Επιδημιολογία της φυματίωσης - διεθνώς και στην Ελλάδα - ΚΟΡΝΕΛΙΑ ΜΗΤΡΑΚΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΟΣ-ΦΥΜΑΤΙΟΛΟΓΟΣ
Φυματίωση λοιμώδης νόσος που οφείλεται στο μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης και μεταδίδεται αερογενώς από ατόμα που πάσχουν με ενεργό πνευμονική νόσο
Ιστορικά δεδομένα Η φυματίωση συνοδεύει την ιστορία της ανθρωπότητας Αιγυπτιακή μούμια στο Βρετανικό Μουσείο - διαπιστώθηκε σήψη από φυματίωση στη σπονδυλική στήλη μουμιών από την Αίγυπτο. 3000 2400 Π.Χ
Ιπποκράτης Ιστορικά δεδομένα περιέγραψε τη νόσο ως "φθίση" αναγνώρισε τη φθίση ως την πιο ευρέως διαδεδομένη ασθένεια της εποχής Αριστοτέλης 460π.χ.-370π.χ. την θεωρεί μεταδοτική νόσο μέσω μολυσμένου αέρα 384π.χ.-322π.χ.
Ιστορικά δεδομένα 17 ος αιώνας η φυματίωση αναδείχθηκε σε μάστιγα με καταστροφικές συνέπειες και γι αυτό το λόγο είναι γνωστή ως λευκή πανώλη (white plague) Bιομηχανική Επανάσταση (18-19 ος αιώνας) η νόσος πήρε επιδημική μορφή όταν δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες κοινωνικές, τεχνικές και οικονομικές συνθήκες για τη διάδοσή της. στα μέσα του 19ου αιώνα η νόσος ευθυνόταν για το ¼ των θανάτων στην Ευρώπη. την εποχή εκείνη αναγνωρίστηκε η μεταδοτικότητα και οι διάφορες μορφές της νόσου.
Ιστορικά δεδομένα Σταθμός στην ιστορία της νόσου αποτέλεσε η ανακάλυψη του μυκοβακτηριδίου της φυματίωσης από τον γερμανό ιατρό Robert Koch στις 24 Μαρτίου 1882. Του απονεμήθηκε Βραβείο Νόμπελ το 1905 για αυτή την ανακάλυψη. Η 24 η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της Φυματίωσης
Ιστορικά δεδομένα θεραπευτικά μέτρα Ίδρυση των σανατορίων με διπλό σκοπό: την απομόνωση των ασθενών και την εφαρμογή υγειηνοδιατητικών θεραπευτικών μέτρων. Η χειρουργική αντιμετώπιση με τον «τεχνητό πνευμοθώρακα» Το 1946 ανακάλυψη της στρεπτομυκίνης, το πρώτο αντιβιοτικό με αποτελεσματικότητα κατά του μυκοβακτηριδίου Τα επόμενα χρόνια ακολούθησε η εισαγωγή άλλων αντιφυματικών φαρμάκων (παραμινοσαλικυλικό οξύ, ισονιαζίδη, πυραζιναμίδη, κυκλοσερίνη, εθαμβουτόλη και ριφαμπυκίνη) Οι σταθμοί στην ιστορία του ελέγχου της φυματίωσης Migliori GB, et al. Eur Respir J 2010
Ιστορικά δεδομένα θεραπευτικά μέτρα Η ανάπτυξη των αντιφυματικών φαρμάκων κατέστη δυνατή την αποτελεσματική θεραπεία και την ίαση της φυματίωσης. Την περίοδο αυτή παρατηρείται σταθερή μείωση της νοσηρότητας και της θνητότητας της φυματίωσης Schematic model of the trend of mortality from tuberculosis in Western Europe from 1740 to 1985 John F. Murray "A Century of Tuberculosis", American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 2004
Όμως η φυματίωση εξακολουθεί να παραμένει πρώτης γραμμής πρόβλημα της δημόσιας υγείας!!!
Παρά τα μέσα που διαθέτει η σύγχρονη επιστήμη, η φυματίωση μετά το 1985 κάνει την επανεμφάνισή της και παρουσιάζεται και πάλι απειλητική Ετήσιος αριθμός νέων κρουσμάτων φυματίωσης (Πηγή στοιχείων ΠΟΥ)
Παράγοντες που συνέβαλαν στην επανάκαμψη της φυματίωσης ανθεκτικότητα του μυκοβακτηριδίου και αύξηση των κρουσμάτων με πολυανθεκτική μορφή εξάπλωση του ιού του AIDS διάσπαση της σοβιετικής ένωσης με κατάρρευση του συστήματος υγείας της μετανάστευση, πρόσφυγες φτώχια, άστεγοι αναποτελεσματικότητα των μέτρων πρόληψης και ελέγχου
Το 1993 ο ΠΟΥ ανακοίνωσε ότι η φυματίωση αποτελεί απειλή για την παγκόσμια υγεία και προχώρησε σε οργανωμένες προσπάθειες καταγραφής και αντιμετώπισης του προβλήματος 1995 DOTS (directly observed treatment strategy)
Στο τελευταίο Παγκόσμιο Πρόγραμμα ελέγχου της φυματίωσης, ο ΠΟΥ έχει θέσει τους εξής στόχους: Μέχρι το 2015, ο επιπολασμός και η συχνότητα των θανάτων από φυματίωση να έχουν μειωθεί στο 50% των επιπέδων του 1990. Μέχρι το 2050 η φυματίωση να έχει πάψει να αποτελεί πρόβλημα δημόσιας υγείας, δηλαδή η επίπτωση της νόσου να είναι μικρότερη από ένα κρούσμα ανά ένα εκατομμύριο πληθυσμό.
