ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα Οργανωσιακή Συμπεριφορά Ενότητα 1: Εισαγωγή στις Οργανώσεις Ιωάννης Σαλμόν Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί Ενότητας Διερεύνηση και ανάπτυξη της τέχνης της ανάγνωσης και της κατανόησης της Οργανωσιακής ζωής. Νέες ιδέες μέσα από προσέγγιση των καταστάσεων από άλλες οπτικές γωνίες- Η ευρεία και πολύμορφη ανάγνωση δημιουργεί ευρύ και πολύμορφο φάσμα δυνατοτήτων δράσης. Οι λιγότερο αποτελεσματικοί επιλυτές προβλημάτων ερμηνεύουν τα πάντα από ένα σταθερό σημείο αναφοράς- Σύγκρουση με τα εμπόδια που δεν μπορούν να παρακάμψουν μέσα από μονοκόματες συμπεριφορές. 4
Περιεχόμενα Ενότητας Επιστημονικές θεωρίες μεταφορικές περιγραφές. 5
Μεταφορικές Περιγραφές - 1 Διερεύνηση και ανάπτυξη της τέχνης της ανάγνωσης και της κατανόησης της Οργανωσιακής ζωής. (Ο ικανός μάνατζερ πρέπει να καταφέρει να διαβάσει την επιχείρηση για να μπορέσει να παρέμβει). Νέες ιδέες μέσα από προσέγγιση των καταστάσεων από άλλες οπτικές γωνίες- Η ευρεία και πολύμορφη ανάγνωση δημιουργεί ευρύ και πολύμορφο φάσμα δυνατοτήτων δράσης. 6
Μεταφορικές Περιγραφές - 2 Οι λιγότερο αποτελεσματικοί επιλυτές προβλημάτων ερμηνεύουν τα πάντα από ένα σταθερό σημείο αναφοράς- Σύγκρουση με τα εμπόδια που δεν μπορούν να παρακάμψουν μέσα από μονοκόματες συμπεριφορές. Η Θεωρία της Αυτοποίησης(Βιολογία), Συστημική Θεωρία, Θεωρία του Χάους και της Πολυπλοκότητας (Φυσική Επιστήμη), Ψυχανάλυση (Ψυχολογία) είναι άκρως απαραίτητες για την κατανόηση της Οργάνωσης 7
Μεταφορικές Περιγραφές - 3 Οι Θεωρίες περί οργανώσεων και διοίκησης στηρίζονται σε μία μεταφορική σύλληψη της πραγματικότητας-τα μεταφορικά σχήματα δεν είναι ρητορικά αλλά συνιστούν ένα θεμελιώδη τρόπο κατανόησης και μάθησης Χρησιμοποιούμε τις μεταφορές και τις αναλογίες όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε ένα φαινόμενο με βάση τη γνώση που έχουμε για κάποιο άλλο. 8
Μεταφορικές Περιγραφές - 4 Λιγότερο αποτελεσματικοί επιλυτές προβλημάτων ερμηνεύουν τα πάντα από ένα σταθερό σημείο αναφοράς- Σύγκρουση με τα εμπόδια που δεν μπορούν να παρακάμψουν μέσα από μονοκόματες συμπεριφορές. Η Θεωρία της Αυτοποίησης(Βιολογία), Συστημική Θεωρία, Θεωρία του Χάους και της Πολυπλοκότητας (Φυσική Επιστήμη), Ψυχανάλυση (Ψυχολογία) είναι άκρως απαραίτητες για την κατανόηση της Οργάνωσης. 9
Μεταφορικές Περιγραφές - 5 Σε αυτή την επιχείρηση είμαστε σαν «Οικογένεια» Λέγοντας αυτή τη πρόταση θέλουμε να τονίσουμε ότι όπως και σε μία οικογένεια, έτσι και στην επιχείρηση δεν πρέπει να υπάρχουν αντιπαλότητες αλλά να κυριαρχεί η συνεννόηση, η ομαδικότητα και η εμπιστοσύνη. Το αν μία οικογένεια συγκεντρώνει τις παραπάνω αρχές πραγματικά, δεν έχει και τόση σημασία-αυτό που μετράει είναι ότι η έννοια της «Οικογένειας» στους περισσότερους ανθρώπους φέρνει αυτές τις εικόνες στο μυαλό τους. 10
