Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο ΣΧΟΛΗ Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ω Ν Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ω Ν Τ Ο Μ Ε Α Σ Π Ο Λ Ε Ο Δ Ο Μ Ι Α Σ Κ Α Ι Χ Ω Ρ Ο Τ Α Ξ Ι Α Σ Πατησίων 42, 10682 Αθήνα τηλ. 30(1) 772 3818 /3820 /3839 fax 7723819 emai: urbareg@central.ntua.gr ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ 7Α: Σχεδιασμός Αστικού χώρου χειμερινό εξάμηνο 2009-10 Κατεύθυνση ΙΙ: Αστικός ιστός, καθημερινή ζωή, δημόσιος χώρος Διδακτική ομάδα: Ντίνα Βαΐου, Β. Καρβουντζή, Τζ. Κοσμάκη, Ρ. Λυκογιάννη, Ει. Μίχα, Κ. Σερράος Επικουρικό διδακτικό έργο: Σ. Παλόγου, Π. Σαμαρίνης, Ε. Χατζηκωνσταντίνου Το μάθημα αφορά σε θέματα αστικού σχεδιασμού/σύνθεσης μεσαίας κλίμακας. Έχει ως βασικούς, συσχετισμένους μεταξύ τους, άξονες (α) τη μελέτη του αστικού ιστού, και (β) τη συνθετότητα της καθημερινής ζωής. Έτσι, το μάθημα εστιάζει ιδιαίτερα στη μελέτη των μορφών, χρήσεων, λειτουργιών και αλληλοσυσχετίσεων κτιρίων και ελεύθερων χώρων, στην κατανόηση των αμοιβαίων προσδιορισμών υλικού χώρου και κοινωνικών παραμέτρων, και στη συνθετότητα της καθημερινής ζωής, όπως αυτή εκφράζεται, μεταξύ άλλων και, στον ιστό της πόλης. Η πόλη της Χαλκίδας, που θα αποτελέσει πεδίο μελέτης, προσφέρεται για την ανάπτυξη τέτοιων προσεγγίσεων του αστικού χώρου, σε συνάρτηση με τα ζητήματα που θέτουν η αποβιομηχάνιση και αναδιάρθρωση του παραγωγικού ιστού της πόλης, η ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων, καθώς και η ανάπτυξη υποδομών (νέα γέφυρα, προαστιακός, οδικοί άξονες) που μεταβάλλουν την προσπελασιμότητα της πόλης και δημιουργούν νέες συνθήκες αστικής ανάπτυξης. Μέσα από τα μαθήματα θεωρίας, το θέμα και τη μελέτη επιλεγμένων θεωρητικών κειμένων διερευνώνται τα απαιτούμενα εργαλεία για την επεξεργασία τέτοιων ζητημάτων: θεωρητικές έννοιες, τεχνικές ανάλυσης, τυπολογίες χώρων και στοιχείων, είδη σχεδίων κλπ. 1
1. Πρόγραμμα μαθημάτων 6/10 1. Παρουσίαση του μαθήματος κατανομή σε φροντιστήρια - ομάδες 13/10 2. Για την πόλη της Χαλκίδας: ιστορικό και σχεδιασμοί 20/10 3. Επίσκεψη στη Χαλκίδα 27/10 4. Συζήτηση για το θέμα 3/11 5. «Παραλειπόμενα» και διακυβεύματα του αστικού σχεδιασμού (Ντ. Βαΐου) Αστικότητα, ιστός της πόλης, αστική διάχυση (Τζ. Κοσμάκη) 10/11 6. Παρουσίαση των πρώτων ιδεών για το θέμα 17/11 ------ 24/11 7. Πόλη και καθημερινή ζωή (Ρ. Λυκογιάννη) 1/12 8. Δημόσιος χώρος. Έννοιες και ερμηνείες (Ει. Μίχα) Σχεδιασμός δημόσιων χώρων (Β. Καρβουντζή) 8/12 9. Επεξεργασία και σχολιασμός του θέματος 15/12 10. Παραγωγικοί μετασχηματισμοί και «κενά» στην πόλη (Ντ. Βαΐου) Παραδείγματα ανασχεδιασμού τμημάτων πόλεων (Κ. Σερράος) 22/11 11. Επεξεργασία και σχολιασμός του θέματος ------ Διακοπές Χριστουγέννων ---------------- 12/ 1 12. Επεξεργασία και σχολιασμός του θέματος Η προσέγγιση των θεμάτων αυτών θα υποστηριχθεί και από παρουσιάσεις σύντομων κειμένων από τους φοιτητές/τριες, στο πλαίσιο κάθε φροντιστηρίου. 