ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ : «ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ» ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΕΤΟΣ 2001-2002 ΘΕΜΑ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ Μαίρη Κοτρωνιά Αθήνα, Ιούλιος 2003 Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 1. Εισαγωγή 4 2. Η ρόκληση των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων 7 3. Ε ίλογος 25 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 29 Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 2

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΥΠ.ΕΣ...Α.: Υ ουργείο Εσωτερικών, ηµόσιας ιοίκησης και Α οκέντρωσης Γ.Λ.Κ.: Γενικό Λογιστήριο του Κράτους.Σ.Ε.: ιεθνής Σύµβαση Εργασίας Α..Ε..Υ.: Ανώτατη ιοίκηση Ενώσεων ηµοσίων Υ αλλήλων Π.Ο.Ε.Μ..Υ..Α.Σ.: Πανελλήνια Οµοσ ονδία Ενώσεων ηµοσίων Υ αλλήλων ι λωµατούχων Ανωτάτων Σχολών Ν.Π...: Νοµικό Πρόσω ο ηµοσίου ικαίου Φ.Ε.Κ.: Φύλλο Εφηµερίδας Κυβερνήσεως Ο.Τ.Α.: Οργανισµός Το ικής Αυτοδιοίκησης Ν.Α.: Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ε.Ε.: Ευρω αϊκή Ένωση Ο.Ο.Σ.Α. Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας & Ανά τυξης.υ.: ηµόσιοι Υ άλληλοι Υ.Κ.: Υ αλληλικός Κώδικας Σ..: Συλλογικές ια ραγµατεύσεις Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 3

1. Εισαγωγή Οι Συλλογικές ια ραγµατεύσεις στην Ελλάδα είναι το α οτέλεσµα µιας µακροχρόνιας ροσ άθειας αυτοκαθορισµού των δηµοσίων υ αλλήλων, οι ο οίοι για ολλά χρόνια βρίσκονταν υ ό καθεστώς οµηρίας και χειραγώγησης α ό το Κράτος, το ο οίο καθόριζε µονοµερώς τους όρους εργασίας τους. Οι ροσ άθειες κύρωσης των 151 και 154.Σ.Ε. µαζί µε το ν.2738/1999 ου κράτησαν άνω α ό 15 χρόνια, α οτελούν το λαίσιο ου µ ορεί να εγγυηθεί την εφαρµογή διαδικασιών καθορισµού εργασιακών σχέσεων κοινά α οδεκτών, τόσο α ό το Κράτος ως εργοδότου όσο και α ό τους δηµόσιους υ αλλήλους, ου αναγνωρίζονται λέον ως ισότιµοι κοινωνικοί συνοµιλητές. Αντικείµενο της εργασίας αυτής είναι καταγραφή των εκτιµήσεων α ό την ρόσφατη εφαρµογή του θεσµού, καθώς και οι ροο τικές του, ενώ ε ιχειρείται η αξιολόγηση της λειτουργίας και των δυνατοτήτων του συνδικαλιστικού κινήµατος και των δηµοσίων υ αλλήλων γενικότερα, ενόψει των ροκλήσεων και των ροο τικών για την αναβάθµιση της ηµόσιας ιοίκησης. Μερικά α ό τα ερωτήµατα τα ο οία τίθενται είναι: οι λόγοι για τους ο οίους οι Κυβερνήσεις α ό το 1974 και µετά αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν το δικαίωµα συλλογικής δια ραγµάτευσης το ο οίο χρονικά αλλά και λογικά ροηγείται της α εργίας. Για οιους λόγους ε ιτρε όταν το µείζον (η α εργία) ενώ α αγορευόταν το έλασσον (η δια ραγµάτευση, ο διάλογος). η αντιµετώ ιση του νέου θεσµού τόσο α ό τους συνδικαλιστές όσο και α ό το Κράτος, αµφοτέρων λέον ισότιµων κοινωνικών συνοµιλητών. Πως αντιµετω ίζεται η ισότιµη λέον σχέση των δύο κοινωνικών συνοµιλητών και το κατά όσον οι δύο αυτοί κοινωνικοί συνοµιλητές έχουν την ωριµότητα, την ετοιµότητα και την ευελιξία να οδηγήσουν Σωτηρέλλη Γ., Κράτος Πρόνοιας, Κ. Σ ανού ε ιµέλεια, Κοινωνικές ιεκδικήσεις και Κρατικές Πολιτικές ικαιώµατα και «Συντεχνίες»,, Εκδόσεις Σάκκουλα, 1995, σελίς 119. Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 4

τις εξελίξεις στον εργασιακό χώρο των.υ. ή «σύρονται» σε δια ραγµατευτικές διαδικασίες οι ο οίες ενδεχοµένως καταλήγουν σε «ύρρεια» νίκη είτε του ενός είτε του άλλου, χωρίς καµία ουσιαστική και φιλόδοξη για το µέλλον των εργαζοµένων και της δηµόσιας διοίκησης ροο τική. Η εκατέρωθεν α οφυγή ελατειακής εξάρτησης ίσως είναι η µεγάλη ρόκληση του νέου θεσµού. οι δυνατότητες του συνδικαλιστικού κινήµατος να υ ερβεί τις στείρες και κοντόφθαλµες οικονοµικές συνήθως διεκδικήσεις και να ηγηθεί µιας ροσ άθειας αναβάθµισης και ανά τυξης της δηµόσιας διοίκησης, ου ροωθεί σύγχρονες µορφές διοίκησης και εργασίας και συµµετέχει στη δηµιουργία ικανού και ευέλικτου ανθρώ ινου δυναµικού. ο χαρακτήρας του θεσµού των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων ως εργαλειακού µηχανισµού για την βελτίωση των εργασιακών σχέσεων των.υ. ή η αντιµετώ ισή του ως ενός νέου θεσµού ου ροωθεί τη δηµοκρατία στις σχέσεις ιοίκησης εργαζοµένων αλλά και την οικονοµική και κοινωνική συνοχή γενικότερα. οι σχέσεις µεταξύ των κορυφαίων συνδικαλιστικών οργανώσεων της χώρας και ειδικότερα η ωριµότητά τους για ουσιαστική δια ραγµάτευση η ο οία θα ενισχύσει το διάλογο και τη συναίνεση αλλά και το ίδιο το συνδικαλιστικό κίνηµα. ο «συλλογικός» ροσανατολισµός των κορυφαίων συνδικαλιστικών οργανώσεων της χώρας αλλά και του Κράτους και η µαθησιακή τους ικανότητα και ετοιµότητα να αντιµετω ίσουν τους κινδύνους αλλά και τις ευκαιρίες και τις ροο τικές του νέου θεσµού. οι αδυναµίες του νοµοθετικού λαισίου του ν.2738/1999, οι ο οίες τέθηκαν κατά τη ψήφιση του νόµου στη Βουλή αλλά και αυτές ου ροέκυψαν µέσα α ό την εφαρµογή του θεσµού. οι διαφορές Σ.. µεταξύ των εργαζοµένων στον ιδιωτικό τοµέα και των «ρονοµιούχων» δηµοσίων υ αλλήλων. Πόσο η αγκοσµίως αρατηρούµενη ροσέγγιση δηµόσιου ιδιωτικού τοµέα µ ορεί να Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 5

ε ηρεάσει τα συνδικαλιστικά θέµατα. Μή ως η ενιαία συνδικαλιστική αντιµετώ ιση µακριά; δηµοσίων και ιδιωτικών υ αλλήλων δεν είναι ολύ Η Ελλάδα είναι α ό τις τελευταίες χώρες ου θεσµοθέτησαν το θεσµό των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων στην Ε.Ε. Η καθιέρωση των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων στην Ελλάδα δεν ρέ ει να αντιµετω ιστεί ως µια στατική και στείρα νοµοθετική ρωτοβουλία αλλά ως ρόκληση και ως µακρό νοη και δυναµική διαδικασία, της ο οίας η ε ιτυχία εξαρτάται τόσο α ό τους εργαζοµένους όσο και α ό το Κράτος. Κατά τα τρία ρώτα έτη εφαρµογής του θεσµού ροέκυψαν αβίαστα αφενός οι αδυναµίες, οι δυσλειτουργίες, οι άστοχες ενέργειες και των δύο κοινωνικών συνοµιλητών και αφετέρου ροβάλλουν οι δυνατότητες του νέου θεσµού και διαγράφονται οι ροο τικές ου οφείλουν οι δύο κοινωνικοί συνοµιλητές να ροσδώσουν στο νέο θεσµό, τόσο καθόσον αφορά την αναβάθµιση της λειτουργίας και την α οτελεσµατικότητα των δηµοσίων υ ηρεσιών όσο και στην εξέλιξη του συνδικαλιστικού κινήµατος. Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 6