Μεταφορικές Περιγραφές - 6 Η μεταφορική περιγραφή τονίζει μερικά στοιχείαπαραγνωρίζει κάποια άλλα. Σε μία επιχείρηση υπάρχει ομαδικότητα-υπάρχει και αντιπαλότητα. Υπάρχει συνήθως εμπιστοσύνη και στοιχειώδη συνεννόηση υπάρχουν όμως και προσωπικές φιλοδοξίες, συμφέροντα και διαμάχες. Οι μεταφορικές περιγραφές συμβάλλουν στη κατανόηση φαινομένων, το κάνουν όμως με έναν ατελή και μεροληπτικό τρόπο. Αποκαλύπτουν και συγχρόνως αποκρύπτουν. 11
Μεταφορικές Περιγραφές - 7 Η αντίληψη των θεωριών ως μεταφορών εντάσσεται φιλοσοφικά σε αυτό που έχει ειπωθεί ως «Γλωσσική Στροφή» στις κοινωνικές επιστήμες. Η γλώσσα δεν αντανακλά έναν αντικειμενικό κόσμο, δεν είναι ένα ουδέτερο μέσο το οποίο μεταφέρει ιδέες για χάρη της επικοινωνίας-αλλά η ίδια η γλώσσα μας παρέχει τα μέσα με τα οποία κατασκευάζουμε τον κόσμο. Ο κόσμος είναι αυτός που είναι. Αποκτά μία συγκεκριμένη υπόσταση για μας ανάλογα με το πώς τον προσλαμβάνουμε, πως τον περιγράφουμε και πως αλληλεπιδρούμε μαζί του. 12
Μεταφορικές Περιγραφές - 8 Ο Καντ έλεγε ότι ένα κομμάτι κιμωλίας περιέχει ένα εκατομμύριο δυνάμει δεδομένων. Ποια από αυτά θα αναδειχθούν, εξαρτάται από το πώς επιλέγουμε να περιγράψουμε μία κιμωλία και τι θέλουμε να κάνουμε με αυτήν. Αν ένας χωρικός του Μεσαίωνα και ένας σύγχρονος άνθρωπος κοίταζαν το βραδινό ουρανό, από μία άποψη θα έβλεπαν τα ίδια πράγματα. Από τη στιγμή όμως που θα ήθελαν να επικοινωνήσουν αυτό που έβλεπαν, θα χρησιμοποιούσαν γλωσσικά σχήματα ιστορικά μορφοποιημένα και δημοσίως κατανοητά. Αναγκαστικά θα χρησιμοποιούσαν λέξεις της εποχής τους-άρα θα περιέγραφαν (θα έβλεπαν) διαφορετικά πράγματα. 13
Μεταφορικές Περιγραφές - 9 Ο χωρικός πιθανότατα θα αναφωνούσε «Μέσα από τις οπές του ουρανού βλέπω το επέκεινα φως». Ο Καντ έλεγε ότι ένα κομμάτι κιμωλίας περιέχει ένα εκατομμύριο δυνάμει δεδομένων. Ποια από αυτά θα αναδειχθούν, εξαρτάται από το πώς επιλέγουμε να περιγράψουμε μία κιμωλία και τι θέλουμε να κάνουμε με αυτήν. 14
Μεταφορικές Περιγραφές - 10 Αν ένας χωρικός του Μεσαίωνα και ένας σύγχρονος άνθρωπος κοίταζαν το βραδινό ουρανό, από μία άποψη θα έβλεπαν τα ίδια πράγματα. Από τη στιγμή όμως που θα ήθελαν να επικοινωνήσουν αυτό που έβλεπαν, θα χρησιμοποιούσαν γλωσσικά σχήματα ιστορικά μορφοποιημένα και δημοσίως κατανοητά. Αναγκαστικά θα χρησιμοποιούσαν λέξεις της εποχής τους-άρα θα περιέγραφαν (θα έβλεπαν) διαφορετικά πράγματα. Ο χωρικός πιθανότατα θα αναφωνούσε «Μέσα από τις οπές του ουρανού βλέπω το επέκεινα φως». 15
Μεταφορικές Περιγραφές - 11 Η γλώσσα λοιπόν δεν είναι ουδέτερη, ούτε αθώα. Δεν είναι ένας πιστός χάρτης του τοπίου, αλλά ενσωματώνει ένα συγκεκριμένο τρόπο θέασης του κόσμου, εκφράζει συγκεκριμένες αξίες και πεποιθήσεις, ενώ έχει έντονα πρακτικές συνέπειες. Πχ. Αν θεωρείς ότι η επιχείρηση είναι μία οικογένεια, συμπεριφέρεσαι διαφορετικά από κάποιον που τη θεωρεί πεδίο ταξικής αντιπαράθεσης. 16
