Οδηγός Εμπορικών Σημάτων. Συχνές ερωτήσεις και απαντήσεις για το καθεστώς των εμπορικών σημάτων στην Ελλάδα

Οδηγός Εμπορικών Σημάτων Συχνές ερωτήσεις και απαντήσεις για το καθεστώς των εμπορικών σημάτων στην Ελλάδα Αθήνα 2010

*Οι απαντήσεις που θα βρείτε στον Οδηγό αυτό δεν συνιστούν σε καμία περίπτωση νομικές συμβουλές για την υπόθεση που τυχόν σας απασχολεί, ούτε υποκαθιστούν την απαραίτητη συνδρομή του νομικού σας συμβούλου. Γιαννούλας Κοσμόπουλος ΔΙΚΗΓΟΡΟΙ Διδότου 38, 106 80 Αθήνα Τ: 210 36 30 500 Φ: 210 36 30 510 Πνευματικά δικαιώματα: Ο Οδηγός αυτός παρέχεται στο κοινό με άδεια Creative Commons 3.0, όπως δείχνει το παραπάνω σήμα. Αυτό σημαίνει ότι είναι ελεύθερη η αναπαραγωγή, διανομή και παρουσίαση στο κοινό του Οδηγού από οποιονδήποτε, εφόσον ταυτόχρονα αναφέρεται ότι ο Οδηγός δημιουργήθηκε και διατέθηκε από το Δικηγορικό Γραφείο Γιαννούλα - Κοσμόπουλου. Εννοείται, ότι ο Οδηγός δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τρίτους για εμπορικούς σκοπούς και κανείς δεν μπορεί να αλλοιώσει, τροποποιήσει ή δημιουργήσει πάνω στον Οδηγό αυτό. Για περισσότερες πληροφορίες: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/deed.el

Λίγα λόγια από μας Αγαπητοί φίλοι, Προσπαθήσαμε και φτιάξαμε έναν χρηστικό Οδηγό, ο οποίος φιλοδοξεί να απαντήσει σε βασικές ερωτήσεις σχετικά με τα εμπορικά σήματα: από το τί είναι ένα εμπορικό σήμα, πού κατατίθεται και για πόσο ισχύει, μέχρι το πώς μεταβιβάζεται, ανανεώνεται και προστατεύεται. Η μορφή του βασίζεται σε ερωτήσεις και απαντήσεις, ώστε ο αναγνώστης να λαμβάνει την πληροφορία που ζητά με τρόπο άμεσο, λιτό και σαφή. Τα χαρακτηριστικά του αυτά, σε συνδυασμό με το ευρύ φάσμα των ζητημάτων που καλύπτει, θα μπορούσε να τον καταστήσει χρήσιμο, τόσο στον νομικό, όσο και στον επιχειρηματία. Προσοχή, όμως: Ο Οδηγός δεν απαντά σε όλα τα προβλήματα, ούτε θα ήταν δυνατόν οι απαντήσεις που δίνονται να ισχύουν με τον ίδιο και απαράλλακτο τρόπο σε κάθε μεμονωμένη υπόθεση. Το δίκαιο των σημάτων έχει έννοιες συναρπαστικές, αλλά και περίπλοκες, που απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή στην εξειδίκευσή τους. Για το λόγο αυτό, οι απαντήσεις που θα βρείτε στον Οδηγό αυτό δεν συνιστούν σε καμία περίπτωση νομικές συμβουλές για την υπόθεση που τυχόν σας απασχολεί, ούτε υποκαθιστούν την απαραίτητη συνδρομή του νομικού σας συμβούλου. Σύντομα, ο Οδηγός αυτός θα είναι διαθέσιμος και στο διαδίκτυο, ώστε να εμπλουτιστεί και να διορθωθεί με βάση τις παρατηρήσεις και τις ανάγκες σας. Με φιλικούς χαιρετισμούς, Μιχάλης Κοσμόπουλος

Περιεχόμενα ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... i 1. ΓΕΝΙΚΑ... 1 1.1. Τί είναι το «σήμα»;... 1 1.2. Τί μπορεί να αποτελέσει σήμα;... 1 1.3. Ποιά η διαφορά του σήματος από άλλα δικαιώματα;... 1 1.4. Από πότε αποκτάται το δικαίωμα στο σήμα;... 2 2. Η κατάθεση σήματος... 3 2.1. Ποιός μπορεί να καταθέσει δήλωση σήματος στην Ελλάδα;... 3 2.2. Μπορεί να καταθέσει σήμα στην Ελλάδα, φυσικό ή νομικό πρόσωπο που έχει την επαγγελματική του εγκατάσταση εκτός Ελλάδας;... 3 2.3. Τί χρειάζεται για την κατάθεση ενός σήματος;... 3 2.4. Αν το σήμα αποτελείται και από λέξεις και από απεικόνιση, δηλώνεται ως λεκτικό ή ως απεικόνιση;... 5 2.5. Μπορεί να δηλωθεί άλλο πρόσωπο ως πληρεξούσιος δικηγόρος και άλλο ως αντίκλητος;... 5 2.6. Χρειάζεται να προσκομίζεται πληρεξούσιο για κάθε περαιτέρω ενέργεια από τον ίδιο δικηγόρο, ο οποίος κατέθεσε τη δήλωση σήματος;... 5 2.7. Αν ο καταθέτης/δικαιούχος του σήματος επιθυμεί να αλλάξει τον εγγεγραμμένο επί του σήματος πληρεξούσιό του (ή/και αντίκλητο), τί πρέπει να κάνει;... 5 2.8. Τί χρειάζεται για την κατάθεση ενός σήματος κοινοτικού εκ μετατροπής;... 6 2.9. Τί είναι ένα σήμα Κοινοτικό εκ μετατροπής;... 6 2.10. Τί χρειάζεται για την κατάθεση σήματος διεθνούς εκ μετατροπής;... 6 2.11. Τί είναι ένα σήμα Διεθνές εκ μετατροπής;... 6 2.12. Τί συμβαίνει στην περίπτωση που ο χώρος της δήλωσης δεν επαρκεί για να δηλωθούν τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που ενδιαφέρουν τον καταθέτη;... 7 2.13. Τί συμβαίνει στην περίπτωση που η δήλωση κατάθεσης έχει λάθη;... 7 2.14. Αν η δήλωση αφορά τρισδιάστατο σήμα, πρέπει να κατατεθεί δείγμα προϊόντος;.. 7 2.15. Μπορεί ο καταθέτης να προσθέσει περισσότερες κλάσεις μετά την κατάθεση της δήλωσης;... 7 2.16. Μπορεί ο καταθέτης να περιορίσει τη δήλωση σήματος και τα προϊόντα ή/και τις υπηρεσίες που καλύπτει;... 7 2.17. Πότε μπορεί ο καταθέτης να αρχίσει να χρησιμοποιεί το σήμα που κατέθεσε;... 8 3. Απόλυτοι και σχετικοί λόγοι απαραδέκτου... 9 i

