ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: Αθλητικών Κακώσεων

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: Αθλητικών Κακώσεων «ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΕΜ: 15462 Επιβλέπων καθηγητής: κ. ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Θεσσαλονίκη, 2013

Η πτυχιακή μου διατριβή αφιερώνεται με πολύ αγάπη: Στον πατέρα μου, Χρήστο Γάτσο. Στη μητέρα μου, Χρυσούλα Γάτση. 2ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Επειδή η οστεοπόρωση είναι μια τόσο διαδεδομένη πάθηση στη σημερινή κοινωνία και προσβάλλει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού παγκοσμίως, αποφάσισα να την επιλέξω ως θέμα για την πτυχιακή μου διατριβή. Συγκέντρωσα και διάβασα αρκετή βιβλιογραφία, έχοντας πάντοτε ως γνώμονα την απλή γραφή ώστε να γίνεται κατανοητή και από αναγνώστες εκτός επιστημονικού κλάδου. Η εργασία μου αποτελείται από έξι κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο, περιέχει γενικές πληροφορίες για τη φυσιολογία των οστών, ενώ το δεύτερο περιέχει πληροφορίες για τον ορισμό, τα είδη και τους παράγοντες κινδύνου οστεοπόρωσης. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά για τη συχνότητα, τη κλινική εικόνα, τη διάγνωση και την πρόληψη-θεραπεία, ενώ στο τέταρτο τονίζεται η φυσική αγωγή καθώς και ο καθοριστικός της ρόλος για την οστεοπόρωση. Το κύριο θέμα του πέμπτου κεφαλαίου είναι η άσκηση στη τρίτη ηλικία καθώς και οι μορφές της άσκησης για τη συγκεκριμένη ηλικία. Το έκτο και τελευταίο κεφάλαιο αποτελείται από τα συμπεράσματα, τις συμβουλές- προτάσεις και από την περίληψη. Θεωρώ υποχρέωσή μου να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέπων Καθηγητή μου κ. Παπαβασιλείου Αθανάσιο(Ορθοπαιδικό-Χερούργο), και Καθηγητή της Σχολής Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, για την πολύτιμη βοήθεια και αμέριστη συμπαράσταση του κατά τη διάρκεια των σπουδών μου. Η συμβολή του υπήρξε καθοριστική στη συγγραφή και επιτυχή ολοκλήρωση της παρούσας πτυχιακής διατριβής. 3ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Περιεχόμενα...4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Φυσιολογία των οστών 1.1 Η λειτουργική σημασία των οστών (functional significance of bones)...7 1.1.1 Τα είδη των οστών(articles of bones)...8 1.1.2 Μορφώματα της εξωτερικής επιφάνειας των οστών(constructs the external bone surface)...8 1.1.3 Μεταβολικά νοσήματα των οστών(metabolic diseases of bones)...8 1.1.4 Ο μεταβολισμός των οστών(the bone metabolism)...9 1.1.5 Η φυσιολογική εξέλιξη της οστεοπόρωσης(the normal development of osteoporosis)...13 1.1.6 Επιπλοκές της οστεοπόρωσης...14 Κατάγματα ισχίου(hip fractures)...14 Σπονδυλικά κατάγματα(vertebral fractures)...15 Κατάγματα καρπού(fractures wrist)...15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Ορισμός-Είδη-Παράγοντες Κινδύνου Οστεοπόρωσης 2.1 Ορισμός οστεοπόρωσης(definition of osteoporosis)...16 2.1.1 Αιτιολογία οστεοπόρωσης(reasoning osteoporosis)...17 2.1.2 Παράγοντες κινδύνου οστεοπόρωσης(osteoporosis risk factors)...18 Α)Κύριοι παράγοντες(main factors)...18 Β)Δευτερεύοντες παράγοντες(secondary factors)...19 Γ)Παράγοντες κινδύνου που μπορούν να τροποποιηθούν(risk factors that can be modified)...21 Δ)Παράγοντες κινδύνου που δεν μπορούν να τροποποιηθούν(risk factors that can not be modified)...21 2.1.3 Ταξινόμηση-Κατηγορίες οστεοπόρωσης(classification-categories osteoporosis).21 Γενικευμένη μορφή(generalized form)...22 Τοπική μορφή(local form)...22 4ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Συχνότητα-Κλινική Εικόνα-Διάγνωση-Πρόληψη-Θεραπεία 3.1 Συχνότητα οστεοπόρωσης(frequency of osteoporosis)...22 3.1.1 Κλινική εικόνα(clinical impression)...23 3.1.2 Διάγνωση(diagnosis)...24 Κλινική εξέταση(clinical examination)...24 Ακτινολογικός έλεγχος(radiographs)...24 Εργαστηριακός έλεγχος(laboratory testing)...25 3.1.3 Πρόληψη και Θεραπεία(prevention and treatment)...25 Άσκηση(exercise)......26 Σωστή διατροφή(proper nutrition)...26 Στόχος της διαιτικής αγωγής στην οστεοπόρωση(target of lawsuits diaititikis)...26 Φαρμακευτική αγωγή(medication)...28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Φυσική Αγωγή και Οστεοπόρωση 4.1 Προσαρμογή της σωματικής δραστηριότητας για την πρόληψη και θεραπεία της οστεοπόρωσης(adjustment of physical activity for the prevention and treatment of osteoporosis)...28 4.1.1 Ο ρόλος της άσκησης στην πρόληψη οστεοπορωτικών καταγμάτων (the role of exercise in the prevention of osteoporotic fractures).29 4.1.2 Ο ρόλος της άσκησης στην οστεοπόρωση(the role of exercise in osteoporosis)...30 4.1.3 Ο σχεδιασμός της άσκησης(the design of the exercise)...31 Συγκεκριμενοποίηση (Specificity)...31 Υπερφόρτιση (Overload)...31 Αναίρεση (Reversibility)...31 Αρχόμενα κέρδη (Initial values)...32 5ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Μείωση ανταπόκρισης. (Diminishing returns)...32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Μορφές άσκησης στη Τρίτη ηλικία 5.1 Ορισμός τρίτης ηλικίας(definition elderly)...32 5.1.1 Τα ποσοστά του γήρατος στην Ελλάδα(the rates of old age in Greece... 33 5.1.2 Η οστεοπόρωση στην τρίτη ηλικία(osteoporosis in the elderly)...33 5.1.3 Οι πτώσεις στους ηλικιωμένους και οι συνέπειες τους(falls in the elderly and their consequences)...34 5.1.4 Οφέλη της άσκησης στους ηλικιωμένους(benefits of exercise for eldery)...35 5.1.5 Ασκηση για ηλικιωμένους(exercise in elderly)...35 5.1.6 Βασικές αρχές προγράμματος άσκησης(basic principles scheduled exercise)...36 5.1.7 Μορφές και άλλα είδη άσκησης(forms and other type of exercise)...37 Περπάτημα(walking)...37 Χορός(dance)...37 Μυική ενδυνάμωση σε ηλικιωμένους(muscle strength in elderly)...38 Κηπουρική(gardening)...39 Κολύμβηση(swimming)...40 Αλλα είδη άσκησης(other type of exercises)...40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ...41 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...41 ΠΕΡΙΛΗΨΗ...42 ABSTRACT...43 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...44 6ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1.1 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ Τα οστά είναι τα λευκού χρώματος σκληρά και ανθεκτικά όργανα, τα οποία συνδέονται με κατάλληλο τρόπο μεταξύ τους, ώστε να σχηματίσουν τον σκελετό του ανθρώπινου σώματος(εικ.1). Οι σημαντικότερες λειτουργίες των οστών(σκελετός) είναι: Η συμβολή στη λειτουργία της κίνησης-η διαμόρφωση σχήμα του σώματος. Η στήριξη των υπόλοιπων, μαλακών οργάνων καθώς και των υπερκείμενων μερών του σώματος. Η προάσπιση των οργάνων που είναι ευαίσθητα στην εξωτερική βία και έχουν ιδιαίτερη σημασία για τη ζωή, όπως ο εγκέφαλος(κρανίο), οι πνεύμονες κι η καρδιά(σκελετός του θώρακα). Η συμμετοχή στο μεταβολισμό των ανόργανων στοιχείων του σώματος, μια και αποτελούν σπουδαία αποθήκη τους,ιδιαίτερα του ασβεστίου και του φωσφόρου. Η παραγωγή των έμμορφων στοιχείων του αίματος, μια και περιέχουν τον μυελό των οστών(άγιος Α.Ε, 2007). Τα οστά δεν βρίσκονται ποτέ σε μεταβολική αδράνεια. Σε όλη την διάρκεια της ζωής υφίστανται συνεχώς ένα είδος αποδόμησης και ανακατασκευής για να προσαρμοστούν σε καινούργιες μηχανικές συνθήκες που δημιουργούνται με την πάροδο του χρόνου(συμεωνίδης Π.Π, 1996). ΕΙΚΟΝΑ 1: Ο ανθρώπινος σκελετός και η λειτουργική του σημασία. (www.photaki.com). 7ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