2. Η ρόκληση των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων Η µετάβαση α ό ένα σύστηµα «σύγκρουσης» και µονοµερούς ε ίλυσης εργασιακών θεµάτων, σ ένα σύστηµα «συναίνεσης» στις σχέσεις ιοίκησης Εργαζοµένων είναι λέον ραγµατικότητα και στο ηµόσιο. Με το θεσµό των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων α οµακρυνόµαστε α ό την σύγκρουση και µεταβαίνουµε στον ουσιαστικό διάλογο. Η µετάβαση αυτή δεν είναι εύκολη ούτε για το ηµόσιο ούτε για τις συνδικαλιστικές οργανώσεις ου δεν έχουν µάθει στο διάλογο, τη διαβούλευση και τη συνα όφαση. Η εισαγωγή των συλλογικών δια ραγµατεύσεων στο δηµόσιο αναµφισβήτητα α οτελεί µια σοβαρή τοµή ου ε ιφέρει ουσιαστικές αλλαγές στην όλη λειτουργία του ολιτικού µας συστήµατος, στην αλλαγή των αντιλήψεων, την καλύτερη και ιο α οτελεσµατική λειτουργία των δηµοσίων υ ηρεσιών και την ε ίλυση των ροβληµάτων των εργαζοµένων. Αδυναµίες λαισίου θεσµικού Το θεσµικό λαίσιο για τις συλλογικές ρυθµίσεις των δηµοσίων υ αλλήλων ακολούθησε σε µεγάλο βαθµό το θεσµικό λαίσιο ου ίσχυε για τους εργαζόµενους στον ιδιωτικό τοµέα. Και αρά τη µερική διαφορο οίηση των ρυθµίσεων λόγω της θεµελιώδους διαφοράς ου υ άρχει σήµερα ανάµεσα στους δύο χώρους, δηλαδή της διαφορετικής οργάνωσης και της διαφορετικής νοµικής φύσης τους, καθίσταται εµφανής η τάση αλληλε ίδρασης ανάµεσα στο εργατικό και δηµοσιοϋ αλληλικό δίκαιο, τάση ου ενισχύεται και α ό τις σύγχρονες εξελίξεις σύγκλισης του δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα. Ο ν.2738/1999, αν και δια νέεται α ό ρυθµίσεις ου σέβονται και ροωθούν τη συλλογική αυτονοµία, αράλληλα χαρακτηρίζεται α ό ελλείψεις, κενά και αυστηρές ρυθµίσεις, ό ως θα δούµε αναλυτικότερα στη συνέχεια. Το θέµα της ληρότητας του ν.2738/1999 είναι θέµα ου κατά την ά οψή µου σε ρώτη φάση εφαρµογής των Σ.. είναι δευτερεύον. Σηµασία ρέ ει να δοθεί στο Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 7

ρόλο του διαλόγου µεταξύ Κράτους και εργαζοµένων. Ε οµένως η σύγκριση µε το νοµοθετικό λαίσιο των άλλων χωρών της Ε.Ε. και η αρουσίαση των συστηµάτων Σ.. των χωρών αυτών, ου έγινε στο ρώτο µέρος της εργασίας, έχουν ενηµερωτικό χαρακτήρα. Κι αυτό γιατί η ο οιαδή οτε σύγκριση µε το σύστηµα των Σ.. ου έχει θεσµοθετηθεί σε άλλες χώρες µικρή µόνο σηµασία έχει, υ ό την έννοια ότι ο στόχος και οι ροτεραιότητες της Κυβέρνησης δεν ήταν η ακριβής µεταφορά και υιοθέτηση του λέον άρτιου συστήµατος Σ.. ου ίσχυε στις χώρες της Ε.Ε. αλλά η σε ρώτη φάση εισαγωγή και θεσµοθέτηση του διαλόγου, ο ο οίος µέχρι τότε α ουσίαζε µεταξύ εργαζοµένων και ηµοσίου. Σ αυτό συνετέλεσαν τόσο οι έξωθεν ολιτικές ίεσης (Ευρω αϊκή Ένωση, ΟΟΣΑ κλ ) όσο και οι ιέσεις του συνδικαλιστικού κινήµατος, το ο οίο ζήτά την αυτονόµησή του. Η έντονη ε ιθυµία ου εκφράζεται α ό τους ασχολούµενους τόσο στη θεωρία όσο και στην εφαρµογή των Σ.., για αναβάθµιση του συνδικαλιστικού κινήµατος και α όκτηση υψηλού ε ι έδου δια ραγµατευτικής ικανότητας και α ό τα δύο µέρη, δεν είναι κάτι ου θα γίνει ούτε µε την ιστή ροσαρµογή και µίµηση των ε ιτυχηµένων συστηµάτων ου εφαρµόζονται στις χώρες της Ε.Ε. ούτε α οκλειστικά µε την εραιτέρω βελτίωση του νοµοθετικού λαισίου και αυστηρή τήρηση των διαδικασιών ου εριγράφονται σ αυτό. Για να βρούµε σίγουρες και α οτελεσµατικές λύσεις θα ρέ ει να διανύσουµε µακρά εξελικτική διαδικασία και να εράσουµε όλα τα στάδια ανά τυξης ου α αιτούνται ροκειµένου να α οκτήσουµε δηµοκρατική εις βάθος ωριµότητα, να ανα τύξουµε το ολιτικό µας σύστηµα και τους θεσµούς και να α οκτήσουµε τη γνώση και την ε ιθυµία για σεβασµό της συνδικαλιστικής αυτονοµίας των εργαζοµένων. Συνταγές και µαγικές λύσεις δεν υ άρχουν. Η λήρης αντιγραφή των συστηµάτων Σ.. άλλων χωρών και αν ακόµη υιοθετηθεί, µικρή Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 8

µόνο α οτελεσµατικότητα µ ορεί να έχει, αφού τα άσης φύσεως εισαγόµενα ολιτικά συστήµατα εριλαµβανοµένων και των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων λειτουργούν µε διαφορετικό τρό ο και εξαρτώνται όχι α ό φορµαλιστικά και κανονιστικά σχήµατα αλλά α ό τη διεύρυνση και ενίσχυση της συνεργασίας και της συναίνεσης µεταξύ εργαζοµένων και Κράτους και τη θεώρηση του συνδικαλισµού, ως βασικού οικονοµικού και κοινωνικού θεσµού στις σύγχρονες κοινωνίες. Η ολιτική αυτονοµία των εργαζοµένων ως του ενός εκ των δύο κοινωνικών συνοµιλητών, συναρτάται µε την ενδυνάµωση της κοινωνίας των ολιτών αλλά και µε την ανεξαρτησία τους έναντι των ολιτικών κοµµάτων. Ο Πιτυοκάµ της (τα κόµµατα) και ο Προκρούστης (το Κράτος) του Μαυρογορδάτου, θα ρέ ει να ξε εράσουν ιδεολογίες και ρακτικές ου εντάσσονται σε άσκηση ελατειακών και δηµόσιων σχέσεων µεταξύ τους και καταλήγουν σε εκατέρωθεν εξαρτήσεις, κηδεµονεύσεις αλλά και ελέγχους, ε ιλεκτική συµµετοχή και το οθετήσεις σε κρατικούς θεσµούς και θέσεις, άσκηση ε ιρροής στα γραφειοκρατικά όργανα κλ. Στην Ελλάδα για άρα ολλά χρόνια, Βουλευτές αλλά και ολιτευτές και διορισµένοι νοµάρχες δρούσαν σαν µεσάζονες µεταξύ Κράτους και εργαζοµένων, αφού οι τελευταίοι στερούνταν του δικαιώµατος ισότιµου διαλόγου µε τον εργοδότη τους (το Κράτος). Το Κράτος αρνείτο να θέσει του κανόνες στο αιχνίδι και είχε ε ιλέξει την ελεγχόµενη α αυτό κινητο οίηση της κοινωνίας των ολιτών και ολύ ερισσότερο των εργαζοµένων. Η στάση της Α Ε Υ κατά τη µετά τη δικτατορία ερίοδο και οι φάσεις της «εκλεκτικής συµ όρευσης, της ένθερµης υ οστήριξης και της α όρριψης» σε σχέση µε τα ρογράµµατα διοικητικής µεταρρύθµισης, α οτυ ώνει ράγµατι σε µεγάλο βαθµό Μακρυδηµήτρης Α., Κοινωνικές ιεκδικήσεις και Κρατικές Πολιτικές, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 1995, σελίς 33,34 Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 9

την ολιτική και ιδεολογική συγγένεια των συνδικαλιστικών οργανώσεων µε την εκάστοτε ολιτική ηγεσία. Με βάση την εφαρµογή των Σ.. τα τρία ρώτα χρόνια (2000, 2001 & 2002) στην ελληνική δηµόσια διοίκηση, έγινε εµφανές ότι η στάση των κορυφαίων συνδικαλιστικών οργανώσεων στις ε ιχειρούµενες σήµερα ροσ άθειας διοικητικής µεταρρύθµισης, εξαρτώνται σε µεγάλο βαθµό α ό τη µαθησιακή τους ικανότητα, τη διαλεκτική τους και την ικανότητα για αφοµοίωση σύγχρονων ροσανατολισµών και τάσεων και στρατηγικών ανά τυξης. Το κλειδί των διοικητικών µεταρρυθµίσεων σήµερα δεν είναι µόνο η κοινωνία των ολιτών η ο οία «καρ ούται» ή «υφίσταται» τις ό οιες διοικητικές µεταρρυθµίσεις αλλά κυρίως το συνδικαλιστικό κίνηµα των.υ. Καµιά Κυβέρνηση δεν ε ιχειρεί καµιά διοικητική µεταρρύθµιση, αν δεν έχει τη συναίνεση ή έστω την ανοχή των κορυφαίων συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργαζοµένων. Τα ανωτέρω ισχύουν είτε ρόκειται για µικρές διορθωτικές αρεµβάσεις είτε ρόκειται για µακρό νοα διοικητικά ρογράµµατα. Και, ό ως ολύ σωστά αναφέρει ο Ν. Μουζέλης, ανά τυξη (και υ ανά τυξη) θεωρούνται και αναλύονται µε βάση τις ε ιλογές, την ολιτική ή στρατηγική των οµάδων συµφερόντων ου λειτουργούν µέσα σ ένα λαίσιο λίγο ολύ εριοριστικών δοµικών καταναγκασµών. * Το συνδικαλιστικό κίνηµα ό ως και οι κοινωνίες, ερνούν α ό ένα α λό σ ένα ιο ερί λοκο στάδιο εξέλιξης. Ε οµένως τόσο οι συνδικαλιστικές οργανώσεις όσο και το Κράτος, ως ισότιµοι κοινωνικοί συνοµιλητές θα ρέ ει να εράσουν σ ένα ιο εξελιγµένο στάδιο δια ραγµατευτικού ροσανατολισµού, γεγονός ου α αιτεί χρόνο, αιδεία και ωριµότητα. * Μουζέλης Ν.., Νεοελληνική Κοινωνία: Όψεις υ ανά τυξης, Εκδόσεις Εξάντας 1978, σελίς 89 Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 10

