ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΛΑΡΙΣΑΣ ΣΧΟΛΗ ΣΤΕΦ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Visible Analyst ρ. Γεωργία ΓΚΑΡΑΝΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 3 Εργαστήριο 1: Γνωρίζοντας την Visible Analyst 5 Εργαστήριο 2: Βασικές ιαγραµµατικές Έννοιες (Μέρος 1 ο ) 16 Εργαστήριο 3: Βασικές ιαγραµµατικές Έννοιες (Μέρος 2 ο ) 31 Πρακτική Εφαρµογή-Ασκήσεις Εργαστήριο 4: οµηµένες Τεχνικές Μοντελοποίησης 33 Εργαστήριο 5: ιαγράµµατα Λειτουργικής Ανάλυσης-Ασκήσεις 43 Εργαστήριο 6: Μοντελοποίηση διαδικασίων 47 Εργαστήριο 7: ιαγράµµατα Ροής εδοµένων-ασκήσεις 63 Εργαστήριο 8: Μοντελοποίηση οντοτήτων-συσχετίσεων 67 Εργαστήριο 9: Χρησιµοποιώντας Μοντέλα Ο-Σ για την 80 Υλοποίηση Βάσεων εδοµένων Εργαστήριο 10: Αντικειµενοστραφής µοντελοποίηση 84 Εργαστήριο 11: Επανάληψη-Γενικές Ασκήσεις 99 2

Εισαγωγή Ένα Πληροφοριακό Σύστηµα (ΠΣ) είναι ένα οργανωµένο σύστηµα που αποτελείται από ανθρώπους, υλικό, λογισµικό και διαδικασίες. Το ΠΣ, µέσα στα πλαίσια λειτουργίας ενός επιχειρησιακού συστήµατος (επιχείρησης ή οργανισµού), έχει ως σκοπό την παραλαβή δεδοµένων από διάφορες πηγές, την επεξεργασία αυτών των δεδοµένων και τη µετατροπή τους σε πληροφορίες, στηριζόµενο σε κάποιες προδιαγραφές τις οποίες καθορίζουν οι χρήστες του Πληροφοριακού Συστήµατος και τις υλοποιούν οι αναλυτές. Ο Αναλυτής ενός ΠΣ είναι ο άνθρωπος-κλειδί για την ανάπτυξή του. Ο στόχος του είναι να συλλάβει, να σχεδιάσει και να κατασκευάσει ένα νέο ΠΣ, το οποίο να λειτουργεί αποδοτικά, αποτελεσµατικά και οικονοµικά. Η αλµατώδης ανάπτυξη της πληροφορικής, καθώς και η αυξανόµενη χρήση της για την επεξεργασία δεδοµένων, σε συνδυασµό µε τη διάδοση του ιαδικτύου, συνετέλεσαν στο να αυξηθεί σηµαντικά η ανάγκη σε αναλυτές. Στο εργαστήριο του µαθήµατος Σχεδιασµός Πληροφοριακών Συστηµάτων οι φοιτητές θα γνωρίσουν καλύτερα τη δουλειά του αναλυτή Πληροφοριακού Συστήµατος. Η µεγαλύτερη έµφαση δίνεται στις τεχνικές, τα εργαλεία και τις µεθόδους που υποστηρίζουν το έργο του αναλυτή, στην πειθαρχηµένη και σωστή χρήση τους καθώς και στη διασύνδεση και ενοποίησή τους σε µια ολοκληρωµένη διαδικασία, µε στόχο τη σωστή σχεδίαση του ΠΣ για να ικανοποιεί τον επιδιωκόµενο σκοπό. Οι φοιτητές καλούνται να εξασκηθούν, χρησιµοποιώντας το πρόγραµµα Visible Analyst, σε τεχνικές διαγραµµατικής σχεδίασης ενός Πληροφοριακού Συστήµατος. Οι τεχνικές αυτές βοηθούν στο να ορίσουµε, να περιγράψουµε και να αναπαραστήσουµε ένα ΠΣ. Επίσης, βοηθούν να γίνει το ίδιο µε βασικά στοιχεία ΠΣ, όπως είναι τα δεδοµένα, και οι επεξεργασίες στις οποίες εµπλέκονται. Το πλεονέκτηµα όλων των τεχνικών είναι ότι µπορούν να περιγράψουν µεγάλο όγκο πληροφοριών µε σαφή και συνοπτικό τρόπο. Επιπλέον, η χρήση των τεχνικών αυτών µπορεί να κάνει πιο εύκολη, κατανοητή και αξιόπιστη τη δουλειά των αναλυτών του ΠΣ. Όλες οι τεχνικές αυτές αποτελούν µια διεθνώς αποδεκτή και κατανοητή γλώσσα επικοινωνίας. Η καλή γνώση της αποτελεί πλεονέκτηµα για όποιον πρόκειται να δουλέψει στην ανάπτυξη ΠΣ και σε ευρύτερη κλίµακα για έναν καλό επιστήµονα πληροφορικό. 3