1.1.1 ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ Τα οστά, εξαιτίας του διαφορετικού λειτουργικού (στηρικτικού) ρόλου που εξυπηρετεί το καθένα, εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία στη μορφή(άγιος Α.Ε, 2007). Οπωσδήποτε, με βάση τη σχέση των διαστάσεων τους, διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: Επιμήκη ή αυλοειδή ( Long bones) Βραχέα (Short bones) Πλατιά ( Flat bones) Αεροφόρα ( Pneumatic bones). 1.1.2 ΜΟΡΦΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ Η εξωτερική επιφάνεια των οστών είναι στο μεγαλύτερο μέρος της ανώμαλη, μια και εμφανίζει ένα πλήθος από μορφώματα, των οποίων η ακριβής μορφολογία διαφέρει από άτομο σε άτομο. Η μορφολογία αυτών των μορφωμάτων -μερικές φορές είναι ίδια και η ύπαρξη τουςεπηρεάζεται εκτός από την κληρονομικότητα και από διάφορους άλλους παράγοντες, όπως είναι ο βαθμός της ανάπτυξης και ο τρόπος λειτουργίας των μυών και των συνδέσμων που προσφύονται σε αυτά. Τα μορφώματα που παρατηρούνται στην εξωτερική επιφάνεια των οστών, κατατάσσονται και χαρακτηρίζονται ανάλογα με την μορφολογία τους(άγιος Α.Ε, 2007). Έτσι τα πιο σημαντικά από αυτά είναι δυνατό να έχουν μορφή: Επάρματος Βυθίσματος Λείας ομαλής αρθρικής επιφάνειας Τρήματος 1.1.3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ Τα οστά είναι δυναμικά όργανα, με ικανότητα ταχείας αναδόμησης, στήριξης και προστασίας διαφόρων οργάνων του σώματος και αντοχής 8ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

στην άρση βάρους και τις πιέσεις και εντάσεις των ποικίλων φυσικών φυσικών δραστηριοτήτων. Αποτελούν τη μεγαλύτερη αποθήκη: του ασβεστίου του φωσφόρου και του μαγνησίου, διατηρώντας συγχρόνως την ομοιοστασία τους. H οστική ανάπτυξη και η αναδόμηση παρουσιάζουν μεγάλη επιτάχυνση κατά την παιδική ηλικία. Στην ηλικία αυτή είναι πολύ συχνή η ραχίτιδα που ταλαιπωρεί παιδιά από 3μηνών εώς 3χρονών. Αντίθετα στους ενήλικες συχνότερη είναι η οστεομαλακία. Και οι δύο αυτές καταστάσεις (ραχίτιδα,οστεομαλακία), προκαλούνται από την έλλειψη ασβεστίου ή φωσφόρου ή και των δύο(αγγελοπούλου-σακαντάμη Ν, 2004). 1.1.4 Ο ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ Ο μεταβολισμός των οστών εξαρτάται από τροφικούς, ορμονικούς και μηχανικούς παράγοντες(συμεωνίδης Π.Π, 1996). Α.Τροφικοί παράγοντες: είναι απαραίτητοι για τη σύνθεση του οργανικού υποστρώματος(λευκώματα, βιταμίνες Α και C) και την οστεοποίηση του(ca, P και η βιταμίνη D, που από πολλούς, εν τούτοις, θεωρείται ως ουσία που δρα ορμονικά). 1.Ασβέστιο: το ασβέστιο(φωσφορικό Ca), όπως έχει λεχθεί, αποτελεί το 80-90% του ανόργανος τμήματος ενός οστού. Στον ενήλικα μέσου βάρους, η ποσότητα ασβεστίου φτάνει τα 1000gr περίπου. Από την ποσότητα αυτή μόνο το 1% βρίσκεται στο αίμα ενώ το υπόλοιπο στα οστά. Στην ομοιοστασία του ασβεστίου συμβάλλουν τρία όργανα: το έντερο, τα οστά και οι νεφροί. Τα όργανα αυτά επηρεάζονται από την δράση διαφόρων ορμονών του οργανισμού, όπως είναι η παραθορμόνη(rth), η καλσιτονίνη, τα οιστρογόνα, η βιταμίνηd, και οι ορμόνες του θυροειδούς αδένος(t3,t4). Η απορρόφηση του ασβεστίου, που προσλαμβάνεται με τις τροφές, γίνεται στο δωδεκαδάχτυλο με ενεργητική διαδικασία μεταφοράς και στη νήστιδα(α μοίρα λεπτού εντέρου) με το μηχανισμό της διάχυσης, μετά από σύνδεση του με μια πρωτείνη. Η παρουσία της βιταμίνης D είναι απαραίτητη για την απορρόφηση του ασβεστίου. Ο τρόπος δράσης συνίσταται σε επίδραση στο βλεννογόνο του εντέρου με αποτέλεσμα την παραγωγή πρωτείνης που συνδέεται με 9ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

το ασβέστιο, αυξάνοντας έτσι την ενεργητική απορρόφηση του. Από τα 10gr ασβεστίου που βρίσκονται στον ορό του αίματος, το 50% είναι συνδεδεμένο με την μορφή φοσφωρικών ή κιτρικών αλάτων και το υπόλοιπο 505 είναι με τη μορφή ελευθέρων ιόντων(ca ++ ). Από τα 800-1000mg που προσλαμβάνονται με τις τροφές σε έναν ενήλικα, απορροφώνται μόνο τα 300-400mg. Από αυτά τα 100-200mg εκκρίνονται και πάλι στο έντερο και επομένως μένουν μόνο 200mg για να χρησιμοποιηθούν από τον οργανισμό. Δια των νεφρών διηθούνται 10gr ασβεστίου ημερισίως, από τα οποία επαναρροφώνται τα 9,8gr. Έτσι, δια των ούρων αποβάλλονται 200mg ασβεστίου ημερησίως. Με τον τρόπο αυτό διατηρείται ισοζύγιο μεταξύ απορροφουμένου και αποβαλλομένου ασβεστίου στον ενήλικα. Την πρώτη και τη δεύτερη δεκαετία της ζωής ο αυξανόμενος οργανισμός έχει ανάγκη ημερησίως 1200mg ασβεστίου. Την ίδια περίοδο μέχρι την τρίτη δεκαετία, ο οργανισμός έχει θευικό ισοζύγιο ασβεστίου, μέχρις ότου φτάσει την κορυφαία οστική μάζα(peak bone mass), περίπου στην ηλικία των 35 ετών. Από την τέταρτη δεκαετία και μετά η οστική αποδόμηση είναι μεγαλύτερη της οστικής αναδόμησης με αποτέλεσμα την προοδευτική ελάττωση της οστικής μάζας(συμεωνίδης Π.Π, 1996). Το ασβέστιο επίσης εκτός από την συμμετοχή του στην κατασκευή των οστών είναι απαραίτητο και για άλλες λειτουργίες όπως: η μυική διεγερσιμότητα η πηκτικότητα του αίματος η ακεραιότητα των μεμβρανών των κυττάρων κ.ά. Έχει αποδειχθεί ότι περίπου το 1/5 του ασβεστίου των οστών μεταβολίζεται κάθε χρόνο χωρίς να γίνεται μακροσκοπικά αντιληπτό. Η συνήθης διατροφή ενός ενήλικα στις χώρες της δύσης περιέχει περίπου 600-1000mg και προέρχεται κυρίως από το γάλα(1 κυβ. εκ. γάλα περιέχει 1 χιλ. ασβέστιο, 1mg/ml). 2.Φωσφόρος:μετά το ασβέστιο ο φωσφόρος είναι το πιο σημαντικό στοιχείο του οργανισμού που συμμετέχει στη φυσιολογική ανάπτυξη και λειτουργία του σκελετού(συμεωνίδης Π.Π, 1996). Ο οργανισμός ενός φυσιολογικού ενήλικα περιέχει περίπου 700-900gr φωσφόρου από τα οποία το 80-85% βρίσκονται στο σκελετό και περίπου το 10% στους μυς. Η συνήθης τροφή ενός ενήλικα περιέχει περίπου 1000mg φωσφόρου.η οξεία αύξηση του φωσφόρου στο αίμα προκαλεί δευτεροπαθή υπασβεστιαιμία που έχει ως αποτέλεσμα την τετανία ή και σπασπούς. Αντίθετα η ελάττωση προκαλεί οστεομαλάκυνση και ραχίτιδα(συμεωνίδης Π.Π, 1996). 10ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

3.Βιταμίνη D: Α) προέλευση. 1) Εξωγενής: λαμβάνεται με την τροφή ως βιταμίνη D2 ή εργοκαλσιφερόλη. 2) Ενδογενής: δημιουργείται στο δέρμα υπό την επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας του ηλιακού φωτός, η οποία μεταβάλλει την διυδροχοληστερόλη σε βιταμίνη D3 ή χοληκαλσιφερόλη. Οι δύο αυτές βιταμίνες D διαφέρουν ελάχιστα χημικά και έχουν την ίδια δράση. Η βιταμίνη D3 περνά στη συνέχεια ενωμένη με λεύκωμα από το ήπαρ και μεταβάλλεται(υδροξυλιούται) σε προορμόνη, την 25 υδροξυ-βιταμίνη D ή καλσιφεντιόλη. Η τελευταία περνά από τους νεφρούς και υδροξυλιούται με τη δράση του ενζύμου υδροξυλάση L σε 1,25 διυδροξυχοληκαλσιφερόλη ή καλσιτριόλη, η οποία αποτελεί τη δραστική μορφή της βιταμίνης D. Δράση: η βιταμίνη D: διευκολύνει την απορρόφηση του ασβεστίου από το έντερο με την παραγωγή ειδικής πρωτείνης. αυξάνει την επαναπορρόφηση του ασβεστίου από τους νεφρούς. συμβάλλει μαζί με την παραθορμόνη στην επασβέστωση του οστεοειδούς καθώς και στη διατήρηση σταθερού επιπέδου ιονισμένου ασβεστίου στο εξωκυττάριο υγρό. Β.Ορμονικοί παράγοντες: σε αυτούς περιλαμβάνονται: η αυξητική ορμόνη η παραθορμόνη η καλσιτονίνη οι ορμόνες των γεννητικών αδένων(ανδρογόνα και οιστρογόνα) τα γλυκοκορτικοειδή και η θυροξίνη(συμεωνίδης Π.Π, 1996). Αυξητική ορμόνη:δρά πάνω στα χονδροκύτταρα του συζευκτικού χόνδρου και συντελεί στην αύξηση σε μήκος των οστών με τη συνεργασία της θυροξίνης, ενώ οι γεννητικές ορμόνες, δηλαδή τα ανδρογόνα και τα οιστρογόνα, επιταχύνουν προσωρινά την κατά μήκος αύξηση του οστού. Επειδή όμως συγχρόνως επιταγχύνουν και τη σύγκλειση του συζευκτικού χόνδρου, επηρεάζουν αρνητικά την τελική ανάπτυξη του ατόμου. Παραθορμόνη: η παραθορμόνη παράγεται από τα παραθυροειδή σωμάτια. Η κύρια δράση της συνίσταται στη διατήρηση του ιονισμένου ασβεστίου και του φωσφόρου του αίματος σε σταθερά επίπεδα. Ερέθισμα για την έκκριση της παραθορμόνης είναι το επίπεδο του ιονισμένου ασβεστίου στο εξωκυττάριο υγρό. Όταν το 11ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