Συγκεντρωτικότητα των Σ.. Μια άλλη δια ίστωση είναι η συγκεντρωτικότητα του νόµου, αφού για την κατάρτιση τόσο των συλλογικών συµβάσεων εργασίας όσο και των συλλογικών συµφωνιών αναδεικνύεται το ηµόσιο µοναδικός συνοµιλητής των δηµοσίων υ αλλήλων, α οστερώντας α ό τα ΝΠ συµ εριλαµβανοµένων και των ΟΤΑ α και β βαθµού, τη δικαιο ρακτική αυτή ικανότητα. Η ΚΕ ΚΕ και η ΕΝΑΕ α λώς αρίστανται χωρίς να συµµετέχουν στο διάλογο. Η Α Ε Υ ρονοµιακός κοινωνικός συνοµιλητής Παράλληλα η συγκεντρωτικότητα των συλλογικών δια ραγµατεύσεων ενισχύεται και α ό τον ηγετικό ρόλο της Α Ε Υ. Τα ανωτέρω είχαν ε ισηµανθεί και ευσταθούν, κατά την ά οψή µας και κατά τη ψήφιση του νοµοσχεδίου στη Βουλή, α ό τη Βουλευτή του ΚΚΕ Μ. Μ όσκου. Οι Ιδιωτικού δικαίου υπάλληλοι εκτός πλαισίου Σ.. Ένα θέµα ου δεν α ασχόλησε τους αρµοδίους ούτε κατά την κατάρτιση του νόµου ούτε κατά τη ψήφισή του στη Βουλή, είναι η εξαίρεση των ιδιωτικού δικαίου υ αλλήλων α ό τις Συλλογικές ια ραγµατεύσεις του δηµοσίου και η υ αγωγή τους στις ρυθµίσεις του ν.1876/1990 αντί του ν.2738/1999. Με το σχήµα αυτό, υ άλληλοι του ίδιου χώρου εργασίας και µε τον ίδιο «εργοδότη» (το ηµόσιο), δια ραγµατεύονται µε διαφορετικό τρό ο και α ό διαφορετικό όργανο τις συνθήκες εργασίας τους, µε α οτέλεσµα την έλλειψη ενιαίας αντιµετώ ισης του συνόλου των εργαζοµένων στο ηµόσιο έστω και µε διαφορετική σχέση εργασίας. Το ρόβληµα αυτό τέθηκε α ό τους συνδικαλιστές στην ρώτη εφαρµογή των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων το 2000 αλλά ανεδείχθη κυρίως το δεύτερο έτος, µετά τη χορήγηση του ε ιδόµατος των 60.000, ό ου οι εργαζόµενοι µε σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου, στον ίδιο χώρο εργασίας µε τους µονίµους δεν το εδικαιούντο, αφού δεν εφαρµόζεται γι αυτούς η συλλογική συµφωνία, βάσει της ο οίας χορηγήθηκε το ε ίδοµα. Το θέµα λύθηκε νοµοθετικά µε το Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 11

ν.3016/2002, µε την έκδοση των ΚΥΑ οι ο οίες ε εκτείνουν την εφαρµογή των συλλογικών συµφωνιών έτους 2001 και στο ιδιωτικού δικαίου ροσω ικού των οικείων υ ηρεσιών. Πάντως οι ιδιωτικού δικαίου υ άλληλοι εξακολουθούν να µην δια ραγµατεύονται µε το ΥΠΕΣ Α, ό ως οι µόνιµοι συνάδελφοί τους. Μελλοντικά άντως θα τεθεί & το θέµα της ενιαίας δια ραγµατευτικής αντιµετώ ισης ιδιωτικού & δηµοσίου τοµέα. Έλλειψη κριτηρίων για αντι ροσω ευτικότητα δευτεροβάθµιων οργανώσεων Ένα άλλο ρόβληµα είναι ότι ο νόµος, αν και διευκολύνει την κατάρτιση συλλογικών συµβάσεων σε ε ιµέρους εργασιακούς χώρους ροωθώντας τις κλαδικού και ε ιχειρησιακού τύ ου συµβάσεις, δεν ροσδιορίζει το χαρακτήρα των δευτεροβαθµίων συνδικαλιστικών οργανώσεων οι ο οίες καλούνται να δια ραγµατευτούν µε «κοινά διαµορφωµένες θέσεις», ούτε ορίζει τον τρό ο εξέλιξης των δια ραγµατεύσεων αν δεν υ άρξουν κοινές θέσεις. Το γεγονός αυτό α οτελεί ρόκληση και για το ίδιο το συνδικαλιστικό κίνηµα το ο οίο, αν και χαρακτηρίζεται α ό κατακερµατισµό, καλείται να διαµορφώσει «κοινές θέσεις» και ρακτικές συναντίληψης ώστε να λειτουργήσουν οι συλλογικές δια ραγµατεύσεις στο δεύτερο ε ί εδο. Σ.. µε τις οµοιοε αγγελµατικές δευτεροβάθµιες οργανώσεις η περίπτωση της ΕΜ Υ ΑΣ. Η ερί τωση της ΕΜ Υ ΑΣ, καταδεικνύει το ρόβληµα ου καλείται να λύσει η ιοίκηση για τη συµµετοχή των οµοιοε αγγελµατικών συνδικαλιστικών οργανώσεων στις Συλλογικές ια ραγµατεύσεις. Παρά τη διατύ ωση του ν.2738/1999 για µη δια ραγµάτευση µε δευτεροβάθµιες οµοιοε αγγελµατικές οργανώσεις η α όφαση του ΥΠΕΣ Α να δια ραγµατευτεί µε την ΕΜ Υ ΑΣ, µ ορεί να ερµηνευθεί είτε ως ροσ άθεια α οδυνάµωσης του τριτοβάθµιου συνδικαλιστικού οργάνου δηλ. της Α Ε Υ, είτε ως τακτική µη σύγκρουσης µε ένα κορυφαίο στο κλάδο των Μηχανικών, συνδικαλιστικό φορέα, είτε Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 12

και τα δύο. Το γεγονός της α οχώρησης της Α Ε Υ α ό τις Σ.. και της ε ιµονής της ΕΜ Υ ΑΣ για δια ραγµάτευση, ροοιωνίζει ότι το µέλλον και η δύναµη των µεγάλων συνδικαλιστικών οργανώσεων δεν είναι δεδοµένη αλλά θα ρέ ει να αναµετρήσουν τις δυνάµεις τους, να γίνουν ευέλικτες και έτοιµες να ροσαρµοστούν στις εξελίξεις, να σταθούν µακρυά α ό ελατειακές εξαρτήσεις και να ανα τύξουν το ε ί εδο των συνδικαλιστικών στελεχών τους. είχνει ακόµη το γενικότερο ρόβληµα της ιοίκησης για ε ίλυση των ουσιαστικών ροβληµάτων ορισµένων κλάδων υ αλλήλων και της αδυναµίας αντιµετώ ισης των εργαζοµένων ανάλογα µε την ιδιαιτερότητα (διαφορετικότητα) ου αρουσιάζουν καθόσον αφορά ένα ιδιαίτερο ενδεχοµένως χώρο εργασίας. Η ιοίκηση αντιµετω ίζει όχι µόνο τους ολίτες αλλά και τους εργαζόµενους µε οµοιόµορφο τρό ο. εν µ ορεί ή δεν θέλει να αντιµετω ίσει τη διαφορετικότητα; Η α όφαση του ΥΠΕΣ Α, δεν ήταν ρος όφελος της Α Ε Υ (στην ο οία δεν µετέχει η ΕΜ Υ ΑΣ) αφού η Α Ε Υ ρώτον είχε ήδη α οχωρήσει α ό τις Συλλογικές ια ραγµατεύσεις και άφησε το συνδικαλιστικό εδίο ελεύθερο σε µια δευτεροβάθµια µεν, αλλά «ε ικίνδυνη» κλαδική συνδικαλιστική οργάνωση, δεύτερον αντιµετω ίζει λέον το ενδεχόµενο της συλλογικής δια ραγµάτευσης και µε άλλες οµοιοε αγγελµατικές οργανώσεις, χάνοντας έτσι το ρονόµιο ου της είχε ε ιφυλάξει ο ν.2738/1999, ως του µοναδικού ρονοµιακού συνδικαλιστικού φορέα ου δια ραγµατεύεται σε τριτοβάθµιο βέβαια ε ί εδο. Πράγµατι αυτό ου η Α Ε Υ έτυχε κατά την ψήφιση του νόµου στη Βουλή, συνέβη τα ε όµενα έτη 2001 και 2002, ό ου και άλλες οµοιοε αγγελµατικές δευτεροβάθµιες συνδικαλιστικές οργανώσεις εµφανίζονται και δια ραγµατεύονται µε το ΥΠΕΣ Α: η ΠΟΜΗ Ο, η ΠΟΜΗΤΕ Υ εκ ροσω ώντας τους κλάδους των ληροφορικών, των υ οµηχανικών κλ. Η ΕΜ Υ ΑΣ µε ε ιµονή Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 13