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα Που βρισκόμαστε σήμερα;;;
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα Περίπου το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού έχει μολυνθεί από το μυκοβακτήριο της φυματίωσης (M. tuberculosis) Ένα νέο περιστατικό λοίμωξης σημειώνεται παγκοσμίως κάθε λεπτό ( Tuberculosis Fact sheet No 104, WHO, 2011) Ένας ασθενής με ενεργό πνευμονική νόσο μολύνει κατά μέσο όρο 10-15 άτομα/χρόνο Από αυτούς που μολύνονται 5-10% θα εμφανίσουν νόσο κατά τη διάρκεια της ζωής τους Οι φορείς του HIV έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν νόσο και αυτή παραμένει υψηλή δια βίου
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα κατά το έτος 2013, εκτιμάται ότι τα νέα κρούσματα φυματίωσης ανήλθαν στα 9 εκατομμύρια (εκ των οποίων 80% σε 22χώρες) 1,5 εκατομμύριο άτομα πέθαναν από τη νόσο Estimated absolute numbers of TB cases and deaths (in millions per year), 1990 2013
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα Trends in estimated TB prevalence and mortality rates 1990 2013 and forecast TB prevalence and mortality rates 2014 2015. The horizontal dashed lines represent the Stop TB Partnership targets of a 50% reduction.
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα Η επίπτωση της νόσου παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις από χώρα σε χώρα Estimated TB incidence rates, WHO, 2013
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα Estimated TB incidence rates by WHO region, 1990 2013. Regional trends in estimated TB incidence rates (green) and estimated incidence rates of HIV-positive TB (red). Shaded areas represent uncertainty bands.
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα Trends in estimated TB prevalence rates 1990 2013 and forecast TB prevalence rates 2014 2015, by WHO region. The horizontal dashed lines represent the Stop TB Partnership target of a 50% reduction in the prevalence rate by 2015 compared with 1990.
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα η φυματίωση είναι η δεύτερη αιτία θανάτου μεταξύ των λοιμωδών νοσημάτων μετά την HIV λοίμωξη περίπου το 95% των θανάτων από φυματίωση συνέβησαν σε αναπτυσσόμενες χώρες
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα Estimated TB mortality rates (excluding TB deaths among HIV positive people), 2013
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα Trends in estimated TB mortality rates 1990 2013 and forecast TB mortality rates 2014 2015, by WHO region. The horizontal dashed lines represent the Stop TB Partnership target of a 50% reduction in the prevalence rate by 2015 compared with 1990.
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα - φυματίωση και HIV λοίμωξη - θεωρείται ότι η HIV επιδημία είναι η πιο σημαντική αιτία για τη δραματική αύξηση της επίπτωσης της φυματίωσης το 2013 1.1 εκατ. από το σύνολο των κρουσμάτων με φυματίωση (9εκατ) ήταν HIV-θετικοί, με 75% περιπτώσεις να καταγράφονται στην Αφρική παγκοσμίως το 48% των ασθενών με φυματίωση έχει ταυτόχρονα και θετικό HIV test
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα το 5% των κρουσμάτων φυματίωσης εκτιμάται ότι παρουσιάζουν πολυανθεκτικότητα στα αντιφυματικά φάρμακα (Περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις καταγράφηκαν στις χώρες: Ινδία, Κίνα και Ρωσία) το 2013 480.000 ασθενείς με πολυανθεκτική φυματίωση (MDR-TB) Το 9% των πολυανθεκτικών φυματιώσεων που καταγράφηκαν το 2013 παρουσίαζαν εκτεταμένη ανθεκτικότητα στα αντιφυματικά φάρμακα (XDR-TB)
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα η θνησιμότητα μειώθηκε κατά 45% μεταξύ του 1990 και 2013 σώθηκαν 37 εκατ. ζωές μεταξύ του 2000 και 2013 αλλά.
Διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα Εκτιμάται ότι 3 εκατ. άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δεν έχουν πρόσβαση στη διάγνωση και στην κατάλληλη θεραπεία ευάλωτες κοινωνικές ομάδες (μετακινούμενοι πληθυσμοί, χρήστες i.v, άτομα HIV/AIDS, φυλακισμένοι κλπ) Η προσέγγιση, διάγνωση και θεραπεία αυτών των ανθρώπων αποτελεί βασικό βήμα για την επίτευξη των στόχων που έθεσε ο ΠΟΥ!!!
Επιδημιολογικά δεδομένα στην Ελλάδα Που βρισκόμαστε σήμερα;;;
Επιδημιολογικά δεδομένα στην Ελλάδα 2013-2014 ετησίως δηλώνονται 600 κρούσματα φυματίωσης κατά μέσο όρο (από τα οποία περίπου 64% αφορούν σε έλληνες και 36% σε άτομα αλλοδαπής εθνικότητας) Δηλωθέντα κρούσματα φυματίωσης σε Έλληνες και αλλοδαπούς διαχρονική εξέλιξη, Ελλάδα 2004 2014
Επιδημιολογικά δεδομένα στην Ελλάδα 2013-2014 η μέση δηλούμενη επίπτωση ανέρχεται κατά μέσο όρο στο 4.1/100.000 πληθυσμό Δηλούμενη επίπτωση φυματίωσης ανά 100.000 πληθυσμό διαχρονική εξέλιξη Ελλάδα, 2004-2014
Επιδημιολογικά δεδομένα στην Ελλάδα 2013-2014 πτωτική τάση κατά τα χρονικό διάστημα 2004-2010, όμως κατά τα έτη 2011 και 2012 παρατηρήθηκε νέα αυξητική τάση η οποία αφορούσε κατά κύριο λόγο στους Έλληνες όμως δεν είναι δυνατή η ακριβής αξιολόγηση των κρουσμάτων σε άτομα αλλοδαπής εθνικότητας, επειδή δεν είναι γνωστός ο αριθμός αυτών των ατόμων που βρίσκονται στην Ελλάδα
Επιδημιολογικά δεδομένα στην Ελλάδα 2013-2014 η περαιτέρω ανάλυση των επιδημιολογικών δεδομένων δείχνει μεταβολή της εικόνας της φυματίωσης στις ομάδες αυξημένου κινδύνου για νόσηση τα τελευταία έτη προοδευτική αύξηση του αριθμού των δηλουμένων κρουσμάτων σε έγκλειστους σε σωφρονιστικά καταστήματα και σε μετανάστες που φιλοξενούνται στα Κέντρα Κλειστής Φιλοξενίας Μεταναστών, η οποία είναι εξαιρετικά σημαντική το έτος 2013 (27 και 19 κρούσματα αντίστοιχα) Δηλωθέντα κρούσματα φυματίωσης σε Σωφρονιστικά Καταστήματα και Κέντρα Κλειστής Φιλοξενίας Αλλοδαπών/Καταυλισμούς, Ελλάδα, 2004-2013
Επιδημιολογικά δεδομένα στην Ελλάδα Tuberculosis profile, Greece, WHO
Επιδημιολογικά δεδομένα στην Ελλάδα 2011 - ηλικιακή κατανομή - όπως ήταν αναμενόμενη, η ηλικιακή κατανομή των δηλωθέντων κρουσμάτων: - στους έλληνες καταγράφηκε στις ηλικίες >65 ετών, - ενώ στους αλλοδαπούς η πλειοψηφία καταγράφηκε στις ηλικίες 15-44 έτη.
Επιδημιολογικά δεδομένα στην Ελλάδα 2011 - κατανομή με βάση την εντόπιση της νόσου - στο σύνολο των δηλωθέντων κρουσμάτων, τόσο στους έλληνες όσο και στους αλλοδαπούς, η πλειοψηφία των περιπτώσεων αφορούσε στην πνευμονική νόσο
Όμως αυτά τα επιδημιολογικά δεδομένα αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα ή η νόσος υποεκτιμάται;;;
1. υπάρχει σημαντική υποδήλωση των κρουσμάτων της νόσου Πιθανώς υποεκτιμάται
Πιθανώς υποεκτιμάται 2. είναι αδύνατη η ακριβής αξιολόγηση των κρουσμάτων σε άτομα αλλοδαπής εθνικότητας (δεν είναι γνωστός ο αριθμός αυτών των ατόμων)
Πιθανώς υποεκτιμάται 3. δύσκολη πρόσβαση για τους μετανάστες στο σύστημα υγείας και η αποφυγή από τους ίδιους της προσέγγισης του συστήματος
Επιδημιολογικά δεδομένα στην Ελλάδα MDR και XDR-TB 2004-2012 Ποσοστό πολυανθεκτικότητας (MDR) και εκτεταμένης ανθεκτικότητας (XDR) κατά εθνικότητα, Ελλάδα, 2004-2012 Πηγή: Εθνικό Κέντρο Αναφοράς Μυκοβακτηριδίων Γ.Ν.Ν.Θ.Α «Η Σωτηρία»
Επιδημιολογικά δεδομένα στην Ελλάδα MDR και XDR-TB 2013-2014 Πηγή: Εθνικό Κέντρο Αναφοράς Μυκοβακτηριδίων Γ.Ν.Ν.Θ.Α «Η Σωτηρία»
Η εξάλειψη της φυματίωσης είναι πρόκληση για την Δημόσια Υγεία, αποτελεί δοκιμασία για το Σύστημα Υγείας κάθε χώρας και απαιτείται συλλογική προσπάθεια για την εξαφάνισή της!!!