αφορμή τον σχεδιασμό της παράκτιας ζώνης της Κοινότητας Πύργου Τυλληρίας στη βορειοδυτική Κύπρο. Οι φοιτητές διαχειρίστηκαν μια γραμμική παράκτια ζώνη με σημαντικές περιβαλλοντικές και τοπιακές αξίες που στην ουσία έχει ενταχθεί σε ένα καθεστώς πλήρους πολεοδόμησης και οικιστικής ανάπτυξης. Το εργαστήριο κινήθηκε σε δύο επίπεδα. Σε πρώτο επίπεδο επιλέχθηκε ένα κρίσιμο σημείο τμήμα της ακτογραμμής εντοπίζοντας συγκεκριμένες τοπιακές και περιβαλλοντικές ποιότητες αλλά και τις απειλές. Ο σχεδιασμός μέσα από το δίπτυχο επέμβαση και προστασία διερευνά εναλλακτικές εικόνες της ακτής. Σε δεύτερο επίπεδο, ατομικά και μέσα από το εργαστήριο, οι φοιτητές αναγνώρισαν και κατανόησαν τις τοπιακές, πολεοδομικές, περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές παραμέτρους που προδιαγράφουν την ανάπτυξη της περιοχής και πρότειναν καινοτόμα αλλά και ρεαλιστικά σενάρια οργάνωσης στην κατεύθυνση της αειφόρου ανάπτυξης. Ο Κάτω Πύργος Τυλληρίας Η Τυλληριά είναι χερσόνησος που αποτελεί την απόληξη της οροσειράς του Τροόδους η οποία συναντά την θάλασσα στα βορειοδυτικά της νήσου. Πριν το 1964 στην περιοχή αυτή υπήρχε πλήθος μικρών διάσπαρτων οικισμών ελληνοκυπριακών και τουρκοκυπριακών. Μετά τα γεγονότα του 1964 και ιδιαίτερα του 1974 η περιοχή διαμελίστηκε και βρέθηκε σε πολύ δυσχερή γεωγραφική θέση, αφού στην ουσία διαιρέθηκε με το μεγαλύτερο τμήμα της να αποκόπτεται από τα εδάφη που ελέγχει η Κυπριακή Δημοκρατία, λόγω της κατοχής από τα τουρκικά στρατεύματα της περιοχής του Λιμνίτη στα ανατολικά και του θύλακα Κοκκίνων στα δυτικά. Στα νότια της χερσονήσου δεν υπάρχουν κατοικημένοι οικισμοί, ενώ εκτείνεται το Δάσος της Πάφου, ένα εκτεταμένο μοναδικό για την Κύπρο οικοσύστημα υψηλής περιβαλλοντικής αξίας. Σήμερα κατοικούνται οι οικισμοί Παχύαμμος, δυτικά του θύλακα Κοκκίνων, ενώ στα ανατολικά του οι οικισμοί Μοσφίλι, Μασούρα, Πηγαίνια και Πάνω Πύργος με πολύ μικρό αριθμό κατοίκων (5-20). Ο Κάτω Πύργος με πληθυσμό περίπου 1.000 κατοίκους είναι το κεφαλοχώρι της περιοχής και αναπτύσσεται σε μια επιμήκη παραλία 4 χιλιομέτρων που αποτελεί την απόληξη μιας εύφορης κοιλάδας. Ο μικρός ιστορικός πυρήνας και τα λίγα κατάλοιπα του παρελθόντος μαρτυρούν ότι ο οικισμός είναι νέος σχετικά και οικοδομήθηκε κυρίως από μετακίνηση των κατοίκων του Πάνω Πύργου και άλλων οικισμών προς την ακτή κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας. Οι δύσκολη και μακροχρόνια πολιτική συγκυρία και ο διαμελισμός της περιοχής σε τέσσερα τμήματα (δύο κατεχόμενα και δύο ελεύθερα) κατά μήκος της ακτής, καθώς και η απόσταση από αστικά κέντρα και πύλες εισόδου στη χώρα οδήγησε σε μια στασιμότητα την οικιστική ανάπτυξη και μερική πληθυσμιακή αποψίλωση. Η αναπτυξιακή στασιμότητα είχε ως αποτέλεσμα την διατήρηση του τοπίου και του περιβάλλοντος σε μια σχετικά καλή κατάσταση σε σχέση με άλλες παράκτιες περιοχές του νησιού.