διεκδικεί και υ ογράφει συλλογικές συµβάσεις και συµφωνίες και τα δύο έτη 2000 και 2001, στοχεύοντας όχι τόσο στην ε ίλυση των αιτηµάτων του κλάδου αλλά στη συµµετοχή της και µόνον στις συλλογικές δια ραγµατεύσεις και στην αγιο οίηση της θέσης της ως οµοιοε αγγελµατικής δευτεροβάθµιας οργάνωσης δια ραγµατευόµενης µε το Κράτος. Α ό την άλλη λευρά βέβαια, η κατάσταση αυτή ό ως εξελίσσεται, θα µ ορούσε να δηµιουργήσει σοβαρό ρόβληµα κατακεταρµατισµού των συνδικαλιστικών δυνάµεων αφενός αλλά και γενικότερο ρόβληµα στη ιοίκηση, η ο οία αργά ή γρήγορα θα κληθεί να αντιµετω ίσει αιτήµατα «κλαδικά» ό ως µισθολόγιο βαθµολόγιο µηχανικών, ληροφορικών, κλ, κάτι ου µέχρι τώρα είχε α οφευχθεί σε µεγάλο βαθµό, λόγω εκ ροσώ ησης του συνόλου των υ αλλήλων διαφόρων κλάδων α ό µια οργάνωση, την Α Ε Υ, η ο οία σε άγια βάση διεκδικεί την ε ίλυση µη κλαδικών αιτηµάτων. Αυστηρά χρονικά όρια του νόµου Ένα εξίσου σηµαντικό ζήτηµα είναι τα αυστηρά χρονικά όρια ου θέτει ο νόµος για την έναρξη και εξέλιξη των συλλογικών δια ραγµατεύσεων τα ο οία δε διευκολύνουν τη δια ραγµατευτική διαδικασία. Μάλιστα ορίζει ότι 15 και 30 Ιουνίου είναι αντίστοιχα τα δύο χρονικά όρια για τη εράτωση της δια ραγµάτευσης και την υ ογραφή της Γενικής Συλλογικής Σύµβασης Εργασίας, ενώ 5 και 20 Αυγούστου είναι τα αντίστοιχα χρονικά όρια για τις Ειδικές Συλλογικές Συµβάσεις, ό ου οι υ άλληλοι α ουσιάζουν λόγω καλοκαιρινών αδειών µε α οτέλεσµα ολλά ροβλήµατα και καθυστερήσεις. Σε κάθε ερί τωση ο νόµος ορίζει ως καταληκτική ροθεσµία την 10 η Σε τεµβρίου. Η ροθεσµία αυτή θα ρέ ει να φθάνει µέχρι την κατάθεση στη Βουλή του Κρατικού Προϋ ολογισµού και οι Συλλογικές ια ραγµατεύσεις ρέ ει να αρχίζουν νωρίτερα, τουλάχιστον την 1 η Μαρτίου κάθε έτους. Ε ι ροσθέτως, η ίδια η διαδικασία των δια ραγµατεύσεων και τα Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 14

ρόσω α ου ορίζονται να συµµετέχουν α ό λευράς ιοίκησης, ολλές φορές δηµιουργούν δυσχέρειες, καθώς δεν έχουν άντοτε σαφείς ολιτικές θέσεις και οδηγίες, ώστε να µ ορούν να διαχειριστούν µε ε άρκεια οικονοµικά και θεσµικά θέµατα, µε α οτέλεσµα να ακυρώνουν την α οτελεσµατικότητα των δια ραγµατεύσεων στην ράξη. Η διαδικαστική λευρά των συλλογικών δια ραγµατεύσεων αρότι δευτερεύουσα σε σχέση µε τον ίδιο το διάλογο είναι σηµαντική για την ραγµάτωση του συλλογικού δικαιώµατος και τη σύναψη συλλογικών συµβάσεων και δεν ρέ ει να αντιµετω ίζεται α λά ως µια δέσµη υ οχρεώσεων φορµαλιστικού εριεχοµένου. Η έλλειψη εµ ειρίας και η αδυναµία δια ραγµάτευσης α οτελεί ρόβληµα τόσο για τους συνδικαλιστές όσο και για τα στελέχη της ιοίκησης. Έλλειψη µαθησιακής ικανότητας των δύο κοινωνικών συνοµιλητών Το Κράτος για το λόγο αυτό θα ρέ ει να ροχωρήσει στην εκ αίδευση των εµ λεκοµένων µερών στις τεχνικές δια ραγµάτευσης, ώστε να υ άρξει σταδιακή βελτίωση των στελεχών της ιοίκησης στον τρό ο δια ραγµάτευσης. Η ίδια εκ αίδευση θα χρειαστεί και για τους ολιτικούς - Υ ουργούς ου συµµετέχουν, ως εκ ρόσω οι της Κυβέρνησης στις δια ραγµατεύσεις. Η δια ραγµατευτική διαδικασία α οτελεί κατ ουσίαν «µαθησιακή διαδικασία» και για τους δύο κοινωνικούς συνοµιλητές. Στο µέλλον θα ρέ ει να καταρτιστεί Κώδικας εοντολογίας Συλλογικών ια ραγµατεύσεων, ώστε να µην υ άρξουν µορφές διεκδίκησης και δια ραγµάτευσης, οι ο οίες ε ιτρέ ουν ρακτικές µη συµβατές και µη συνάδουσες στο ρόλο του ηµοσίου, ως κοινωνικού συνοµιλητή. Ο κίνδυνος δηµιουργίας εξαρτήσεων συνδικαλιστών ολιτικών είναι ένα ενδεχόµενο ου ρέ ει να α οτρα εί, ώστε ο θεσµός των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων να µην ακυρωθεί και α ωλέσει τη δυναµική και την αξιο ιστία του στα Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 15

ρώτα βήµατά του. Η διεκδίκηση και διασφάλιση ρονοµιακών αροχών σε οµάδες εργαζοµένων συντεχνίες ου α ασχολούνται συνήθως σε νευραλγικές θέσεις α οτελεί αθολογία στο δηµόσιο τοµέα. Και τούτο γιατί τον µετατρέ ει α ό κράτος αλληλεγγύης σε «κράτος µαστό» του ο οίου οι αροχές ροσφέρονται ε ιλεκτικά, σαν γέρας σε οµάδες εργαζοµένων, µε αντάλλαγµα τη συναίνεσή τους ρος τη διαχείριση της εξουσίας και τους εκάστοτε κρατούντες.* Άστοχοι χειρισµοί του Κράτους στις Σ.. Η α ειρία της ιοίκησης αλλά η αδυναµία της να κατανοήσει τη σηµασία του θεσµού, οδήγησε τη Κυβέρνηση σε άστοχους χειρισµούς θεµάτων, ου η ε ίλυσή τους εξαρτάται α ό τις Συλλογικές ια ραγµατεύσεις, σύµφωνα µε το νόµο. Η χορήγηση του ε ιδόµατος των 60.000 δρχ α ό τη Κυβέρνηση στο σύνολο των ηµοσίων Υ αλλήλων, αρότι το ε ίδοµα αυτό χορηγήθηκε µέσα α ό τις Συλλογικές ια ραγµατεύσεις έτους 2001 µόνο σε ορισµένες συνδικαλιστικές οργανώσεις ήταν ένας κακός χειρισµός ου έθεσε σε δοκιµασία τον θεσµό. Η ρακτική αυτή της Κυβέρνησης, έρχεται να δυναµιτίσει το θεσµό των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων, εν τη γενέσει του. Μη άρτια διαδικασία Μεσολάβησης Η µη άρτια εφαρµογή της Μεσολάβησης, στις οργανώσεις ου ροσέφυγαν σ αυτήν, λόγω έλλειψης του α αραίτητου χρόνου αλλά και γνώσης των θεµάτων α ό τους µεσολαβητές, κατέδειξε ότι ο θεσµός της µεσολάβησης χρειάζεται οργάνωση και µεθοδολογία, η ο οία υ ό τις αρούσες συνθήκες δεν υ άρχει. Ίσως η σύσταση ενός σώµατος µεσολαβητών, κατά τα ρότυ α του ιδιωτικού τοµέα είναι µια λύση. * Μαυρογορδάτου Γ., Μεταξύ Πιτυοκάµ τη και Προκρούστη. Οι ε αγγελµατικές οργανώσεις στην σηµερινή Ελλάδα, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα1988,σελίς 19, 190 & ε Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 16