επίπεδο των ιόντων ασβεστίου πέφτει, αυξάνεται η παραγωγή της παραθορμόνης, ενώ όταν το ιονισμένο ασβέστιο αυξάνεται πάνω από τα φυσιολογικά επίπεδα, η έκκριση της παραθορμόνης ελαττώνεται. Οι μηχανισμοί με τους οποίους επιτυγχάνει τον ρόλο της η παραθορμόνη είναι: αυξάνει την οστεόλυση με την ενεργοποίηση των οστεοκλαστών, οι οποίοι απελευθερώνουν ασβέστιο και φώσφορο στο εξωκυττάριο υγρό. αυξάνει την επαναπορρόφηση του ασβεστίου από τα νεφρικά σωληνάρια ελαττώνοντας την απώλεια του ασβεστίου δια των ούρων. ελαττώνει την επαναπορρόφηση του φωσφόρου και των διττανθρακικών από τα νεφρικά σωληνάρια αυξάνοντας την αποβολή τους. Αυτό βοηθάει τον οργανισμό να απαλλαγεί από το φώσφορο που απελευθερώνεται από τα οστά, ο οποίος μπορεί να ελαττώσει τα ιόντα ασβεστίου στο εξωκυττάριο υγρό. ενεργοποιεί την L υδροξυλάση στους νεφρούς δια της οποίας αυξάνει την σύνθεση της ενεργού μορφής της βιταμίνης D, δηλαδή της καλσιτριόλης και επειδή η τελευταία είναι απαραίτητη για την απορρόφηση του ασβεστίου από το έντερο, μπορεί να λεχθεί ότι η παραθορμόνη αυξάνει την απορρόφηση του ασβεστίου από το έντερο. Καλσιτονίνη: Εκκρίνεται κυρίως από τα παραθυλακιώδη κύτταρα του θυροειδούς αδένα. Μικρές ποσότητες καλσιτονίνης υπάρχουν επίσης στο θύμο αδένα, στην υπόφυση, στο έντερο, στο ήπαρ και στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, η σπουδαιότητα των οποίων είναι αδιευκρίνιστη. Βιολογικά, η καλσιτονίνη είναι ένα πολυπεπτίδιο αποτελούμενο από μία άλυσο 32 αμινοξέων. Η αύξηση του επιπέδου του ασβεστίου στο αίμα αποτελεί ερέθισμα για έκκριση της καλσιτονίνης. Στα οστά η καλσιτονίνη δρά αναστέλλοντας την οστεόλυση, με την ελάττωση του αριθμού και της δραστηριότητας των οστεοκλαστών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ελάττωση του ιονισμένου Ca ++ και την παροδική υπεροχή της αναδόμησης του οστού σε σχέση με την αποδόμηση. Η δράση της καλσιτονίνης εκδηλώνεται επίσης στα νεφρικά σωληνάρια και συνίσταται σε ελάττωση της επαναπορρόφησης του ασβεστίου και του φωσφόρου. Καταστάσεις που συνοδεύουν την έλλειψη καλσιτονίνης ή την υπερπαραγωγή καλσιτονίνης δεν προκαλούν μεταβολικές διαταραχές, γνωστές τουλάχιστον μέχρι σήμερα. Οι κύριες φαρμακολογικές χρήσεις της καλσιτονίνης είναι: 12ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

στη νόσο του Paget, στην οστεοπόρωση και σε υπερασβεστιαιμικές καταστάσεις. Γλυκοκορτικοειδή: αναστέλλουν την αύξηση σε μήκος των οστών σε νεαρά άτομα, ενώ σε ενήλικες προκαλούν οστεοπόρωση διότι: εμποδίζουν την απορρόφηση του ασβεστίου από το έντερο. αυξάνουν την αποβολή ασβεστίου από τους νεφρούς. δημιουργούν δευτεροπαθή υπερπαραθυρεοειδισμό. Γ.Μηχανικοί παράγοντες: (συνολκή μυών-κίνηση-βαρύτητα) είναι απαραίτητοι: για τη μεταβολή του ανώριμου οστίτη ιστού σε ώριμο, που γίνεται με προσανατολισμό των οστικών πεταλίων και δοκίδων. για την διατήρηση των αλάτων στα οστά(αντίθετα σε περίπτωση ακινητοποίησης έχουμε αφαλάτωση). για τη διαμόρφωση του σχήματος των οστών, ιδιαίτερα στη βρεφική ηλικία(συμεωνίδης Π.Π, 1996). 1.1.5 ΦΥΣΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ Η φυσική εξέλιξη της οστεοπόρωσης τελείται με δύο διαδικασίες, την οστεοβλαστική και οστεοκλαστική που και οι δύο συνιστούν την οστική ανακατασκευή(εικ. 2). Οι οστεοκλάστες συμβάλλουν στην απορρόφηση του οστού με σχηματισμό κοιλότητας ενώ οι οστεοβλάστες παράγουν το οστοειδές(κολλαγόνο +οστεοκαλσίνη) που πληροί την κοιλότητα και αρχίζει η διαδικασία της εναπόθεσης των αλάτων του ασβεστίου(αγγελοπούλου-σακαντάμη Ν, 2004). Στις διαδικασίες αυτές μετέχουν τρείς κυρίως ορμόνες: η βιταμίνη D η παραθορμόνη και η καλσιτονίνη, που ρυθμίζουν την απορρόφηση, την απέκκριση και την εναπόθεση των αλάτων του ασβεστίου στα οστά. Η αύξηση των οστών συμβαίνει κυρίως τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού και κατά την εφηβεία. Κατά τις περιόδους αυτές η ανάγκη πρόσληψης ασβεστίου είναι ιδιαίτερα αυξημένη, γιατί συγχρόνως με την αύξηση των οστών διεγείρεται η ανακατασκευαστική οστική δραστηριότητα που οδηγεί σε αύξηση της οστικής απορρόφησης, με αποτέλεσμα, η εναπόθεση των αλάτων του ασβεστίου να υπολείπεται της αύξησης του μεγέφους των οστών. Στο τέλος της εφηβείας, η οστική 13ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ανακατασκευή μειώνεται, παράλληλα με τη μείωση της κατά μήκος αύξησης των οστών, ενώ αυξάνεται η οστική πυκνότητα. Η ηλικία κατά την οποία επιτυγχάνεται η απόκτηση της μέγιστης(κορυφαίας) οστικής μάζας(peak bone mass) δεν είναι απόλυτα διευκρινισμένη, ούτε και η διάρκεια κατά την οποία λαμβάνει χώρα η διεργασία της εναπόθεσης των αλάτων ασβεστίου. Η απόκτηση της κορυφαίας οστικής μάζας τελείται περίπου μέχρι την ηλικία των 35 ετών(αγγελοπούλου-σακαντάμη Ν, 2004). Η απόκτηση όσο το δυνατόν μέγιστης κορυφαίας οστικής μάζας στη νεαρή ηλικία αποτελεί καθοριστικό παράγοντα καθυστέρηση έναρξης της οστεοπόρωσης. Γι αυτό, κατά την εφηβική ηλικία προτείνεται ενίσχυση της διατροφής με γαλακτερά προιόντα και ενασχόληση με σπορ, όχι όμως με τη μορφή της υπερεντατικής άθλησης για τις έφηβες αθλήτριες. Για την απόκτηση της κορυφαίας μάζας, πρωταρχικό ρόλο παίζει (κατά 70%) η κληρονομικότητα, η οποία σχετίζεται με τους υποδοχείς της βιταμίνης D. Οι περισσότερες έρευνες σχετίζουν την οστεοπόρωση με το γήρας και τη μετεμηνοπαυσιακή περίοδο και πολύ λιγότερο με την έλλειψη ανδρογόνων. Είναι γνωστή επίσης η επίδραση της ακινησίας στην απώλεια της οστικής μάζας, και τα τελευταία χρόνια η επίδραση διαφόρων τύπων και εντάσεων άσκησης σε διάφορες ηλικίες, για την απόκτηση οστικής μάζας(αγγελοπούλου-σακαντάμη Ν, 2004). ΕΙΚΟΝΑ 2: Η φυσική εξέλιξη της οστεοπόρωσης τελείται με δύο διαδικασίες α)την οστεοβλαστική και β)την οστεοκλαστική. (www.dreamstime.com) 1.1.6 ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ 1.Τα κατάγματα ισχύου: είναι υπεύθυνα για τις πιο σοβαρές συνέπειες της οστεοπόρωσης(συμεωνίδης Π.Π, 1996). Στις Ηνωμένες Πολιτείες, πάνω από 250.000 κατάγματα ισχύου κάθε χρόνο, οφείλονται στην οστεοπόρωση(εικ. 3). Η υψηλότερη συχνότητα βρίσκεται μεταξύ των αντρών και των γυναικών ηλικίας 80 ετών και άνω(riggs BL, 1995). Κάταγμα ισχίου μπορεί να είναι η πιο σοβαρή επιπλοκή που μπορεί να 14ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