Η περιοχή μελέτης Η περιοχή μελέτης ορίζεται από το αλιευτικό καταφύγιο Κάτω Πύργου στα δυτικά μέχρι το τέλος της αμμώδους ακτής και την έναρξη της Νεκρής Ζώνης στα ανατολικά. Αποτελεί μια τριγωνική παράκτια ζώνη βόρεια της οδού Νίκου Παπαγεωργίου. Η περιοχή μπορεί να αναλυθεί σε τρία τμήματα με διαφορετικά χαρακτηριστικά: α. Από το Αλιευτικό Καταφύγιο στα δυτικά μέχρι περίπου το Δημοτικό Σχολείο στα ανατολικά. Πρόκειται για μια ζώνη περίπου 80 μέτρων από την παραλιακή οδό προς την ακτή μια επιμήκη ιδιοκτησία να παρεμβάλλεται κάθε φορά μεταξύ του δρόμου και της ακτής. Οι πλείστες ιδιοκτησίες αφορούν καλλιέργειες με μεμονωμένες κατοικίες και ταβέρνες προς την πλευρά του δρόμου. Η περιοχή αυτή εντάσσεται στη ζώνη Ηα4 (120% δόμηση, 50% κάλυψη, 3 όροφοι). Σε περίπτωση ανάπτυξης ενός ακινήτου οι ιδιοκτήτες οφείλουν να παραχωρήσουν έκταση για δημόσιο δρόμο και για δημόσιο πράσινο (10%) που να μην υπερβαίνει συνολικά το 40% της ιδιοκτησίας τους. β. Από το Δημοτικό Σχολείο στα δυτικά μέχρι την Ταβέρνα Grape By the Sea στα ανατολικά. Πρόκειται για επίπεδη περιοχή χωρίς σχεδιασμένο βασικό οδικό δίκτυο, που περιλαμβάνει κυρίως καλλιέργειες. Η περιοχή αυτή εντάσσεται στη ζώνη Ηα4 (120% δόμηση, 50% κάλυψη, 3 όροφοι). Στην περιοχή περιλαμβάνονται οι εκβολές του χείμαρρου Πύργου, με πυκνή βλάστηση ευκαλύπτων και ιδιαίτερη περιβαλλοντική αξία. Η περιοχή των εκβολών πλην ενός μικρού τμήματος που αποτελεί κρατική γη δεν έχει κάποιο άλλο καθεστώς προστασίας. Σε περίπτωση ανάπτυξης ενός ακινήτου οι ιδιοκτήτες οφείλουν να παραχωρήσουν έκταση για δημόσιο δρόμο και για δημόσιο πράσινο (10%) που να μην υπερβαίνει συνολικά το 40% της ιδιοκτησίας τους. γ. Από την Ταβέρνα Grape By the Sea στα δυτικά μέχρι την Νεκρή Ζώνη στα ανατολικά. Πρόκειται για λοφώδη περιοχή σε φυσική κατάσταση στην οποία εντοπίζεται και το μεσαιωνικό παρατηρητήριο από το οποίο πήρε το όνομά του ο οικισμός. Το μεγαλύτερο μέρος της εντάσσεται σε γεωργική ζώνη Γ3, όπου δεν επιτρέπεται η δόμηση. Αποτελέσματα - Προτάσεις Οι προτάσεις προσέγγισαν το χώρο μέσα από μια αντίστροφη διαδικασία όσον αφορά στις κλίμακες. Η καταγραφή και η επεξεργασία των ιδεών ξεκίνησε από την μικρή κλίμακα επιμέρους τόπων και στο τέλος, συλλογικά και στα πλαίσια του εργαστηρίου προέκυψε ένα ευρύτερο όραμα και ένα στρατηγικό σχέδιο δράσης. Οι φοιτητές μελέτησαν και κατέγραψαν τα χαρακτηριστικά και τις εικόνες μεμονωμένων υποπεριοχών, προδιαγράφοντας σε επόμενη φάση και τις εικόνες από μελλοντικά σενάρια επέμβασης/ προστασίας. Οι καταγραφές αυτές εστίασαν: (α) στο ζήτημα της σχέσης του τόπου με τη θάλασσα και την ακτή (θέαση, πρόσβαση, χρήση), (β) στην αναζήτηση των λανθανόντων τοπιακών και περιβαλλοντικών ποιοτήτων που μπορούν να αναδειχθούν ή θα πρέπει προστατευθούν (βλάστηση, υλικά, ανάγλυφο, κίνηση μεταβολή), (γ) στις μελλοντικές επιπτώσεις από την ανοικοδόμηση ανάπτυξη και σε ιδέες για διαχείριση των επιπτώσεων στην εικόνα και την ποιότητα του τόπου. Ευχαριστίες Ευχαριστούμε θερμά τον Πρόεδρο της Κοινότητας Κάτω Πύργου κύριο Νίκο Κλεάνθους και το Κοινοτικό Συμβούλιο για την γενναιόδωρη στήριξη και την ενεργό συμμετοχή στο εργαστήριο.