Όργανο δια ραγµάτευσης των οικονοµικής φύσεως αιτηµάτων Ένα άλλο θέµα είναι το οιος ρέ ει να δια ραγµατεύεται για τα οικονοµικής φύσεως αιτήµατα. Αρµόδιο Υ ουργείο για τη διενέργεια των Σ.. είναι το ΥΠΕΣ Α και δια ραγµατευτής ο Υ ουργός ΕΣ Α. Α ό την µέχρι τώρα ρακτική, ο Υφυ ουργός Οικονοµικών εκαλείτο στη δια ραγµάτευση α ό τον Υ ουργό ΕΣ Α και συµµετείχε στη διαδικασία διεκδίκησης ε ιδοµάτων και λοι ών οικονοµικής φύσεως αιτηµάτων των εργαζοµένων. Το Υ ουργείο Οικονοµικών, θεωρεί ότι οι Συλλογικές ια ραγµατεύσεις ρέ ει να διεξάγονται α οκλειστικά α ό το Υ ουργείο Οικονοµικών, γιατί όλα τα αιτήµατα, ακόµη και τα θεσµικά έχουν οικονοµική βάση. Το ΥΠΕΣ Α αρµόδιο για την ολιτική ε ί του ανθρώ ινου δυναµικού όλης της ηµόσιας ιοίκησης δεν συµφωνεί, µε α οτέλεσµα τη διάσταση α όψεων των δύο Υ ουργείων. Το ΥΠΕΣ Α αρνήθηκε να ροσυ ογράψει σχετική νοµοθετική ρύθµιση, ου ροώθησε το Υ ουργείο Οικονοµικών, για διεξαγωγή των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων α ό το Υ ουργείο Οικονοµικών. Η Α Ε Υ ετάχθη κατά της ρύθµισης αυτής ε ίσης. Κατά τη διάρκεια των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων, είχε διατυ ωθεί η ά οψη ότι η οικονοµική και ε ιδοµατική ολιτική δεν αφορά µόνο το Υ ουργείο Οικονοµικών αλλά και το ΥΠΕΣ Α, το ο οίο έχει την ευθύνη για τη βελτίωση και ανά τυξη της δηµόσιας διοίκησης. Κοινή δια ίστωση ε ίσης υ ήρξε ότι η χορήγηση των ε ιδοµάτων ρέ ει να γίνεται µέσα α ό τις Συλλογικές ια ραγµατεύσεις και µε τη σύµ ραξη του Υ ουργού ΕΣ Α. Βέβαια σε όλες τις χώρες της Ευρω αϊκής Ένωσης το ίδιο Υ ουργείο έχει την ευθύνη τόσο των οικονοµικών όσο και των λοι ών θεµάτων διοίκησης ανθρώ ινου δυναµικού. Το Υ ουργείο ου είναι αρµόδιο για την οικονοµική κατάσταση του σώµατος των δηµοσίων υ αλλήλων είναι και υ εύθυνο για τη λειτουργία της δηµόσιας Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 17

διοίκησης. Η ολιτική µισθών και η ε ιδοµατική ολιτική συναρτώνται άµεσα µε τη ολιτική ε ί του ανθρώ ινου δυναµικού και την κατάσταση της δηµόσιας διοίκησης και ρέ ει να ασκούνται α ό τον ίδιο φορέα. Σηµειωτέον ότι στις ερισσότερες χώρες της Ε.Ε., το ίδιο Υ ουργείο (Οικονοµικών) είναι αρµόδιο και για τα δύο (wage policy and personnel management) θέµατα*. Το α οτέλεσµα όλων αυτών ήταν η ρόσφατη ρύθµιση του ν.3016/2002 (ΦΕΚ 110 Α /17/5/2002) «Για την εταιρική διακυβέρνηση, θέµατα µισθολογίου και άλλες διατάξεις». Συγκεκριµένα, το άρθρο 14 «Υλο οίηση συλλογικών συµφωνιών» ορίζει: Με κοινές α οφάσεις των Υ ουργών Οικονοµίας και Οικονοµικών, Εσωτερικών, ηµόσιας ιοίκησης και Α οκέντρωσης και του κατά ερί τωση αρµόδιου Υ ουργού, ρυθµίζονται τα θέµατα των συλλογικών συµφωνιών ου συνά τονται κατ εφαρµογή των διατάξεων του άρθρου 13 του ν.2738/1999 και αφορούν θέµατα µισθών και αµοιβών, συµ εριλαµβανοµένων και αυτών ου υ εγράφησαν το 2001. Τούτο σηµαίνει ότι εφεξής τα οικονοµικά αιτήµατα ου α οτελούν εριεχόµενο συλλογικών συµφωνιών, δεν µ ορούν να κυρωθούν µε νόµο, ό ως ροέβλε ε ο ν.2738/1999 αλλά η υλο οίησή τους θα γίνεται µε την έκδοση κοινών υ ουργικών α οφάσεων. Η διάταξη αυτή, ό ως α οδείχθηκε στη ράξη µε το ε ίδοµα των 60.000 δρχ., έχει ως α οτέλεσµα την καθυστέρηση ρύθµισης των σχετικών θεµάτων λόγω της χρονοβόρας διαδικασίας ου α αιτεί η έκδοση Κοινής Υ ουργικής Α όφασης, σε αντίθεση µε τη κύρωση µε νόµο των συλλογικών συµφωνιών, ου ροέβλε ε ο ν.2738/1999. * Civil Service Systems in Western Europe, Edited by Hans A.G.M. Bekke and Frits M. van der Meer., 2000, σελίς 108. * M. Manzoor Alam, Public Personnel Policy in Europe, Ministry of Finance, Finland, 1998, σελίς 149 Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 18

Έλλειψη δέσµευσης του Κράτους για υλο οίηση συλλογικών ρυθµίσεων Η καθυστέρηση µάλιστα για θέµατα όρων των συλλογικών συµφωνιών ου η δέσµευση για την υλο οίησή τους είναι κυρίως ολιτική, καθώς ο νόµος δε ρυθµίζει τις συνέ ειες για τη µη εκ λήρωση της υ οχρέωσης του ηµοσίου να ροβεί έγκαιρα στις αναγκαίες ρυθµίσεις, είναι ένα θέµα ου θα τεθεί α ό τις συνδικαλιστικές οργανώσεις στο άµεσο µέλλον. Περιορισµένη η ε ίλυση των οικονοµικών αιτηµάτων των ΟΤΑ και ΝΠ. Ένα ρόσθετο ρόβληµα δηµιουργεί και ο εριορισµός ου τίθεται α ό την αράγραφο 3, του άρθρου 14 του ν.2738/99, σύµφωνα µε την ο οία οι οικονοµικές ρυθµίσεις όσον αφορά το ροσω ικό των Ο.Τ.Α. και το ροσω ικό των λοι ών Ν.Π..., εριορίζονται στις υφιστάµενες α ό τον ροϋ ολογισµό τους δυνατότητες, καθώς αναγκάζει τους δια ραγµατευόµενους να κινούνται µέσα στα στενά εριθώρια ου ολλές φορές θέτει ο ροϋ ολογισµός των Ν.Π... και Ο.Τ.Α. Τούτο σηµαίνει µηδαµινές ευκαιρίες και δυνατότητες για ε ίλυση οικονοµικών διεκδικήσεων στα Ν.Π... και τους Ο.ΤΑ. και δείχνει τη διαφορετική µη ουσιαστική και µε εριορισµένο τρό ο αντιµετώ ιση της ολιτείας για την το ική αυτοδιοίκηση και τα ΝΠ. Όσον αφορά τα γενικότερα α οτελέσµατα α ό την ρόσφατη εφαρµογή του νόµου 2738/1999(2000,2001 &2002), αν και είναι νωρίς να ροχωρήσουµε σε συνολικές εκτιµήσεις, µια ρώτη δια ίστωση έχει να κάνει µε την αδυναµία και α ειρία και των δύο λευρών (δηµοσίου συνδικαλιστικού κινήµατος) να λειτουργήσουν δηµιουργικά και να ροωθήσουν ουσιαστικά το διάλογο. Οι δια ραγµατεύσεις σε τριτοβάθµιο ε ί εδο κατέληξαν σε αδιέξοδο τα δύο ρώτα έτη εφαρµογής του θεσµού. Η εξέλιξη αυτή σηµαίνει ότι αµφισβητούνται οι µορφές συνδικαλιστικής αρέµβασης των εργαζοµένων και η α οτελεσµατικότητα των διεκδικήσεών τους. Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 19