προκύψει από την οστεοπόρωση. Περισσότερο από το 95% των ασθενών απαιτεί χειρουργική επέμβαση για την αποκατάσταση του κατάγματος τους, και από αυτούς, λιγότεροι από το 1/3 θα επανακτήσει την κανονική λειτουργία, και για περαιτέρω το 1/3 θα πρέπει να εγκαταλείψει την ανεξάρτητη διαβίωση, καθώς θα χρειαστεί συνεχής παρακολούθηση και φροντίδα. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι η εντατική προπόνηση μπορεί να οδηγήσει σε βελτιώσεις στην αντοχή και τη λειτουργική ικανότητα σε ηλικιωμένους ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε αντικατάσταση ισχίου. Οι ασθενείς που έλαβαν τη θεραπεία μέσω ενός προγράμματος άσκησης, ήταν σε καλύτερη κατάσταση στη καθημερινή τους ζωή. Βελτίωσαν τη στάση του σώματος τους, μπορούσαν να περπατήσουν ανεξάρτητα, και να ανεβούν ακόμα και σκαλοπάτια. Πιο συγκεκριμένα, περπατούσαν κατά μέσο όρο 50% πιο γρήγορα και ανέβαιναν σκαλοπάτια περίπου 30% πιο γρήγορα από ότι οι ασθενείς που δεν έλαβαν την θεραπευτική αγωγή άσκησης. Συναισθηματικά, οι ασθενείς που έλαβαν την θεραπευτική αγωγή άσκησης, ήταν λιγότεροι στεναχωρημένοι από τη συνολική τους κατάσταση από ότι οι ασθενείς που δεν έκαναν την αγωγή μέσω της άσκησης, αν και οι δύο ομάδες των ασθενών ήταν εξίσου φοβισμένοι από τον κίνδυνο των πτώσεων(hauer K, 2002). ΕΙΚΟΝΑ 3: Κάταγμα ισχίου. Ένα από τα συνηθέστερα κατάγματα της οστεοπορωσης.(www.dreamstime.com) 2.Σπονδυλικά κατάγματα:μεταξύ του 35% και 50% όλων των γυναικών άνω των 50 ετών είχαν τουλάχιστον ένα κάταγμα της σπονδυλικής στήλης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, 700.000 σπονδυλικά κατάγματα συμβαίνουν κάθε χρόνο, αλλά μόνο περίπου το 1/3 αναγνωρίζονται. Σε μια σειρά από 9704 γυναίκες ηλικίας 68,8 κατά μέσο όρο, που μελετήθηκε για 15 χρόνια οι 324 γυναίκες είχαν ήδη υποστεί ένα σπονδυλικό κάταγμα κατά την έναρξη της μελέτης και το 18,2% ανέπτυξε ση συνέχεια ένα σπονδυλικό κάταγμα. Ο κίνδυνος όμως αυτός αυξήθηκε σε 41,4% στις γυναίκες που είχαν ένα προηγούμενο σπονδυλικό κάταγμα(cauley JA, 2007). 15ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

3.ΚΑΤΑΓΜΑ ΚΑΡΠΟΥ:Στις Ηνωμένες Πολιτείες, 250.000 κατάγματα καρπού ετησίως, οφείλονται στην οστεοπόρωση. Τα κατάγματα του καρπού είναι το τρίτο πιο κοινό είδος των οστεοπορωτικών καταγμάτων. Ο δια βίου κίνδυνος κατάγματος είναι περίπου 16% για τις λευκές γυναίκες. Μέχρι την στιγμή που οι γυναίκες φτάσουν στην ηλικία των 70, περίπου 20% είχαν τουλάχιστον ένα κάταγμα στο καρπό(riggs BL, 1995). 2.1 ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ-ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας(Π.Ο.Υ), (World Health Organization), (W.H.O), (2011) η οστεοπόρωση είναι χρόνια πάθηση του μεταβολισμού των οστών κατά την οποία παρατηρείται σταδιακή μείωση της πυκνότητας και ποιότητας τους, με αποτέλεσμα αυτά με την πάροδο του χρόνου να γίνονται πιο εύθραυστα και λεπτά(εικ. 4). Έτσι προκαλείται αυξανόμενος κίνδυνος κατάγματος(σπασίματος) των οστών, καθώς μειώνεται η ανθεκτικότητα και η ελαστικότητά τους. ΕΙΚΟΝΑ 4: επάνω-φυσιολογικό οστό. κάτω-οστεοπορωτικό οστό. (www.dreamstime.com) Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ(W.H.O) η οστεοπόρωση(πίνακας 1) καθορίζεται από τη μέτρηση της οστικής πυκνότητας(bone Mineral Density-BMD): (Ν.Αγγελοπούλου-Σακαντάμη,2004). Όταν η τιμή της οστικής πυκνότητας δεν είναι περισσότερο κατώτερη από μία σταθερή απόκλιση(1sd) της μέσης τιμής της οστικής πυκνότητας νεαρών ενηλίκων του ίδιου φύλου, τότε ορίζεται ως φυσιολογική. 16ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Ώς οστεοπενία καθορίζεται, όταν η τιμή της οστικής πυκνότητας βρίσκεται 1-2,5 σταθερές αποκλίσεις(1-2,5sd) κάτω από τη μέση τιμή νεαρών ενηλίκων του ίδιου φύλου. Οστεοπόρωση είναι η πάνω από 2,5 σταθερές αποκλίσεις(2,5sd) ελάττωση της οστικής πυκνότητας, συγκρίνοντας με τη μέση τιμή της οστικής πυκνότητας νεαρών ενηλίκων του ίδιου φύλου. Εγκατεστημένη οστεοπόρωση θεωρείται, όταν μαζί με την ελάττωση της οστικής πυκνότητας πάνω από 2,5 σταθερές αποκλίσεις, συνυπάρχει τουλάχιστον ένα κάταγμα από ευθραστότητα. ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΟΣΤΙΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ T- Score ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ <1 SD κάτω από τη μέση τιμή για νεαρούς ενήλικες. > -1 ΟΣΤΕΟΠΕΝΙΑ 1-2,5 SD κάτω από τη μέση τιμή για νεαρούς ενήλικες. -1 εώς -2,5 ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΘΜΟΥ (ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ) >2,5 SD κάτω από τη μέση τιμή για νεαρούς ενήλικες. < -2,5 >2,5 SD κάτω από τη μέση τιμή για νεαρούς ενήλικες συν ένα ή περισσότερα κατάγματα ευθραυστότητας. <-2,5 ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Κατηγορίες διάγνωσης της οστεοπόρωσης(παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας). SD(standard deviation): σταθερή απόκλιση. 2.1.1 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ 17ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Η αιτιολογία της οστεοπόρωσης είναι πολυπαραγοντική. Παρά τις συνεχιζόμενες όμως έρευνες, υπάρχουν αδιευκρίνιστες αιτίες και μηχανισμοί(αγγελοπούλου-σακαντάμη Ν, 2004). Γενετικοί παράγοντες Κληρονομικοι παράγοντες Λευκή φυλή Τρίτη ηλικία Η ελάττωση των οιστρογόνων στις γυναίκες Η ελάττωση ανδρογόνων στους άντρες Η καθυστέρηση έναρξης της ήβης Άλλοι ορμονικοί παράγοντες: Η διαταραχή της θυρεοειδικής λειτουργίας Το χαμηλό σωματικό βάρος Οι εσφαλμένες διαιτητικές συνήθειες Η ελλιπής πρόσληψη ασβεστίου Η υπερκατανάλωση αλκοόλ Το κάπνισμα Η παρατεταμένη ακινησία Τα χρόνια οργανικά νοσήματα ενέχονται στην ελάττωση της οστικής μάζας. 18ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