ΠΡΟΤΑΣΗ 1

Masterplan - Γενική Διάταξη Επέμβασης Περιοχές Παρέμβασης Παραλιακό μέτωπο - Κέντρο 03

Πρόταση Αναβάθμισης Παραλιακού Μετώπου - Δημιουργία πρόνοιας για διοργάνωση ιστιοπλοϊκών αγώνων Οργάανωση υφιστάμενης Μαρίνας Οργάνωση Πεζόδρομου κατά μήκος ακτογραμμής Οργάνωση κατασκηνωτικού χώρου 04

Περιοχή Παρέμβασης: Λιμάνι 05

Περιοχή Παρέμβασης: Υποδομές Ιστιοπλοϊκων αγώνων 07

Περιοχή Παρέμβασης: 10

ΣΠΟΥΔΑΣΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΣΩΤΗΡΗΣ ΚΑΡΑΧΑΛΙΟΣ ΛΟΥΙΖΑ-ΜΑΡΙΑ ΜΠΕΛΕΜΕΖΗ ΜΑΡΙΑ ΠΑΥΛΟΥ ΑΡΗΣ ΡΑΠΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΟΝΔΡΟΣ 14

ΠΡΟΤΑΣΗ 2

PYRGOS: FRAGILE & UNSPOILED Πράσινες ακτές λίγο πριν την ανάπτυξη Workshop: Πύργος Τηλλυρίας 4-7/5/2017 Το Διαπανεπιστημιακό Εργαστήριο μεταξύ του Πανεπιστημίου Frederick Λευκωσίας και του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου είχε ως αντικείμενο τη διατύπωση προτάσεων για την αναπτυξιακή πορεία της περιοχής του Πύργου Τηλλυρίας στην βόρεια ακτή της Κύπρου. 15

ΣΕΝΑΡΙΑ: Στοιχεία που διαμορφώνουν τα σενάρια: - Το πολιτικό κριτήριο Σε κάθε τοπιακή επέμβαση ενυπάρχει πολιτική διάσταση: Ο Πύργος Τηλλυρίας βρίσκεται μεταξύ δύο κατεχόμενων ζωνών στα βόρεια του νησιού. Η πρόσβαση του από την ελεύθερη περιοχή είναι αρκετά πιο δύσκολη σε σύγκριση με εκείνη από την κατεχόμενη. Αποτελεί γι αυτό το λόγο ζήτημα εθνικής σημασίας η προστασία και η ενίσχυσή του, ώστε να εξακολουθεί να επικοινωνεί με την ελληνοκυπριακή κοινότητα και να αναπτύσσεται πληθυσμιακά και πολιτιστικά. - Το θαλάσσιο μέτωπο Ο Πύργος Τηλλυρίας αποτελεί τη μοναδική διέξοδο της Επαρχίας Λευκωσίας προς τη θάλασσα και μια από τις λίγες ελεύθερες βόρειες παραλιακές περιοχές του νησιού. Το θαλάσσιο μέτωπο συντελεί στη διαμόρφωση της ταυτότητας της περιοχής, ως βασικό στοιχείο συγκρότησης της. Η εκτόνωση προς τη θάλασσα μπορεί να καταστεί πρωτεύουσα επιδίωξη για την εξελικτική πορεία της περιοχής εφόσον, λόγω γεωγραφικών και πολιτικών κριτηρίων, αυτή μοιάζει αποκομμένη από τον ανεπτυγμένο νότο. Με βάση τα παραπάνω θεωρείται επιβεβλημένη η αναγνώριση εκείνων των χαρακτηριστικών της περιοχής που δίνουν το στίγμα της και μπορούν να ενσωματωθούν στην τοπιακή ταυτότητα της. Branding proposal Η Θάλασσα μας στον Πύργο 16