Εµµονή της Α Ε Υ σε οικονοµικά κυρίως αιτήµατα. Κατά τη διαδικασία των δια ραγµατεύσεων σε τριτοβάθµιο ε ί εδο, αρατηρήθηκε µια εµµονή θα λέγαµε α ό µέρους της Α Ε Υ σε αιτήµατα, µισθολογικού κυρίως εριεχοµένου και τορ ιλίστηκαν οι ροσ άθειες εξεύρεσης λύσεων σε θέµατα όρων και συνθηκών α ασχόλησης ου ε ηρεάζουν την α οτελεσµατικότητα των δηµοσίων υ ηρεσιών. Είναι α αραίτητο να ροσδιοριστούν µε σαφήνεια οι αρµοδιότητες και ευθύνες των υ αλλήλων, η οιότητα του αρεχόµενου ρος τους ολίτες έργου, η αναβάθµιση του ρόλου των εργαζοµένων και η αντιµετώ ιση της έλλειψης κινήτρων α όδοσης και της ισο έδωσης. Το συνδικαλιστικό κίνηµα, ε οµένως α ό α λά ανταγωνιστικό και διεκδικητικό καλείται να αναλάβει το ρόλο του ώριµου συνοµιλητή, ικανού να αρακολουθήσει και να αφοµοιώσει τις εξελίξεις αγκοσµίως. Σε δευτεροβάθµιο ε ί εδο, τα α οτελέσµατα ήταν ερισσότερο ενθαρρυντικά, αν και εδώ το συνδικαλιστικό κίνηµα καλείται να αντιµετω ίσει τα φαινόµενα ολυδιάσ ασης και συντεχνιακών αντιλήψεων, ώστε να αρεµβαίνει ιο α οτελεσµατικά και να µ ορεί να διαµορφώνει «κοινές θέσεις» ου θα ε ιτρέ ουν τη ολύ λευρη και ε οικοδοµητική λειτουργία των δια ραγµατεύσεων σ αυτό το ε ί εδο, ενταγµένη στην ροσ άθεια εκσυγχρονισµού της ηµόσιας ιοίκησης. Είναι φανερό ότι κατά τα δύο ρώτα έτη εφαρµογής του θεσµού και αρά τις εξαγγελίες και των δύο λευρών για την ανάγκη ύ αρξης ουσιαστικού διαλόγου και τις ροο τικές ου ανοίγονται µέσα α ό την καθιέρωση των συλλογικών δια ραγµατεύσεων, δεν κατέστη δυνατή η υ ογραφή Γενικής Συλλογικής Σύµβασης ή Συµφωνίας, µε την Α Ε Υ η ο οία θα α οτελούσε τον ιλότο και θα άνοιγε το δρόµο για την ενίσχυση του διαλόγου και την αναβάθµιση της δηµόσιας διοίκησης. Η µη ουσιαστική δια ραγµάτευση µε την Α Ε Υ κατά τα έτη 2000, 2001 & 2002, η ο οία α εχώρησε α ό τις Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 20

Συλλογικές ια ραγµατεύσεις, θέτοντας ως ρου όθεση δια ραγµάτευσης την αύξηση των α οδοχών των ηµοσίων Υ αλλήλων, έραν α ό τις δυνατότητες της δηµοσιονοµικής ολιτικής, ό ως τέθηκαν α ό την Κυβέρνηση, είναι ένα ρόβληµα ου σηµάδεψε την ρώτη εφαρµογή του θεσµού και α οτελεί τακτικό λάθος της Α Ε Υ, η ο οία φάνηκε να µην αξιο οιεί το θεσµό. Τακτικά λάθη της Α Ε Υ κατά τη διαδικασία των Σ.. Η α οχώρηση της Α Ε Υ είναι σίγουρο ότι αδικεί όχι µόνο τις ροϋ οθέσεις των συµµετεχόντων, αλλά και τον ίδιο το θεσµό των συλλογικών δια ραγµατεύσεων, ο ο οίος θα έδινε την ευκαιρία για µια εις βάθος εξέταση των ζητηµάτων ου ροκύ τουν µεταξύ εργαζοµένων (δηµοσίων υ αλλήλων) και του ηµοσίου ως εργοδότου. Ταυτόχρονα καταδεικνύει και την αδυναµία των δύο λευρών για διάλογο, εξαιτίας της έλλειψης εξοικείωσης µε αντίστοιχες διαδικασίες, οι ο οίες σε ευρω αϊκό τουλάχιστον ε ί εδο αλλά και στον ιδιωτικό τοµέα έχουν δοκιµαστεί ε ί ολλά χρόνια. Ε ίσης, ε ιβεβαιώνει και την έλλειψη δια ραγµατευτικού ροσανατολισµού α ό µέρους, κυρίως, της τριτοβάθµιας συνδικαλιστικής οργάνωσης, καθώς δια ιστώθηκε κατά τη διαδικασία των δια ραγµατεύσεων η εµµονή της, κυρίως, σε οικονοµικού χαρακτήρα αιτήµατα, τα ο οία δεν λειτουργούν άντα ρος τη κατεύθυνση της αύξησης της αραγωγικότητας των δηµοσίων υ αλλήλων αλλά χορηγούνται στο σύνολο των υ αλλήλων, χωρίς κριτήρια ή σύνδεση µε α οτελέσµατα. Στο δευτεροβάθµιο ε ί εδο τα α οτελέσµατα ήταν ιο ενθαρρυντικά, κυρίως κατά το δεύτερο έτος εφαρµογής του θεσµού, γεγονός ου καταδεικνύει τη δυναµική και τη δυνατότητα α οτελεσµατικής αξιο οίησης των συνδικαλιστικών δυνάµεων σε µια ε οχή ου χαρακτηρίζεται α ό αρνητικές εξελίξεις για τους εργαζόµενους στο κοινωνικό και οικονοµικό εδίο. Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 21

Η α ουσία θεσµικών αιτηµάτων και η µη ουσιαστική ενασχόληση των συνδικαλιστικών φορέων µε θέµατα ου α ασχολούν το σύνολο των εργαζοµένων ( λην των µισθολογικών θεµάτων) και θεµάτων ου θα µ ορούσαν να συµβάλλουν στη βελτίωση της δηµόσιας διοίκησης είναι ε ίσης ένα σηµαντικό ρόβληµα ου αρατηρήθηκε τα δύο ρώτα έτη εφαρµογής του θεσµού. Τα θεσµικά αιτήµατα, τίθενται συνήθως, α λώς και µόνον για να «λαισιώνουν» τις οικονοµικές διεκδικήσεις. Είναι εµφανές όχι µόνο α ό τα αιτήµατα της Α Ε Υ αλλά α ό την εµµονή της στα οικονοµικής φύσεως αιτήµατα ότι η ελληνική διοικητική κουλτούρα, ό ως εκφράζεται α ό τα κορυφαία συνδικαλιστικά όργανα των δηµοσίων υ αλλήλων, και ε οµένως α ό τη µεγάλη µάζα της δηµόσιας υ αλληλίας, δύσκολα µ ορεί να α οκρύψει τον έντονα αραδοσιακό, εξισωτικό, εσωστρεφή και αντιλογοκρατικό της χαρακτήρα και ροσανατολισµό*. Οι νέες µορφές διοίκησης και εργασίας ου εφαρµόζονται στις εθνικές διοικήσεις των χωρών της Ε.Ε. α ουσιάζουν τελείως α ό τη θεµατολογία των ελληνικών συνδικαλιστικών οργανώσεων**. Βέβαια η ενασχόληση των συνδικαλιστών µε την ε ίλυση των ουσιαστικών ροβληµάτων της ιοίκησης και των εργαζοµένων εξαρτάται α ό τη δοµή, τη οιότητα και την ισχύ του συνδικαλιστικού κινήµατος. Συνδικαλιστική υκνότητα και εκ ροσώ ηση των υ αλλήλων. Η έρευνα του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ-Α Ε Υ για τη συνδικαλιστική υκνότητα στην Ελλάδα, δίνει µια ρώτη εικόνα για την οργανωτική συγκρότηση του συνδικαλιστικού κινήµατος, η ο οία χαρακτηρίζεται α ό ολυδιάσ αση και οργανωτική ανσ ερµία στον ίδιο τοµέα δραστηριότητας. Το ρόβληµα του κατακερµατισµού και της ολυδιάσ ασης των συνδικαλιστικών Πα αδηµητρίου Γ. Μακρυδηµήτρης Α., ε ιµ. Σ ανού Κ., Κοινωνικές ιεκδικήσεις και Κρατικές Πολιτικές, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 1995, σελίς 57. M. Manzoor Alam, Public Personnel Policy in Europe, Ministry of Finance, Finland, 1998, σελίς 141 & ε όµενες Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 22

δυνάµεων, εντο ίζεται έντονα στο συνδικαλιστικό χώρο των δηµοσίων υ αλλήλων, οι ο οίοι σε τριτοβάθµιο ε ί εδο εκ ροσω ούνται α ό την Α Ε Υ. Όµως, ο κατακερµατισµός των κλάδων του ροσω ικού στη δηµόσια διοίκηση ου ανέρχονται σε µεγάλο αριθµό, ανα αράγει την ολυδιάσ αση των συνδικαλιστικών οργανώσεων, σε όλα τα ε ί εδα ου αριθµούν ερί ου 60οµοσ ονδίες και άνω α ό 1000 σωµατεία*. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο χώρο ευθύνης κάθε υ ουργείου συνήθως δραστηριο οιούνται ερισσότερες α ό µιας συνδικαλιστικές οργανώσεις. Οι µορφές συνδικαλιστικής αρέµβασης των εργαζοµένων και η α οτελεσµατικότητα των διεκδικήσεών τους, έχουν α οτελέσει κατά καιρούς αντικείµενο έντονου ροβληµατισµού τόσο στο εσωτερικό των οργανώσεων όσο και στις θεωρητικές αναζητήσεις και ε εξεργασίες των ερευνητών στο συγκεκριµένο θεµατικό εδίο**. Ο υ ερβολικά µεγάλος αριθµός δευτεροβάθµιων συνδικαλιστικών ενώσεων δυσχεραίνει τη δυνατότητα α οτελεσµατικής αρέµβασης, εφόσον ο συντονισµός α ό το τριτοβάθµιο συνδικαλιστικό όργανο είναι δύσκολος. Η α οκοµµατικο οίηση και η αναζήτηση τρό ου ανάκτησης της χαµένης αξιο ιστίας των συνδικαλιστικών οργανώσεων είναι ένα θέµα ου ε ίσης θα ρέ ει να α ασχολεί τις συνδικαλιστικές οργανώσεις ίσως ερισσότερο α ό το ίδιο το σύστηµα δια ραγµατεύσεων. Η µικρή εκ ροσώ ηση των εργαζοµένων σε συνδιακαλιστικούς φορείς, λόγω έλλειψης εµ ιστοσύνης ρος το συνδικαλιστικό κίνηµα ήταν ένα θέµα για το ο οίο έκανε λόγο ο Βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Ι. Ποττάκης κατά τη ψήφιση του νοµοσχεδίου στη Βουλή. * Μακρυδηµήτρη Α., «Συλλογικές ια ραγµατεύσεις στη ηµόσια ιοίκηση. Προβλήµατα και ροο τικές», Ε ιθεώρηση Εργασιακών Σχέσεων., 1997, τεύχος 5. * * Κασιµάτη Κ. (ε ιµέλεια),το ελληνικό συνδικαλιστικό κίνηµα στο τέλος του 20 ου αιώνα, έκδοση του Κέντρου Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανε ιστηµίου, Αθήνα Cutenberg,Βιβλιοθήκη Κοινωνικής Ε ιστήµης και Κοινωνικής Πολιτικής,1997 Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 23