2.1.2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ Σύμφωνα με το Αμερικανικό Εθνικό Ινστιτούτο Αρθρίτιδας και Μυοσκελετικών και Δερματικών Νόσων(National Institute of Arthritis and Muosculoskeletal and Skin Diseases),(NIAMS-2009), συγκεκριμένοι παράγοντες κινδύνου συνδέονται με την εμφάνιση της οστεοπόρωσης και συμβάλλουν στην ατομική προδιάθεση της ανάπτυξης της νόσου. Πολλοί ασθενείς με οστεοπόρωση, έχουν πολλούς παράγοντες κινδύνου, αλλά άλλοι που αναπτύσσουν τη νόσο, έχουν άγνωστους παράγοντες κινδύνου. Μερικοί παράγοντες κινδύνου δεν μπορούν να αλλάξουν, ενώ κάποιοι άλλοι ναι. Οι παράγοντες κινδύνου διακρίνονται σε κύριους και δευτερεύοντες. Α)Κύριοι παράγοντες κινδύνου είναι: η ελαττωμένη κορυφαία οστική μάζα και ο αυξημένος ρυθμός οστικής απώλειας. Η οστεοπόρωση βασικά προκαλείται από την διαταραχή στην ισορροπία ανάμεσα στην οστεοπαραγωγή και την οστική αποδόμηση που συνεχίζεται δια βίου στον ανθρώπινο σκελετό. Φυσιολογικά η οστική μάζα(πυκνότητα) αυξάνεται προοδευτικά όσο ο σκελετός αναπτύσσεται και εξακολουθεί να αυξάνεται μέχρι την ηλικία των 35 περίπου ετών, οπότε φτάνει στο μέγιστο επίπεδο. Η κορυφαία αυτή οστική μάζα(peak bone mass) επηρεάζεται σημαντικά από: τη διατροφή το φύλο τη φυλή τη μυική άσκηση και τη φυσιολογική λειτουργία των διαφόρων οργάνων του σώματος. Έτσι η κορυφαία οστική μάζα στους άντρες είναι 20-30% είναι μεγαλύτερη παρά στις γυναίκες και 10-20% μεγαλύτερη στη μαύρη φυλή σε σχέση προς τη λευκή. Μετά την ηλικία των 35 περίπου ετών αρχίζει βαθμιαία απώλεια οστικής μάζας που αποτελεί φυσιολογικό φαινόμενο και συνεχίζεται με διακυμάνσεις σε όλη την υπόλοιπη ζωή. Ο αριθμός απώλειας είναι αρχικά ίδιος στους άντρες και στις γυναίκες και κυμαίνεται από 0,3-0,5% το χρόνο. Το φυσιολογικό αυτό ρυθμό απώλειας ακολουθεί στις γυναίκες φάση επιταχυνόμενης οστικής απώλειας της τάξεως του 2-3% το χρόνο, που αρχίζει στην περίοδο εμμηνόπαυσης και συνδέεται στενά με την ελάττωση του επιπέδου των οιστρογόνων στο αίμα. 19ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Η φάση αυτή σύμφωνα με τις υπάρχουσες μέχρι σήμερα γνώσεις διαρκεί 6-10 χρόνια, οπότε επανέρχεται σε βραδύ ρυθμό οστικής απώλειας που φτάνει το 0,3-0,5%. Σε μερικές γυναίκες(20%) ο ρυθμός αυτός οστικής απώλειας είναι μεγαλύτερος του 3%(εώς και 7%). Στις γυναίκες αυτές η οστεοπόρωση πρέπει έγκαιρα να διαγνωσθεί και να αντιμετωπισθεί. Όταν η κορυφαία οστική μάζα(πυκνότητα) είναι μεγάλη και ο ρυθμός οστικής απώλειας φυσιολογικός δε δημιουργείται οστεοπόρωση. Οστεοπόρωση δημιουργείται όταν η οστική μάζα ενός ατόμου που φτάνει το μέγιστο στην ηλικία των 35 περίπου ετών είναι χαμηλή ή όταν ο ρυθμός οστικής απώλειας είναι αυξημένος ή υπάρχει συνδυασμός και των δύο. Γι αυτό η φισιολογία της σύγχρονης αντιμετώπισης της οστεοπόρωσης συγκεντρώνεται στους δύο αυτούς στόχους, δηλαδή τη μεγιστοποίηση της κορυφαίας οστικής μάζας(πρωτογενής πρόληψη) και την ελαχιστοποίηση των οστικών απωλειών(δευτερογενής πρόληψη). Τελευταία φαίνεται ότι εκτός από το επίπεδο της οστικής μάζας σημασία έχει και η ποιότητα του οστού στη μάζα που μένει. Β) δευτερεύοντες παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση οστεοπόρωσης είναι: Η εμμηνόπαυση στις γυναίκες. Φυσιολογική ή χειρουργική λόγω ελάττωσης του επιπέδου των οιστρογόνων. Χρόνια ανεπαρκής πρόσληψη ασβεστίου αλλά και ανεπαρκής απορρόφηση του από το έντερο και καθήλωση του στα οστά(κυρίως λόγω έλλειψης βιταμίνηςd). Ο περιορισμός της φυσιολογικής κίνησης(βάδισμα, τρέξιμο), είναι αποτέλεσμα της μηχανοποίησης της ζωής μας(αυτοκίνητα, ηλεκτρικά πληντύρια κτλ.), στερεί το μυοσκελετικό σύστημα από το σπουδαιότερο ερέθισμα που συμβάλλει στη διάπλαση και ανακατασκευή του σκελετού σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Η υπερβολική εν τούτοις άσκηση σε νέα κορίτσια, αθλήτριες, μπορεί να προκαλέσει αμηνόρροια με αποτέλεσμα ελάττωση της οστικής πυκνότητας. Αυξημένη κατανάλωση πρωτεινών(κρεατοφαγία), διότι αυξάνει την αποβολή ασβεστίου από τα ούρα. Είναι ένας από τους παράγοντες που εξηγεί τη μεγαλύτερη συχνότητα οστεοπόρωσης στις χώρες της δύσης. Το κάπνισμα. Υπάρχουν σήμερα σαφείς ενδείξεις ότι σε καπνίστριες γυναίκες, ο ρυθμός οστικής απώλειας είναι αυξημένος με αποτέλεσμα αυξημένη συχνότητα καταγμάτων στους σπονδύλους. Το τελευταίο πιθανώς οφείλεται σε α) επιτάχυνσης καταστροφής των οιστρογόνων, 20ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

β) ελάττωσης της δραστηριότητας των οστεοβλαστών και γ) πρόωρη εμμηνόπαυση. Κατάχρηση οινοπνευματωδών ποτών συνδυάζεται πολύ συχνά με οστεοπόρωση τόσο σε άντρες όσο και σε γυναίκες. Αυτό οφείλεται πιθανώς σε άμεση τοξική δράση του οινοπνεύματος πάνω στους οστεοβλάστες καθώς και στην ελάττωση της απορρόφησης του ασβεστίου από το έντερο, επειδή το οινόπνευμα επηρεάζει το μεταβολισμό της βιταμίνης D. Κατάχρηση καφέ, τσαγιού, επειδή προκαλούν ασβεστιουρία. Το φύλο. Η οστεοπόρωση είναι περισσότερο συχνή στις γυναίκες παρά στους άντρες. Η φυλή. Παρατηρείται συχνότερα στους λευκούς παρά στους μαύρους, επειδή οι τελευταίοι έχουν μεγαλύτερη οστική μάζα. Οικογενής προδιάθεση. Υπάρχουν οικόγενειες με πολλά μέλη που πάσχουν από οστεοπόρωση χωρίς να διαπιστώνεται παθολογική αιτία. Ιδιοσυστασία. Η οστεοπόρωση είναι συχνότερη σε μικρόσωμες λεπτές γυναίκες, με ξανθά μαλλιά και λεπτή επιδερμίδα. Σπάνια παρατηρείται σε παχιές γυναίκες. Το αυξημένο σωματικό βάρος ελαττώνει το ρυθμό οστικής απώλειας. α) λόγω μηχανικής επιβάρυνσης της σπονδυλικής και των κάτω άκρων και β) επειδή μεγάλες ποσότητες λίπους συμβάλλουν στη μετατροπή των επινεφριδιακών ανδρογόνων σε οιστρογόνα. Η παρατήρηση της σημασία της βαρύτητας έγινε στους αστροναύτες, οι οποίοι είχαν οστική απώλεια της τάξεως του 1% την εβδομάδα, παρά τις πολλές άλλες δραστηριότητες τους και την επαρκή πρόσληψη ασβεστίου. Γ)Παράγοντες κινδύνου που δεν μπορούν να τροποποιηθούν. Γενετικοί παράγοντες: α) οικογενειακό ιστορικό οστεοπόρωσης, β) ιστορικό κατάγματος στη μητέρα ή στο πατέρα. το γυναικείο φύλο: οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν τη νόσο διότι έχουν μικρότερη ποσότητα οστικής μάζας και χάνουν οστό ταχύτερα από τους άνδρες, λόγω των αλλαγών που συμβαίνουν κατά την εμμηνόπαυση. η ηλικία άνω των 50 ετών: ο κίνδυνος οστεοπόρωσης αυξάνει με την ηλικία. Τα οστά γίνονται πιο λεπτά και πιο αδύναμα καθώς γερνάμε. Εμμηνόπαυση/υστερεκτομή Συνεχής λήψη γλυκοκορτικοειδών(δηλαδή κορτιζόνης) σε ημερήσια δόση ίση ή μεγαλύτερη από 7,5 mg πρεδνιζολόνης για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από 3 μήνες. 21ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Παθήσεις(υπερπαραθυρεοειδισμός, ρευματοειδής αρθρίτιδα, υπογοναδισμός), (www.elire.gr). Δ)Παράγοντες κινδύνου που μπορούν να τροποποιηθούν. Η πρόωρη εμμηνόπαυση(πριν την ηλικία των 45 ετών). Η αμηνόρροια (διάρκειας μεγαλύτερης από ένα χρόνο). Η φτωχή διατροφή (σε ασβέστιο ή βιταμίνη D). Η έλλειψη σωματικής άσκησης Το κάπνισμα: το κάπνισμα είναι επιβλαβές τόσο για την καρδιά και τους πνεύμονες όσο και για τα οστά. Η κατανάλωση αλκοόλ: η υπερβολική λήψη αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο οστικής απώλειας και καταγμάτων. Το χαμηλό σωματικό βάρος. Η λήψη ορισμένων φαρμάκων όπως είναι τα γλυκοκορτικοειδή(κορτιζόνη), (www.elire.gr). 2.1.3 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ Η Οστεοπόρωση(Συμεωνίδης Π.Π, 1996) είναι δυνατό να διαιρεθεί σε δύο κατηγορίες: Την γενικευμένη μορφή Την τοπική μορφή. Η γενικευμένη μορφή υποδιαιρείται σε πρωτοπαθή και δευτεροπαθή οστεοπόρωση. Στην πρωτοπαθή οστεοπόρωση ανήκουν: α) Η μετεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση, β) Η γεροντική οστεοπόρωση και γ) Η ιδιοπαθής οστεοπόρωση, που εμφανίζεται σε αγόρια και κορίτσια στην εφηβική ηλικία, αλλά και σε νεαρούς ενήλικες άνδρες και γυναίκες, και έχει σχετικά περιορισμένη χρονική διάρκεια. Η Δευτεροπαθής Οστεοπόρωση προκαλείται πάντοτε από συγκεκριμένη πάθηση, όπως η νόσος του Cushing, ο διαβήτης, ο υπερπαραθυρεοειδισμός, η χρήση κορτικοειδών, η δρεπανοκυτταρική αναιμία, το πολλαπλούν μυέλωμα, η παρατεταμένη ακινητοποίηση, κ.ά. Η Τοπική μορφή οστεοπόρωσης : Σ' αυτήν ανήκουν η οστεοπόρωση μετά από ακινητοποίηση καταγμάτων, η οστεοπόρωση ή οστική ατροφία Sudeck (αλγοδυστροφία), η ιδιοπαθής παροδική 22ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