Α. Blue development: Ανάπτυξη Θαλάσσιου Μετώπου Για την υλοποίηση του 1 ου σεναρίου απαιτείται η επιστημονική μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης και η κριτική των επιπτώσεων των προηγούμενων επεμβάσεων, όπως της δημιουργίας του αλιευτικού καταφυγίου, των κυματοθραυστών και των μέτρων αποτροπής της διάβρωσης του θαλάσσιου μετώπου. Διακρίνονται οι εξής υποπεριπτώσεις : Α1.: Με το καταφύγιο. Η πρόταση θεωρεί δεδομένη την ύπαρξη του αλιευτικού καταφυγίου και προδιαγράφει περαιτέρω δράσεις ανάπτυξης του θαλάσσιου μετώπου και αντιμετώπισης των προβλημάτων. Α2.: Back to Nature (κατάργηση καταφυγίου) Εφόσον οι παλαιότερες επεμβάσεις θεωρηθούν επιβλαβείς και ζημιογόνες για το τοπίο και ενδεχομένως υπαίτιες για την διάβρωση της ακτής προτείνεται η άμεση καθαίρεση του αλιευτικού καταφυγίου και των κυματοθραυστών και η επαναφορά του τοπίου κοντά σε μια προηγούμενη και πιο φυσική μορφή. Με την απομάκρυνση των εμποδίων το περιβάλλον θα επιβάλει τους δικούς κανόνες επαναφέροντας το τοπίο σε μια κατάσταση πιο φιλική για τον άνθρωπο. Α3.: Σταδιακή προσέγγιση Πρόκειται για μια πιο μετριοπαθή επέμβαση στο περιβάλλον που χρησιμοποιεί το μοντέλο συνεχών μικρότερων επεμβάσεων και αντίστοιχων αξιολογήσεων των επιπτώσεων, ώστε να επιτευχθεί η αναμενόμενη ανάπτυξη του θαλάσσιου μετώπου χωρίς επιπλέον παρενέργειες και με ομαλό για τη φύση τρόπο. 17

Β. Green development: Αγροτική καινοτομία Στο σενάριο πράσινης ανάπτυξης περιλαμβάνονται δράσεις που μπορούν να τονώσουν την τοπική οικονομία μέσω της υπενθύμισης και αξιοποίηση του αγροτικού παρελθόντος της περιοχής. Πέρα από την υποστήριξη και προώθηση της αγροτικής καινοτομίας που μπορεί να επιτευχθεί μέσα από μελέτες των αγροτικών προϊόντων που ευδοκιμούσαν παλαιότερα, όπως η καλλιέργεια χαρουπιών και των παραγώγων τους, η πράσινη ανάπτυξη μπορεί να συνδυαστεί με την προσέλκυση επισκεπτών σε αγροτουριστικές μονάδες. Για το σκοπό αυτό οι παλιές αγροτικές αποθήκες μπορούν είτε να επαναλειτουργήσουν ως υποστηρικτικές των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, είτε να αλλάξουν χρήση ως καταλύματα τουριστικών υποδομών. 18

Γ. Outdoor Activities Τα outdoor activities περιλαμβάνουν μια μεγάλη γκάμα εναλλακτικών και μη αθλημάτων στην ύπαιθρο. Σ αυτά περιλαμβάνονται δραστηριότητες σε σχέση με το υγρό στοιχείο και το βουνό, εφόσον η περιοχή μπορεί να συνδυάσει και τα δύο, έχοντας πρόσωπο στη θάλασσα και αποτελώντας κατάληξη του δάσους της Πάφου. Στο θαλάσσιο μέτωπο προτείνεται η διαμόρφωση ζωνών προστατευμένης ασφαλούς κολύμβησης, οι εγκαταστάσεις ιστιοσανίδας (wind surfing) και ναυταθλητισμού, μικρών αγωνιστικών ιστιοπλοϊκών σκαφών και κωπηλασίας. Για την αξιοποίηση του κατάφυτου ορεινού όγκου στα νότια ο Πύργος μπορεί να αποτελέσει το ορμητήριο για περιηγήσεις στο δάσος, mountain bike, canyoning, rappel κ.α. 19

Δ. Εξυπηρέτηση στρατευμένων Στην ευρύτερη ζώνη του Πύργου Τηλλυρίας είναι εγκατεστημένα αρκετά στρατόπεδα, χωρίς αντίστοιχες υποδομές για την διασκέδαση και ψυχαγωγία των στρατευμένων στις εξόδους τους. Προτείνεται η αξιοποίηση αυτής της ιδιαιτερότητας της περιοχής με τη δημιουργία ποιοτικών εγκαταστάσεων που να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των στρατευμένων και να τους δώσουν κίνητρο να παραμείνουν στον Πύργο, αναζωογονώντας με αυτό τον τρόπο την τοπική οικονομία. 20

