ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΜΑΡΘΑ ΜΠΟΥΡΝΙΑ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΟΣ επιμελήτρια Τζάνειου νοσοκομείου bournia@ppsy.gr
Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΧΕΣΕΩΝ Το τάισμα του μωρού από τη μητέρα του παίζει πρωταρχικό ρόλο στην δημουργία του αμοιβαίου δεσμού ανάμεσά τους Το μωρό ταυτίζει τη μητέρα με το πρόσωπο που δίνει τροφή και τη παροχή φαγητού με την παροχή αγάπης, ενώ η στέρηση φαγητού σημαίνει τιμωρία Η μητέρα εκλαμβάνει την αποδοχή τροφής σαν αποδοχή της αγάπης της ενώ την άρνηση τροφής σαν απόρριψη αυτής Για αυτό το λόγο οι δυσκολίες διατροφής του παιδιού συχνά αποτελούν αντανάκλαση υπάρχουσας διαταραχής στη σχέση με τη μητέρα του Αργότερα το φαγητό παίζει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη σχέσεων τόσο μεταξύ των μελών της οικογένειας όσο και μεταξύ των συνομηλίκων
ΤΟ ΤΕΛΕΙΟ ΣΩΜΑ. ΥΠΑΡΧΕΙ; Η εικόνα σώματος ορίζεται σαν την ψυχική αναπαράσταση του σωματικού εαυτού. Περιλαμβάνει το πώς βλέπει και νιώθει κανείς τον εαυτό του, πώς νομίζει ότι τον βλέπουν οι άλλοι και τί πιστεύει για την εμφάνισή του. Εξαρτάται άμεσα από την αυτοεκτίμηση που έχει το άτομο, παρά από το πόσο πραγματικά ελκυστικό είναι. Αρνητική εντύπωση για το σώμα μας σημαίνει αρνητική εντύπωση για τον εαυτό μας και επηρεάζει τη συμπεριφορά μας και τη σχέση μας με τους άλλους
ΤΟ ΤΕΛΕΙΟ ΣΩΜΑ. ΥΠΑΡΧΕΙ; Η Δυτική κοινωνία, κυρίως για οικονομικούς λόγους έχει επιβάλλει ένα μη ρεαλιστικό πρότυπο για το τέλειο σώμα και για νεανική εμφάνιση αποφέροντας τεράστια κέρδη στη βιομηχανία των καλλυντικών και των διαιτητικών προϊόντων Οι επιστήμονες κατασκεύασαν ένα μοντέλο γυναίκας σύμφωνα με τις διαστάσεις της Barbie αποδεικνύοντας ότι αν υπήρχε πραγματικά δεν θα μπορούσε να περιέχει όλα τα εσωτερικά όργανα και η πλάτη της δεν θα μπορούσε να κρατήσει τον κορμό ώστε να σταθεί όρθια. Δυστυχώς αυτή η πλαστική πριγκίπισσα αντικατοπτρίζει το γυναικείο πρότυπο ομορφιάς της κουλτούρας μας μέχρι και σήμερα
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Χαρακτηρίζονται από έντονη ενασχόληση με το φαγητό και το βάρος Πίσω τους όμως κρύβονται κυρίως ψυχολογικές δυσκολίες, όπως ο φόβος ότι θα κυριευτούν από πολύ έντονα και επίπονα συναισθήματα και θα χάσουν τον έλεγχο Προσφέρουν ψεύτικο αίσθημα ελέγχου της ζωής τους Οφείλονται σε συνδιασμό κοινωνικών πολιτιστικών, ψυχολογικών και βιολογικών παραγόντων
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΤΕΛΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥΣ Τα Μ.Μ.Ε. παίζουν σημαντικό ρόλο προβάλλοντας την εξομοίωση της προσωπικής αξίας με την εξωτερική εμφάνιση Ψυχολογικοί παράγοντες είναι πολύ σημαντικοί, όπως: αίσθημα ανεπάρκειας και έλλειψης ελέγχου, κατάθλιψη, άγχος, θυμός και μοναξιά Διαπροσωπικοί παράγοντες όπως: διαταραγμένες σχέσεις με οικογένεια φίλους ιστορικό κακοποίησης(σωματικήςσεξουαλικής)
ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η μία στις τρεις γυναίκες και ο ένας στους τέσσερις άνδρες βρίσκονται σε δίαιτα. Το 1/3 θα εμφανίσει βουλιμικά επεισόδια Το 35% από αυτούς θα αναπτύξουν παθολογία Η βιομηχανία της δίαιτας έχει κέρδη 33δισ.δολλάρια το χρόνο Το 80% των 10χρονων κοριτσιών φοβάται μήπως γίνει παχιά Οι μισές φυσιολογικού βάρους έφηβες νομίζουν ότι είναι παχιές Οι έφηβες είχαν μεγαλύτερο φόβο μήπως παχύνουν, παρά για τον καρκίνο, τον πυρηνικό πόλεμο και την απώλεια των γονέων
ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Οι 4 στις 5 γυναίκες στις ΗΠΑ δεν είναι ευχαριστημένες με την εμφάνισή τους Οι 7 στις 10 γυναίκες νιώθουν πιο θυμωμένες και καταθλιπτικές αφού δουν εικόνες μοντέλων Το 25% των μοντέλων στο play boy πληρεί τα κριτήρια της Ν.Α. Ο μέσος όρος των μοντέλων σήμερα έχει βάρος 23% λιγότερο από τη μέση γυναίκα ενώ 20 χρόνια πριν είχε μόλις 8% λιγότερο Πολλές από τις εικόνες μοντέλων στα περιοδικά δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα
ΝΕΥΡΟΓΕΝΗΣ ΑΝΟΡΕΞΙΑ Έντονος φόβος μήπως το άτομο πάρει βάρος και όχι πραγματική απώλεια της όρεξης. Το άτομο παλεύει με την πείνα του προκειμένου να πετύχει απατηλό αίσθημα κυριαρχίας περιορίζοντας σε υπερβολικό βαθμό την τροφή του, μέχρι του σημείου να πεθαίνει της πείνας Στο 50% συνυπάρχουν επεισόδια βουλιμικής λήψης τροφής Η πιο επικίνδυνη διαταραχή διατροφής και η πιο θανατηφόρα ψυχική διαταραχή Το 0,5-3,7% των γυναικών θα παρουσιάσει κάποια στιγμή στη ζωή της Ν.Α. Στις ΗΠΑ το 1% των εφήβων κοριτσιών θα εμφανίσει Ν.Α. και το 10% μπορεί να πεθάνει Είναι σύντονη με την προσωπικότητα του ατόμου
Παράγοντες κινδύνου για την εμφάνισή της Ιστορικό παχυσαρκίας και δυσκολίες στις κοινωνικές σχέσεις εξ αιτίας της Φόβος απέναντι στις αναπτυξιακές απαιτήσεις της εφηβείας Μεγαλύτερο κίνδυνο έχουν οι κοπέλες που ασχολούνται με το χορό και τη μόδα Όταν στις οικογένειες υπάρχουν μέλη με κατάθλιψη, αλκοολισμό, παχυσαρκία ή Ν.Α Όταν οι οικογένειες ενισχύουν τις επικρατούσες τάσεις σχετικά με την εξωτερική εμφάνιση
ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ DSM- IV-TR Άρνηση να διατηρήσει βάρος σώματος ούτε στα κατώτερα όρια για την ηλικία και το ύψος (η απώλεια βάρους είναι τέτοια ώστε το βάρος να είναι λιγότερο από το 85% του κατώτερου φυσιολογικού ή οδηγεί σε αποτυχία να αυξηθεί το βάρος κατά τα αναμενόμενα σε περίοδο ανάπτυξης με αποτέλεσμα να είναι κάτω από 85% του αναμενόμενου) Έντονος φόβος μήπως πάρει βάρος ή γίνει χοντρή, αν και είναι ελλιποβαρής Διαταραχή στον τρόπο που αντιλαμβάνεται το βάρος ή το σχήμα του σώματός του και υπερβολική σημασία αυτού για την αυτοεκτίμησηή άρνηση της σοβαρότητας του πολύ χαμηλού του βάρους Στις γυναίκες, απώλεια τριών κύκλων της περιόδου στην σειρά.
ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Χνούδι στο πρόσωπο, στη πλάτη και στα χέρια (διατήρηση θερμότητας) Μη κανονική ή καθόλου περίοδος ώστε να αποφευχθεί εγκυμοσύνη Ξερό δέρμα, εύθραυστα μαλλιά και νύχια Χαμηλή θερμοκρασία και πίεση Αργά αντανακλαστικά(υπολειτουργία θυρεοειδή-καρδιάς) Οστεοπόρωση, μυική ατροφία, δυσκοιλιότητα Ανεπάρκεια νεφρών-καρδιάς σε βαριές περιπτώσεις
ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ Για πολλά χρόνια έχουν άσχημες σκέψεις και αίσθημα ανεπάρκειας Αισθάνονται μίσος για τον εαυτό τους, ντροπή, ενοχή και έντονο άγχος Σαν αντιστάθμισμα αρχίζουν να κάνουν δίαιτα αλλάζοντας συνεχώς τους στόχους γιατί ενώ χάνουν κιλά αισθάνονται όλο και πιο υπέρβαρες Αναπτύσσουν ένα ψυχαναγκαστικό σύστημα με κανόνες και τελετουργίες σχετικά με το φαγητό και πολύ καλή γνώση των θερμίδων. Ενώ μειώνουν την κατανάλωση αυξάνουν την ενασχόλησή τους με το φαγητό (μαγειρεύουν, μαζεύουν συνταγές) Σκέψη του όλα ή τίποτα (αν πάρουν μια θερμίδα θα γίνουν χοντρές). Δεν έχουν καμμιά εμπιστοσύνη στον εαυτό τους ότι θα ελέγξουν την πείνα ή τα συναισθήματά τους
ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ Χάνουν τους φίλους, διαταράσσονται οι σχέσεις τους με την οικογένεια και συχνά παρατούν τις σπουδές ή την εργασία και απομονώνονται Μετά από κάποιο διάστημα δεν νοιάζονται πια για το πώς αισθάνονται και για όσα χάνουν στη ζωή τους και όλο τους το ενδιαφέρον στρέφεται γύρω από τις θερμίδες, τις ασκήσεις και τα διάφορα τεχνάσματα με στόχο να ελέγξουν το βάρος τους και να ξεγελάσουν τους δικούς τους που ανησυχούν. Στο γιατρό μπορεί να πάνε για τη δυσκοιλιότητα, τα οιδήματα, τις κράμπες, την αμηνόρροια, την κατάθλιψη και το άγχος ή για να ζητήσουν πιο αποτελεσματική δίαιτα
ΠΙΘΑΝΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ Βλάβη οργάνων αναπαραγωγής Βλάβη ζωτικών οργάνων όπως η καρδιά Αισθάνονται συνεχώς άρρωστες, κουρασμένες, παγωμένες και πεινασμένες Συχνά μένουν άγρυπνες τις νύχτες Ανίκανες να σταματήσουν την συμπεριφορά αυτοκαταστροφής Εγκλωβισμένες σε κατάσταση αργής αυτοκτονίας( 12 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να πεθάνουν από γυναίκες ίδιας ηλικίας)
ΝΕΥΡΟΓΕΝΗΣ ΒΟΥΛΙΜΙΑ Συχνά αποτελεί σύμπτωμα άλλης διαταραχής Όμως στη Β.Ν συνυπάρχει εκτός από τις κρίσεις βουλιμίας έντονη ενασχόληση με το βάρος και τη σιλουέτα Μετά τις κρίσεις νιώθει μεγάλη ντροπή για τον εαυτό του και θέλει να απαλλαγεί με κάθε τρόπο από το φαγητό που κατανάλωσε Τα άτομα έχουν συνήθως φυσιολογικό βάρος Στο ατομικό ιστορικό τους μπορεί να υπάρχει παχυσαρκία ή Ν.Α και στο οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψη ή χρήση ουσιών Μπορεί να υπάρχει γενικευμένη διαταραχή ελέγχου των παρορμήσεων Επειδή νιώθουν ντροπή, δείχνουν μεγάλη μυστικότητα γύρω από τα συμπτώματα
