ΜΑΘΗΜΑ 5ο ΜΕΡΟΣ Α ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΣΤΕΛΕΧΟΣ

Το στέλεχος του εγκεφάλου υποδιαιρείται σε τρία μέρη: 1. Τον Προμήκη Μυελό 2. Τη Γέφυρα 3. Το Μέσο Εγκέφαλο

NEYPOEΠIΣTHMH KAI ΣYMΠEPIΦOPA ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ

Ο ΠΡΟΜΗΚΗΣ ΜΥΕΛΟΣ Εκτείνεται από την οπίσθια γεφυρική αύλακα μέχρι το χιασμό των πυραμίδων Αποτελεί τη μεταβατική ζώνη μεταξύ νωτιαίου μυελού και εγκεφάλου Η πρόσθια μέση αύλακα διακόπτεται από το χιασμό των πυραμίδων Παράλληλα προς αυτήν, εκατέρωθεν, πορεύεται η πρόσθια πλάγια ή πρόσθια παρελαϊκή αύλακα Μεταξύ της πρόσθιας μέσης και της πρόσθιας αύλακας σχηματίζονται εκατέρωθεν οι Πυραμίδες του Προμήκη, ενώ πίσω από κάθε πρόσθια παρελαϊκή αύλακα προβάλλει η έξω ελαία του προμήκη

Οι πυραμίδες αποτελούνται από δέσμες νευρικών ινών, τις φλοιονωτιαίες ίνες (πυραμιδικά δεμάτια), οι οποίες εκπορεύονται από τα μεγάλα νευρικά κύτταρα της πρόσθιας κεντρικής έλικας του εγκεφαλικού φλοιού Οι πυραμίδες συγκλίνουν προς τα κάτω και οι περισσότερες από τις φλοιονωτιαίες ίνες τους ( τα ¾) χιάζονται κατά τη μέση γραμμή και φέρονται στο αντίθετο ημιμόριο σχηματίζοντας το χιασμό των πυραμίδων, (ενώ η συνέχειά τους στο νωτιαίο μυελό αποτελεί το πλάγιο φλοιονωτιαίο ή πλάγιο πυραμιδικό δεμάτιο) Επί τα εκτός και πίσω από κάθε πυραμίδα είναι η ελαία του προμήκους, δηλαδή ένα όγκωμα παραγόμενο από τον υποκείμενο κάτω πυρήνα της ελαίας Στην αύλακα, μεταξύ της πυραμίδας και της ελαίας (πρόσθια παρελαϊκή αύλακα), αναδύονται τα ριζίδια του υπογλωσσίου νεύρου Πίσω από κάθε ελαία είναι το κάτω παρεγκεφαλιδικό σκέλος, που συνδέει εκατέρωθεν τον προμήκη με την παρεγκεφαλίδα Στην αύλακα μεταξύ της ελαίας και του κάτω παρεγκεφαλιδικού σκέλους (οπίσθια παρελαϊκή αύλακα) αναδύονται τα νεύρα γλωσσοφαρυγγικό, πνευμονογαστρικό και η προμηκική μοίρα του παραπληρωματικού νεύρου Εκατέρωθεν της οπίσθιας μέσης αύλακας υπάρχει ανά ένα επίμηκες όγκωμα, το ισχνό φύμα (ή κορυνοειδές) παραγόμενο από τον υποκείμενο ισχνό πυρήνα Επί τα εκτός του ισχνού φύματος υπάρχει παρόμοιο όγκωμα, το σφηνοειδές φύμα, παραγόμενο από τον υποκείμενο σφηνοειδή πυρήνα

Η ραχιαία επιφάνεια του προμήκη καλύπτεται από την παρεγκεφαλίδα Η παρεγκεφαλίδα συνδέεται με το στέλεχος του εγκεφάλου με τα (3) ζεύγη σκελών της παρεγκεφαλίδας: τα κάτω παρεγκεφαλιδικά σκέλη ή σχινιοειδή σωμάτα, τα μέσα ή βραχίονες της γέφυρας και τα άνω παρεγκεφαλιδικά σκέλη Το έδαφος της τέταρτης κοιλίας ή ρομβοειδής βόθρος σχηματίζεται από την οπίσθια επιφάνεια της γέφυρας και το άνω μισό της οπίσθιας επιφάνειας του προμήκη, γι αυτό και η γέφυρα με τον προμήκη ονομάζονται ρομβοειδής εγκέφαλος Η Τέταρτη κοιλία σχηματίζει εκατέρωθεν το πλάγιο κόλπωμα, που επικοινωνεί με τον υπαραχνοεϊδή χώρο με το πλάγιο τρήμα του Luschka Επίσης κατά την κάτω γωνία, κάτω από το οπίσθιο μυέλινο ιστίο, εμφανίζεται το μόνο μέσο τρήμα ή τρήμα του Magendie