Το γεγονός το ότι στις συνδικαλιστικές οργανώσεις, δεν µετέχει το σύνολο των υ αλλήλων, αλλά µόνο το 30% - 33%* ρέ ει να ροβληµατίσει τους συνδικαλιστές και να τους οδηγήσει σε ε ανα ροσδιορισµό των στόχων τους, του τρό ου διεκδίκησης των ουσιαστικών αιτηµάτων των εργαζοµένων αλλά και της βελτίωσης του ε ι έδου των συνδικαλιστικών εκ ροσώ ων. Το τελευταίο θα βελτιώσει την αξιο ιστία των συνδικαλιστικών φορέων και θα αναβαθµίσει το συνδικαλιστικό κίνηµα, στοιχείο α αραίτητο για την λειτουργία του ως ικανού αυτόνοµου «κοινωνικού συνοµιλητή». Είναι αλήθεια ότι ο αριθµός των µελών των συνδικαλιστικών οργανώσεων φθίνει σε όλες τις ανα τυγµένες χώρες, αλλά αυτό δεν σηµαίνει ότι η οικονοµική και κοινωνική τους σ ουδαιότητα ακολουθεί την ίδια ορεία. Οι συνδικαλιστικοί φορείς διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στη διαµόρφωση των µισθών, ακόµη και όσων δεν είναι µέλη τους, αλλά και στη διαµόρφωση ενός γενικότερου εργασιακού και οικονοµικού εριβάλλοντος. Με βάση αυτή την αραδοχή, ο ε ανα ροσδιορισµός των στόχων και η µαζικότητα του συνδικαλιστικού κινήµατος, λόγω της συνεισφοράς τους στην κοινωνική συνοχή και κατ ε έκταση στη συνολική ανά τυξη της χώρας, καθώς και η ικανότητά τους να ε εξεργαστούν και να αφοµοιώσουν σύγχρονες ολιτικές, θα ρέ ει να α οτελέσει αντικείµενο όχι µόνο των συνδικαλιστικών οργανώσεων αλλά και του Κράτους, ως εργοδότου. Ένα άλλο εδίο ροβληµατικής των Σ.. στην Ελλάδα είναι η σχέση συνδικαλιστικών οργανώσεων µε τα κόµµατα και τους Βουλευτές των κοµµάτων. Η σχέση αυτή είναι σχέση ολλές φορές ανταλλαγής ή και συναλλαγής, εξάρτησης και αλληλεξάρτητης. Βουλευτές αναλαµβάνουν σε κρίσιµα συνδικαλιστικά ροβλήµατα να είσουν, να «νουθετήσουν» τους συνδικαλιστές στη σύµ λευση µε τις θέσεις * Πρακτικά Βουλής, ν.2738/1999, Συνεδρίαση Κ 4-8-1999, σελίς 575 Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 24

της Κυβέρνησης. Αλλά και αντίστροφα τα συνδικαλιστικά αιτήµατα ολλές φορές α οτελούν µέσο ροβολής Βουλευτών, οι ο οίοι µε τις τρο ολογίες και µε τη διαδικασία ακόµη και του Κοινοβουλευτικού Ελέγχου (αναφορές, ερωτήσεις) χρησιµο οιούν τα αιτήµατα των συνδικαλιστικών οργανώσεων είτε για δική τους κοινοβουλευτική ροβολή είτε για την δηµιουργία ελατειακών ψηφοθηρικών εξαρτήσεων µε µεγάλες ή µικρές οµάδες εργαζοµένων ή και µεµονωµένων υ αλλήλων. 3. Ε ίλογος Η θεσµοθέτηση των Σ.. στην Ελλάδα θα ρέ ει να αντιµετω ιστεί ως ρόκληση για την ελληνική δηµόσια διοίκηση και τους εργαζοµένους σ αυτήν. Η εφαρµογή των Σ.. τα τρία ρώτα χρόνια αρουσίασε µια ροβληµατική, την ο οία καλούνται να ε ιλύσουν και να διαχειριστούν τόσο το Κράτος όσο και οι εργαζόµενοι, µέσω των συνδικαλιστικών τους οργανώσεων. Η ροβληµατική αυτή εντο ίζεται στη µετάβαση α ό ένα σύστηµα σύγκρουσης, στο διάλογο και τη συναίνεση ου φαίνεται ότι δεν είναι εύκολη υ όθεση ούτε για το Κράτος ούτε για το συνδικαλιστικό κίνηµα. Τα ροβλήµατα ου ροέκυψαν µέσα α ό την εφαρµογή των Σ.. τα τρία ρώτα χρόνια, έχουν συνο τικά ως εξής: Προβλήµατα ου ροκύ τουν α ό το θεσµικό λαίσιο του νόµου ν.2738/1999: Το θεσµικό λαίσιο είναι συγκεντρωτικό αφού ε ιτρέ ει τη δια ραγµάτευση µόνο στο Κράτος και α ό την άλλη λευρά, αναγορεύει την Α Ε Υ, ως τον µοναδικό ρονοµιακό συνοµιλητή σε ρώτο ε ί εδο. Η δια ραγµάτευση για τους ιδιωτικού δικαίου υ αλλήλους του ηµοσίου γίνεται α ό άλλο όργανο και µε άλλη διαδικασία. Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 25

Η ροβληµατική για το οιος δια ραγµατεύεται τα οικονοµικής φύσεως θέµατα (το ΥΠΕΣ Α ή (και) το Υ ουργείο Οικονοµικών). Τα στενά χρονικά όρια εξέλιξης της διαδικασίας των Σ.. Η Μεσολάβηση δεν είναι α οτελεσµατική. Η α ουσία κριτηρίων για το οιες είναι οι ιο αντι ροσω ευτικές δευτεροβάθµιες οργανώσεις µε τις ο οίες γίνεται η δια ραγµάτευση σε δεύτερο ε ί εδο. Η έλλειψη δέσµευσης για υλο οίηση των συλλογικών ρυθµίσεων, α ό το Κράτος. Η δέσµευση φαίνεται να είναι µόνο ολιτική. Η εριορισµένη δυνατότητα ε ίλυσης των συνδικαλιστικών αιτηµάτων για ΝΠ και ΟΤΑ µε βάση το ροϋ ολογισµό τους. Άλλα βαθύτερα ροβλήµατα ου εντο ίστηκαν κατά την εφαρµογή των Σ.. είναι δοµικού κυρίως χαρακτήρα και συνοψίζονται στα εξής: Έλλειψη µαθησιακής ικανότητας και των δύο κοινωνικών συνοµιλητών. Α ουσία συλλογικού δια ραγµατευτικού ροσανατολισµού και των δύο κοινωνικών συνοµιλητών. Αδυναµία αξιο οίησης του νέου θεσµού και α ό τους δύο κοινωνικούς συνοµιλητές. Α ουσία συνδικαλιστικής ωριµότητας ου εκφράζεται α ό την εµµονή της Α Ε Υ στα οικονοµικά εριεχοµένου αιτήµατα και α ό άλλα τακτικά λάθη, κατά τη διαδικασία των Σ.. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις µεσολαβούν µεταξύ της ιοίκησης και της κοινωνίας και µ ορούν να λειτουργήσουν υ έρ της κοινωνίας των ολιτών. Αυτό όµως ροϋ οθέτει την ενεργο οίηση και ενδυνάµωση ρώτα της κοινωνίας των ολιτών α ό την ο οία ροέρχονται οι εργαζόµενοι στο ηµόσιο, ώστε στη συνέχεια να λειτουργήσουν ως αυτόνοµοι κοινωνικοί συνοµιλητές και όχι ως «εξαρτώµενοι» (και αλληλεξαρτώµενοι) α ό το Κράτος Εργοδότη. Οι εργαζόµενοι στο ηµόσιο και οι συνδικαλιστές θα ρέ ει να εξιο οιήσουν την αυτονοµία τους. Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 26

