ΠΑΙ ΙΚΗ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ Κάθε χρόνο ένας σηµαντικός αριθµός παιδιών, ακόµα και της πιο τρυφερής βρεφικής ηλικίας, παραπέµπονται σε παιδιατρικά νοσοκοµεία µε ανεξήγητους σωµατικούς τραυµατισµούς που θέτουν σε κίνδυνο τη σωµατική και ψυχοκοινωνική υγεία τους, αλλά ακόµα και την ίδια τους τη ζωή. Η σωµατική τιµωρία στα παιδιά, λόγου χάριν, αποτελεί συνηθισµένη και αποδεκτή πρακτική για την πειθαρχία των παιδιών σε αρκετές χώρες, συµπεριλαµβανοµένης και της Ελλάδας, ενώ σε άλλες (π.χ. Η.Π.Α., Σουηδία, Ολλανδία) θεωρείται ΠΣΚ (παιδική σωµατική κακοποίηση) και απαγορεύεται δια νόµου. Η κακοµεταχείριση και η θανάτωση παιδιών από τους γονείς τους έχουν διαπιστωθεί από την αρχαιότητα.
Αιτιολογία Για χρόνια οι µελέτες εστιάζονταν στην ψυχοπαθολογία του γονέα για να εξηγήσουν το πρόβληµα της ΠΣΚ. Σήµερα όµως αναγνωρίζουµε πως η κακοποίηση παιδιού από τους γονείς του είναι το αποτέλεσµα αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων που σχετίζονται, όχι µόνο µε τους γονείς, αλλά και µε τη δυσλειτουργία της οικογένειας και µε κοινωνικο-οικονοµικούς παράγοντες. Τα ευρήµατα τόσο στη χώρα µας όσο και σε άλλες χώρες δείχνουν ότι οι γονείς της ΠΣΚ Μπορεί να χαρακτηρίζονται από: - Σοβαρές ψυχικές δυσκολίες όπως, κατάθλιψη, διαταραχή προσωπικότητας, σπανιότερα ψύχωση. - Περιορισµένες νοητικές ικανότητες. - Σηµαντική δυσκολία να ελέγχουν τον εαυτό τους και τις παρορµήσεις τους. - Έντονες ανάγκες για εξάρτηση και προσοχή από τους άλλους, τις οποίες τείνουν να καλύπτουν χρησιµοποιώντας τα παιδιά τους ως πηγή φροντίδας. Έτσι, τα παιδιά τους αναλαµβάνουν να στηρίζουν τους γονείς, παραµελώντας τις δικές τους φυσιολογικές ανάγκες για φροντίδα και εξάρτηση. Το λεγόµενο σύνδροµο "γονεοποιηµένου παιδιού". - Κακές σχέσεις µε τους δικούς τους γονείς. Οι περισσότεροι γονείς που κακοποιούν έχουν υπάρξει θύµατα ΠΣΚ ή µάρτυρες βίαιων σκηνών µέσα στις δικές τους οικογένειες. Με την κακοποίηση του παιδιού τους τείνουν ασυνείδητα να ανακουφίζουν και να ελέγχουν τα δικά τους παιδικά ψυχικά τραύµατα µέσα από τη διαδικασία της "ταύτισης" µε τον βίαιο και επιθετικό γονιό τους ο λεγόµενος µηχανισµός "ταύτισης µε τον επιτιθέµενο". Έτσι ένα κακοποιηµένο παιδί ενδέχεται να γίνει κι εκείνο ένας βίαιος γονιός στο µέλλον, συνεχίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο το δια-γενεαλογικό πέρασµα της βίας στην οικογένεια. - Συχνότερη χρησιµοποίηση λεκτικής επιθετικότητας. Τάση να αντιλαµβάνονται και να περιγράφουν το παιδί µε τρόπο αρνητικό ("δύσκολο", "κακό", "προβληµατικό"). Έτσι αρνητικά άλλωστε βλέπουν και τον ίδιο τους τον εαυτό.
Χαρακτηριστικά κακοποιηµένων παιδιών Μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που κακοποιούνται, σε σχέση µε τα αδέλφια τους ή µε παιδιά που δεν κακοποιούνται, παρουσιάζουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όπως: - Κάποιο πρόβληµα υγείας ή αναπηρία. - Πέρα από τον κίνδυνο θανάτου ή σοβαρής σωµατικής βλάβης, η ΠΣΚ τραυµατίζει τον ευάλωτο ψυχικό κόσµο του παιδιού και οδηγεί σε δυσκολίες που συνήθως το συνοδεύουν µέχρι την ενήλικη ζωή. - Το φύλο παίζει ρόλο. Στη χώρα µας ο αριθµός των κακοποιηµένων αγοριών είναι σχεδόν διπλάσιος από αυτόν των κοριτσιών. Η τάση των Ελλήνων γονέων (κυρίως µητέρων) να χτυπούν περισσότερο τα αγόρια από ότι τα κορίτσια, ή να έχουν υψηλότερες προσδοκίες από τα αγόρια (π.χ. να συνεχίσουν το όνοµα της οικογένειας) έχουν προταθεί ως πιθανές εξηγήσεις για τη συχνότερη ΠΣΚ των αγοριών.