3.1. Απόλυτοι λόγοι απαραδέκτου... 9 3.1.1. Για ποιούς λόγους μπορεί να απορριφθεί ένα σήμα;... 9 3.1.2. Ποιοί είναι οι απόλυτοι λόγοι απαραδέκτου;... 9 3.1.3. Σε ποια περίπτωση μπορεί η κατάθεση μιας ένδειξης να αντίκειται στην καλή πίστη ή να έγινε κακόπιστα;... 10 3.1.4. Υπάρχει τρόπος να καταχωρηθεί ως σήμα μια ένδειξη που εμπίπτει σε κάποιο λόγο απαραδέκτου;... 10 3.2. Σχετικοί λόγοι απαραδέκτου... 11 3.2.1. Ποιοί είναι οι σχετικοί λόγοι απαραδέκτου;... 11 3.2.2. Πώς θα μάθω για την τυχόν ύπαρξη προγενέστερων σημάτων;... 11 3.2.3. Τί είναι τα βιβλία σημάτων;... 13 3.2.4. Πότε υπάρχει «κίνδυνος σύγχυσης»;... 13 3.2.5. Τί είναι ο «κίνδυνος συσχέτισης»;... 13 3.2.6. Στην περίπτωση που τα σήματα και τα προϊόντα ή υπηρεσίες που διακρίνουν είναι πανομοιότυπα, πρέπει να αποδεικνύεται η ύπαρξη «κινδύνου σύγχυσης»;... 13 3.2.7. Απολαμβάνει ένα φημισμένο σήμα αυξημένης προστασίας στο πλαίσιο της διαδικασίας καταχώρησης;... 14 3.2.8. Τί θα συμβεί αν τρίτος χρησιμοποιεί κάποιο σήμα στις συναλλαγές χωρίς να το έχει καταθέσει/καταχωρήσει;... 14 3.2.9. Τί θα συμβεί αν το κατατεθειμένο σήμα μοιάζει με δικαίωμα προσωπικότητας ή έργο επί του οποίου υπάρχουν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας ή άλλο δικαίωμα; 14 3.2.10. Εμποδίζει την καταχώρηση σήματος στην Ελλάδα, σήμα που έχει καταχωρηθεί στο εξωτερικό;... 15 3.2.11. Ποιά θεωρούνται «προγενέστερα σήματα»;... 15 3.2.12. Τί είναι το δικαίωμα προτεραιότητας;... 15 3.2.13. Τί σημαίνει «αρχαιότητα» κοινοτικού σήματος;... 16 3.2.14. Μπορεί να κατατεθεί σήμα ίδιο με προγενέστερο για τα ίδια προϊόντα ή υπηρεσίες;... 16 3.2.15. Ποιά η διαφορά μεταξύ συμφωνίας για παράλληλη κατάθεση και επιστολής συναίνεσης;... 16 3.2.16. Μπορεί να προσκομιστεί η επιστολή συναίνεσης στο Διοικητικό Πρωτοδικείο; 17 3.2.17. Μπορεί ο δικαιούχος του προγενέστερου σήματος να υπαναχωρήσει από την έγγραφη συμφωνία περί παράλληλης κατάθεσης;... 17 3.2.18. Μπορεί τρίτος να ζητήσει τη διαγραφή του σήματος που κατατέθηκε με συμφωνία παράλληλης κατάθεσης;... 17 3.2.19. Τί θα συμβεί στην περίπτωση που θέλω να καταθέσω ως σήμα το όνομά μου και διαπιστώνω ότι αυτό έχει κατατεθεί από άλλον για να διακρίνει ταυτόσημα ή ομοειδή προϊόντα;... 17 ii

3.2.20. Ποιός είναι ο κρίσιμος χρόνος για την εξέταση των λόγων απαραδέκτου;... 17 3.2.21. Αν η ΔΕΣ απορρίψει τη δήλωση σήματός μου λόγω ύπαρξης προγενέστερου σήματος, το οποία στη συνέχεια λήξει ή μεταβιβαστεί σε μένα, τα διοικητικά δικαστήρια θα ακυρώσουν την απόφαση της ΔΕΣ;... 18 4. Η διαδικασία ενώπιον της ΔΕΣ... 19 4.1. Η διαδικασία μετά την κατάθεση του σήματος... 19 4.1.1. Ποιός κρίνει τη δήλωση σήματος;... 19 4.1.2. Τί θα συμβεί σε περίπτωση θετικής απόφασης της ΔΕΣ;... 20 4.1.3. Από πότε ισχύει η καταχώρηση ενός σήματος;... 20 4.2. Περισσότερα για τη ΔΕΣ και τη διαδικασία ενώπιον της... 20 4.2.1. Τί είναι η Διοικητική Επιτροπή Σημάτων ;... 20 4.2.2. Ποιές είναι οι αρμοδιότητες της ΔΕΣ;... 21 4.2.3. Τί θα συμβεί αν δεν παραστώ κατά τη δικάσιμο της ΔΕΣ;... 21 4.2.4. Τί αποδεικτικά μέσα μπορούν να υποβληθούν κατά τη διαδικασία ενώπιον της ΔΕΣ;... 21 4.2.5. Μπορεί να ζητηθεί εξαίρεση μέλους της ΔΕΣ;... 21 4.2.6. Τί θα συμβεί αν παραβιαστεί διάταξη που ρυθμίζει τη διαδικασία ενώπιον της ΔΕΣ;... 21 4.2.7. Θα μου επιδοθεί η απόφαση της ΔΕΣ;... 21 4.2.8. Μπορώ να προσφύγω κατά απόφασης της ΔΕΣ;... 22 5. Διάρκεια προστασίας, λήξη και ανανέωση σήματος... 23 5.1. Γενικά... 23 5.1.1. Ποιά είναι η διάρκεια ισχύος ενός σήματος;... 23 5.1.2. Τί θα συμβεί αν η καταχώρηση του σήματος εκκρεμεί πάνω από δεκαετία;... 23 5.1.3. Τί ενέργειες πρέπει να γίνουν για την ανανέωση του σήματος;... 23 5.1.4. Πότε πρέπει να ανανεωθεί ένα εκ μετατροπής (κοινοτικό ή διεθνές) σήμα;... 23 5.1.5. Τί θα συμβεί αν παρέλθει η ημερομηνία λήξης του σήματος;... 23 5.2. Λύση εταιρίας η οποία είναι δικαιούχος σήματος... 24 Ποιά η τύχη του σήματος που ανήκει σε εταιρία μετά τη λύση της;... 24 5.3. Παραίτηση από σήμα... 24 Μπορεί ο δικαιούχος να παραιτηθεί από το σήμα του;... 24 6. Ένδικα μέσα ενώπιον της ΔΕΣ... 25 6.1. Γενικά... 25 6.1.1. Είμαι δικαιούχος προγενέστερου σήματος και διαπιστώνω ότι τρίτος επιχειρεί να καταθέσει σήμα που προσβάλλει το δικό μου. Πώς μπορώ να αμυνθώ;... 25 iii