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΠΡΟΜΗΚΟΥΣ Όπως και ο νωτιαίος μυελός, ο προμήκης μυελός αποτελείται από λευκή ουσία και από φαιά ουσία

Λίγο παραπάνω από το επίπεδο του χιασμού των πυραμίδων βρίσκεται ο χιασμός των λιμνίσκων, δηλαδή ο μεγάλος χιασμός της αισθητικής οδού Οι ίνες του έσω λημνίσκου που προέρχονται μετά το χιασμό των λημνίσκων άγουν αισθητικές πληροφορίες στο θάλαμο

Οι έσω λιμνίσκοι έχουν σχηματιστεί από τις έσω τοξοειδείς ίνες, οι οποίοι εκπορεύονται από την πρόσθια επιφάνεια του ισχνού πυρήνος και του σφηνοειδούς πυρήνος Ο πυρήνας της νωτιαίας δεσμίδας του τριδύμου νεύρου βρίσκεται επί τα εκτός των έσω τοξοειδών ινών, ενώ η νωτιαία δεσμίδα του τριδύμου νεύρου βρίσκεται επί τα εκτός αυτού του πυρήνος

ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΤΩΝ ΕΛΑΙΚΩΝ ΠΥΡΗΝΩΝ Ο μεγαλύτερος πυρήνας του συμπλέγματος είναι ο κάτω ελαϊκός πυρήνας Ο πυρήνας αυτός δημιουργεί στην επιφάνεια του προμήκους τη διόγκωση που αναφέρεται ως έξω ελαία του προμήκους Οι ελαϊκοί πυρήνες συμμετέχουν στις εκούσιες μυϊκές κινήσεις

ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΑΙΘΟΥΣΙΑΙΩΝ ΚΑΙ ΚΟΧΛΙΑΚΩΝ ΠΥΡΗΝΩΝ Αποτελείται από τους εξής πυρήνες: (1) Έσω αιθουσιαίο πυρήνα, (2) Κάτω αιθουσιαίο πυρήνα, (3) Έξω αιθουσιαίο πυρήνα, (4) Άνω αιθουσιαίο πυρήνα Οι κοχλιακοί πυρήνες είναι δύο : (1) Ο Πρόσθιος και (2) Ο Οπίσθιος

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΑΙΑ ΟΥΣΙΑ (1) (2) (3) (4) (5) (6) Περιλαμβάνει πυρήνες όπως : Ο πυρήνας του υπογλωσσίου νεύρου Ο Ραχιαίος πυρήνας του πνευμονογαστρικού Ο πυρήνας της μονήρους δεσμίδας Ο έσω και κάτω αιθουσιαίος πυρήνας Ο μικτός ή κοιλιακός πυρήνας Τοξοειδείς πυρήνες

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΜΗΚΟΥΣ ΜΥΕΛΟΥ Ο νωτιαίος μυελός όχι μόνο περιλαμβάνει τους πυρήνες εγκεφαλικών νεύρων εκ των οποίων εξαρτώνται ζωτικές λειτουργίες (π.χ. καρδιακός ρυθμός και αναπνοή) αλλά χρησιμεύει και ως αγωγός διέλευσης ανιόντων και κατιόντων δεματίων, που συνδέουν το νωτιαίο μυελό με ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα. Τα δεμάτια αυτά μπορεί να προσβληθούν σε απομυελινωτικές παθήσεις, νεοπλάσματα και αγγειακές διαταραχές Η έσω μοίρα του προμήκους αρδεύεται από τη σπονδυλική αρτηρία, θρόμβωση του προμηκικού κλάδου προκαλεί τα ακόλουθα συμπτώματα : αντίπλευρη ημιπάρεση (πυραμιδική οδός), αντίπλευρες διαταραχές της αίσθησης της στάσης και κίνησης και της διακριτικής αφής και ομόπλευρη παράλυση των μυών της γλώσσας με απόκλιση προς τη παράλυτη πλευρά της, όταν προβάλλεται η γλώσσα προς τα έξω του στόματος (υπογλώσσιο νεύρο)

ΔΙΚΤΥΩΤΟΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ Επιπλέον, στο στέλεχος υπάρχει ένα δίκτυο από μικρά νευρικά κύτταρα τα οποία διακλαδίζονται σε μεγάλο βαθμό και σχηματίζουν το δικτυωτό μηχανισμό. Ορισμένα από αυτά συνιστούν το δικτυωτό σύστημα εγρήγορσης, πού είναι σημαντικό για το βαθμό εγρήγορσης του οργανισμού. Ο δικτυωτός μηχανισμός λειτουργεί ως φίλτρο, προκειμένου ο εγκέφαλος να ξεχωρίζει από το τεράστιο πλήθος ερεθισμάτων που δέχεται αυτά που είναι σημαντικά. Τα επαναλαμβανόμενα ή οικεία ερεθίσματα αγνοούνται και μόνο οι ισχυρές διεγέρσεις γίνονται αντιληπτές. Έτσι, το 99% των ερεθισμάτων απορρίπτεται Αν δεν συνέβαινε αυτό, οι άνθρωποι θα τρελαίνονταν από το πλήθος των πληροφοριών που θα εισέρχονταν στον εγκέφαλό τους.

Η ΓΕΦΥΡΑ Βρίσκεται μπροστά από την παρεγκεφαλίδα και συνδέει τον προμήκη μυελό με το μέσο εγκέφαλο Έχει μήκος περί τα 2,5 cm και οφείλει το όνομά της στο ότι κατά την πρόσθια επιφάνειά της μοιάζει με εγκάρσιο όγκωμα που συνδέει μεταξύ τους, σαν γέφυρα, τα δύο ημισφαίρια της παρεγκεφαλίδας

Η πρόσθια επιφάνεια, από πλαγίου εις πλάγιον είναι υπόκυρτη και εμφανίζει πολλές εγκαρσίως φερόμενες ίνες, οι οποίες συγκλίνουσες εκατέρωθεν σχηματίζουν το σύστοιχο μέσο παρεγκεφαλιδικό σκέλος

Κατά μήκος της μέσης γραμμής φέρεται αβαθής αύλακα, η βασική αύλακα, στην οποία πορεύεται η βασική αρτηρία Στην προσθιοπλάγια επιφάνεια της γέφυρας, εκατέρωθεν, αναδύεται το τρίδυμο νεύρο (το νεύρο αποτελείται από μια λεπτότερη έσω μοίρα, την κινητική ρίζα, και μια παχύτερη έξω μοίρα, την αισθητική ρίζα) Στην αύλακα μεταξύ της γέφυρας και του προμήκη (οπίσθια γεφυρική αύλακα) αναδύονται κατά σειρά εκ των έσω προς τα έξω εκατέρωθεν, το απαγωγό, το προσωπικό, και το στατικοακουστικό νεύρο

Η οπίσθια επιφάνεια της γέφυρας αποκρύπτεται με την παρεγκεφαλίδα Σχηματίζει το άνω ήμισυ του εδάφους της τέταρτης κοιλίας και έχει τριγωνικό σχήμα Η οπίσθια επιφάνεια, πλαγίως, αφορίζεται με τα άνω παρεγκεφαλιδικά σκέλη και υποδιαιρείται σε δυο συμμετρικά ημιμόρια με την επιμήκης φερόμενη μέση αύλακα Εκατέρωθεν της αύλακας εμφανίζεται επιμήκης διόγκωση, η περιμήκης εξοχή, η οποία προς τα έξω αφορίζεται με αύλακα τη μεθόριο αύλακα Το κάτω πέρας της περιμήκους εξοχής είναι ελαφρώς επηρμένο και αποτελεί το προσωπικό λοφίδιο Το έδαφος, κατά το άνω πέρας της μεθορίου αύλακας έχει χρώμα φαιομέλανο και ονομάζεται υπομέλας τόπος Επί τα εκτός των περιμήκων εξοχών και της μεθορίου αύλακας, εκατέρωθεν, σχηματίζεται η αιθουσιαία (ακουστική) άλως, παραγόμενη από τους υποκείμενους αιθουσιαίους πυρήνες

Το εσωτερικό της γέφυρας υποδιαιρείται σε μια οπίσθια (ραχιαία) μοίρα, την καλύπτρα και μια πρόσθια (κοιλιακή) μοίρα, τη βάση της γέφυρας Όριό τους αποτελεί το τραπεζοειδές σώμα με τις εγκαρσίως φερόμενες ίνες του