Επιπτώσεις για το παιδί που κακοποιείται Οι επιπτώσεις εξαρτώνται από: - Τη σοβαρότητα της κακοποίησης - Την συχνότητα της ΠΣΚ (είναι σοβαρότερες οι επιπτώσεις επανάληψης ΠΣΚ από ότι ενός επεισοδίου). - Την ηλικία του παιδιού. Κατά την βρεφική και πρώτη παιδική ηλικία, ως αποτέλεσµα του ψυχικού τραύµατος της κακοποίησης και της διαταραγµένης δυαδικής σχέσης γονέα-παιδιού, το παιδί εκδηλώνει έντονο κλάµα ή εκρήξεις οργής που δεν κατευνάζονται εύκολα. υσκολεύεται εξαιρετικά να αντέξει τη µαταίωση και την καθυστέρηση στην ικανοποίηση των αναγκών του, ενώ δίνει την εικόνα απαιτητικού και ανυπόµονου παιδιού. Έτσι κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, το κακοποιηµένο παιδί εκδηλώνει συναισθηµατικές δυσκολίες, αντιδράσεις και συµπεριφορές όπως: - Φοβισµένη και επιφυλακτική στάση απέναντι στους άλλους και απέναντι στο σωµατικό άγγιγµα, κυρίως όταν βλέπει απότοµες κινήσεις (π.χ. σήκωµα χεριού). - Μια χαρακτηριστική έκφραση που έχει περιγραφθεί ως "παγωµένο βλέµµα", ιδιαίτερα µετά το βίαιο επεισόδιο. - Έντονη ψυχοκινητική ανησυχία ή/και υπερκινητικότητα. - Καταθλιπτικά συµπτώµατα όπως χαµηλή αυτοεκτίµηση, θλίψη, στεναχώρια ή απάθεια, απόσυρση. - Χαµηλή επίδοση στο σχολείο ως αποτέλεσµα του ψυχικού πόνου ή µαθησιακών δυσκολιών. - ιαταραχές συµπεριφοράς. Ο έντονος θυµός και η επιθετικότητα που βιώνει το κακοποιηµένο παιδί µπορεί να εκδηλώνονται ως: α) αντιδραστική ή επιθετική συµπεριφορά απέναντι σε συνοµηλίκους ή µεγαλύτερους,
β) καταστροφική συµπεριφορά στα παιχνίδια ή άλλα αντικείµενα ή γ) αυτό-επιθετική συµπεριφορά που µπορεί να κλιµακωθεί σε αυτό-ακρωτηριασµούς (χαράζει καρπούς, µπράτσο) και απόπειρες αυτοκτονίας. δ) Σε άλλες πάλι περιπτώσεις -κυρίως στην εφηβεία- ο θυµός εκτονώνεται µέσω αντικοινωνικής συµπεριφοράς ("διαταραχή διαγωγής") που παραβιάζει τα όρια των ενηλίκων, τους ηθικούς κανόνες ή το νόµο. - Στοιχεία ψευδοωριµότητας. Το παιδί δείχνει σοβαρό, λιγότερο αυθόρµητο και πιο προβληµατισµένο από τους συνοµηλίκους του. Μπορεί ακόµα να καταβάλλει υπερβολική προσπάθεια να γίνει αγαπητό, εκδηλώνοντας υποδειγµατική ή πειθήνια συµπεριφορά, άριστη σχολική επίδοση ή τελειοµανία. Η ψευδής αυτή εικόνα ωριµότητας συνδέεται µε τη χαµηλή αυτοεκτίµηση του κακοποιηµένου παιδιού, το φόβο απόρριψης ή επανάληψης της κακοποίησης, αλλά και τις αυξηµένες ευθύνες του για τη φροντίδα του γονέα ("γονεοποιηµένο" παιδί). Σε περιπτώσεις σοβαρής κακοποίησης έχουν παρατηρηθεί και "ψυχωτικές" αντιδράσεις, όπου χάνεται ή περιορίζεται προσωρινά η επαφή του παιδιού µε την πραγµατικότητα και τους άλλους γύρω του. Όταν υπάρχει υποψία... Όταν υπάρχει υποψία Παιδικής Σωµατικής Κακοποίησης χρειάζεται να ενηµερώνονται οι αρµόδιες αρχές (εισαγγελέας, αστυνοµία) και να εισάγεται το παιδί στο νοσοκοµείο προκειµένου, να προστατευθεί η ζωή του και να αντιµετωπιστούν τα ιατρικά προβλήµατα. Έτσι, παρέχεται βοήθεια στο παιδί και στην οικογένεια από διεπιστηµονική οµάδα ειδικών π.χ. παιδίατρος, κοινωνικός λειτουργός, ψυχολόγος και παιδοψυχίατρος µε: 1. Μεταφορά του παιδιού σε ασφαλές πλαίσιο διαµονής (µακριά από τους γονείς, για κάποιο τουλάχιστον διάστηµα, αν κριθεί αναγκαίο). 2.Ψυχοδιαγνωστική εκτίµηση παιδιού και γονέων για την πιθανότητα ύπαρξης ψυχολογικών ή άλλων αναπτυξιακών (για το παιδί) δυσκολιών που χρειάζονται φροντίδα. 3.Συµβουλευτική στήριξη - ψυχοθεραπεία γονέων. 4.Ψυχοθεραπευτική βοήθεια παιδιού ιευθετούνται νοµικά ζητήµατα, όπως αφαίρεση (προσωρινή ή όχι) της επιµέλειας από τους γονείς, εάν ενδείκνυται, προκειµένου να είναι ασφαλές το παιδί. Αυτό χρειάζεται µέχρι οι γονείς να καταστούν ικανότεροι να ανταποκριθούν σωστά στις υποχρεώσεις τους απέναντι στο παιδί.
Πρόληψη η καλύτερη θεραπεία Σηµαντικότερο όλων όµως είναι να αναπτυχθούν ενέργειες και προγράµµατα που προλαµβάνουν την Παιδική Σωµατική Κακοποίηση πριν την εκδήλωσή της. Αυτά, καλό είναι να πραγµατοποιούνται από ποικίλους φορείς και σε πολλούς τοµείς συγχρόνως, αφού η Παιδική Σωµατική Κακοποίηση είναι αποτέλεσµα αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων. Πιο συγκεκριµένα, χρειάζονται ανάπτυξη κοινωνικής πολιτικής που ενισχύει τις οικογένειες χαµηλού εισοδήµατος τόσο µε προγράµµατα οικονοµικής στήριξης στους χαµηλόµισθους γονείς, όσο και µε παροχή ειδικότερων υπηρεσιών, όπως δηµόσιοι βρεφονηπιακοί σταθµοί και κοινοτικά κέντρα συµβουλευτικής στήριξης. Επίσης προγράµµατα κοινωνικής ευαισθητοποίησης για την τροποποίηση στάσεων και αντιλήψεων που ενθαρρύνουν την Παιδική Σωµατική Κακοποίηση (π.χ. αποδοχή σωµατικής τιµωρίας, το απαραβίαστο των ενδοοικογενειακών υποθέσεων, ακόµα και όταν ένα παιδί κινδυνεύει). Επιπλέον, προγράµµατα οικογενειακού προγραµµατισµού για πρόληψη ανεπιθύµητων εγκυµοσύνων που οδηγούν σε ανεπιθύµητα παιδιά µε κίνδυνο Παιδική Σωµατική Κακοποίηση. Ακόµη, ψυχο-εκπαιδευτικά προγράµµατα ανάπτυξης γονεϊκών ικανοτήτων για µελλοντικούς ή νέους γονείς ή και νέους, φοιτητές ή µαθητές λυκείων. Η ευαισθητοποίηση των επαγγελµατιών που ασχολούνται µε παιδιά (εκπαιδευτικοί, παιδίατροι, κ.α.) µπορούν να βοηθήσουν στην έγκαιρη αναγνώριση και παραποµπή για βοήθεια των παιδιών και οικογενειών "υψηλού κινδύνου". Επιπρόσθετα, τροποποίηση της υπάρχουσας νοµοθεσίας προκειµένου: να ενισχυθεί η υποχρεωτική αναφορά περιστατικών κακοποίησης στις αρχές και να επιλύονται οι υποθέσεις κακοποίησης και γονεϊκής επιµέλειας έγκαιρα από αρµόδιο οικογενειακό δικαστήριο. Τέλος, ανάπτυξη κατάλληλων εναλλακτικών δοµών φιλοξενίας του παιδιού όταν αποµακρύνεται από τους βίαιους γονείς (π.χ. θετές οικογένειες, στέγες νέων, κατάλληλα θεραπευτικά κέντρα/κοινότητες, κλπ.) Χρήσιµα τηλέφωνα Νοσοκοµείο Παίδων Αγλαΐα Κυριακού: 2107775611 Νοσοκοµείο Κρατικό Νίκαιας: 2104252850 Κέντρο µέριµνας Οικογένειας και Παιδιού : 2103623626 Εταιρεία Προστασίας για το παιδί: 3238803