Στα εργαστήρια θα ασχοληθούµε µε τέσσερεις διαφορετικές διαγραµµατικές τεχνικές: 1. ιαγράµµατα Λειτουργικής Ανάλυσης, 2. ιαγράµµατα Ροής εδοµένων, 3. ιαγράµµατα Οντοτήτων/Συσχετίσεων, 4. ιαγράµµατα Τάξης Για κάθε µία από αυτές τις διαγραµµατικές τεχνικές υπάρχει µια σύντοµη θεωρητική παρουσίαση, ανάπτυξη µιας εφαρµογής µέσα από µια σειρά καλά διατυπωµένων βηµάτων και τέλος, ανάπτυξη, από τη πλευρά του φοιτητή, ασκήσεων βασισµένες στη θεωρία και την εφαρµογή που προηγήθηκαν. 4

Εργαστήριο 1 Γνωρίζοντας την Visible Analyst Εισαγωγή Τα εργαλεία CASE (Computer Aided Software Engineering) αποτελούν τη βάση για τον ορισµό, σχεδιασµό, κατασκευή, εξέταση, τεκµηρίωση και υποστήριξη πληροφοριακών συστηµάτων και προϊόντων λογισµικού. Τα εργαλεία CASE βασίζονται στην λογική ανάλυση του πραγµατικού κόσµου σε κατανοητά µοντέλα, µεθόδους και εξαρτήµατα. Τα εργαλεία CASE έχουν µηχανισµούς για να εκτιµούν τις τρέχουσες πληροφοριακές δραστηριότητες, να ορίζουν προτεινόµενες αλλαγές, να παράγουν και να καθιστούν έγκυρες νέες πληροφοριακές µεθόδους καθώς και να επικεντρώνονται στις αλλαγές που θα βελτιώνουν την απόδοση και την λειτουργία ενός οργανισµού. Η επιτυχηµένη λειτουργία των εργαλείων CASE απαιτεί την κατανόηση βαθύτερων εννοιών και της λογικής καθώς και µια καλύτερη γνώση της λειτουργίας και χρήσης των εργαλείων CASE. Η Visible Analyst δηµιουργήθηκε για να κάνει την υλοποίηση των τεχνικών CASE µια πρακτική, φυσική και εύκολη στην εκτέλεση διεργασία. Η Visible Analyst ενοποιεί όλες τις φάσεις σχεδιασµού, ανάλυσης και παραγωγής κώδικα. Παρέχει ευκολίες για την µοντελοποίηση λειτουργιών (function), αντικειµένων/τάξεων (object/class), διαγραµµάτων µετάβασης καταστάσεων (state transition diagrams), δεδοµένων (data), ροών δεδοµένων (data flow), δράσεων (activity), περιπτώσεων χρήσης (use cases), διαγραµµάτων ακολουθίας (sequence diagrams) και διαγραµµάτων συνεργασίας (collaboration diagrams) για ένα ΠΣ. Επίσης, παρέχει µια ενοποιηµένη αποθήκη (repository) που αποτελείται από τα στοιχεία του µοντέλου που έχουν οριστεί, εκτεταµένους επιπρόσθετους ορισµούς και ελεύθερες σηµειώσεις καθώς και ορισµούς πεδίων για την σχεδίαση και ανάπτυξη µεθόδων. Η αποθήκη της Visible Analyst χρησιµοποιείται για αναφορές του περιεχοµένου εργασιών και για να παράγει διαφορετικές φόρµες σχήµατος και εφαρµογές κώδικα λογισµικού. Τα εργαστήρια καλύπτουν την εκµάθηση της Visible Analyst καθώς και την κατανόηση βασικών εννοιών σχετικών µε τα Case tools. Αυτές οι έννοιες είναι απλές και λογικές και επιτρέπουν το σπάσιµο του πολύπλοκου πραγµατικού κόσµου σε µικρότερα κοµµάτια πιο εύχρηστα, τα οποία µπορούν να οριστούν πιο γρήγορα και στη συνέχεια 5