Μεταφορικές Περιγραφές - 12 Αν δεχτούμε ότι αυτό που θεωρούμε «Πραγματικότητα» στηρίζεται σε συγκεκριμένες οπτικές γωνίες και λεξιλόγια, τότε συνειδητοποιούμε ότι η «Πραγματικότητα» είναι καταρχήν περισσότερο εύπλαστη απ ότι νομίζαμε. Ο άνθρωπος διαμορφώνει την πραγματικότητα μέσω του κυρίαρχου λεξιλογίου και έχει την δυνατότητα αν φυσικά το επιθυμεί να συμβάλει στην αλλαγή του. 17
Μεταφορικές Περιγραφές - 13 Οι επιστημονικές θεωρίες λοιπόν, είναι και αυτές γλωσσικά δημιουργήματα και ως τέτοια εμπεριέχουν συγκεκριμένες μεταφορικές εκδοχές Πχ. Για τον Νεύτωνα ο κόσμος ήταν ένα είδος ουράνιας μηχανής και το καθήκον του ήταν να διατυπώσει τους νόμους με τους οποίους η μηχανή κινείται. Στα μέσα του 18ου αιώνα ο Ζυλιέ ντε λα Μετρί δημοσίευσε την περίφημη μελέτη του «Ο άνθρωπος Μηχανή» στην οποία υποστήριζε ότι ο άνθρωπος είναι μηχανή και η ανθρώπινη συμπεριφορά σχετίζεται με τους νόμους της ύλης 18
Μεταφορικές Περιγραφές - 14 Η βάση της κάθε θεωρίας είναι ένα κοσμοείδωλο, μία σύλληψη της πραγματικότητας η οποία δεν μπορεί να αποτυπωθεί σε κάτι άλλο πιο «Χειροπιαστό» και «Αντικειμενικό» αλλά είναι αποτέλεσμα όπως τόνιζε ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης, του Κοινωνικού Φαντασιακού (Δεν υπάρχει κανένας αντικειμενικός λόγος που έπρεπε να θεωρηθεί ο κόσμος στον 18ο αιώνα ως μια τεράστια μηχανή). 19
Μεταφορικές Περιγραφές - 15 Αν και οι Κοινωνικές θεωρίες δεν απεικονίζουν την «Αντικειμενική» πραγματικότητα, είναι σαν τα εργαλεία, μας βοηθάνε να επέμβουμε στον κόσμο και να δράσουμε. Έτσι και αλλιώς, ότι και αν κάνουμε, υπάρχει πάντα μία θεωρία από πίσω, χωρίς πολλές φορές να το γνωρίζουμε. Είναι τελικά τα εργαλεία μας (Θεωρίες) αποτελεσματικά; Κάνουν για τη δουλειά που τα θέλουμε; 20
Μεταφορικές Περιγραφές - 16 Είναι τελικά τα εργαλεία μας (Θεωρίες) αποτελεσματικά; Κάνουν για τη δουλειά που τα θέλουμε; Πρέπει να κάνουμε ένα βήμα πίσω Να σκεφτούμε τις παραδοχές που έχουμε κάνει. Να διευρύνουμε το φάσμα των εργαλείων που χρησιμοποιούμε. Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος «ανάγνωσης» της πραγματικότητας, αλλά πολλοί και διαφορετικοί. Πρέπει να τους αναζητήσουμε!!! 21
Μεταφορικές Περιγραφές - 17 Η πραγματικότητα είναι συγχρόνως αντικειμενική και υποκειμενική. Αλληλεπιδρούμε με την πραγματικότητα (με οτιδήποτε βρίσκεται έξω από εμάς). Θα γίνουμε πιο αποτελεσματικοί αν διευρυνθεί η υποκειμενικότητά μας. Αν χρησιμοποιήσουμε πολλά εργαλεία-πλαίσια σκέψεις-νέες οπτικές-στην ουσία καλλιεργήσουμε την «Τέχνη της Ανάγνωσης». Συνοψίζοντας τη θεωρία των οργανώσεων, παρατηρούμε ότι διαφορετικές θεωρίες και μοντέλα ξεκινούν από διαφορετικές μεταφορικές συλλήψεις σχετικά με το τι είναι «Οργάνωση» και «Διοίκηση» και οδηγούν σε διαφορετικές διαγνώσεις 22