6.1.2. Μπορούν τα μέρη να συμβιβάσουν εξωδικαστικά τη διαφορά τους μετά από άσκηση ενδίκου βοηθήματος ενώπιον της ΔΕΣ;... 25 6.2. Η Παρέμβαση... 25 6.2.1. Ποιός νομιμοποιείται να ασκήσει παρέμβαση;... 25 6.2.2. Πώς ασκείται η παρέμβαση;... 25 6.3. Η Τριτανακοπή... 26 6.3.1. Ποιές αποφάσεις υπόκεινται σε τριτανακοπή;... 26 6.3.2. Ποιός νομιμοποιείται να ασκήσει τριτανακοπή;... 26 6.3.4. Πώς ασκείται η τριτανακοπή;... 26 6.3.5. Ποιά είναι η προθεσμία άσκησης της τριτανακοπής;... 26 6.3.6. Μπορώ να προσφύγω κατά της απόφασης που εκδίδεται επί της τριτανακοπής;. 27 6.4. Διαγραφή καταχωρημένου σήματος... 27 6.4.1. Ποιοί είναι οι λόγοι διαγραφής ενός καταχωρημένου σήματος και ποιά η προθεσμία άσκησής της;... 27 6.4.2. Μπορώ να ζητήσω τη διαγραφή σήματος επί του οποίου στηρίζεται αρχαιότητα κοινοτικού σήματος;... 28 6.4.3. Ποιός νομιμοποιείται να ασκήσει αίτηση διαγραφής;... 28 6.4.4. Πώς μπορεί να αποδείξει ο αιτών τη διαγραφή τη μη χρήση ενός σήματος;... 29 6.4.5. Πότε επέρχονται τα αποτελέσματα της απόφασης για διαγραφή του σήματος;... 29 6.4.6. Τί πρέπει να κάνει ο αιτών τη διαγραφή και κάθε ενδιαφερόμενος μετά την έκδοση αμετάκλητης απόφασης επ αυτής;... 29 6.4.7. Αν το σήμα διαγραφεί αμετάκλητα, μπορεί να ασκηθούν αξιώσεις κατά του δικαιούχου του;... 29 6.5. Περιεχόμενο των δικογράφων ενώπιον της ΔΕΣ... 29 6.5.1. Τί πρέπει να περιέχουν τα δικόγραφα ενώπιον της ΔΕΣ;... 29 6.5.2. Προβλέπεται πληρωμή παραβόλου για την εκδίκαση των ενδίκων μέσων ενώπιον της ΔΕΣ;... 30 6.5.3. Πρέπει να επιδοθεί το δικόγραφο στον αντίδικο;... 30 6.5.4. Μπορούν να ασκηθούν πρόσθετοι λόγοι ενώπιον της ΔΕΣ;... 30 7. Η Προσφυγή κατά αποφάσεων της ΔΕΣ... 31 7.1. Κατά ποίων αποφάσεων επιτρέπεται προσφυγή;... 31 7.2. Ποιά είναι η προθεσμία της προσφυγής;... 31 7.3. Πού κατατίθεται το δικόγραφο της προσφυγής;... 31 7.4. Πρέπει να επιδοθεί το δικόγραφο της προσφυγής;... 31 7.5. Οι λοιποί διάδικοι ενώπιον της ΔΕΣ μπορούν να ασκήσουν παρέμβαση στο ΔΠρΑθ;... 31 iv