οστεοπόρωση μιας άρθρωσης, κυρίως του ισχίου κ.ά(συμεωνίδης Π.Π, 1996). ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 3.1 ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ Από μελέτες που έγιναν στις Η.Π.Α, έχει αποδειχθεί ότι το 29% των γυναικών, δηλαδή το 1/3 περίπου, και 18% των ανδρών ηλικίας 45-79 ετών παρουσιάζουν κάποιου βαθμού οστεοπόρωση. Σε ότι αφορά τη χώρα μας, στα πλαίσια της πρόσφατης επιδιμιολογικής έρευνας για τις ρευματικές παθήσεις στο γενικό πληθυσμό ενηλίκων, δηλαδή ατόμων 19 ετών και πάνω, που οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε από το Ελληνικό Ιδρυμα Ρευματολογικών Ερευνών, έγινε ξεχωριστή μελέτη για τη συχνότητα της οστεοπόρωσης σε γυναίκες ηλικίας 50 ετών και πάνω. Στις γυναίκες αυτές έγινε μέτρηση της οστικής πυκνότητας στην οσφυική μοίρα της σπονδυλικής στήλης και στο άνω άκρο του μηριαίου οστού και βρέθηκε ότι το 28,4% των Ελληνίδων 50 ετών και πάνω παρουσιάζουν οστεοπόρωση. Είναι μάλιστα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η διαπίστωση σε αυτή την έρευνα ότι οι γυναίκες που έχουν οστεοπόρωση, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, δηλαδή σε ποσοστό περίπου 75%, δεν το γνωρίζουν(συμεωνίδης ΠΠ, 1996), (www.elire.gr). 3.1.1 ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ Η οστεοπόρωση όπως και η υπέρταση- εξελίσσεται προοδευτικά για μακρό χρονικό διάστημα χωρίς κλινικές εκδηλώσεις(συμεωνίδης Π.Π, 1996). Έχει χαρακτηριστικά λεχθεί ότι <<αν η υπέρταση είναι ο ύπουλος δολοφόνος, η οστεοπόρωση είναι ο ύπουλος κλέφτης>>. Διάχυτοι, επίμονοι, ήπιας έντασης πόνοι στην πλάτη(ραχιαλγία), ιδιαίτερα σε γυναίκες άνω των 45 ετών, ή στην οσφυική χώρα(οσφυαλγία) αποτελούν τις πρώτες κλινικές εκδηλώσεις. Μερικές φορές μεσολαβούν οξέα επώδυνα επεισόδια που οφείλονται σε μιροδοκιδικά κατάγματα. Ο πόνος σε αυτές τις περιπτώσεις επεκτείνεται ζωστηροειδός κατά μήκος των 23ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

πλευρών, δεν βελτιώνεται με την κατάκλιση και υποχωρεί μετά από 3-4 εβδομάδες. Έρευνες στις Η.Π.Α έδειξαν ότι η οστεοπόρωση είναι υπεύθυνη για την οσφυαλγία σε 15% των ατόμων ηλικίας άνω των 50 ετών και και σε 50% εκείνων που πέρασαν τα 75. Καθώς η πάθηση προχωρεί, οι κινήσεις της σπονδυλικής στήλης περιορίζονται σε μεγάλο βαθμό και είναι επώδυνες. Αρετά συχνά σε μεγάλης ηλικίας άτομα παρατηρείται προοδευτική παραμόρφωση της ΣΣ σε κάμψη(χαρακτηριστική κύφωση). Πολλές φορές αιφνίδιος πόνος στη θωρακική ή οσφυική μοίρα της σπονδυλικής ΣΣ, κατά τη διάρκεια μιας φυσιολογικής κίνησης ή άρσης μικρού βάρους, αποτελεί την πρώτη κλινική εκδήλωση, που οδηγεί σε έλεγχο και διάγνωση της πάθησης με την αποκάλυψη ενός συμπιεστικού κατάγματος. Το κάταγμα αυτό μπορεί να αφορά σε ένα ή περισσότερους σπονδύλους, οπότε(συμεωνίδης Π.Π, 1996): οδηγεί σε ελάττωση του ύψους του ατόμου που μπορεί προοδευτικά να φτάσει τα τα 10 ή και τα 20 εκ. Εφόσον η εντόπιση είναι στην θωρακική μοίρα της ΣΣ, προκαλεί μόνιμη παραμόρφωση σε πρόσθια κάμψη(κύφωση). Η κύφωση σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να φέρει το θώρακα σε επαφή με τις λαγόνιες ακρολοφίες. δημιουργεί παραλυτικό ειλεό σε σπάνιες περιπτώσεις, αν το κάταγμα εντοπίζεται στη θωρακοοσφυική μοίρα της σπονδυλικής στήλης λόγω ερεθισμού από το οπισθοπεριτοναικό αιμάτωμα. Εκτός από τα κατάγματα της ΣΣ, η οστεοπόρωση είναι αιτία στο μεγαλύτερο ποσοστό(70%), των διατροχαντηρίων καταγμάτων και εκείνων του αυχένος του μηριαίου, καθώς και των καταγμάτων του περιφερικού άκρου της κερκίδας ή του κεντρικού άκρου του βραχιονίου. Δεν πρέπει όμως να λησμονείται ότι σημαντικό ρόλο στη πρόκληση αυτών των καταγμάτων παίζουν οι οι συχνές πτώσεις στα ηλικιωμένα άτομα, λόγω της διαταραχης της ισορροπίας και της μυικής ασυνέργειας(συμεωνίδης Π.Π, 1996). Το 20-30% των κρεβατιών στις ορθοπαιδικές κλινικές καταλαμβάνεται από ηλικιωμένα άτομα με κάταγμα διατροχαντήριο ή αυχένος μηριαίου, γεγονός το οποίο προσδιορίζει την έκταση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων από την οστεοπόρωση. 3.1.2 ΔΙΑΓΝΩΣΗ 24ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Όλες οι γυναίκες και όλοι οι άντρες πρέπει να κάνουν μέτρηση οστικής πυκνότητας διότι είναι η μόνη εξέταση με την οποία γίνεται νωρίς η διάγνωση της οστεοπόρωσης. Είναι σημαντικό όμως, η μέτρηση αυτή να γίνεται και από άτομα οποιασδήποτε ηλικίας που έχουν υποστεί οστεοπορωτικό κάταγμα ή έχουν αυξημένους παράγοντες κινδύνου(www.osteocare.gr). Η διάγνωση της οστεοπόρωσης θα στηριχθεί στη κλινική εξέταση και σε λεπτομερή ακτινολογικό έλεγχο και εργαστηριακό έλεγχο(συμεωνίδης Π.Π, 1996). Η κλινική εξέταση περιλαμβάνει: λεπτομερές ιστορικό αναφορικά με την ηλικία έναρξης του πόνου, την εντόπιση και την μορφή του την ύπαρξη φυσιολογικής ή χειρουργικής εμμηνόπαυσης στις γυναίκες την ύπαεξη ή όχι οικογενειακής προδιάθεσης το είδος της διατροφής(ποσότητα ασβεστίου) τη λήψη φαρμάκων που προκαλούν οστεοπόρωση(κορτιζόνη), το βαθμό φυσιολογικής άσκησης, τη χρήση καπνού την κατάχρηση οινοπνευματωδών κλπ. Ακτινολογικός έλεγχος: για να διαγνωσθεί η οστεοπόρωση με τις συνήθεις ακτινογραφίες, πρέπει ο σκελετός να έχει χάσει το 30% τουλάχιστον της μάζας του. Τα ευρήματα στους σπονδύλους είναι ελάττωση της οστικής πυκνότητας, εξαφάνιση της οριζόντιας δοκίδωσης και επίταση της κάθετης, καθώς και λέπτυνση των τελικών πλακών των σωμάτων των σπονδύλων. Τα κατάγματα της ΣΣ εμφανίζονται με τη μορφή συνολικής καθίζησης του σώματος ενός ή περισσοτέρων σπονδύλων, ή με τη μορφή σφηνοειδούς παραμόρφωσης με κύφωση στη θωρακική μοίρα της ΣΣ, ή ως αμφίκοιλη διαμόρφωση των σωμάτων των σπονδύλων από συμπίεση στην οσφυική μοίρα της ΣΣ. Οι εργαστηριακές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται σήμερα στην οστεοπόρωση στηρίζονται σήμερα στη μέτρηση της οστικής πυκνότητας με σκοπό τόσο τη διάγνωση της πάθησης όσο και την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας μιας θεραπείας που εφαρμόζεται. 25ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Οι τεχνικές αυτές είναι: ΕΙΚΟΝΑ 5: Η διάγνωση της οστεόπορωσης με τη μέθοδο DEXA. Η απλή φωτονική απορροφησιομέτρηση(single photon absorptiometry=spa). Η διπλή φωτονική απορροφησιομέτρηση(dual photon absorptiometry=spa). Η ραδιενέργεια και με τις δύο μεθόδους είναι ελάχιστη, ενώ η ακρίβεια πολύ υψηλή. Η διπλή απορροφησιομέτρηση με ακτίνες Χ(Dual energy X-ray absorptiometry=dexa). Είναι νεότερη μέθοδος και χρησιμοποιεί πηγή ακτινών Χ αντί της πηγής ισοτόπων. Είναι περισσότερο ακριβής και λιγότερο χρονοβόρος από την προηγούμενη. Η ποσοτική αξονική τομογραφία(quantitative computed tomography=qct). Είναι ακριβής μέθοδος,η ακτινοβολία όμως είναι σημαντικά μεγαλύτερη από τις δύο προηγούμενες μεθόδους. 3.1.3 ΠΡΟΛΗΨΗ-ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ Η οστεοπόρωση είναι δυνατό να προληφθεί. Η δημιουργία της, όπως έχει ήδη λεχθεί, εξαρτάται από δύο βασικούς παράγοντες: την κορυφαία οστική μάζα(peak bone mass), που ολοκληρώνεται στα 35 περίπου χρόνια, και το ρυθμό οστικής απώλειας(συμεωνίδης Π.Π, 1996). Όσο μεγαλύτερη είναι δηλαδή η κορυφαία οστική μάζα και όσο μικρότερος ο ρυθμός οστικής απώλειας, τόσο λιγότερες είναι οι πιθανότητες να εμφανισθεί οστεοπόρωση. Η πρόληψη λοιπόν έχει ως στόχο την κατά τον δυνατόν μεγαλύτερη αύξηση της κορυφαίας οστικής μάζας και την ελάττωση του ρυθμού οστικής απώλειας με όλα τα μέσα που διαθέτει σήμερα η ιατρική. Τα μέσα αυτά είναι: η άσκηση, η σωστή διατροφή και τα φάρμακα. Άσκηση: η ευεργετική επίδραση της σωματικής άσκησης στην ανθρώπινη υγεία είναι γνωστή σε όλους μας. Είναι ουσιώδης 26ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