Μεταφορικές Περιγραφές - 18 Στο μάθημα της Οργανωσιακής Συμπεριφοράς θα εξετάσουμε οκτώ διαφορετικές οπτικές γωνίες, η καθεμία από τις οποίες συνιστά ένα ξεχωριστό μεταφορικό τρόπο προσέγγισης της Οργάνωσης Η Οργάνωση είναι πολλά πράγματα συγχρόνως ( Ανάλογα με το εύρος του πεδίου θέασης που διαθέτουμε) 23
Μεταφορικές Περιγραφές - 19 Την Οργάνωση μπορούμε να την δούμε ως: Μηχανή Βιολογικό οργανισμό Εγκέφαλο Κουλτούρα Πολιτικό σύστημα Ψυχική φυλακή Ροή και μετασχηματισμό Εργαλείο Κυριαρχίας 24
Μεταφορικές Περιγραφές - 20 Κατά συνέπεια για να κατανοήσουμε τα οργανωσιακά φαινόμενα (Π.χ την δυσλειτουργία ορισμένων τομέων του Ελληνικού Δημοσίου, την επιτυχία της Honda, της Vodafone και της Microsoft σε διεθνές επίπεδο, τη διαμάχη στο εσωτερικό ιδιωτικών εταιρειών για την εξουσία) θα πρέπει να καταφέρουμε να διαβάζουμε τις καταστάσεις Για να το καταφέρουμε αυτό θα πρέπει να αποκτήσουμε την ικανότητα να χρησιμοποιούμε όλες τις προαναφερόμενες οπτικές γωνίες (θεωρίες), συγχρόνως και να συνθέτουμε τις διαφορετικές ερμηνείες 25
Μεταφορικές Περιγραφές - 21 Η Μηχανιστική οπτική καταλαβαίνει τις οργανώσεις ως ένα σύνολο από δομές, ρόλους, συστήματα ελέγχου και μηχανισμούς συντονισμού Η Πολιτισμική οπτική ως κοινότητες όπου τα άτομα αποδέχονται κοινές αξίες Η Πολιτική οπτική εστιάζει στον συγκρουσιακό χαρακτήρα κάθε οργανωμένου συνόλου και στην συνεχή προσπάθεια για ισχύ και επιβολή 26
Μεταφορικές Περιγραφές - 22 Η οπτική γωνία της Ψυχικής φυλακής τονίζει ότι οι δομές και οι κοινές αξίες μπορούν να μετατραπούν σε συνειδητές και ασυνείδητες ψυχικές παγίδες κτλπ. Καμία οπτική γωνία θέασης των οργανωσιακών φαινομένων δεν είναι καλύτερη από την άλλη. Κάθε οπτική είναι εξ ορισμού περιορισμένης διαγνωστικής εμβέλειας, διότι «Διαβάζει» τα πράγματα μέσα από το δικό της συγκεκριμένο λεξιλόγιο. 27
Μεταφορικές Περιγραφές - 23 Η απάντηση βρίσκεται στη χρήση όλων των οπτικών στην ανάγκη ερμηνείας των φαινομένων, έτσι ώστε να αναδεικνύονται όσο πιο πολλές όψεις της πραγματικότητας, δημιουργώντας μία πληρέστερη εικόνα. Οι οκτώ αυτές μεταφορικές περιγραφές δεν είναι οι μόνες που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε - Η ουσία βρίσκεται στη μετάδοση της λογικής της προσωπικής ερμηνείας και αντιμετώπισης των καταστάσεων με τέτοιο τρόπο ώστε να γινόμαστε παραγωγοί γνώσης. 28
Μεταφορικές Περιγραφές - 24 Ουσιαστικά εξετάζουμε διάφορα πλαίσια σκέψης, που βασίζονται σε διαφορετικές μεταφορικές περιγραφές, για το τι είναι «Οργάνωση και «Διοίκηση» και προσπαθούμε να κατανοήσουμε ότι το μέσον (η διαδικασία της ερμηνείας) είναι πιο σημαντική από το μήνυμα( τις οκτώ οπτικές γωνίεςθεωρίες). 29
Μεταφορικές Περιγραφές - 25 Σκέψου πώς σκέφτεσαι Μείνε ανοιχτός σε διαφορετικές ερμηνείες Μην παγιδεύεσαι σε μονοδιάστατα πλαίσια σκέψης Καλλιέργησε την τέχνη της ερμηνείας ΈΧΕΙΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ 30
Τέλος Ενότητας