7.6. Ένορκες βεβαιώσεις προσκομίζονται στο Διοικητικό Πρωτοδικείο;... 31 8. Το σήμα ως εμπράγματο δικαίωμα... 32 8.1. Παραχώρηση άδειας χρήσης... 32 8.1.1. Μπορώ να επιτρέψω σε τρίτο να χρησιμοποιεί το σήμα μου;... 32 8.1.2. Τί ισχύ έχει μια σύμβαση άδειας χρήσης σήματος η οποία δεν καταχωρήθηκε σύμφωνα με τους όρους του νόμου;... 32 8.1.3. Αν παραχωρηθεί άδεια χρήσης σήματός σε τρίτο, θα μπορεί να το χρησιμοποιεί και ο δικαιούχος του;... 32 8.1.4. Θα πρέπει η άδεια χρήσης να αφορά όλα τα προϊόντα ή υπηρεσίες που καλύπτει το σήμα;... 32 8.1.5. Μπορεί να συμφωνηθεί άδεια χρήσης για ορισμένες μόνο γεωγραφικές περιοχές;... 32 8.1.6. Μπορεί ο αδειούχος χρήσης να παραχωρήσει με τη σειρά του υποάδεια χρήσης σε τρίτους;... 33 8.1.7. Μπορεί ο αδειούχος χρήσης να ζητήσει δικαστική προστασία κατά τρίτων που προσβάλλουν το σήμα του δικαιούχου;... 33 8.1.8. Μπορεί η άδεια χρήσης να ανακληθεί από το δικαιούχο του σήματος;... 33 8.2. Μεταβίβαση σήματος... 33 8.2.1. Μπορεί να γίνει μεταβίβαση σήματος;... 33 8.2.2. Μπορεί να μεταβιβαστεί το σήμα ανεξάρτητα από τη μεταβίβαση της επιχείρησης;... 33 8.2.3. Μπορεί να μεταβιβαστεί σήμα, αν αυτό αποτελείται από όνομα φυσικού ή νομικού προσώπου;... 33 8.2.4. Πότε συντελείται η μεταβίβαση ενός σήματος;... 34 8.2.5. Τί πρέπει να προσκομιστεί στην Υπηρεσία Σημάτων για την καταχώρηση της μεταβίβασης;... 34 8.2.6. Τί πρέπει να κάνει ο νέος δικαιούχος, αν κατά το χρόνο μεταβίβασης υπάρχει εκκρεμής δικαστική διαφορά ενώπιον της ΔΕΣ ή των διοικητικών δικαστηρίων ή του ΣτΕ;... 34 8.2.7. Τί θα συμβεί αν δεν καταχωρηθεί η μεταβίβαση στα βιβλία σημάτων;... 34 8.3. Κατάσχεση σήματος και πτώχευση δικαιούχου... 35 8.3.1. Μπορεί να γίνει κατάσχεση και εκποίηση σήματος;... 35 8.3.2. Σε περίπτωση κήρυξης πτώχευσης του δικαιούχου του, το σήμα εκποιείται;... 35 9. Δικαιώματα από το καταχωρημένο σήμα... 36 9.1. Ποιά δικαιώματα παρέχει το καταχωρημένο σήμα;... 36 9.2. Ποιές εξουσίες παρέχει το δικαίωμα στο σήμα στο δικαιούχο του;... 36 v

9.3. Μπορεί τρίτος έμπορος να θέσει και το δικό του σήμα επί προϊόντος που φέρει το σήμα άλλης επιχείρησης;... 36 9.4. Μπορεί ο δικαιούχος του σήματος να προστατευθεί έναντι τρίτων οι οποίοι χρησιμοποιούν το σήμα του χωρίς την άδειά του, ή χρησιμοποιούν σήμα που να μοιάζει με το δικό του;... 36 9.5. Ποιά είναι η διαφορά μεταξύ «παραποίησης/απομίμησης» και «κινδύνου σύγχυσης»;... 37 10. Η αστική προστασία του δικαιούχου του σήματος... 38 10.1. Αγωγές άρσης προσβολής και παράλειψης στο μέλλον και αποζημίωσης... 38 10.1.1. Ποιές αγωγές μπορεί να ασκήσει ο δικαιούχος του σήματος;... 38 10.1.2. Μπορεί ο δικαιούχος του σήματος να σωρεύσει περισσότερες βάσεις προστασίας;... 38 10.1.3. Πρέπει να αποδειχθεί υπαιτιότητα του τρίτου για να ευδοκιμήσει η αγωγή του δικαιούχου;... 38 10.1.4. Μπορεί να διαταχθεί καταστροφή παραποιημένων/απομιμητικών προϊόντων;.. 38 10.1.5. Μπορεί να δημοσιευτεί η δικαστική απόφαση στον τύπο;... 39 10.1.6. Πότε παραγράφονται οι αγωγές από το σήμα;... 39 10.1.7. Ποιό δικαστήριο είναι αρμόδιο να δικάσει τις σχετικές αγωγές;... 39 10.1.8. Δεσμεύονται τα πολιτικά δικαστήρια από τις αποφάσεις της ΔΕΣ και των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων που εκδόθηκαν στο πλαίσιο της διαδικασίας καταχώρησης του σήματος;... 39 10.1.9. Ποιός έχει το αποδεικτικό βάρος στις αγωγές από το νόμο περί σημάτων;... 39 10.1.10. Πώς υπολογίζεται η αποζημίωση σε περίπτωση προσβολής σήματος;... 40 10.2. Ασφαλιστικά μέτρα... 40 10.2.1. Μπορεί ο δικαιούχος του σήματος να ζητήσει τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων; 40 10.2.2. Ποιό είναι αρμόδιο δικαστήριο για τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων;... 40 10.2.3. Μπορώ να ζητήσω ασφαλιστικά μέτρα εναντίον τρίτου και όχι του κύριου της επιχείρησης της οποίας τα προϊόντα ή υπηρεσίες φέρουν το προσβαλλόμενο σήμα;... 40 10.2.4. Μπορώ να ζητήσω ασφαλιστικά μέτρα εναντίον τρίτου, αν αυτός έχει καταθέσει την ίδια ένδειξη ως σήμα;... 40 10.2.5. Μπορεί ο τρίτος να αμφισβητήσει κατ ένσταση το δικαίωμα που έχει ο δικαιούχος στο σήμα του;... 41 10.3. Περιορισμοί προστασίας σήματος Ενστάσεις... 41 10.3.1. Μπορεί τρίτος να χρησιμοποιήσει το ίδιο το καταχωρημένο σήμα χωρίς την άδεια του δικαιούχου του;... 41 10.3.2. Μπορεί ο δικαιούχος σήματος να στραφεί εναντίον τρίτου που χρησιμοποιεί την ίδια ή παρόμοια ένδειξη στις συναλλαγές, πριν ακόμα ο δικαιούχος καταθέσει το σήμα του;... 41 vi