παράγοντας για την διατήρηση της οστικής πυκνότητας αλλά και για την βελτίωση της οστικής απώλειας. Η άσκηση πρέπει να αρχίζει πρόωρα στην περίοδο της σκελετικής ωρίμανσης δηλαδή κατά την παιδική ηλικία. Επίσης πρέπει να είναι στοχευμένη και εξατομικευμένη ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, το αν υπάρχει οστεοπόρωση ή άλλα προβλήματα υγείας, ώστε να έχει τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη και τους λιγότερους δυνατούς κινδύνους. Διατροφή: τροφή με επαρκή ποσότητα ασβεστίου είναι απαραίτητη για για την επίτευξη και διατήρηση της κορυφαίας οστικής μάζας. Έχει λεχθεί ότι χρειάζονται 800mg ασβεστίου ημερησίως για υγιείς γυναίκες ενώ 1400mg ασβεστίου για γυναίκες με μόνιμες βλάβες στα οστά(φαχαντίδου Α, 2002). Αποφυγή υπερβολικής κατανάλωσης πρωτεινών(κρεατοφαγία), καπνίσματος καθώς και οινοπνευματωδών, για τους λόγους που έχουν ήδη αναφερθεί. Στόχος της διαιτιτικής αγωγής στην οστεοπόρωση: Στόχος της διαιτιτικής αγωγής για την οστεοπόρωση αποτελεί η καθυστέρηση ή ο περιορισμός της απώλειας της οστικής μάζας.τα άτομα, τα οποία βρίσκονται σε κίνδυνο ανάπτυξης ή πάσχουν από οστεοπόρωση πρέπει να υιοθετήσουν μια ισορροπημένη διατροφή με επαρκή πρόσληψη ασβεστίου(www.eid.org.gr). Παρακάτω παρατίθενται οι σημαντικότερες πηγές πρόσληψης ασβεστίου: Πλούσια πηγή ασβεστίου αποτελούν όλα τα γαλακτοκομικά προιόντα (γάλα, τυρί, γιαούρτι), με πολύ καλό ποσοστό απορρόφησης. Με δεδομένο το γεγονός ότι η συνιστώμενη πρόσληψη ασβεστίου είναι από 800-1000mg ημερησίως για υγιείς ενήλικες φτάνοντας εώς 1200-1500mg για ειδικές ομάδες πληθυσμού, όπως τα παιδιά, οι έγκυες, οι θηλάζουσες, οι μετεμηνοπαυσιακές γυναίκες, τουλάχιστον 2 και 3 μερίδες γαλακτομικών(κατά περίπτωση) ημερησίως είναι απαραίτητες. Σημαντικές ποσότητες ασβεστίου εντοπίζονται στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά(μπρόκολλο, λάχανο, ραδίκια, σπανάκι, γογγύλια), στα φασόλια, στα ολόκληρα δημητριακά, με μειωμένο όμως βαθμό απορρόφησης. Κι αυτό καθώς η παρουσία οξέων όπως τα φυτικά και τα οξαλικά, δεσμεύουν ένα σημαντικό ποσοστό αυτού. 27ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Επίσης στα λιπαρά ψάρια κι αυτά τα οποία καταναλώνονται με τα κόκαλα(π.χ. σαρδέλα). Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να γίνει αναφορά σε άτομα στα οποία, είτε λόγω κάποιας ενδογενούς διαταραχής(π.χ. δυσανοχή, στη λακτόζη), είτε λόγω μη αρέσκειας, δεν καταναλώνουν ικανοποιητικές ποσότητες γαλακτοκομικών προιόντων. Σε αυτά είναι σημαντικό να ενισχυθεί το διαιτολόγιό τους με τροφές που αποτελούν καλές εναλλακτικές πηγές ασβεστίου. Οι περισσότερες όμως φυτικές τροφές που αναφέρθηκε ότι περιέχουν ασβέστιο, δεν εμφανίζουν υψηλό βαθμό βιοδιαθεσιμότητας αυτού. Για το λόγο αυτό συστήνεται η κατανάλωση τροφών με ικανοποιητική περιεκτικότητα αλλά και απορρόφηση του ασβεστίου αυτών από τον οργανισμό. Τέτοιες είναι(εικ. 6) το σουσάμι και τα προιόντα του, ταχίνι και χαλβάς, οι οποίες περιέχουν υψηλά ποσά ασβεστίου, τα οποία μάλιστα απορροφούνται σε ικανοποιητικό βαθμό, λόγω της μη παρουσίας σε αυτά τα τρόφιμα φυτικών οξέων. Ενδεικτικά αναφέρουμε οτι η κατανάλωση 50γρ. Ταχινιού, ή σησαμιού ή χαλβά ημερησίως, καλύπτει σημαντικό μέρος(της τάξεως 30-40%) της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης ασβεστίου για έναν ενήλικα. ΕΙΚΟΝΑ 6: Η Σωστή διατροφή, πλούσια σε θρεπτικά συστατικά. (www.eid.org.gr) Επίσης: Επιβάλλεται ο περιορισμός της κατανάλωσης τη καφείνης. Μείωση στη κατανάλωση των φυτικών ινών. Να αποφεύγονται δίαιτες με υπερβολικές ποσότητες πρωτείνες. Να αποφεύγεται η κατάχρηση οινοπνεύματος. Ελάττωση ή διακοπή του καπνίσματος. Υιοθέτηση ενός τακτικού προγράμματος άσκησης το οποίο περιλαμβάνει ήπιες ασκήσεις με βάρη. 28ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως χρειαστεί η χορήγηση συμπληρωμάτων ασβεστίου ή ακόμα και φαρμακευτική θεραπευτική αγωγή. Φαρμακευτική αγωγή: τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την πρόληψη και θεραπέια της οστεοπόρωσης είναι δυνατό να διακριθούν σε: Α)Αντιοστεολυτικά (αναστολή δράσης οστεοβλαστών). Οιστρογόνα καλσιτονίνη διφωσφονικά Β) Οστεοπαραγωγικά(ενεργοποίησηοστεοβλαστών). φθόριο αναβολικά. Γ)Τροποποιητικά του μεταβολισμού του ασβεστίου. Ασβέστιο Παραθορμόνη βιταμίνη D Δ)Μικτά σχήματα A.D.F.R(activate, depress, free and repeat) ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ 4.1 ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ. H εκπαίδευση στην πρώιμη παιδική ηλικία μπορεί να είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την πρόληψη της οστεοπόρωσης αργότερα στη ζωή(boskovic K, 2013). Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η ποιότητα του οστού επιτυγχάνεται με κατάρτιση σε νεαρότερη ηλικία και δεν μπορεί να διατηρηθεί μόνιμα αν δεν υποστηρίζεται από τη φυσική δραστηριότητα αργότερα στη ζωή. Η προσαρμοσμένη σωματική δραστηριότητα αντιπροσωπεύει σωματική δραστηριότητα εξατομικευμένη σύμφωνα με τις ψυχοσωματικές ικανότητες ενός ατόμου. Μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, προκειμένου να διατηρηθεί η ισχυρότητα οστών και να μειωθεί ο 29ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

