Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι μια παιδαγωγική διαδικασία που επιδιώκει αυθεντικές εμπειρίες των εκπαιδευόμενων. Τις εμπειρίες αυτές τις αναζητούμε βγαίνοντας και από την όποια αίθουσα και από το όποιο τυπικό πρόγραμμα. Σε αυτές τις εξόδους μας, κύριο εργαλείο για να συλλέξουν βιώματα οι εκπαιδευόμενοι είναι οι αισθήσεις τους. Κύρια αποστολή μας είναι να ενεργοποιήσουμε τις αισθήσεις τους, επιλέγοντας ερεθίσματα που απευθύνονται σε όσο το δυνατόν περισσότερες από αυτές (εικόνες, ήχους, οσμές, αγγίγματα, γεύσεις). Με όλα τα παραπάνω οι εκπαιδευόμενοι ζουν έντονα τις στιγμές των περιβαλλοντικών δράσεων και συγκεντρώνουν συναισθήματα και γνώσεις. Τι γίνεται όμως με όλο αυτό το υλικό που προσλαμβάνουμε στις όποιες δράσεις μας; Υπάρχουν δύο ενδεχόμενα. Το πρώτο ενδεχόμενο είναι να μείνουμε απλώς στα βιώματα, χωρίς να χρησιμοποιήσουμε κάποιες μεθόδους καταγραφής των γεγονότων. Θα αντλούμε από τη μνήμη των εκπαιδευόμενων κάθε φορά που θα θέλουμε να αξιοποιήσουμε διδακτικά τα γεγονότα που βιώσαμε. Αυτό βέβαια πρέπει να γίνει σε σύντομο χρονικό διάστημα, γιατί αλλιώς ο χρόνος δουλεύει εναντίον μας. Το δεύτερο ενδεχόμενο είναι να κρατήσουμε κάτι περισσότερο από τις μνήμες, κάνοντας μια υλική καταγραφή. Αυτό μπορεί να γίνει με χρήση μαγνητοφώνου, με βιντεοσκόπηση, με φωτογράφιση, με τήρηση ημερολογίου και σημειώσεων, με συλλογή δειγμάτων κλπ. Χρησιμοποιώντας αυτά τα μέσα, καταφέρνουμε να διατηρήσουμε τα γεγονότα με αντικειμενικό τρόπο, αποφεύγοντας έτσι τις αλλοιώσεις που προκαλεί η ανθρώπινη μνήμη. Στην παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε με τη φωτογραφία και το βίντεο. Σχετικά με τη φωτογραφία, λέγεται ότι «μια φωτογραφία αξίζει όσο χίλιες λέξεις»
και πραγματικά παίζει σημαντικό ρόλο στην περιβαλλοντική εκπαίδευση, αφού από τα πρώτα χρόνια της Π.Ε. στην Ελλάδα χρησιμοποιούμε τις φωτογραφίσεις σαν εργαλείο. Οι σύγχρονες ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές έκαναν τη φωτογράφιση την πιο απλή και οικονομική μέθοδο καταγραφής εικόνων. Στα πλεονεκτήματα των ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών μπορούμε να προσθέσουμε τη δυνατότητα πολλών φωτογραφίσεων χωρίς επιβάρυνση για αγορά φιλμ, τη δυνατότητα επεξεργασίας και προβολής τους χωρίς να είναι αναγκαίο να πληρώνουμε εκτυπώσεις, τη δυνατότητα αποστολής και λήψης με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο κλπ Το πρώτο και σημαντικότερο βήμα για έναν εκπαιδευόμενο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι να μάθει να βλέπει (κι όχι απλώς να κοιτάζει), με τον δικό του τρόπο, τον γύρω κόσμο, φυτά και ζώα, πράγματα και καταστάσεις που πριν δεν παρατηρούσε, ώστε να βιώσει ένα «άνοιγμα» του νου και των αισθήσεων του με διαφορετικές πλέον απόψεις και με διαφορετικά κριτήρια. η φωτογράφιση δεν είναι απλά η χρήση μιας ακόμη