2. Αντικείμενο του θέματος Το θέμα αφορά σε σχεδιασμό αστικού χώρου σε διάφορες κλίμακες, στην πόλη της Χαλκίδας. Η Χαλκίδα, με πληθυσμό περίπου 53.000 κατοίκους στην απογραφή 2001, εκτείνεται σήμερα στις δύο πλευρές του πορθμού του Ευρίπου, με τον ιστορικό της πυρήνα στην Εύβοια, όπου σήμερα εκτείνεται και το μεγαλύτερο μέρος της πόλης. Η μακραίωνη ιστορία εξέλιξής της αποτυπώνεται στον ιστό της παλαιάς πόλης, παρ όλο που ελάχιστα στοιχεία έχουν διασωθεί από τις οχυρώσεις, το ιστορικό λιμάνι και τον κτιριακό πλούτο άλλων εποχών. Στη σύγχρονη ιστορία της, σημαντικό σταθμό αποτέλεσε η σιδηροδρομική σύνδεση με την Αθήνα-Πειραιά το 1904, ενώ στις δεκαετίες 1970 και 1980 εγκαταστάθηκαν στην περιοχή πολλές βιομηχανίες και 2
βιοτεχνίες, από τις οποίες ελάχιστες παραμένουν σήμερα σε λειτουργία. Την περίοδο αυτή, μεγάλο μέρος του ενεργού πληθυσμού απασχολήθηκε στη μεταποίηση, τόσο στην περιοχή της Χαλκίδας όσο και στη βιομηχανική ζώνη των Οινοφύτων, πράγμα που χαρακτήρισε την κοινωνική συγκρότηση και του ρυθμούς της καθημερινότητας στην πόλη. Οι μεγάλες παραγωγικές αναδιαρθρώσεις της δεκαετίας 1990 έχουν συμβάλει σε σημαντικές αλλαγές του χαρακτήρα της πόλης, στην οποία έχουν συντελέσει και τα έργα συγκοινωνιακών υποδομών (νέα γέφυρα, οδικοί άξονες, προαστειακός σιδηρόδρομος). Τα έργα αυτά έχουν μεταβάλει τις χρονοαποστάσεις και την προσπελασιμότητα της πόλης, «πλησιάζοντάς» την ακόμη περισσότερο στο πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας. Με τα πιο πάνω δεδομένα, σημαντικά ερωτήματα σχεδιασμού αποτελούν, μεταξύ άλλων, οι τάσεις και ο χαρακτήρας των επεκτάσεων της πόλης, οι νέες δυναμικές που αναπτύσσονται μετά την αποβιομηχάνιση, η τύχη των «κενών» ου αφήνουν οι δραστηριότητες που αποχωρούν. Στην κατεύθυνση αυτή, διαμορφώνονται και οι δυνατότητες συγκεκριμενοποίησης του θέματος σε τρία πεδία και αντίστοιχες περιοχές, που φαίνονται στον χάρτη: (α) σχεδιασμός επεκτάσεων της πόλης, (β) μελλοντικός χαρακτήρας και ένταξη στον ιστό της πόλης περιοχών οι οποίες έχουν εγκαταλειφθεί από παλαιότερες χρήσεις, (γ) επανασχεδιασμός τμημάτων του θαλάσσιου μετώπου 3. Οργάνωση του θέματος Κάθε ομάδα φοιτητών/τριών, σε συνεργασία με τη διδακτική ομάδα, θα επιλέξει από την αρχή μία από τις περιοχές- πεδία διερεύνησης, η οποία θα σχεδιαστεί σε μεσαία κλίμακα, στην κλίμακα δηλαδή όπου είναι δυνατόν να διατυπωθούν υποθέσεις γα τα χαρακτηριστικά της καθημερινής ζωής και να διερευνηθεί η οργάνωση του αστικού ιστού: οι χρήσεις κτιρίων και ελεύθερων χώρων, η διαπλοκή τους, οι διαδρομές και οι ρυθμοί διαφορετικών ομάδων κατοίκων, η σχέση δομημένου και ελεύθερου χώρου, οι τυπολογίες οικοδομικών τετραγώνων, οι γενικές προδιαγραφές κτιριακών όγκων και ελεύθερων χώρων. 3