ΒΟΥΛΙΜΙΑ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ DSM-IV-TR Επαναλαμβανόμενα επεισόδια βουλιμίας (binge eating), που χαρακτηρίζονται από: καταβρόχθιση σε περιορισμένο χρόνο, ποσότητας τροφής πολύ μεγαλύτερης από αυτήν που τρώνε οι περισσότεροι άνθρωποι στο ίδιο διάστημα και κάτω από τις ίδιες συνθήκες (αν και δεν είναι ακριβώς ορισμένο, οι ίδιοι μπορούν εύκολα να διαχωρίσουν ένα κανονικό γεύμα από μια βουλιμική κρίση) Αίσθημα απώλειας του ελέγχου αυτού που τρώει κανείς κατά τη διάρκεια του επεισοδίου (δεν μπορεί να σταματήσει ή να ελέγξει τι τρώει)
ΝΕΥΡΟΓΕΝΗΣ ΒΟΥΛΙΜΙΑ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ DSM-IV-TR Επανεμφανιζόμενες ακατάλληλες αντισταθμιστικές συμπεριφορές ώστε να αποφευχθεί η αύξηση βάρους, όπως πρόκληση εμετού, κατάχρηση φαρμάκων(καθαρτικά, εμετικά, υπακτικά, διουρητικά) και έντονη άσκηση Οι δύο παραπάνω συμπεριφορές εμφανίζονται, τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα για 3 μήνες Η αξία του εαυτού εξαρτάται από το βάρος Τα επεισόδια δεν εμφανίζονται αποκλειστικά κατά τη διάρκεια επεισοδίων Ν.Α.
ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Καταστρέφουν το σώμα τους με τις συνεχείς αυξομοιώσεις βάρους Σπάνια μπορεί να συμβεί ρήξη στομάχου από την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Διαταραχές στην περίοδο Οι έμετοι και τα καθαρτικά μπορεί να προκαλέσουν μεγάλη απώλεια ηλεκτρολυτών, κυρίως κάλιο και να οδηγήσουν σε καρδιακή ανεπάρκεια Το οξύ από τους εμετούς καταστρέφει το σμάλτο των δοντιών Φλεγμονή του οισοφάγου
ΠΙΘΑΝΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ Περιορισμένο ενδιαφέρον για σεξ Συχνά συνυπάρχουν διάφοροι εθισμοί και κλεπτομανία Συχνή συννοσηρότητα με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές όπως κατάθλιψη, άγχος, Ι.Δ.Ψ., που σε συνδιασμό με τις παρορμητικές τάσεις του αυξάνουν τον κίνδυνο αυτοκτονικής συμπεριφοράς
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Καθοριστική για την θετική έκβαση η έγκαιρη (πριν παγιωθούν οι συνήθειες γύρω από την διατροφή) και εξειδικευμένη παρέμβαση Αντιμετώπιση των ιατρικών προβλημάτων και πιθανή παρεντερική επανασίτιση Ατομική ψυχοθεραπεία και συμβουλευτική γονέων Οκογενειακή θεραπεία Θεραπεία περιβάλλοντος σε εξειδικευμένα κέντρα Βρέθηκε ότι οι μισές περιπτώσεις θεραπεύονται, το 1/3 βελτιώνεται και το 20% αναπτύσσει χρόνια διαταραχή