ηλεκτρονικής συσκευής, από τις πολλές που έχουν κατακλύσει πια τις ζωές μας. Είναι η διαδικασία εισαγωγής σε μια τέχνη, η οποία αποτυπώνει μεν εικόνες του «πραγματικού κόσμου», φιλτραρισμένες όμως μέσα από τον εσωτερικό κόσμο του φωτογράφου. Ο κάθε εκπαιδευόμενος (και ο κάθε φωτογράφος) κοιτάζοντας το θέμα του μέσα από το φακό διαμορφώνει μέσα του διαφορετικές «ματιές», αντιδράσεις και θεωρίες. Καθένας μας «βλέπει» άλλα πράγματα και επηρεάζεται αλλιώς. Μετά από μια τέτοια προετοιμασία της περιβαλλοντικής μας ομάδας μπορούμε να ξεκινήσουμε για δράση. Οι δράσεις μας θα ήταν καλό να
φωτογραφίζονται από ζευγάρια εκπαιδευόμενων (ο ένας να φωτογραφίζει κι ο άλλος να σημειώνει το θέμα ή τον λόγο λήψης του). Για να κρατήσουμε επαρκή στοιχεία φωτογραφίζουμε: τους εκπαιδευόμενους σε δράση, τους συνεργάτες, τα σχετικά αντικείμενα και καταστάσεις και φυσικά οτιδήποτε αξίζει να καταγραφεί και να συζητηθεί στα πλαίσια του θέματος. Δεν είναι απαραίτητο να διαθέτουμε πολλές φωτογραφικές μηχανές. Η έστω μία - φωτογραφική μηχανή μπορεί να περάσει στα χέρια όλων των εκπαιδευόμενων. Το σημαντικό είναι ότι όλοι τους θα έχουν την ευκαιρία να βλέπουν με «τη ματιά του φωτογράφου ρεπόρτερ». Κατά τη διάρκεια μιας δράσης, ειδικά στον Παρθενώνα της Ελληνικής φύσης, τον Όλυμπο, οι εντυπώσεις είναι πολλές. Οι φωτογραφίες θα βοηθήσουν τη μνήμη όταν η ομάδα θα επεξεργάζεται τον πλούτο των εμπειριών της. Στην περίπτωση έρευνας ενός περιβαλλοντικού προβλήματος του Ολύμπου, οι φωτογραφίες μας μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως υλικό για δικό μας προβληματισμό, για προώθηση στον τοπικό τύπο και για στήριξη των απόψεων μας, όταν θα θελήσουμε να απευθυνθούμε στους αρμόδιους και στην ευρύτερη κοινωνία. Μια τεχνική λεπτομέρεια για τους επίδοξους φωτορεπόρτερ: Μην ζουμάρετε στο αντικείμενο τόσο ώστε να χαθεί ο περιβάλλων χώρος. Μόνο αν φαίνεται καθαρά η τοποθεσία μπορείτε να πείσετε και να ταρακουνήσετε. Επίσης, φωτογραφίστε από διαφορετικές θέσεις. Καλό θα είναι, στα διαλείμματα ενός προγράμματος ή ενός πρότζεκτ, οι φωτογραφίες προβαλλόμενες σε οθόνη (ή σε τοίχο) να γίνονται αντικείμενο σχολιασμού από την περιβαλλοντική ομάδα. Βλέποντάς τες οι εκπαιδευόμενοι σχολιάζουν, κρίνουν (πρώτα από όλα τους εαυτούς τους και στη συνέχεια) γεγονότα και καταστάσεις, εμπνέονται για νέες αναζητήσεις ή για λύσεις. Σε θέματα όπως π.χ. «η χλωρίδα του Ολύμπου» ή «τα αγριολούλουδα του Ολύμπου» υπάρχει πλήθος απορίες για το όνομα, τις ιδιότητες και