Στο πλαίσιο κάθε φροντιστηρίου θα συζητηθούν αναλυτικά, στη συνέχεια των σχετικών παρουσιάσεων και της επίσκεψης, ζητήματα που αντιμετωπίζει η πόλη της Χαλκίδας. Έτσι, εκτός από τις επί μέρους διερευνήσεις που αφορούν το πεδίο επιλογής της κάθε ομάδας, οι φοιτητές/τριες κάθε φροντιστηρίου θα έχουν την ευκαιρία να προβληματιστούν πάνω στη συγκρότηση ενός κοινού «σεναρίου» που θα επιχειρεί να συνθέσει τις επί μέρους προτάσεις. Πρόκληση και στόχος είναι να αναγνωρίσουμε και να δημιουργήσουμε προϋποθέσεις ώστε να αναπτυχθούν όσα στη σημερινή οργάνωση της πόλης αποτελούν θετικά στοιχεία και παράλληλα να προδιαγράψουμε την αποφυγή άλλων που θεωρούνται αρνητικά. 1. Οι πρώτες ιδέες (που θα παρουσιαστούν στο 6 ο μάθημα) αφορούν (α) τον εντοπισμό και σχολιασμό τυπολογιών παρέμβασης: συνέχειες/ασυνέχειες του ιστού, δρόμος, πλατεία, οικοδομικό τετράγωνο, αστικό πράσινο, σχέση κτισμένου άκτιστου, χρήσεις και τύποι χώρων, όρια, περάσματα, ανοίγματα προς τη θάλασσα, δίκτυα πρασίνου και περιπάτου, και (β) τη (σταδιακή) συγκρότηση ενός «σεναρίου» για τις μορφές καθημερινότητας που προδιαγράφουν συγκεκριμένες επιλογές σχεδιασμού του χώρου Ενδιάμεση παράδοση με σκαριφήματα, σκίτσα, κείμενο και κάθε άλλο πρόσφορο μέσο για την απόδοση των πιο πάνω επεξεργασιών. 2. Με βάση τις προηγούμενες επεξεργασίες, κάθε ομάδα προχωρεί στο σχεδιασμό του αστικού χώρου στην επιλεγμένη περιοχή, εξετάζοντας ιδιαίτερα: - τη διαμόρφωση των ορίων - την κλίμακα, τη μορφολογία και τους τρόπους οριοθέτησης των οικοδομικών τετραγώνων - τις τυπολογίες και τους τρόπους διαμόρφωσης του δημόσιου χώρου (δρόμοι, πλατείες, ελεύθεροι χώροι) - τη διάταξη και τις αλληλοσυσχετίσεις των χρήσεων - τους τρόπους διείσδυσης της φύσης στην πόλη - τις κινήσεις πεζών και οχημάτων 4
Η τελική παράδοση θα γίνει στο τέλος του εξαμήνου και θα περιλαμβάνει σχέδια, σκαριφήματα, μακέτες εργασίας, κείμενο και κάθε άλλο πρόσφορο μέσο για την απεικόνιση των προτάσεων. Οι κλίμακες επεξεργασίας διαφόρων πλευρών του θέματος ποικίλουν και δεν ακολουθούν κατ ανάγκη μια γραμμική αλληλουχία από τις γενικότερες στις λεπτομερέστερες. Πάντως, η επεξεργασία επικεντρώνεται κυρίως σε κλίμακες 1:1000-1:500 4. Διαδικασία του μαθήματος Το μάθημα έχει μορφή σεμιναρίου, δεν οργανώνεται δηλαδή γύρω από τις ατομικές «διορθώσεις». Τα μαθήματα θεωρίας συνδέονται άμεσα με τα ζητούμενα του θέματος, ενώ η μελέτη και παρουσίαση από τους φοιτητές/τριες σχετικών επιλεγμένων κειμένων συμβάλλει στην εμβάθυνση στα ζητήματα που θέτει το θέμα. Από την άποψη αυτή, η παρακολούθηση της διαδικασίας του μαθήματος στο σύνολό της είναι υποχρεωτική, με την έννοια ότι αν κάποιοι/ες δεν παρακολουθούν τμήματα της όλης διαδικασίας, δεν επωφελούνται από τις συζητήσεις και την ανταλλαγή απόψεων και δεν μπορούν να ολοκληρώσουν ικανοποιητικά το θέμα τους. Ομάδες 2-3 ατόμων Η βαθμολογία του μαθήματος στηρίζεται κατά το 1/3 στο γραπτό διαγώνισμα και κατά τα 2/3 στο θέμα (ενδιάμεση και τελική παράδοση) και τη συμμετοχή στο μάθημα. 5
5. Βιβλιογραφία για τη Χαλκίδα πηγές Βρανόπουλος, Επ. 1995, Ιστορία της Εύβοιας, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα. Βράσκου, Ε., Καρυάτογλου, Ε., Ράφλα, Μ. 1995(;), Η Χαλκίδα από το 1950 μέχρι και σήμερα, Διάλεξη στη Σχολή Αρχιτεκτόνων, ΕΜΠ, Αθήνα. Ιωαννίδης, Ελ. 2002, Ιστορία του Δήμου Χαλκιδέων, Εταιρία Ευβοϊκών Σπουδών, Χαλκίδα. Ιωαννίδης, Ελ. 2001, Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Εύβοια, Έκδοση «Πανευβοϊκού Βήματος», Χαλκίδα. Ελευθερίου, Β., Φωτίου, Μ. 1984, Παραλία Χαλκίδας, Διάλεξη στη Σχολή Αρχιτεκτόνων, ΕΜΠ, Αθήνα Καλαθέρη, Ει. 2006, Παρεμβάσεις στην παλιά βιομηχανική περιοχή της Χαλκίδας Αρχαία πόλη. Νέες χρήσεις στο οικόπεδο Δαριγκ, διπλωματική εργασία στη Σχολή Αρχιτεκτόνων, ΕΜΠ, Αθήνα Καλαθέρη, Ει., 2008, «Προσέγγιση σε ζητήματα αστικής ανάπτυξης Η περίπτωση της Χαλκίδας», εργασία στο μάθημα Θέματα Αστικού Σχεδιασμού, ΔΠΜΣ Κατεύθυνση Β : Πολεοδομία-Χωροταξία, Σχολή Αρχιτεκτόνων, ΕΜΠ, Αθήνα Καλαθέρη, Ει. 2008, «Η χωρική συσχέτιση των χρήσεων γης με τους άξονες του Κύριου Οδικού Δικτύου της Χαλκίδας, όπως αυτή εντοπίζεται στον πολεοδομικό σχεδιασμό, από το 1973 έως σήμερα», εργασία στο μάθημα Προσεγγίσεις του Σχεδιασμού στην Ελλάδα, ΔΠΜΣ Κατεύθυνση Β : Πολεοδομία-Χωροταξία, Σχολή Αρχιτεκτόνων, ΕΜΠ, Αθήνα Μαμαλούκος, Στ. 1981, Χαλκίδα. Τα νεοκλασικά σπίτια, Ε.Μ.Π., Έδρα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, Αθήνα. Παλόγου, Σ. 2008, Η πολεοδομική εξέλιξη της Χαλκίδας και ο ρόλος του θαλάσσιου μετώπου, Διάλεξη στη Σχολή Αρχιτεκτόνων, ΕΜΠ, Αθήνα Παλόγου, Σ. 2008, Χαλκίδα - Επέμβαση στο θαλάσσιο μέτωπο, διπλωματική εργασία στη Σχολή Αρχιτεκτόνων, ΕΜΠ, Αθήνα Σπουδαστήριο Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, 1985, Πολεοδομικά ζητήματα της Νεώτερης Χαλκίδας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Περιλήψεις επιστημονικών διαλέξεων 1984-1985, ΕΜΠ, Αθήνα Καυκούλα, Κ., Παπαμίχος, Ν., Χαστάογλου, Β. 1990, Σχέδια πόλεων στην Ελλάδα του 19 ου αι., ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη. Ιστοσελίδες στο διαδίκτυο www.aget.gr www.chalkida.gr www.gak.eyv.sch.gr www.servitoros.gr www.stereaellada.gov.gr http://www.naevias.gr 6