«Ως αυτονοµία (ή αυτοκαθορισµό)» θα ρέ ει να θεωρήσουµε τη δυνατότητα των εργαζοµένων να διεκδικήσουν και να ροωθήσουν τις εργασιακές τους σχέσεις, ως ισότιµοι συνοµιλητές µε το ηµόσιο, δηλαδή τη θεώρηση των εργαζοµένων ως του ενός εκ των δύο µερών, µε ίση αξία και βαρύτητα στη λήψη των α οφάσεων. Ο συσχετισµός δυνάµεων συνδικαλιστικών οργανώσεων και ηµοσίου ως εργοδότου, δεν ρέ ει να «γέρνει» ρος τη µια ή την άλλη λευρά: ούτε ρος τη λευρά του Κράτους, ό ως συνέβαινε µέχρι τώρα ούτε ρος την λευρά των συνδικαλιστικών οργανώσεων ου αντιµετω ίζονται ως ισχυρές οµάδες ίεσης συντεχνίες. Η αυτονοµία των δυο λευρών και οι διαστάσεις ου µ ορεί αυτή να λάβει είναι στοιχείο ου εξαρτάται α ό ολλές αραµέτρους: τη οιότητα των σχέσεων ιοίκησης - εργαζοµένων, την ηθική συµ εριφορά και τον ε αγγελµατισµό των δηµοσίων υ αλλήλων, την ύ αρξη ή α ουσία κοµµατικών εξαρτήσεων, το βαθµό ενεργο οίησης της κοινωνίας των ολιτών, τη οιότητα του συνδικαλιστικού κινήµατος. Η αυτονοµία και διαλεκτική των δύο λευρών και γενικότερα ο θεσµός των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων στη δηµόσια διοίκηση, α οτελεί και ρέ ει να αντιµετω ίζεται ως ρόκληση όχι µόνο για την ίδια τη ιοίκηση αλλά και για τη ηµοκρατία. Η ε ιτυχής εφαρµογή των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων στο χώρο του δηµοσίου εξαρτάται τόσο α ό την ύ αρξη δια ραγµατευτικού ροσανατολισµού όσο και α ό την ωριµότητα των δύο κοινωνικών συνοµιλητών. Προϋ οθέτει ε ίσης και για τα δύο µέρη να υ ερβούν τις διαφορές τους και να υιοθετήσουν µια στρατηγική αµοιβαίας ροσέγγισης, η ο οία θα ε ιτρέψει την ε ιτυχή εφαρµογή του θεσµού των Συλλογικών ια ραγµατεύσεων όχι ως αυτοσκο ού, αλλά ως της αναγκαίας ροϋ όθεσης για την ανά τυξη του ανθρώ ινου δυναµικού και την αναβάθµιση της ηµόσιας ιοίκησης. Με δεδοµένο δε ότι η ηµόσια ιοίκηση α οτυ ώνει το ε ί εδο του ολιτικού συστήµατος και της ηµοκρατίας µιας χώρας, θα µ ορούσαµε να δεχθούµε ότι το ε ί εδο του συνδικαλιστικού κινήµατος και η χωρίς Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 27

εξαρτήσεις ισότιµη και ώριµη δια ραγµατευτική ικανότητα των κοινωνικών συνοµιλητών, καταδεικνύουν και οριοθετούν µε τη σειρά τους, τις δυνατότητες βελτίωσης και ανά τυξης της ηµόσιας ιοίκησης. Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 28

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Κουκιάδης Ι., Εργατικό ίκαιο: Συλλογικές εργασιακές σχέσεις, τόµος 1.2., Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα, 1999. 2. Ληξουριώτης Γ., Συλλογικές Εργασιακές Σχέσεις. Οι κοινωνικοί συνοµιλητές στις συλλογικές δια ραγµατεύσεις, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα, 1992. 3. Μουζέλης Νίκος, Νεοελληνική Κοινωνία: Όψεις υ ανά τυξης, Εκδόσεις Εξάντας, 1978. 4. Spanou Calliope, Politicians, Bureaucrats and Administative Reform, (Re)shaping the politics-administration nexus in Greece, Edited by B. Guy Peters and Jon Pierre Routledge / ECPR Studies in European Political Science. 5. Σ ανού Καλλιό η ε ιµέλεια, Κοινωνικές ιεκδικήσεις και Κρατικές Πολιτικές, Εκδόσεις Σάκκουλα, 1995. 6. Σ ανού Καλλιό η, ιοίκηση, Πολίτες και ηµοκρατία, Εκδόσεις Πα αζήση, Αθήνα 2000 7. Μακρυδηµήτρης Α., ιοίκηση και Κοινωνία, Εκδόσεις Θεµέλιο, 1999. 8. Σωτηρό ουλος, ηµ., Η κορυφή του ελατειακού κράτους, Εκδόσεις Ποταµός, 2001. 9. Μακρυδηµήτρης Α., Συλλογικές δια ραγµατεύσεις στη δηµόσια διοίκηση Προβλήµατα και ροο τικές», Ε ιθεώρηση Εργασιακών Σχέσεων, τεύχος 5, 1997. 10. Μαυρογορδάτου Γ., Μεταξύ Πιτυοκάµ τη και Προκρούστη, Οι ε αγγελµατικές οργανώσεις στην σηµερινή Ελλάδα, Εκδόσεις Οδυσσέας, 1988. 11. Περράκη Στ., ιεθνής Προστασία των ικαιωµάτων του Ανθρώ ου, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2000. 12. Civil Service Systems in Western Europe. Edited by Hans A.G.M. Bekke and Frits M. van der Meer., 2000 Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 29

13. Public Personnel Policy in Europe M. Manroor Alam, Ministry of Finance, Finland, 1998. 14. Πα ασταύρου ηµ., Συλλογικές Συµβάσεις και ιαιτησία, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 1997. 15. Κουτρούκης Θ., Οι συλλογικές δια ραγµατεύσεις στη δηµόσια διοίκηση, ηµόσιος Τοµέας, τεύχος 121, 1996. 16. Καζάκος Άρης, ηµοσιοϋ αλληλικές σχέσεις: ετεροκαθορισµός ή αυτονοµία, Ε ιθεώρησις Εργατικού ίκαιου, τεύχος 4, τόµος 54 ος, Αθήνα 15 Φεβρουαρίου 1995. 17. Κουτρούκης Θ., Συλλογικές συµβάσεις και για τους εκ αιδευτικούς; ηµόσιος Τοµέας, τεύχος 13, 1997. 18. Κασιµάτη Κ. (ε ιµέλεια),το ελληνικό συνδικαλιστικό κίνηµα στο τέλος του 20 ου αιώνα, έκδοση του Κέντρου Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανε ιστηµίου, Αθήνα Cutenberg,Βιβλιοθήκη Κοινωνικής Ε ιστήµης και Κοινωνικής Πολιτικής,1997. 19. Συστήµατα Εργασιακών Σχέσεων στο ηµόσιο Τοµέα στην Ευρώ η, European Public Services Committee. 20. Σ υρό ουλος Γιώργος, Εργασιακές Σχέσεις, εξελίξεις στην Ελλάδα, την Ευρώ η και το ιεθνή χώρο, Εκδόσεις Σάκκουλα, 1998. 21. Κιουλάφας Κ. Ζάραγκας Λ., Ευρω αϊκή Ενο οίηση και Αγορά Εργασίας, JOBE, τόµος 5, 1990. 22. Κιούκια ηµ., Οργάνωση Συµφερόντων στην Ελλάδα, Εκδόσεις Εξάντας, 1994. 23. OECD (2000) Economic Survey of Greece Paris, 2000. Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 30

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 1. Ν. 2403/1996 (ΦΕΚ 99 Α /4/6/96) Κύρωση της 154 ιεθνούς Σύµβασης Εργασίας «Για την ροώθηση της συλλογικής δια ραγµάτευσης». 2. Ν. 2405/1996 (ΦΕΚ 101 Α /4/6/96) Κύρωση της 151 ιεθνούς Σύµβασης Εργασίας «Για την ροστασία του δικαιώµατος οργάνωσης και τις διαδικασίες καθορισµού των όρων α ασχόλησης στη δηµόσια διοίκηση». 3. Ν. 2738/1999 (ΦΕΚ 180 Α /9/9/99) «Συλλογικές ια ραγµατεύσεις στη ηµόσια ιοίκηση, µονιµο οιήσεις συµβασιούχων αορίστου χρόνου και άλλες διατάξεις». 4. Ν. 1876/1990 (ΦΕΚ 27 Α /8/3/90) «Ελεύθερες συλλογικές δια ραγµατεύσεις και άλλες διατάξεις». 5. Ν. 1264/1982 (ΦΕΚ 79 Α/1-7-82) «Για τον εκδηµοκρατισµό του συνδικαλιστικού κινήµατος και την κατοχύρωση των συνδικαλιστικών ελευθεριών των εργαζοµένων». 6. Ν. 3016/2002 (ΦΕΚ 110 Α /17/5/2002) «Για την εταιρική διακυβέρνηση, θέµατα µισθολογίου και άλλες διατάξεις». 7. Εισηγητική Έκθεση ν. 2738/1999. 8. Εισηγητική Έκθεση ν. 2403/1996. 9. Εισηγητική Έκθεση ν.2405/1996. 10. Εισηγητική Έκθεση ν.1264/1982. 11. Πρακτικά της Βουλής ν. 2403/1996. 12. Πρακτικά της Βουλής ν. 2405/1996. 13. Πρακτικά της Βουλής ν. 2738/1999. Συλλογικές ια ραγµατεύσεις 31