να δηµιουργήσουν λειτουργικά κοµµάτια, που θα λειτουργούν στον πολύπλοκο πραγµατικό κόσµο. Καθένα από τα Case µοντέλα αποτελεί µια διαφορετική εικόνα του πραγµατικού κόσµου. Η Visible Analyst συνδέει αυτά τα µοντέλα και παρέχει ένα µέσο που τα χρησιµοποιεί για να ορίζει και να υπολογίζει τρέχουσες πληροφοριακές λειτουργίες. Προτεινόµενες αλλαγές στις πληροφοριακές διαδικασίες και αλληλουχίες αντανακλούνται στα Case µοντέλα και στη συνέχεια χρησιµοποιούνται για να δηµιουργήσουν ένα καινούριο σετ για τις προτεινόµενες αλλαγές. Οι αναλυτές, σχεδιαστές και χρήστες αλληλοεπιδρούν µε τα µοντέλα της Visible Analyst και την αποθήκη δεδοµένων για να επαληθεύσουν και να καταστήσουν έγκυρα τα βήµατα και τις διαδικασίες για τις επιχειρήσεις τους. Όταν η αρχιτεκτονική του νέου πληροφοριακού συστήµατος θεωρηθεί σωστή, ο σχεδιαστής λογισµικού ορίζει και χτίζει τα νέα εξαρτήµατα και τον κώδικα. Η Visible Analyst υποστηρίζει τον ορισµό και εγγραφή ψευδοκώδικα στην αποθήκη της. Από αυτούς τους ορισµούς και το µοντέλο δεδοµένων, η Visible Analyst παράγει σχήµα βάσεων δεδοµένων, SQL κώδικα και κώδικα δηµιουργίας του κελύφους της εφαρµογής (application shell code). Σύνοψη CASE εννοιών Οι CASE έννοιες ασχολούνται µε τη δηµιουργία και τον ορισµό διαφορετικών µοντέλων του πραγµατικού κόσµου και στη συνέχεια χρησιµοποιούν αυτά τα µοντέλα για να αναλύσουν και να αναπτύξουν αλλαγές και τροποποιήσεις στις διαδικασίες πληροφοριών των επιχειρήσεων. Μερικά από αυτά τα µοντέλα παρέχουν ορισµούς τεκµηριωµένων αντικειµένων, όπως για παράδειγµα λειτουργίες επιχείρησης, αντικειµένων και οντότητες δεδοµένων. Άλλα δείχνουν ροές δεδοµένων, συνδέσµους ή σχέσεις του ενός µε το άλλο. Μερικά µοντέλα αναπτύσσονται και επεκτείνονται, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στην πραγµατικότητα, ενώ άλλα δηµιουργούνται σαν στιγµιότυπα. Οι απόψεις γίνοται γραφικά, χρησιµοποιώντας συµβολικά αντικείµενα, συνδετικές γραµµές και κανόνες λογικής και δοµής. Τα αντικείµενα παίρνουν ονόµατα που ονοµάζονται «ετικέτες» (labels), οι οποίες αποθηκεύονται στην αποθήκη δεδοµένων (data repository) ως δεδοµένα εισόδου που µπορούν να ανακληθούν, να επεκταθούν και να χρησιµοποιηθούν για να ορίσουν και να τεκµηριώσουν τα περιεχόµενα της εργασίας. Υπάρχουν λογικοί κανόνες για πολλά µέρη του µοντέλου. Τα µοντέλα µπορούν να εξεταστούν και να αξιολογηθούν για πληρότητα, συνέπεια, τήρηση κανόνων και για άλλους παράγοντες. Όλα τα µοντέλα και η αποθήκη σχετίζονται, µερικά µοιράζονται 6

κοινά στοιχεία, όπως βάσεις δεδοµένων, αντικείµενα και/ή ενέργειες. Η ικανότητα να πάµε από το ένα µοντέλο στο άλλο και να δουλεύουµε σε διαφορετικά µοντέλα διαφορετικές χρονικές στιγµές είναι πολύ κρίσιµη για ένα πετυχηµένο εργαλείο CASE. Οι κανόνες του CASE ασχολούνται µε τον έλεγχο της συνέπειας και των λογικών δοµών όπως ονόµατα και συνδέσµους. Λάθη που υπάρχουν στα µοντέλα αναφέρονται κατά τη διάρκεια της διαδικασίας «analyze». Αυτά τα λάθη πρέπει να διορθωθούν, ώστε να διατηρηθεί η συνέπεια και η ορθότητα των µοντέλων. Παρόλα αυτά, η Visible Analyst, αντίθετα µε τους άλλους µεταγλωττιστές, επιτρέπει τη συνέχεια µε οποιαδήποτε λογική CASE πράξη/λειτουργία, χωρίς να περιµένει να διορθωθούν όλα τα λάθη. Αυτό σας επιτρέπει να συνεχίσετε την εργασία, σας αφήνει όµως υπεύθυνους για να επιστρέψετε και να διορθώσετε τα λάθη που αφήσατε. Τα βασικά CASE µοντέλα Τα βασικά CASE µοντέλα περιλαµβάνουν: Functional Decomposition Model Μοντέλο Λειτουργικής Ανάλυσης είχνει τις λειτουργίες και τις διαδικασίες των επιχειρήσεων σχεδιασµένες σε ιεραρχική δοµή. Entity Relationship Model Μοντέλο Οντοτήτων-Συσχετίσεων είχνει τις οντότητες (entities) της εφαρµογής και τις σχέσεις (relationships) µεταξύ των οντοτήτων. Οι ιδιότητες των δεδοµένων ορίζονται για τις οντότητες µέσω της αποθήκης και στη συνέχεια φαίνονται στο διάγραµµα. Οντότητες και συσχετίσεις µπορούν να επιλεγούν σε υποσύνολα και να δηµιουργήσουν «απόψεις» του µοντέλου δεδοµένων. Use Case Model Μοντέλων Περιπτώσεων Χρήσης είχνει τις σχέσεις µεταξύ του χρήστη και του υπολογιστικού συστήµατος. 7

Object Model Μοντέλο Αντικειµένων είχνει τάξεις αντικειµένων, υποτάξεις και κληρονοµικότητα. Ορίζει επίσης δοµές για µια εφαρµογή. Collaboration Model Μοντέλο Συνεργασίας είχνει την αλληλεπίδραση ανάµεσα στα αντικείµενα και τους συνδέσµους ανάµεσά τους. State Transition Model Μοντέλο Μετάβασης Κατάστασης είχνει τον τρόπο µε τον οποίο τα αντικείµενα µεταβάλλονται από και προς διαφορετικές καταστάσεις ή συνθήκες και τα γεγονότα ή εναύσµατα που προκαλούν τις αλλαγές µεταξύ των διαφορετικών καταστάσεων. Process Model Μοντέλο ιαδικασιών είχνει τον τρόπο µε τον οποίο συµβαίνουν τα πράγµατα σε µία επιχείρηση µέσω µιας σειράς ενεργειών, δραστηριοτήτων, αποθεµάτων, εισόδων και εξόδων. Οι ενέργειες αναλύονται σε περισσότερες λεπτοµέρειες, παράγοντας µια ιεραρχική δοµή. Product Model Μοντέλο Προϊόντων είχνει έναν ιεραρχικό, προς τα κάτω σχεδιασµένο χάρτη για το πώς η εφαρµογή θα προγραµµατιστεί, κατασκευαστεί, συγκροτηθεί και δοκιµαστεί. Activity Model Μοντέλο ραστηριοτήτων Είναι µια ειδική κατηγορία διαγράµµατος κατάστασης, όπου οι καταστάσεις αναπαριστούν την απόδοση ενεργειών ή υποδραστηριοτήτων. Αλλαγές προκαλούνται µε την ολοκλήρωση ενεργειών ή υποδραστηριοτήτων. 8

Sequence Model Μοντέλο Ακολουθίας είχνει τον τρόπο µε τον οποίο τα διάφορα αντικείµενα συνεργάζονται. Repository or Library Model Μοντέλο Αποθήκης ή Βιβλιοθήκης Αποθηκεύει τις εγγραφές από όλα τα εγγραφόµενα αντικείµενα και τις σχέσεις των διαγραµµάτων, λαµβάνοντας υπόψη τον ορισµό λεπτοµερειών και προεκτάσεων ξεχωριστών πραγµάτων. Χρησιµεύει για εκτιµήσεις, αναφορές και παραγωγή λεπτοµερειών σχετικά µε ένα έργο και τα προϊόντα του. Υπάρχουν πέντε «κλειδιά» για να χρησιµοποιήσει κανείς τη Visible Analyst ή οποιοδήποτε άλλο CASE εργαλείο. Το πρώτο «κλειδί» είναι να αναπτύξει κανείς τις επιστηµονικές γνώσεις τις οποίες θα εφαρµόσει και να ακολουθήσει τα βήµατα και τις διεργασίες της τεχνικής που χρειάζεται. Το δεύτερο «κλειδί» είναι να αναπτύξει κανείς τις ικανότητες για να κατανοήσει εννοιολογικά τα µοντέλα CASE και να αναπαραστήσει τις απαιτήσεις του πραγµατικού κόσµου. Το τρίτο «κλειδί» είναι να είναι κανείς συνεπής µε το πώς ορίζει και περιγράφει τον πραγµατικό κόσµο. Το τέταρτο «κλειδί» είναι να είναι κανείς πλήρης µε όλους τους ορισµούς όλων των µεγάλων µερών των εφαρµογών του πραγµατικού κόσµου. Το πέµπτο «κλειδί» είναι να προχωρήσει σταδιακά από τις εννοιολογικές στις τελεστικές προδιαγραφές και στην κατασκευή µιας διεργασίας πληροφοριακού συστήµατος. Αρχιτεκτονική της Visible Analyst Τα βασικά µέρη από τα οποία αποτελείται η Visible Analyst είναι: ένα σετ από διαγραµµατικά εργαλεία, µια µονάδα κανόνων και µια αποθήκη δεδοµένων. Τα διαγραµµατικά εργαλεία χρησιµοποιούνται στη δηµιουργία διαγραµµάτων και παρέχουν επίσης βασικές πληροφορίες για τις χρήσεις των διαγραµµάτων. Ένα σύστηµα σχεδιάζεται και δηµιουργείται σύµφωνα µε κάποιους κανόνες και οι κανόνες διαχειρίζονται τις µεθοδολογίες των εργαλείων της Visible Analyst για σένα. Η Visible Analyst σου επιτρέπει να διαλέξεις το σετ των κανόνων σαν κατευθυντήριες γραµµές για την ανάπτυξη του συστήµατός σου. Αυτοί οι κανόνες είναι απαραίτητοι, για να καθορίσουν την εµφάνιση των διαγραµµάτων σου καθώς και την συνολική δοµή του συστήµατος. Για τις ανάγκες των εργαστηρίων θα µάθετε τις τεχνικές που υποστηρίζει η Visible Analyst καθώς και τον τρόπο µε τον οποίο θα σχεδιάζετε το σετ των κανόνων 9

που θα χρησιµοποιείτε και τα διαφορετικά είδη συµβόλων που χρησιµοποιούνται για καθεµιά µεθοδολογία κανόνων. Η αποθήκη ελέγχου (repository module) ελέγχει τις ανεξάρτητες αποθήκες από κάθε εργασία σας. Η αποθήκη µιας εργασίας αποθηκεύει λεπτοµερείς πληροφορίες για τα αντικείµενα που χρειάζονται στην ανάπτυξη του συστήµατος. Ένα αντικείµενο στην αποθήκη περιλαµβάνει διεργασίες, οντότητες, γραµµές σχέσεων, τάξεις κ.λπ. Ο τύπος της πληροφορίας που περιλαµβάνεται σε µια αποθήκη για κάθε αντικείµενο εµπεριέχει περιγραφή, σύνθεση, τιµές και έννοιες, αναφορές σε θέσεις και άλλες πολύ συγκεκριµένες πληροφορίες. Η αποθήκη κάνει τη Visible Analyst ένα πολύ σηµαντικό εργαλείο ανάπτυξης συστηµάτων. Η Visible Analyst είναι πολύ περισσότερο από ένα απλό εργαλείο για διαγράµµατα. Η αποθήκη της και το σετ των κανόνων παρέχει ορισµούς, τεκµηριώσεις και συνεπείς δυνατότητες για ολόκληρο το σύστηµα. Σχ.1.1: Επιφάνεια εργασίας στη Visible Analyst 10

Άσκηση 1: Βρέστε και σηµειώστε πάνω στην παραπάνω εικόνα ποιες είναι οι 4 εργαλειοθήκες: Standard Tool Bar, Diagram Tool Bar, View Tool Bar, Font Tool Bar καθώς και η Control Bar, το Object Browser και το Project Root. Επιλέγοντας ένα Αντικείµενο ιαγράµµατος Ένα αντικείµενο διαγράµµατος είναι οιτιδήποτε υπάρχει σε ένα διάγραµµα: σύµβολο, γραµµή, κείµενο ή µπλοκ. Όταν επιλέγετε ένα αντικείµενο µε το ποντίκι, αυτό γίνεται το «επιλεγµένο αντικείµενο» και µπορείτε να εκτελέσετε διάφορες λειτουργίες σ αυτό. Υπάρχουν 5 διαφορετικοί τρόποι για να επιλέξετε ένα αντικείµενο. Άσκηση 2: Μπορείτε να τους βρείτε; 1. 2. 3. 4. 5. Επιλογή ενός µπλοκ Για να επιλέξετε ένα µπλοκ, δηλ. µια οµάδα αντικειµένων σε ένα διάγραµµα, πατήστε και κρατήστε το αριστερό κουµπί από το ποντίκι και σύρτε το ποντίκι, έτσι ώστε να σχηµατίσει ένα κουτί γύρω από τα αντικείµενα. Όλα τα αντικείµενα που είναι ολόκληρα µέσα στο κουτί αλλάζουν χρώµα για να δείξουν ότι είναι επιλεγµένα. Όταν ένα µπλοκ είναι επιλεγµένο, µπορείτε να εκτελέσετε διάφορες λειτουργίες σ αυτό, όπως για παράδειγµα αποκοπή, επικόλληση, µετακίνηση, αλλαγή ρυθµίσεων κειµένου για τα περιλαµβανόµενα αντικείµενα και άλλες πράξεις. Άσκηση 3: Βρείτε 3 τρόπους για να αναιρέσετε την επιλογή ενός αντικειµένου: 1. 2. 11

3. Άσκηση 4: 1. Επιλέξτε ένα αντικείµενο. 2. Επιλέξτε µια οµάδα αντικείµενων. 3. Αναιρέστε την επιλογή ενός αντικειµένου. Shortcut Keys Τα Shortcut Keys παρέχουν γρήγορη πρόσβαση σε διάφορες λειτουργίες, χωρίς να χρειάζεται να χρησιµοποιούµε το µενού. Άσκηση 5: Βρείτε τι λειτουργίες κάνουν τα επόµενα Shortcut Keys: CTRL+A CTRL+C CTRL+D CTRL+E CTRL+F CTRL+L CTRL+N CTRL+O CTRL+P CTRL+Q CTRL+R CTRL+S CTRL+T CTRL+U 12

CTRL+V CTRL+Y CTRL+X CTRL+Z DEL F1 ALT+R SHIFT+F1 SHIFT+F10 Άλλος τρόπος για να έχετε πρόσβαση σε µια εντολή του µενού, χωρίς να χρησιµοποιήσετε το ποντίκι, είναι να πατήσετε το ALT και στη συνέχεια το γράµµα µε το οποίο αρχίζει η εντολή του µενού που θέλετε να επιλέξετε. Για παράδειγµα, για να επιλέξετε το µενού File πατήστε το ALT και στη συνέχεια το F. Μπάρα ελέγχου (Control Bar) Η µπάρα ελέγχου βρίσκεται πάνω από το χώρο εργασίας διαγραµµάτων και σας παρέχει γρήγορη πρόσβαση στις πιο συνηθισµένες λειτουργίες και τύπους αντικειµένων που µπορούν να εισαχθούν σε ένα διάγραµµα. Η µπάρα ελέγχου µπορεί να περιλαµβάνει µέχρι 4 µπάρες εργαλείων. Η στάνταρ εργαλειοθήκη περιλαµβάνει βασικά κουµπιά, όπως Select Project, Open Diagram, κλπ. Η διαγραµµατική εργαλειοθήκη περιλαµβάνει τα σύµβολα, γραµµές, και κουµπιά κειµένου σχετικά µε το τρέχον διάγραµµα. Η εργαλειοθήκη απεικόνισης (view) περιλαµβάνει ελέγχους που αλλάζουν τη µεγέθυνση/σµίκρυνση (zoom) καθώς και το επίπεδο άποψης οντοτήτων/τάξεων. Η εργαλειοθήκη γραµµατοσειρών περιλαµβάνει ελέγχους που αλλάζουν τα τρέχοντα χαρακτηριστικά των γραµµάτων, όπως για παράδειγµα τύπο γραµµάτων, µέγεθος γραµµάτων κ.λπ. Μπορείτε να αλλάξετε τη µπάρα ελέγχου επιλέγοντας Control Bar από το µενού Options και εµφανίζοντας το Customize Control Bar κουτί διαλόγου. Χρησιµοποιώντας το µπορείτε να επιλέξετε τις εργαλειοθήκες που θέλετε να εµφανίζονται και να 13

επιλέξετε επιλογές για τη µπάρα ελέγχου, όπως Show Tooltips, Large Buttons, Flat Buttons, Hot Buttons. Μπορείτε επίσης να πατήσετε µε το δεξί κουµπί του ποντικιού τη µπάρα ελέγχου, για να εµφανίσετε ιδιότητες που σας επιτρέπουν να έχετε πρόσβαση στις εργαλειοθήκες ή να επιλέξετε την εντολή Customize. Άσκηση 6: Βρείτε τι συµβαίνει όταν δεν είναι επιλεγµένη η εντολή Docked από το Diagram Tools στο Customize κουτί διαλόγου. Το πλήκτρο χρησιµοποιείται για να αλλάξετε την κατάσταση σε κατάσταση επιλογής. Στην κατάσταση επιλογής αντικείµενα µπορούν να επιλεγούν σε ένα διάγραµµα για να αλλάξουν ή να µετακινηθούν ή ένα κουτί µπορεί να σχεδιαστεί γύρω από πολλά αντικείµενα για µετακίνηση, αποκοπή, επικόλληση ή αλλαγή στις ρυθµίσεις κειµένου. Άσκηση 7: Επιλέξτε ένα από τα σύµβολα σχεδίασης από τη µπάρα ελέγχου και προσθέστε το στο διάγραµµα και θα διαπιστώσετε ότι ο κέρσορας αµέσως αλλάζει για να δείξει σε τι κατάσταση βρίσκεστε. Άσκηση 8: Παρατηρήστε τι κάνει η εντολή Object Browser, όταν είναι επιλεγµένη ή όχι στο µενού Options. Άσκηση 9: Πειραµατιστήτε για να εξοικιωθείτε µε τα 9 µενού που εµφανίζονται στη Visible Analyst και παρατηρήστε τι κάνουν οι διάφορες εντολές στο καθένα από αυτά. File Menu Edit Menu View Menu Options Menu Repository Menu Diagram Menu 14

Tools Menu Windows Menu Help Menu Άσκηση 10: Βρείτε αν υπάρχουν έτοιµα project στη Visible Analyst και ποια είναι αυτά; Άσκηση 11: Ενεργοποιήστε το χάρακα και το πλέγµα για να είναι πιο εύκολη η σχεδίαση ενός διαγράµµατος. Θα δούµε µια-µια όλες τις εντολές που υπάρχουν στα διάφορα µενού σε επόµενα εργαστήρια. 15

Εργαστήριο 2 Βασικές ιαγραµµατικές Έννοιες (Μέρος 1 ο ) Εισαγωγή Το µάθηµα αυτό αποτελεί µια εισαγωγή στα διαγραµµατικά εργαλεία. Συγκεκριµένα, αντικείµενο του µαθήµατος είναι η διδασκαλία των βασικών τεχνικών για τη δηµιουργία και τροποποίηση κάθε τύπου διαγράµµατος σε Visible Analyst. Χρησιµοποιούµε τη µη δοµηµένη διαγραµµατική µορφή, που δεν απαιτεί από κάποιον «να ακολουθήσει τους δοµηµένους κανόνες». Αυτό µας επιτρέπει να επικεντρωθούµε στα βασικά της σχεδιαστικής διαδικασίας, χωρίς να µας ενδιαφέρουν οι κανόνες και η αποθήκη. Μερικές φορές θέλετε να σχεδιάσετε απλώς ένα διάγραµµα, όχι ως τµήµα της διαδικασίας ανάλυσης ή σχεδίασης µιας εργασίας. Επίσης, µερικά διαγράµµατα δηµιουργηµένα από κάποιους συγκεκριµένους τύπους διαγραµµάτων, όπως διαγράµµατα clusters στα διαγράµµατα οντοτήτων-συσχετίσεων (ERDs), είναι πάντοτε µη δοµηµένα. Πρέπει κανείς να γνωρίζει πώς να έχει πρόσβαση σ αυτά. Οι βασικές τεχνικές για το σχεδιασµό διαγραµµάτων ισχύουν για µη δοµηµένα καθώς και δοµηµένα διαγράµµατα. Μπορούµε επίσης να χρησιµοποιούµε τα διαγράµµατα τύπου DFD καθώς και τα διαγράµµατα τύπου ERD, για να διδάξουµε τις βασικές διαγραµµατικές τεχνικές, αλλά δεν έχουν όλοι οι χρήστες την έκδοση της Visible Analyst που περιέχει όλους τους τύπους διαγραµµάτων. Όµως, όλα τα πακέτα της Visible Analyst έχουν δυνατότητες µη δοµηµένων διαγραµµάτων. Το διάγραµµα που σχεδιάζεται στο µάθηµα αυτό δεν είναι τίποτα άλλο παρά µια άσκηση και βέβαια δεν είναι τµήµα κανενός άλλου µαθήµατος. ηµιουργώντας ένα καινούριο project Κάθε project που δηµιουργούµε παριστάνει ένα ολοκληρωµένο σύστηµα. Ένα project µπορεί επίσης να αποτελεί ένα κοµµάτι ενός πολύ µεγάλου συστήµατος. ιατηρώντας ολόκληρο το σύστηµα σε ένα µόνο project, η Visible Analyst εγγυάται ότι ολόκληρο το σύστηµα παραµένει συνεπές κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ανάπτυξης παρά ελέγχοντας για συνολική συνέπεια όταν όλα τα κοµµάτια συγχωνεύονται. Η LAN έκδοση της Visible Analyst επιτρέπει πολλούς σχεδιαστές να δουλεύουν διαγράµµατα του ίδιου project. 16

Άνοιγµα του µενού: Ονοµασία του Project: Περιγραφή του project: 1. Επιλέξτε το µενού File µε το αριστερό κουµπί του ποντικιού. 2. Επιλέξτε Νew Project. Εµφανίζεται ένα κουτί διαλόγου. 3. Πληκτρολογήστε TUTOR στο πεδίο Project Name. Ένα όνοµα project µπορεί να είναι µέχρι 128 χαρακτήρες. Πρέπει να αρχίζει µε γράµµα και µπορεί να αποτελείται από γράµµατα και αριθµούς. 4. Πατήστε τον κέρσορα µέσα στο κουτί Description. Πληκτρολογήστε τη λέξη Tutorial Project. οκιµάστε να πάτε τον κέρσορα στο ίδιο κουτί µε τη βοήθεια του TAB. Τα επόµενα βήµατα σας βοηθούν να εξοικειωθείτε µε τις διαθέσιµες επιλογές όταν δηµιουργείτε ένα project. Επιλογή της Database Engine: Επιλογή των κανόνων που θα εφαρµόζονται: Επιλογή ERD Notation: 5. Επιλέξτε Βtrieve για Database Engine. Το Βtrieve περιλαµβάνεται στη Visible Analyst. 6. Στο κουτί που ονοµάζεται Rules επιλέξτε Gane & Sarson. Σ αυτό το σηµείο επιλέγετε τους κανόνες που θέλετε να εφαρµόζονται στο project. Ένα αδόµητο διάγραµµα δεν ακολουθεί κάποιους κανόνες, αλλά είναι απαραίτητο να επιλέγετε τον τύπο των κανόνων που θα εφαρµόζονται σε όλα τα διαγράµµατα που πιθανόν να δηµιουργηθούν σ αυτό το project. 7. Στην περιοχή µε τίτλο ERD Notation η προεπιλογή είναι Crowsfoot. Αυτό επιλέγει τον τύπο της γραµµής συσχέτισης που θα χρησιµοποιήσετε στα ιαγράµµατα Οντοτήτων- Συσχετίσεων. 8. Στο κουτί µε τίτλο Names Per Relationship, η προεπιλογή είναι 2. Αυτό αναφέρεται στον τρόπο 17