Masterplan - Γενική Διάταξη Επέμβασης Η ζώνη του Κάτω Πύργου χαρακτηρίζεται από το θαλάσσιο μέτωπο και τον οδικό άξονα που ενώνει το αλιευτικό καταφύγιο με την κεντρική πλατεία της Κοινότητας. Μαζί με το Κοινοτικό Πάρκο αποτελούν ένα οργανικό τρίγωνο, που μπορεί να αποτελέσει την ραχοκοκαλιά του αναπτυξιακού σχεδιασμού της περιοχής. Η λύση που προτείνεται είναι η διατήρηση των παλαιότερων επεμβάσεων και η χωροθέτηση νέων ναυταθλητικών εγκαταστάσεων στο θαλάσσιο μέτωπο του Πύργου. Οι ανθρώπινες ενέργειες και οι δυνάμεις της φύσης έχουν δημιουργήσει δεδομένα που παρότι μοιάζουν σε αντίθετη κατεύθυνση από το όφελος της τοπικής κοινωνίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βάση για κάθε νεότερο σχεδιασμό. Α Γ Α. Αλιευτικό καταφύγιο Β. Κεντρική πλατεία Κοινότητας Γ. Κοινοτικό Πάρκο Η πρόταση προσβλέπει στην επίλυση του προβλήματος, αξιοποιώντας το ίδιο το πρόβλημα, διασκευάζοντας και όχι καταργώντας τις υφιστάμενες υποδομές. Οι χαράξεις του τόπου αποτελούν κάτι το υπαρκτό, δεν μπορούν να αγνοηθούν και εμπνέουν την αρχιτεκτονική επίλυση που στηρίζεται σ αυτές. Με βάση αυτή τη θέση οι νέες χαράξεις ακολουθούν τις παλιές, δημιουργώντας νέες αναστρέψιμες εγκαταστάσεις, σε μια προσπάθεια αλλαγής πορείας, χωρίς την διαγραφή του παρελθόντος. Β 21

Focal points - Σημεία εστίασης Κωπηλατοδρόμιο και μαρίνα μικρών ιστιοπλοϊκών αγωνιστικών σκαφών 2 3 Προτείνονται ξύλινες κατασκευές για τη δημιουργία κωπηλατοδρομίου και μαρίνας μικρών αγωνιστικών σκαφών σε άμεση συνάρτηση με το αλιευτικό καταφύγιο και τους κυματοθραύστες. Οι αποθήκες των χαρουπιών στο παραλιακό μέτωπο επαναχρησιμοποιούνται και στεγάζουν τα σκάφη και τους ομίλους που διαχειρίζονται τις εγκαταστάσεις. Η επέμβαση ολοκληρώνεται με δύο προστατευμένες πισίνες περιοχές ασφαλούς κολύμβησης: Η μία διαμορφώνεται μεταξύ κωπηλατοδρομίου και μαρίνας μικρών ιστιοπλοϊκών σκαφών. 1 4 1. Πρώην χαρουπαποθήκες - Όμιλοι 2. Μαρίνα μικρών αγωνιστικών ιστιοπλοϊκών σκαφών 3. Προστατευμένη κολύμβηση 4. Κωπηλατοδρόμιο Συνδυασμός πασσαλόπηκτης με πλωτή κατασκευή Συνδυασμός στεγάστρου με εξέδρα και πύργο ναυαγοσώστη 22

Focal points Σημεία Εστίασης Προστατευμένος χώρος κολύμβησης Η άλλη πισίνα συνδέεται με την κατάληξη του συγκροτήματος στο Κοινοτικό Πάρκο. Εκεί, δίπλα στις εκβολές του χειμάρρου και κάτω από τους ευκαλύπτους διαμορφώνεται ξύλινη πλατφόρμα που εισέχει στη θάλασσα και προστατεύει τους λουόμενους από τους κυματισμούς. 3 2 1 1. Κοινοτικό Πάρκο 2. Προστατευμένη κολύμβηση 3. Υποδομές 23

ΣΠΟΥΔΑΣΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΣΩΤΗΡΗΣ ΚΑΡΑΧΑΛΙΟΣ ΛΟΥΙΖΑ-ΜΑΡΙΑ ΜΠΕΛΕΜΕΖΗ ΜΑΡΙΑ ΠΑΥΛΟΥ ΑΡΗΣ ΡΑΠΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΟΝΔΡΟΣ