Ομιλία Σωτηρούλλας Χαραλάμπους Συνέδριο MIGS 12 Ιουνίου 2015 «I though I was applying as a caregiver» Trafficking in Women for Labour Exploitation in Domestic Work Panel 2 Theoretical Framework of trafficking in Women for Labour in Domestic Work Εδώ και περίπου 20 χρόνια η απασχόληση εργαζομένων γυναικών από τρίτες χώρες στους τομείς των οικιακών εργασιών και της φροντίδας παιδιών και ηλικιωμένων έχει προσλάβει μαζικές διαστάσεις στην Κύπρο. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού για το 2014 στον τομέα οικονομικής δραστηριότητας, δραστηριότητες νοικοκυριών, απασχολούνταν κατά μέσο όρο το 2014 20391 άτομα από τα οποία 19717 είναι γυναίκες (97%) και 674 άνδρες. Το 96%των απασχολούμενων στον τομέα αυτό είναι υπήκοοι από τρίτες χώρες. Η μαζική απασχόληση σ αυτούς τους τομείς οφείλεται κατά κύριο λόγο στα μεγάλα κενά που παρουσιάζει το μοντέλο παροχής υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας και κοινωνικής προστασίας βρεφών, νηπίων, παιδιών, ηλικιωμένων και ατόμων με ειδικές ανάγκες στην Κύπρο. Η έλλειψη κρατικών υποδομών, υποδομών σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης και σε επίπεδο κοινωνικών πρωτοβουλιών όπως και τα ψηλά κόστη φροντίδας συνδυασμένα με το ανεπαρκή ωράριο των ιδιωτικών υποδομών καθιστούν αναγκαία την απασχόληση οικιακών εργαζομένων. Ανασκοπώντας μετά από μια εικοσαετία τις διαδικασίες καθόδου αυτών των εργαζομένων στην Κύπρο, το συμβόλαιο εργασίας, το πλαίσιο εργασίας, τις διαδικασίες αλλαγής εργοδότη, τις διαδικασίες εξέτασης παραπόνων, με σαφήνεια μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι πάσχουν και οδηγούν σε μια κατάσταση όπου αυτοί οι εργαζόμενοι καθίστανται ιδιαίτερα ευάλωτοι σε φαινόμενα ακραίων 1
μορφών εργασιακής εκμετάλλευσης και σε φαινόμενα εμπορίας και διακίνησης. Θα προσπαθήσω ακολούθως να καταδείξω τα στοιχεία εκείνα που συνηγορούν σ αυτό το συμπέρασμα αποτέλεσμα. 1. Διαδικασία καθόδου στην Κύπρο Μεταξύ λόγων και έργων, μεταξύ νόμου και πρακτικής όπως πολλές φορές έχουμε πει υπάρχει μεγάλη απόσταση. Τόσο η σύμβαση του Διεθνές Γραφείου Εργασίας όσο και ο νόμος για την ίδρυση και λειτουργία των ιδιωτικών γραφείων εξεύρεσης εργασίας ρητά αναφέρουν ότι το άτομο που αναζητεί εργασία μέσω ιδιωτικών γραφείων εξεύρεσης εργασίας δεν πρέπει να υπόκειται σε οποιαδήποτε οικονομική επιβάρυνση. Παρά ταύτα είναι κοινό μυστικό ότι άτομα που αναζητούν εργασία στην Κύπρο πληρώνουν υπέρογκα ποσά σε ατζέντηδες στις χώρες καταγωγής τους ή σε διαμεσολαβητές στην Κύπρο για μια θέση εργασίας. Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος είναι η οικονομική εξάρτηση που σε αρκετές περιπτώσεις είναι στα όρια του οικονομικού στραγγαλισμού, και αναγκάζει τα άτομα να αποδέχονται εξευτελιστικούς όρους εργασίας ή να εξαναγκάζονται στην παράνομη εργασία, σε εργασία από τον ένα εργοδότη στον άλλο γιατί πρέπει να πληρώσουν πάση θυσία τα ποσά που έχουν πληρώσει στους ατζέντηδες. Είναι πάμπολλες οι περιπτώσεις όπου ουσιαστικά ο εργαζόμενος για 6 μήνες έως 1 χρόνο μετά την εργοδότηση του δεν επωφελείται τον μισθό του αφού αυτός καταλήγει στο άτομο ή το γραφείο μέσω του οποίου ρυθμίστηκε η εξεύρεση εργασίας. Ένα δεύτερο στοιχείο σ ότι αφορά την διαδικασία καθόδου είναι η άγνοια ή η ελλειπής πληροφόρηση για το είδος της εργασίας που το άτομο καλείται να προσφέρει. Αυτό το γεγονός οδηγεί σε φαινόμενα όπου το άτομο όταν έρθει πλέον στην Κύπρο να βρίσκεται μπροστά σε καταστάσεις στις οποίες να μην μπορεί να αντεπεξέλθει ή σε καταστάσεις εντελώς διαφορετικές από αυτές που του είχαν υποσχεθεί. Το αποτέλεσμα στην προσπάθεια να αντιμετωπίσει αυτές τις καταστάσεις να ωθείται στην παράνομη εργοδότηση και στην εργασιακή εκμετάλλευση. 2
2. Διαδικασία παροχής άδειας εργασίας και εισόδου στην Κύπρο Στον τομέα των οικιακών εργαζομένων παρουσιάζεται η μεγαλύτερη παραδοξότητα σ ότι αφορά την διαδικασία παραχώρησης άδειας εργασίας. Ενώ σ όλες τις άλλες περιπτώσεις αρμόδιος φορέας για εξέταση των αιτημάτων είναι το Υπουργείο Εργασίας, Πρόνοιας κα Κοινωνικών Ασφαλίσεων στις περιπτώσεις αυτών των εργαζομένων αρμόδιος φορέας είναι το Υπουργείο Εσωτερικών. Αυτή η παραδοξότητα πέραν από την διαδικαστική επιπλοκή δημιουργεί μεγάλες δυσκολίες και δυσλειτουργίες κατά τη διαδικασία εξέτασης παραπόνων που κατά βάση καταλήγουν να θέτουν σε δυσχερή θέση τους οικιακούς εργαζόμενους. Να σημειωθεί ότι το προηγούμενο Υπουργικό Συμβούλιο είχε πάρει απόφαση για μεταφορά της αρμοδιότητας για εξέταση των αιτήσεων στο Υπουργείο Εργασίας. 3. Συμβόλαια Εργασίας Πλαίσιο Εργασίας Το πλαίσιο εργασίας των οικιακών εργαζομένων από μόνο του δημιουργεί μια ιδιότυπη σχέση εξαρτημένης εργασίας η οποία εκκολάπτει τις δυνατότητες για εργασιακή εκμετάλλευση. Ποια είναι τα στοιχεία που υποβοηθούν αυτή την κατάσταση; I. Το γεγονός ότι χώρος εργασίας και χώρος κατοικίας είναι ο ίδιος. Αυτό το γεγονός δημιουργεί ιδιαίτερες δυσκολίες. Ο εργοδότης να θεωρεί ότι ο εργοδοτούμενος πρέπει να είναι στην υπηρεσία του 24 ώρες το 24ωρο. Η έννοια της ιδιωτικής ζωής και της ξεκούρασης να είναι δυσδιάκριτη για τους εργαζόμενους. Άνθρωποι με διαφορετικές συνήθειες να πρέπει να συνυπάρχουν σ ένα χώρο και «φυσιολογικά» εκείνος που πληρώνει και του ανήκει ο χώρος να απαιτεί προσαρμογή στις δικές του συνήθειες και απαιτήσεις. II. Η γενικόλογη, αόριστη ως και καθόλου αναφορά σε καθήκοντα που έχει η συγκεκριμένη θέση εργασίας. Παραδείγματος χάρη οι γενικές αναφορές ότι ο εργοδοτούμενος έχει ως καθήκον την φροντίδα του σπιτιού ή την φροντίδα του ηλικιωμένου χωρίς επακριβή περιγραφή καθηκόντων και απαιτήσεων δημιουργεί πεδίο πιέσεων πάνω στους εργαζόμενους, συνεχείς προστριβές και διαφορές μεταξύ εργοδότη εργοδοτούμενου. 3
III. IV. Η απουσία ρυθμίσεων που αφορούν τα θέματα αυξήσεων, επιμέτρησης της πείρας κ.ο.κ. Η μη αναφορά μέσα στο συμβόλαιο στην υποχρέωση συμμόρφωσης του εργοδότη σε βασικές νομοθεσίες που κατοχυρώνουν εργασιακά δικαιώματα. 4.Διαδικασία Εξέτασης παραπόνων διαδικασίες, επιθεωρήσεις, απουσία συλλογικής εκπροσώπησης Η διαδικασία εξέτασης παραπόνων για τις οικιακές εργαζόμενες είναι μια ψυχοφθόρα, επίπονη και δυσλειτουργική διαδικασία από την αρχή μέχρι το τέλος. Σ αυτή συμβάλλει και το δυαδικό του συστήματος. Το παράπονο υποβάλλεται στο Τμήμα Εργασιακών Σχέσεων στην όλη όμως διαδικασία εμπλέκεται ειδική επιτροπή της οποίας προεδρεύει το Τμήμα Αλλοδαπών. Σ ότι αφορά τις επιθεωρήσεις αυτές είναι ανύπαρκτες (η ιδιομορφία ότι ο τόπος εργασίας είναι και η ιδιωτική κατοικία είναι ένα πρόβλημα και σ αυτόν τον τομέα). Ανύπαρκτη είναι και η απουσία συλλογικής εκπροσώπησης για λόγους αντικειμενικούς και υποκειμενικούς. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι στα αρχικά συμβόλαια υπήρχε πρόνοια που έθετε σε περιορισμό το δικαίωμα της οργάνωσης σε συνδικαλιστικές οργανώσεις. Εξαιρετικά προβληματική είναι και η πρόνοια που θέτει χρονικό περιορισμό στην διαδικασία αλλαγής εργοδότη. 5.Συμπεράσματα Εισηγήσεις Είναι φανερό ότι το όλο πλαίσιο εργοδότησης όπως έχει κτιστεί έχει κενά, προβληματικές διαδικασίες και πρόνοιες που υποβοηθούν, κάποιος μπορεί βάσιμα να ισχυριστεί ότι και εκκολάπτουν φαινόμενα διακίνησης και εργασιακής εκμετάλλευσης. Είναι ένα πλαίσιο του οποίου η φιλοσοφία είναι προσανατολισμένη περισσότερο στο να διασφαλίσει την εξάρτηση του εργοδοτούμενου από τον εργοδότη παρά την ύπαρξη δυο μερών όπου το κάθε μέρος έχει και δικαιώματα και υποχρεώσεις. Για να αλλάξει η κατάσταση χρειάζεται ακριβώς να καταργηθούν ή να αδυνατίσουν εκείνα τα στοιχεία που οδηγούν σ αυτά τα αποτελέσματα. 4
Τι εισηγούμαστε: Να υπάρξει συνεργασία των αρμόδιων κρατικών υπηρεσιών με τις αντίστοιχες κρατικές υπηρεσίες των χωρών καταγωγής έτσι που η κάθοδος των εργαζομένων να γίνεται μόνο μέσα από ελεγμένα και πιστοποιημένα με βάση τις διεθνές συμβάσεις ιδιωτικών γραφείων εργασίας. Να υπάρξει απεμπλοκή από την ταύτιση χώρου εργασίας και χώρου κατοικίας. Στο συμβόλαιο εργασίας να είναι σαφώς καταγραμμένοι οι όροι απασχόλησης, τα καθήκοντα και οι απαιτήσεις της θέσης όπως και θέματα αυξήσεων, τιμαριθμικά επιδόματα κ.α. Η όλη διαδικασία να αναληφθεί εξ ολοκλήρου από το Υπουργείο Εργασίας. Οι υπηρεσίες που εμπλέκονται στη διαδικασία εξέτασης παραπόνων να υποβοηθούν στην εξεύρεση νέου εργοδότη. Η Κυπριακή Δημοκρατία να προχωρήσει στην κύρωση της σύμβασης του Διεθνές Γραφείου Εργασίας για τους οικιακούς εργαζόμενους. Να αναληφθούν πλατιές και συντονισμένες εκστρατείες ενημέρωσης γύρω από τα θέματα της διακίνησης και των προνοιών της νομοθεσίας. 5