10.3.3. Μπορεί τρίτος να εμπορευτεί στην Ελλάδα προϊόντα που προμηθεύτηκε από άλλη χώρα;... 41 10.3.4. Μπορεί τρίτος να αποκρούσει την αγωγή του δικαιούχου ισχυριζόμενος ότι χρησιμοποιεί δικό του καταχωρημένο σήμα;... 42 10.3.5. Μπορεί τρίτος να αποκρούσει την αγωγή του δικαιούχου ισχυριζόμενος ότι έχει καταθέσει το σήμα που χρησιμοποιεί;... 42 10.3.6. Μπορεί ο τρίτος να αμφισβητήσει κατ ένσταση το δικαίωμα που έχει ο δικαιούχος στο σήμα του;... 42 11. Η ποινική προστασία του σήματος... 43 11.1. Τιμωρείται ποινικά η προσβολή σήματος τρίτου;... 43 11.2. Η ποινική δίωξη ασκείται κατ έγκληση ή αυτεπαγγέλτως;... 43 11.3. Δημοσιεύεται η καταδικαστική απόφαση στον τύπο;... 43 11.4. Διατάσσεται η καταστροφή των παραποιημένων/απομιμητικών προϊόντων;... 44 11.5. Η καταστροφή των προϊόντων ή η αφαίρεση των απομιμητικών ενδείξεων προϋποθέτει την καταδίκη του κατηγορουμένου;... 44 12. Συλλογικά σήματα... 45 12.1. Τί είναι το συλλογικό σήμα;... 45 12.2. Σε τί διαφέρει το συλλογικό από τα λοιπά σήματα;... 45 12.3. Τί απαιτείται για την κατάθεση συλλογικού σήματος;... 45 12.4. Μπορεί να μεταβιβασθεί το δικαίωμα στο συλλογικό σήμα σε τρίτο;... 45 12.5. Ποιός ασκεί τα δικαιώματα επί του συλλογικού σήματος;... 46 12.6. Μπορεί να διαγραφεί συλλογικό σήμα;... 46 Α. ΚΛΑΣΕΙΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ... 47 Β. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΕΛΩΝ... 51 vii

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ αρ. Άρθρο ΓΕΕΑ ΔΕΒΙ ΔΕφΑθ Γραφείο Εναρμόνισης στο πλαίσιο της Εσωτερικής Αγοράς Δελτίο Εμπορικής και Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας Διοικητικό Εφετείο Αθηνών ΔΕΣ ΔΠρΑθ Διοικητική Επιτροπή Σημάτων Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών ν. Νόμος παρ. στ. ΣτΕ Παράγραφος Στοιχείο Συμβούλιο της Επικρατείας Σχετ. ΦΕΚ Σχετικά Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης OHIM WIPO Office for the Harmonization of the Internal Market World International Property Organization Σημειώσεις: 1. Αν δεν προσδιορίζεται διαφορετικά, οι παραπομπές σε άρθρα αναφέρονται πάντα στο ν. 2239/1994, δηλαδή τον ελληνικό νόμο περί σημάτων. 2. Ο νόμος κάνει χρήση των όρων «καταχώρηση», «καταχωρημένο», «καταχωρηθεί». Μολονότι θεωρούμε ορθότερους τους όρους «καταχώριση», «καταχωρισμένο» και «καταχωρισθεί», διατηρήσαμε την ορολογία που χρησιμοποιεί ο νομοθέτης.

ΟΔΗΓΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΣΗΜΑΤΩΝ 1 1. ΓΕΝΙΚΑ 1.1. Τί είναι το «σήμα»; Σήμα θεωρείται κάθε σημείο επιδεκτικό γραφικής παράστασης, ικανό να διακρίνει τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχείρησης από εκείνα των άλλων επιχειρήσεων (διακριτική λειτουργία). αρ. 1 παρ. 1, αρ. 37 παρ. 1 1.2. Τί μπορεί να αποτελέσει σήμα; Σήμα μπορεί να αποτελέσουν ιδίως οι λέξεις, τα ονόματα φυσικών ή νομικών προσώπων, τα ψευδώνυμα, οι απεικονίσεις, τα σχέδια, τα γράμματα, οι αριθμοί, οι ήχοι, συμπεριλαμβανομένων των μουσικών φράσεων, το σχήμα του προϊόντος ή της συσκευασίας του. Σήμα επίσης μπορεί να αποτελέσει το χρώμα, μόνο όμως αν έχει καθιερωθεί στις συναλλαγές ως διακριτικό γνώρισμα συγκεκριμένου προϊόντος ή υπηρεσίας. αρ. 1 παρ. 1 Σχετ.: αρ. 3 παρ. 3 Παράδειγμα: Το κόκκινο χρώμα που χρησιμοποιεί γνωστή εταιρία τηλεπικοινωνιών, ή το πορτοκαλί χρώμα που χρησιμοποιεί γνωστή αεροπορική εταιρία χαμηλού κόστους. Ως σήμα θεωρείται και μπορεί να καταχωρηθεί και ο τίτλος εφημερίδας ή περιοδικού. αρ. 1 παρ. 2 1.3. Ποιά η διαφορά του σήματος από άλλα δικαιώματα; Από το διακριτικό γνώρισμα: Το διακριτικό γνώρισμα αποκτάται με τη χρήση και καθιέρωσή του στις συναλλαγές. Το δικαίωμα στο σήμα αποκτάται με την καταχώρησή του στο μητρώο σημάτων. Από τα πνευματικά δικαιώματα: Η προστασία με βάση το δίκαιο περί πνευματικής ιδιοκτησίας προϋποθέτει πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή. Το σήμα διακρίνει τα προϊόντα ή υπηρεσίες μιας επιχείρησης από αυτά των άλλων επιχειρήσεων. Από το βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα: Βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα είναι η εξωτερικά ορατή εικόνα του συνόλου ή μέρους ενός βιομηχανικού ή βιοτεχνικού προϊόντος, η οποία προκύπτει από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει (π.χ. η γραμμή, το σχήμα, το χρώμα κλπ) και καταχωρείται σύμφωνα με την προβλεπόμενη για τα δικαιώματα αυτά διαδικασία. Το σήμα πρέπει να επιτελεί διακριτική λειτουργία και να καταχωρηθεί στο μητρώο σημάτων.

2 ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ Είναι, όμως, δυνατό, μια ένδειξη να είναι ταυτόχρονα και διακριτικό γνώρισμα/σήμα και πνευματικό έργο (π.χ. ένα λόγοτυπο). Ή ακόμα μπορεί να είναι καταχωρημένο σήμα, αλλά και βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα (π.χ. το σχήμα μια φιάλης). Εξαρτάται κάθε φορά από το αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις προστασίας που τάσσουν οι ειδικότεροι νόμοι. 1.4. Από πότε αποκτάται το δικαίωμα στο σήμα; Το δικαίωμα στο σήμα αποκτάται μόνο με την καταχώρησή του σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου και ανατρέχει στην ημερομηνία κατάθεσής του. Στην πράξη, η διαδικασία καταχώρησης σήματος δεν ολοκληρώνεται πριν την πάροδο 12-18 μηνών από την κατάθεσή του. αρ. 2 Προσοχή: Αυτό σημαίνει ότι από την ημέρα της κατάθεσης και μέχρι την ημερομηνία που θα καταχωρηθεί το σήμα, αυτό δεν είναι «κατοχυρωμένο». Η κατάθεση δήλωσης σήματος δεν παρέχει κανένα δικαίωμα στον καταθέτη του και ιδίως αυτός δε μπορεί να απαγορεύσει σε τρίτον να το χρησιμοποιεί. Το μόνο δικαίωμα που παρέχει είναι ότι μπορεί ο καταθέτης να εμποδίζει μεταγενέστερα ίδια ή παρόμοια με αυτό σήματα να γίνουν δεκτά προς καταχώρηση.

ΟΔΗΓΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΣΗΜΑΤΩΝ 3 2. Η κατάθεση σήματος 2.1. Ποιός μπορεί να καταθέσει δήλωση σήματος στην Ελλάδα; Σήμα μπορεί να καταθέσει κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο. 2.2. Μπορεί να καταθέσει σήμα στην Ελλάδα, φυσικό ή νομικό πρόσωπο που έχει την επαγγελματική του εγκατάσταση εκτός Ελλάδας; Ναι. Όσοι έχουν την επαγγελματική τους εγκατάσταση στην αλλοδαπή, μπορούν να καταθέσουν δήλωση σήματος στην Ελλάδα και να προστατευτούν με βάση τις διατάξεις του ελληνικού νόμου περί σημάτων. Το αλλοδαπό σήμα το οποίο καταχωρείται νόμιμα στην Ελλάδα είναι ανεξάρτητο από το ίδιο σήμα που ο δικαιούχος διαθέτει στη χώρα όπου βρίσκεται η επαγγελματική του εγκατάσταση. αρ. 33 2.3. Τί χρειάζεται για την κατάθεση ενός σήματος; Για την καταχώρηση σήματος κατατίθεται δήλωση στο Τμήμα Σημάτων (ή Υπηρεσία Σημάτων) του Υπουργείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, στο κτίριο του Υπουργείου στην Πλ. Κάνιγγος, 2ος όροφος, γραφείο 224. Προς διευκόλυνση των καταθετών, διατίθενται προδιατυπωμένα έντυπα δηλώσεων κατάθεσης ημεδαπών, αλλοδαπών, κοινοτικών και διεθνών εκ μετατροπής σημάτων, τα οποία μπορείτε να βρείτε εδώ: http://www.gge.gr/4/organ.asp?191 (Προσοχή: Για να συμπληρωθούν τα έντυπα πρέπει να αποθηκευτούν πρώτα στον Η/Υ σας). αρ. 6 Πρέπει να υποβληθεί σε φάκελο με πτερύγια: 1. Το συμπληρωμένο έντυπο σε έξι (6) αντίγραφα. Το έντυπο δε μπορεί να συμπληρωθεί χειρόγραφα. Το έντυπο περιλαμβάνει τα εξής πεδία τα οποία πρέπει να συμπληρωθούν από τον καταθέτη: αρ. 6 παρ. 2 - Ονοματεπώνυμο, κατοικία και επάγγελμα του καταθέτη και επί νομικών προσώπων, επωνυμία και έδρα. - Εάν διεκδικείται προτεραιότητα, πρέπει να συμπληρωθεί η ημερομηνία της προγενέστερης κατάθεσης και η χώρα στην οποία αυτή έχει γίνει. - Διορισμός πληρεξουσίου δικηγόρου και αντικλήτου. - Αναπαράσταση του σήματος. Αν το σήμα είναι αποκλειστικά λεκτικό δακτυλογραφείται στον κενό χώρο της πρώτης σελίδας της δήλωσης. Αν το σήμα έχει και απεικόνιση ή είναι μόνο απεικονιστικό, στον κενό χώρο πρέπει να επικολληθεί η απεικόνιση. Αν το σήμα έχει έγχρωμη απεικόνιση, στον κενό χώρο πρέπει να επικολληθεί έγχρωμη απεικόνιση. - Σημείωση των χαρακτηριστικών του σήματος με επιλογή των σχετικών πεδίων: λεκτικό,

4 ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ απεικόνιση, αριθμός, ηχητικό, συσκευασία ή σχήμα, με ορισμένη έγχρωμη σύνθεση. Ο νόμος προβλέπει ότι ο τρόπος κατάθεσης και ελέγχου των ηχητικών σημάτων θα καθορισθεί με αποφάσεις του Υπουργού Εμπορίου, οι οποίες δεν έχουν εκδοθεί ακόμα. - Κατάλογος των προϊόντων ή υπηρεσιών τα οποία πρόκειται να διακρίνει το σήμα, ταξινομημένα κατά κλάση, με αναγραφή της οικείας κλάσης κατά ομάδα προϊόντων/υπηρεσιών. Το σήμα δηλαδή κατατίθεται και καταχωρείται για συγκεκριμένα προϊόντα ή/και υπηρεσίες που περιλαμβάνονται σε 45 κλάσεις. Ο καταθέτης θα ορίσει την κλάση ή τις κλάσεις που επιθυμεί, αλλά και τα ειδικότερα προϊόντα ή υπηρεσίες που τον ενδιαφέρουν. Αναλυτικός κατάλογος των προϊόντων και υπηρεσιών, όπως αυτές ταξινομούνται ανά κλάση, μπορεί να βρεθεί στην ιστοσελίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (World Intellectual Property Organization - WIPO) http://www.wipo.int/classifications/nivilo/nice/index.htm?lang=en Προσοχή: Σε περίπτωση αμφιβολιών, συνιστάται να συμβουλεύεστε τους αρμόδιους για την παραλαβή των δηλώσεων σημάτων υπαλλήλους. - Τους αριθμούς των κλάσεων στις οποίες ταξινομούνται τα αναφερόμενα προϊόντα ή υπηρεσίες. - Τους αριθμούς των παραβόλων (η σχετική συμπλήρωση μπορεί να γίνει και χειρόγραφα). - Υπογραφή και σφραγίδα του πληρεξουσίου δικηγόρου. Πρακτική συμβουλή: Συμπληρώνουμε μια μόνο δήλωση και επικολλάμε την απεικόνιση και στη συνέχεια την φωτοτυπούμε 5 φορές. Αν η απεικόνιση είναι έγχρωμη, όλα τα αντίγραφα πρέπει να την απεικονίζουν έγχρωμη. 2. Αν η απεικόνιση είναι έγχρωμη, κατατίθενται επιπλέον δέκα (10) έγχρωμες απεικονίσεις και δέκα (10) ασπρόμαυρες. Αν η απεικόνιση είναι ασπρόμαυρη, κατατίθενται μόνο δέκα (10) ασπρόμαυρες απεικονίσεις. Οι διαστάσεις των σημάτων δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα 9 Χ 8 cm. 3. Παράβολο του Δημοσίου 120 ευρώ για την πρώτη κλάση (για κάθε επιπλέον κλάση παράβολο 30 ευρώ). Τα παράβολα διατίθενται από τις ΔΟΥ. 4. Πληρεξούσιο έγγραφο προς τον υπογράφοντα δικηγόρο. Το πληρεξούσιο δε χρειάζεται να είναι συμβολαιογραφικό, ούτε να θεωρείται η υπογραφή του εξουσιοδοτούντος. Σχέδιο πληρεξουσίου διατίθεται από την Υπηρεσία Σημάτων: http://www.gge.gr/up/files/plhrexoysio.htm Στην περίπτωση αλλοδαπού σήματος, δηλαδή όταν η κατοικία ή έδρα του καταθέτη είναι στην αλλοδαπή, το ειδικό πληρεξούσιο πρέπει να περιέχει δήλωση περί υπαγωγής στη δικαιοδοσία των Δικαστηρίων της Αθήνας. Η δήλωση αυτή μπορεί να αναπληρωθεί και με έγγραφη δήλωση του πληρεξουσίου του καταθέτη στην Υπηρεσία Σημάτων. αρ. 33 παρ. 2

ΟΔΗΓΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΣΗΜΑΤΩΝ 5 5. Για τη νομιμοποίηση, αν ο δικαιούχος είναι Ο.Ε. ή Ε.Ε. υποβάλλεται μαζί με το πληρεξούσιο και καταστατικό της εταιρείας. Αν είναι Ε.Π.Ε. ή Α.Ε., υποβάλλεται μαζί με το πληρεξούσιο και ΦΕΚ εκπροσώπησης ή άλλο σχετικό έγγραφο νομιμοποίησης του υπογράφοντος το πληρεξούσιο (π.χ. απόφαση ΔΣ). Το πληρεξούσιο απαραίτητα φέρει τη σφραγίδα της εταιρείας και υπογραφή του νόμιμου εκπροσώπου της. 6. Ένσημα: Στη δήλωση που φέρει την πρωτότυπη υπογραφή δεν επικολλάται κανένα ένσημο. Σε ένα αντίγραφο επικολλώνται ένσημα ΕΤΑΑ-ΤΥ-ΠΔΑ 2,30 ευρώ, Ταμείο Νομικών - ΚΕΑΔ 4,00 ευρώ και ΤΑΧΔΙΚ 1 ευρώ. Σε άλλο αντίγραφο επικολλάται ΤΑΧΔΙΚ 0,50 ευρώ, το οποίο παραλαμβάνει ο καταθέτης επικυρωμένο. 7. Γραμμάτιο προείσπραξης δικηγορικής αμοιβής, όπως ισχύει κάθε φορά. Οι δηλώσεις σημάτων κατατίθενται μόνο από δικηγόρο. 2.4. Αν το σήμα αποτελείται και από λέξεις και από απεικόνιση, δηλώνεται ως λεκτικό ή ως απεικόνιση; Ο καταθέτης πρέπει να σημειώσει και τα δύο πεδία. Αν το σήμα είναι έγχρωμο δηλώνεται και το πεδίο «έγχρωμη απεικόνιση». 2.5. Μπορεί να δηλωθεί άλλο πρόσωπο ως πληρεξούσιος δικηγόρος και άλλο ως αντίκλητος; Ναι. Ο αντίκλητος, όμως, πρέπει να διαμένει στην περιφέρεια Αττικής. 2.6. Χρειάζεται να προσκομίζεται πληρεξούσιο για κάθε περαιτέρω ενέργεια από τον ίδιο δικηγόρο, ο οποίος κατέθεσε τη δήλωση σήματος; Όχι. Ο εγγεγραμμένος επί της δήλωσης πληρεξούσιος δε χρειάζεται νέο πληρεξούσιο για τη διενέργεια πράξεων ενώπιον της ΔΕΣ και της Υπηρεσίας Σημάτων. 2.7. Αν ο καταθέτης/δικαιούχος του σήματος επιθυμεί να αλλάξει τον εγγεγραμμένο επί του σήματος πληρεξούσιό του (ή/και αντίκλητο), τί πρέπει να κάνει; Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να καταθέσει αίτηση στην Υπηρεσία Σημάτων ορίζοντας νέο πληρεξούσιο (ή/και αντίκλητο). Την αίτηση μπορεί να υποβάλλει και ο νέος πληρεξούσιος (ή/και αντίκλητος) μαζί με το πληρεξούσιο έγγραφο που τον νομιμοποιεί. Η σχετική αλλαγή σημειώνεται στα βιβλία σημάτων. Παράβολο δεν καταβάλλεται.