Η γέφυρα, όπως και ο προμήκης μυελός και η παρεγκεφαλίδα, βρίσκονται στον οπίσθιο κρανιακό βόθρο, υπό το σκηνίδιο της παρεγκεφαλίδας Προς τα πρόσω έρχεται σε σχέση με τη βασική αρτηρία, τη ράχη του τουρκικού εφιππίου του σφηνοειδούς οστού και τη βασική μοίρα του ινιακού οστού Πέραν του ότι σχηματίζει το άνω ήμισυ του εδάφους της τέταρτης κοιλίας, περικλείει αρκετούς σημαντικούς πυρήνες εγκεφαλικών νεύρων (τριδύμου, απαγωγού, προσωπικού και στατικοακουστικού) και δι αυτής διέρχονται σημαντικές ανιούσες και κατιούσες οδοί (φλοιονωτιαία, φλοιο-γεφυρική, φλοιο-βολβική, έσω επιμήκης δεσμίδα, έσω και έξω λημνίσκος κ.α.

Ο ΜΕΣΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ Ο μέσος εγκέφαλος, μήκους περίπου 2cm, συνδέει τη γέφυρα με τον πρόσθιο εγκέφαλο Ο επιμήκης άξονάς του καθώς διέρχεται από την εντομή του σκηνιδίου της παρεγκεφαλίδας, αποκλίνει προς τα πρόσω Ο μέσος εγκέφαλος διελαύνεται κατά μήκος από το στενό δίαυλο, τον υδραγωγό του εγκεφάλου (του Sylvius) διαμέσου του οποίου διέρχεται το εγκεφαλονωτιαίο υγρό από την Τρίτη (μέση) προς την τέταρτη κοιλία

Στην οπίσθια επιφάνειά του υπάρχουν τέσσερα υποστρόγγυλα επάρματα (λοφίδια) που ονομάζονται διδύμια και το σύνολό τους αποτελεί το τετράδυμο Διακρίνονται σε δύο άνω (ή πρόσθια) διδύμια και σε δύο κάτω (ή οπίσθια) διδύμια, χωριζόμενα μεταξύ τους με μια εγκάρσια και μια οβελιαία αύλακα Τα πρόσθια διδύμια αποτελούν κέντρα οπτικών αντανακλαστικών και τα οπίσθια διδύμια αποτελούν κατώτερα κέντρα της ακουστικής οδού Κατά τη μέση γραμμή, πίσω από τα οπίσθια διδύμια αναδύονται τα τροχιλιακά νεύρα Αυτό το λεπτό νεύρο περικάμπτει εκατέρωθεν την πλάγια επιφάνεια του μέσου εγκεφάλου και εισέρχεται στο έξω τοίχωμα του συραγγώδους κόλπου

Στην πλάγια (έξω) επιφάνεια του μέσου εγκεφάλου, εκατέρωθεν, πορεύονται ανιόντως προς τα πρόσω και έξω ο βραχίονας του προσθίου (άνω) και ο βραχίονας του οπισθίου (κάτω) διδυμίου Ο βραχίονας του προσθίου διδυμίου φέρεται από το πρόσθιο διδύμιο στο έξω γονατώδες σώμα και στην οπτική ταινία Ο βραχίονας του οπισθίου διδυμίου φέρεται από το οπίσθιο διδύμιο στο έσω γονατώδες σώμα

Στην πρόσθια επιφάνεια του μέσου εγκεφάλου υπάρχει μια βαθειά εντομή κατά τη μέση γραμμή, ο μεσοσκελιαίος βόθρος, που αφορίζεται εκατέρωθεν από το δεξιό και το αριστερό εγκεφαλικό σκέλος Το έδαφος (οροφή στην πραγματικότητα) του μεσοσκελιαίου βόθρου είναι διάτρητο από πολλά τρήματα δια των οποίων εισέρχονται αιμοφόρα αγγεία και ονομάζεται οπίσθια διάτρητη ουσία Το κοινό κινητικό νεύρο, εκατέρωθεν, αναδύεται από μια αύλακα στο έσω χείλος του εγκεφαλικού σκέλους και στη συνέχεια φέρεται προς τα πρόσω στο έξω τοίχωμα του συραγγώδους κόλπου