ORTHOREXIA Εμμονή με την υγιεινή διατροφή και αποφυγή μη υγιεινών τροφών. Ο προσδιορισμός για το ποια τροφή επιλέγεται εξαρτάται από το ποιο διαιτολόγιο το άτομο θεωρεί υγιεινό, όπως η χορτοφαγία,τα μακροβιοτικά, οι χημικές δίαιτες, δίαιτες με χαμηλά λιπαρά. Συνήθως η δίαιτα που ακολουθούν είναι υγιεινή, αλλά η εμμονή που τους χαρακτηρίζει καθορίζει την ύπαρξη της διαταραχής (healthfood junkies) Προοδευτικά από επιλογή τρόπου ζωής γίνεται μονομανία, παραμερίζοντας κάθε άλλο ενδιαφέρον και δραστηριότητα, εμποδίζοντας τις σχέσεις και φτάνοντας μέχρι να βλάπτει την υγεία (ιδίως αν συνυπάρχουν ιατρικά προβλήματα όπως διαβήτης), οδηγώντας το άτομο στο να αναπτύξει πραγματικά μια διαταραχή διατροφής
ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Υπέρβαρο είναι ένα παιδί όταν το βάρος του ξεπερνά κατά 10% αυτό που θα έπρεπε να έχει για την ηλικία το ύψος και το φύλο του και παχύσαρκο όταν ξεπερνά το 20% Η συχνότητα έχει αυξηθεί δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες στις ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου (16-33% στις U.S.) κυρίως λόγω του σύγχρονου τρόπου ζωής Αρχίζει στην ηλικία των 5-6 ετών και αν διατηρηθεί έως την εφηβεία το άτομο έχει 80% πιθανότητες να γίνει παχύσαρκος ενήλικος
ΔΕΙΚΤΗΣ ΜΑΖΑΣ ΣΩΜΑΤΟΣ Ο πιο εύκολος τρόπος προσδιορισμού αν κάποιος έχει φυσιολογικό βάρος: βάρος (kgr)/ύψος(m2) Η ΠΟΥ ορίζει τα ποσοστά για τους ενήλικους ως εξής: Λιποβαρής: <18,5 Φυσιολογικού βάρους: 18,5-24,9 Υπέρβαρος: 25-29,9 Παχύσαρκος: ελαφρά: 30-34,5 μέτρια:35-39,5 σοβαρά: >40
ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ Κληρονομικότητα (50%πιθανότητα όταν ο ένας γονιός υπέρβαρος, 80% όταν είναι και οι δύο) Ιατρικοί λόγοι: παθήσεις, φάρμακα(μόνο το 1%) Κακές συνήθειες διατροφής και έλλειψη άσκησης Καταστάσεις που δημιουργούν στρες όπως χωρισμός, πένθος, κακοποίηση, μετακομίσεις (το στρες μειώνει την ικανότητα ελέγχου του φαγητού) Προβλήματα με την οικογένεια και τους συνομηλίκους (αποφυγή σεξουαλικών σχέσεων) Κατάθλιψη και έλλειψη αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Αυξημένος κίνδυνος επιβάρυνσης της υγείας λόγώ ανάπτυξης μεταβολικού συνδρόμου και αναπνευστικών προβλημάτων Κοινωνικές και συναισθηματικές δυσκολίες Κίνδυνος να αναπτύξουν Ν.Α. ή Βουλιμία
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Ιατρικών προβλημάτων Συναισθηματικών δυσκολιών Κατάλληλη συμβουλευτική γονέων ώστε να μην επικεντρώνονται στο πρόβλημα με αποτέλεσμα, άθελά τους, να το ενισχύουν και να μην χρησιμοποιούν το φαγητό σαν αμοιβή Εφαρμογή παρακολούθησης του βάρους Αλλαγή συνηθειών όλης της οικογένειας σε σχέση με το φαγητό(να τρώει όλη μαζί, σπιτικά φαγητά) και την σωματική άσκηση Συγκεκριμένος χώρος ποσότητα και χρόνος φαγητού
ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΟΥΝ ΟΙ ΝΕΟΙ ΣΩΣΤΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