την κατάταξη των φυτών που παρατηρούν οι μαθητευόμενοι φωτογράφοι. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η φωτογράφηση των αντικειμένων έρευνας (εδώ: των φυτών) βοηθάει στη συλλογή οπτικού υλικού που μπορούμε αργότερα να δείξουμε σε ειδικό (βιολόγο, γεωπόνο, δασολόγο) για να μας δώσει πληροφορίες και ονοματολογία, ώστε να γίνει η μελέτη μας σωστή κι επιστημονική. Οι ψηφιακές φωτογραφίες συνδυάζονται πολύ εύκολα με τα κείμενα των εκπαιδευόμενων όταν δημιουργούμε μια ηλεκτρονική παρουσίαση ή ένα έντυπο για να παρουσιάσουμε το πρόγραμμα. Παράλληλα, μέσα από τις ψηφιακές φωτογραφίες τόσο τα καλλιτεχνικά έργα των εκπαιδευόμενων όσο και οι ομαδικές καλλιτεχνικές εργασίες μπορούν να γίνουν προσιτά στον θεατή/αναγνώστη. Είναι σημαντικό οι δράσεις μας να καταγράφονται συστηματικά, επειδή με αυτό τον τρόπο δημιουργείται ένα «φωτογραφικό αρχείο» (με αντιπροσωπευτικά στιγμιότυπα και εικόνες) που αποδεικνύει την ερευνητική μας πορεία πάνω στο θέμα. Ένα πρόγραμμα δράσεων που φωτογραφήθηκε σωστά και συστηματικά, είναι πολύ χρήσιμο τόσο για τον ίδιο τον εκπαιδευτικό (για να το αξιοποιήσει στο διδακτικό του έργο), όσο και για όλη την εκπαιδευτική κοινότητα (σαν παράδειγμα υλοποίησης και καταγραφής εργασίας). Οι φωτογραφίες έχουν πολλά πλεονεκτήματα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προσελκύσουν αλλά και να διατηρήσουν την προσοχή, να εξοικονομήσουν χρόνο, να ψυχαγωγήσουν, να προκαλέσουν, να αναπτύξουν δεξιότητες. Η φωτογραφία μπορεί ακόμη να αξιοποιηθεί για να φωτίσει, να εξηγήσει, να συγκινήσει ή να σοκάρει, αλλά και για να ευαισθητοποιήσει. Η χρήση της φωτογραφίας είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε περιπτώσεις όπου το ακροατήριο στο οποίο απευθυνόμαστε στερείται προσωπικής εμπειρίας για το υπό συζήτηση ζήτημα. Στις περιπτώσεις αυτές οι φωτογραφίες που επιλέγονται για χρήση απομακρύνουν τα όποια εμπόδια για μάθηση (π.χ. στερεότυπα) και παρέχουν κάποια κοινή βάση πληροφόρησης, την οποία μπορούν να χρησιμοποιήσουν όλοι οι συμμετέχοντες.
.. Δύο από τα μεγαλύτερα προβλήματα της εφαρμογής της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ειδικά για προγράμματα που έχουν σχέση με τα βουνά (και στην περίπτωση μας, τον Όλυμπο) είναι από τη μια η «θεωρητικοποίηση» αντί της βιωματικότητας και της έρευνας στο πεδίο, και από την άλλη, η χρήση αφηρημένων και γενικόλογων περιβαλλοντικών εννοιών. Πηγαίνοντας στο πεδίο, βιώνοντας και φωτογραφίζοντας, λύνουμε σε ικανοποιητικό βαθμό τα προβλήματα αυτά.. Είναι γενικώς αποδεκτό ότι οι εικόνες (στην οικογένεια των οποίων συγκαταλέγεται και η φωτογραφία) συμβάλλουν στη δημιουργία και ενίσχυση της οπτικής μνήμης αλλά και στην ανάπτυξη της οπτικής νοημοσύνης (visual intelligence) δηλαδή της ικανότητας να σκεφτόμαστε με εικόνες και να πραγματοποιούμε ακριβή οπτικοποίηση αφηρημένων εννοιών... Ας μην ξεχνάμε ότι η ενεργητική μάθηση, σε αντίθεση με την παθητική μάθηση, προωθεί την άμεση εμπλοκή των εκπαιδευομένων στη μαθησιακή διαδικασία. Αυτό σημαίνει ότι οι εκπαιδευόμενοι δεν είναι απλά αποδέκτες πληροφόρησης, αλλά και δέχονται πληροφορίες και συμμετέχουν και πράττουν, καθώς και δημιουργούν το δικό τους πλαίσιο βιωματικής μάθησης...