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Ο μέσος εγκέφαλος με τον υδραγωγό του Sylvius διακρίνεται σε μια ραχιαία μοίρα, το τετράδυμο, και μια κοιλιακή μοίρα, που αποτελείται από τα συνενωμένα ραχιαίως δύο εγκεφαλικά σκέλη (κοιλιακώς χωρίζονται μεταξύ τους και μεταξύ αυτών δημιουργείται ο μεσοσκελιαίος βόθρος) Κάθε εγκεφαλικό σκέλος, με μια εγκάρσια παχεία ταινία φαιάς ουσίας, τη μέλαινα ουσία, υποδιαιρείται σε μια ραχιαία μοίρα, την καλύπτρα του μέσου εγκεφάλου (καλυπτρική μοίρα) και μια κοιλιακή μοίρα, τη βάση του εγκεφαλικού σκέλους Ο στενός αυλός του μέσου εγκεφάλου αποτελεί τον υδραγωγό του εγκεφάλου (του Sylvius) που συνδέει την τρίτη με την τέταρτη κοιλία Το τετράδυμο είναι η μοίρα του μέσου εγκεφάλου ραχιαίως από το επίπεδο του υδραγωγού και αποτελείται από τα δύο πρόσθια (άνω) και τα δύο οπίσθια (κάτω) διδύμια Ο υδραγωγός επενδύεται από το ίδιο επένδυμα των κοιλιών και περιβάλλεται με φαιά ουσία που ονομάζεται κεντρική φαιά ουσία Στις εγκάρσιες διατομές του μέσου εγκεφάλου φαίνεται ο μεσοσκελιαίος βόθρος να χωρίζει μεταξύ τους τα εγκεφαλικά σκέλη

Η μέλαινα ουσία Η μέλαινα ουσία είναι ένας μεγάλος κινητικός πυρήνας μεταξύ της καλύπτρας και της βάσης του εγκεφαλικού σκέλους και επεκτείνεται σε όλο το μήκος του μέσου εγκεφάλου Ο πυρήνας αποτελείται από μέσου μεγέθους πολύπολους νευρώνες, που έχουν έγκλειστα κοκκία μελανίνης στο κυτταρόπλασμά τους Η μέλαινα ουσία συμμετέχει στον μυϊκό τόνο συνδεόμενη με τον εγκεφαλικό φλοιό, το νωτιαίο μυελό, τον υποθάλαμο και τους βασικούς πυρήνες των ημισφαιρίων

Ο ΕΡΥΘΡΟΣ ΠΥΡΗΝΑΣ Είναι μεγάλη στρογγυλή μάζα φαιάς ουσίας, στο ίδιο επίπεδο με τα πρόσθια διδύμια, μεταξύ του υδραγωγού και της μέλαινας ουσίας Στα νωπά παρασκευάσματα έχει ερυθρά χροιά λόγω της αγγειοβρίθειάς του και της παρουσίας σιδηρούχου χρωστικής στο κυτταρόπλασμα πολλών νευρώνων του Δέχεται προσαγωγούς ίνες από : (1) τον εγκεφαλικό φλοιό δια των φλοιονωτιαίων ινών, (2) την παρεγκεφαλίδα δια του άνω παρεγκεφαλιδικού σκέλους, και (3) τον φακοειδή πυρήνα, τους υποθαλαμικούς πυρήνες τη μέλαινα ουσία και το νωτιαίο μυελό Οι απαγωγοί ίνες φέρονται : (1) στο νωτιαίο μυελό, (2) στο δικτυωτό σχηματισμό με το ερυθροδικτυωτό δεμάτιο, (3) στο θάλαμο και (4) στη μέλαινα ουσία

ΤΟ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΣΚΕΛΟΣ Περιέχει σημαντικές κατιούσες οδούς και χωρίζεται από την καλύπτρα με την μέλαινα ουσία Οι φλοιονωτιαίες και οι φλοιοπυρηνικές ίνες καταλαμβάνουν τα μεσαία δύο τριτημόρια του σκέλους Οι μετωπογεφυρικές ίνες την έσω μοίρα του σκέλους και οι κροταφογεφυρικές την έξω μοίρα του σκέλους Οι κατιούσες ίνες των σκελών συνδέουν τον εγκεφαλικό φλοιό με τα κινητικά κύτταρα των προσθίων κεράτων της φαιάς ουσίας του νωτιαίου μυελού, με τους κινητικούς πυρήνες των εγκεφαλικών νεύρων, με τους γεφυρικούς πυρήνες της βάσης της γέφυρας και δι αυτών με την παρεγκεφαλίδα