6 ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ 2.8. Τί χρειάζεται για την κατάθεση ενός σήματος κοινοτικού εκ μετατροπής; Όταν πρόκειται για κατάθεση σήματος κοινοτικού εκ μετατροπής απαιτείται, εκτός των ανωτέρω, η συμπλήρωση ειδικού εντύπου δήλωσης, καθώς και η μετάφραση στην Ελληνική γλώσσα των ακόλουθων εγγράφων: α) της αίτησης κοινοτικού σήματος, β) της αίτησης μετατροπής, γ) του εγγράφου του ΓΕΕΑ (Γραφείο Εναρμόνισης στο πλαίσιο της Εσωτερικής Αγοράς OHIM Office for the Harmonization of the Internal Market) που πιστοποιεί την ημερομηνία κατάθεσης του κοινοτικού σήματος και δ) αν το κοινοτικό σήμα έχει απορριφθεί, την απόφαση του ΓΕΕΑ από την οποία προκύπτει ο λόγος απόρριψης του κοινοτικού σήματος. αρ. 6Α Η προθεσμία για την υποβολή των ανωτέρω δικαιολογητικών είναι 2 μήνες και αρχίζει από την επομένη της ειδοποίησης του καταθέτη με έγγραφο της Υπηρεσίας Σημάτων, επί αποδείξει παραλαβής. Στην πράξη, η κλήση είναι τηλεφωνική. 2.9. Τί είναι ένα σήμα Κοινοτικό εκ μετατροπής; Ο καταθέτης κοινοτικού σήματος δικαιούται να ζητήσει τη μετατροπή της αίτησής του για κοινοτικό σήμα σε αίτηση εθνικού σήματος, εφόσον η αίτηση κοινοτικού σήματος απορριφθεί ή ανακληθεί ή θεωρηθεί ότι ανακλήθηκε. Επίσης, το ίδιο δικαίωμα έχει και ο δικαιούχος κοινοτικού σήματος, εφόσον το κοινοτικό σήμα παύσει να παράγει αποτελέσματα. Στην περίπτωση αυτή, η αίτηση εθνικού σήματος θα ανατρέχει στο χρόνο κατάθεσης της αίτησης για το κοινοτικό σήμα. Για περισσότερα, βλπτ. Κανονισμό (ΕΚ) 40/1994 για το κοινοτικό σήμα. αρ. 108 Κανονισμού (ΕΚ) 40/1994 για το κοινοτικό σήμα 2.10. Τί χρειάζεται για την κατάθεση σήματος διεθνούς εκ μετατροπής; Όταν πρόκειται για κατάθεση σήματος διεθνούς εκ μετατροπής απαιτείται, εκτός των ανωτέρω και η συμπλήρωση ειδικού εντύπου δήλωσης, καθώς και η μετάφραση των ακόλουθων ξενόγλωσσων εγγράφων που τη συνοδεύει στην ελληνική γλώσσα: α) του εγγράφου του WIPO (World International Property Organization), από το οποίο προκύπτει η ημερομηνία παύσης της ισχύος της διεθνούς καταχώρησης και β) του εγγράφου του WIPO με τα στοιχεία της διεθνούς καταχώρησης. 2.11. Τί είναι ένα σήμα Διεθνές εκ μετατροπής; Ο δικαιούχος διεθνούς καταχώρησης δικαιούται να ζητήσει τη μετατροπή της σε αίτηση εθνικού σήματος, εφόσον η διεθνής καταχώρηση, που ορίζει την Ελλάδα ως χώρα ισχύος της, έχει ακυρωθεί με αίτηση του γραφείου σημάτων της χώρας προέλευσης της αίτησης. Η αίτηση αυτή θεωρείται σαν να είχε κατατεθεί κατά την ημερομηνία της διεθνούς καταχώρησης. Για περισσότερα, βλπτ. Πρωτόκολλο της Μαδρίτης για τα διεθνή σήματα. αρ. 9 πεντάκις Πρωτόκολλο της Μαδρίτης για τα διεθνή σήματα (κυρώθηκε με ν.1783/2000)

ΟΔΗΓΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΣΗΜΑΤΩΝ 7 2.12. Τί συμβαίνει στην περίπτωση που ο χώρος της δήλωσης δεν επαρκεί για να δηλωθούν τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που ενδιαφέρουν τον καταθέτη; Στην περίπτωση αυτή προσκομίζονται έξι αντίγραφα του κατάλογου των προϊόντων και υπηρεσιών δακτυλογραφημένα σε φύλλα Α4. 2.13. Τί συμβαίνει στην περίπτωση που η δήλωση κατάθεσης έχει λάθη; Αν η δήλωση που κατατέθηκε περιέχει ελλείψεις ή λάθη που διέλαθαν της προσοχής του υπαλλήλου που την παρέλαβε, ειδοποιείται ο καταθέτης με έγγραφο επί αποδείξει παραλαβής ή με δικαστικό επιμελητή, ο οποίος πρέπει να τα διορθώσει εντός προθεσμίας δεκαπέντε (15) ημερών. Εάν οι ελλείψεις δεν καλυφθούν ή τα λάθη δεν διορθωθούν εμπρόθεσμα, η δήλωση παραπέμπεται στη Διοικητική Επιτροπή Σημάτων (ΔΕΣ) ως έχει. αρ. 6 παρ. 6 και 7 Στην πράξη, η δήλωση κατάθεσης ελέγχεται σχολαστικά από τους υπαλλήλους Υπηρεσίας Σημάτων. 2.14. Αν η δήλωση αφορά τρισδιάστατο σήμα, πρέπει να κατατεθεί δείγμα προϊόντος; Όχι. Στην περίπτωση αυτή θα επικολληθεί στο έντυπο της δήλωσης γραφική ή φωτογραφική απεικόνιση του σήματος (π.χ. απεικόνιση σχήματος φιάλης), κατά προτίμηση χωρίς λεκτικές ενδείξεις. 2.15. Μπορεί ο καταθέτης να προσθέσει περισσότερες κλάσεις μετά την κατάθεση της δήλωσης; Όχι. Για το λόγο αυτό και προς αποφυγή περαιτέρω εξόδων, αλλά και διασφάλισης όσο το δυνατόν προγενέστερης ημερομηνίας, καλό είναι ο καταθέτης να δηλώνει εξ αρχής όλες τις κλάσεις και τα προϊόντα που τον ενδιαφέρουν. 2.16. Μπορεί ο καταθέτης να περιορίσει τη δήλωση σήματος και τα προϊόντα ή/και τις υπηρεσίες που καλύπτει; Ναι. Ο καταθέτης, μέχρι και τη συζήτηση ενώπιον του Διοικητικού Εφετείου, μπορεί: αρ. 7 α. να υποβάλει δήλωση μη διεκδίκησης δικαιωμάτων επί ορισμένων μη ουσιωδών στοιχείων του δηλωθέντος σήματος, β. να προβεί σε δήλωση περιορισμού προϊόντων ή υπηρεσιών ακόμη και αν δεν αναφέρονται κατά λέξη στη δήλωση.