κίνδυνος κατάγματος. Η προσαρμοσμένη φυσική δραστηριότητα είναι διαφορετική για τους άνδρες και τις γυναίκες, για τις διαφορετικές ηλικίες, καθώς και για τα άτομα. Οι αερόβιες ασκήσεις οδηγούν σε επιτάχυνση της αναπνοής, σε αυξημένο καρδιακό ρυθμό και σε ήπια εφίδρωση. Οι ασκήσεις αντοχής και οι ασκήσεις ενάντια στην αντίσταση μπορούν να γίνουν με ελαστικούς ιμάντες, βαράκια και τροχαλίες(boskovic K, 2013). Ο συντονισμός και οι ασκήσεις ισορροπίας είναι σημαντικές σε ατομικό πρόγραμμα προπόνησης. Η μυική δύναμη μπορεί να βελτιωθεί και με το ίδιο το σωματικό βάρος αλλά και με βάρη και αντιστάσεις. Η σωματική δραστηριότητα είναι πολύ αποτελεσματική στη μείωση σκληροστίνης, η οποία είναι γνωστό ότι αναστέλλει το σχηματισμό των οστών. Ο σκοπός της προσαρμοσμένης φυσικής δραστηριότητας είναι να βελτιωθεί ο σχηματισμός του οστού σε νέους, για να διατηρηθεί η οστική μάζα σε ενήλικες, αλλά και για την πρόληψη της οστικής απώλειας σε ηλικιωμένους μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο των πτώσεων και των καταγμάτων. Με άλλα λόγια, να ελαχιστοποιηθεί η αναπηρία που προκαλείται από κατάγματα και να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής(boskovic K, 2013) 4.1.1 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΓΜΑΤΩΝ Ορισμένα είδη άσκησης έχουν βρεθεί να ασκούν μέτρια οφέλη στην οστική πυκνότητα του καρπού, της σπονδυλικής στήλης και του ισχίου. Οι περισσότερες μελέτες δεν ανιχνεύουν τη διαφορά μεταξύ των αποτελεσμάτων των δραστηριοτήτων αντοχής και ασκήσεις ενδυνάμωσης για την οστική πυκνότητα της σπονδυλικής στήλης. Ορισμένα είδη των ασκήσεων έχουν πρόσθετα οφέλη, όπως η ενίσχυση των μυών, η οποία θα μπορούσε να μειώσει τη συχνότητα των πτώσεων(rutherford O, 1999). Η άσκηση σε όλη τη διάρκεια της ζωής θα πρέπει να υπάρχει στη καθημερινή ζωή κάθε ατόμου ώστε να μεγιστοποιηθεί η κορυφαία οστική μάζα και να διατηρηθεί η μυϊκή δύναμη και η ισορροπία. Επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι το να είσαι ενεργός μπορεί να μειώσει κατά το ήμισυ σχεδόν τη συχνότητα εμφάνισης των καταγμάτων του ισχίου στον πληθυσμό των ηλικιωμένων. Αυτή η επίδραση είναι πιο πιθανόν πολυπαραγοντική μέσα από τις θετικές επιδράσεις στα οστά, τη μυϊκή δύναμη, την ισορροπία, και την ευκινησία(rutherford O, 1999). 30ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

4.1.2 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ ΕΙΝΑΙ ΔΙΠΛΟΣ Η άσκηση αποτελεί πρόληψη γιατί αυξάνει την οστική μάζα μέχρι και κατά τη διάρκεια της εφηβείας, στοχεύοντας στην απόκτηση μέγιστης οστικής πυκνότητας έως και την ηλικία των 30 ετών, τόσο σε άντρες όσο και σε γυναίκες, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα μεγαλύτερα επίπεδα οστικής πυκνότητας κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής. Η άσκηση δεν βοηθά μόνο στη πρόληψη της οστεοπόρωσης, αλλά και στην αντιμετώπισή της. Η απόλυτη ακινησία ή ακινητοποίηση ενός μέλους, συντελεί στη μείωση της οστικής μάζας, ενώ η άσκηση που αυξάνεται προοδευτικά και δεν φτάνει ποτέ σε σημείο να καταπονεί τον οργανισμό(dover, 1994), μεταφράζεται σε αύξηση της οστικής μάζας. Η εκτέλεση ειδικών προγραμμάτων άσκησης σε νεότερες ηλικίες βοηθά στην επίτευξη υψηλής οστικής πυκνότητας. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται ένα πολύ σημαντικό πλεονέκτημα στην περίπτωση εμφάνισης της οστεοπόρωσης. Ωστόσο,εάν το άτομο έχει τάση προς την οστεοπόρωση, λόγω άσκησης, θα ξεκινήσει έχοντας υψηλότερες τιμές οστικής πυκνότητας. Η άσκηση επομένως αποτελεί πρόληψη γιατί αυξάνει την οστική μάζα μέχρι και κατά τη διάρκεια της εφηβείας (αύξηση οστών σε μήκος, κυρίως υπό την επίδραση των ορμονών του φύλου), στοχεύοντας στην απόκτηση μέγιστης οστικής πυκνότητας έως και την ηλικία των 30 ετών, τόσο σε άντρες όσο και σε γυναίκες, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα μεγαλύτερα επίπεδα οστικής πυκνότητας κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής, αλλά επιπλέον κατά την ενηλικίωση(dover, 1994), είναι και θεραπείαγιατί: α)διατηρεί την οστική πυκνότητα στον ενήλικα, β)μειώνει την απώλεια οστικής πυκνότητας στην εμμηνόπαυση, γ) αργοπορεί το ρυθμό απώλειας οστικής πυκνότητας με την αύξηση της ηλικίας κατά τη μέση και γεροντική ηλικία και προφυλάσσει από τις πτώσεις. Τα οφέλη της άσκησης στην οστεοπόρωση είναι πολλαπλά: Μειώνει την απώλεια οστικής πυκνότητας και αυξάνει τη μυϊκή δύναμη και τη μυϊκή μάζα. Διορθώνει τη στάση, αυξάνει την ευκαμψία, βελτιώνει την ικανότητα ισορροπίας. 31ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Μειώνει τον κίνδυνο πτώσης, μειώνει την κόπωση και ανακουφίζει τους πόνους. βελτιώνει την καρδιοαναπνευστική ικανότητα και φυσικά βελτιώνει την ποιότητα της ζωής. 4.1.3 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Πέντε βασικές αρχές πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όταν σχεδιάζουμε ένα πρόγραμμα άσκησης για την αύξηση της οστικής μάζας(drinkwater BL, 1994),(www.iatronet.gr). Συγκεκριμενοποίηση (Specificity) Το πρόγραμμα πρέπει να έχει σχεδιαστεί για να φορτίσει συγκεκριμένα οστά στόχους ή μέρη του σώματος. Για παράδειγμα, αν επιθυμούμε αύξηση της οστικής μάζας στο ισχίο και το μηρό, είναι απαραίτητο ένα πλάνο άσκησης (π.χ. άλματα, τρέξιμο) που να φορτίζει τα συγκεκριμένα μέρη. Υπερφόρτιση (Overload) Για να προκαλέσουμε διέγερση για αύξηση της οστικής πυκνότητας μέσω άσκησης σε ένα οστό, η άσκησηπρέπει να υπερφορτίσει αυτό το οστό. Το οστό έχει μια «τεμπέλικη ζώνη»!! Οποιαδήποτε άσκηση που φορτίζει και διεγείρει την προσαρμογή του οργανισμού (καρδιαγγειακό σύστημα κ.τ.λ.), όπως ένα προοδευτικό πρόγραμμα jogging, μπορεί να μην διεγείρει την προσαρμογή του οστού για αύξηση της οστικής πυκνότητας. Το φορτίο που δέχεται ένα οστό κατά τη διάρκεια της άσκησης πρέπει να είναι ουσιαστικά μεγαλύτερο από αυτό που «βιώνει» το οστό κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής. Υπάρχει σίγουρα ένας ουδός φόρτισης τον οποίο πρέπει να φτάσουμε για να παράγουμε κέρδη στην οστική μάζα. Αναίρεση (Reversibility) Στους ενήλικες τα οποιαδήποτε κέρδη στην οστική πυκνότητα κατά τη διάρκεια ενός προγράμματος άσκησης θα χαθούν εάν το πρόγραμμα σταματήσει. Αντιθέτως, σε παιδιά και εφήβους τα οφέλη που πέτυχαν από την αυξημένη μηχανική φόρτιση κατά τη διάρκεια προγράμματος άσκησης παραμένουν ακόμη και αν το πρόγραμμα της άσκησης σταματήσει. 32ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΓΑΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