Ενεργοποίηση του project: µε τον οποίο οι γραµµές συσχέτισης χαρακτηρίζονται. 9. Επιλέξτε ΟΚ, για να ενεργοποιήσετε το project. Το κουτί διαλόγου New Diagram εµφανίζεται αυτόµατα. Μόλις δηµιούργησατε ένα project. Το όνοµα του project εµφανίζεται στο κάτω δεξιό µέρος της επιφάνειας εργασίας της εφαρµογής. Αν κλείσετε τη µπάρα βοήθειας από το µενού Options το όνοµα του project δεν εµφανίζεται. Το επόµενο βήµα είναι να δηµιουργήσετε ένα διάγραµµα. Σχήµα 2.1 ηµιουργία ένα νέου διαγράµµατος Μετά τη δηµιουργία ενός project και πριν από τη δηµιουργία ενός διαγράµµατος, η οθόνη θα πρέπει να δείχνει ότι έδειχνε όταν ανοίξαµε τη Visible Analyst η µόνη διαφορά είναι ότι το όνοµα του project σας εµφανίζεται στην κάτω δεξιά γωνία. Για να δηµιουργήσετε ένα νέο διάγραµµα, ακολουθήστε τα παρακάτω στάδια: 18

Ανοίξτε το Μενού: Ορίστε τον τύπο του ιαγράµµατος: Επιλέξτε µια επιφάνεια εργασίας: Επιλέξτε τον προσανατολισµό της σελίδας (Orientation): Επιλέξτε το 1. Επιλέξτε το µενού File (ή επιλέξτε το εικονίδιο New Diagram στη στάνταρ εργαλειοθήκη). 2. Επιλέξτε New Diagram. Ένα κουτί διαλόγου σαν εκείνο του σχήµατος 2.1 εµφανίζεται. 3. Ανοίξτε το κουτί επιλογής για το Diagram Type πατώντας το βέλος στο τέλος αυτού του πεδίου. Επιλέξτε Unstructured. Το πεδίο που ονοµάζεται Boilerplate πρέπει να λέει None. Το Boilerplate είναι πρότυπο που µπορείτε να δηµιουργήσετε για να αποθηκεύσετε πληροφορίες, όπως για παράδειγµα ηµεροµηνία δηµιουργίας διαγράµµατος και τίτλος διαγράµµατος, χωρίς να χρειάζεται να ξαναγράψετε αυτές τις πληροφορίες κάθε φορά που δηµιουργείτε ένα καινούριο διάγραµµα. (Σηµείωση: τα Boilerplates δεν είναι διαθέσιµα στο educational version της Visible Analyst.) 4. Στην περιοχή που τιτλοφορείται επιφάνεια εργασίας (Workspace), επιλέξτε Standard. Αυτή η επιλογή µας δίνει το µέγεθος µιας σελίδας για το διάγραµµά σας. Η επιλογή «Multi-Page» µας επιτρέπει να εντάξουµε µεγάλα διαγράµµατα µε επιφάνεια εργασίας πάνω από 90*88 ίντσες. Αν υπάρχει η προοπτική να χρειαστείτε µεγαλύτερα από το προαναφερθέν µέγεθος διαγράµµατα, µπορείτε τώρα ή στη συνέχεια να επιλέξετε µεγαλύτερες σελίδες. (Η επιλογή «Multi-Page» δεν προσφέρεται στις εκπαιδευτικές εκδόσεις της Visible Analyst). 5. Στην περιοχή «Orientation», επιλέξτε «Landscape». 6. Ανοίξτε τη λίστα «Page Size» (µέγεθος 19

µέγεθος της σελίδας) και επιλέξτε 8-1/2*11. σελίδας: Επιλέξτε Scaling: 7. Αποδεχθείτε το προεπιλεγµένο, δηλαδή 100% scaling. ηµιουργήστε ένα 8. Επιλέξτε ΟΚ, για να ανοίξετε ένα κενό διάγραµµα: διάγραµµα. Η µπάρα ελέγχου (control bar) βρίσκεται ακριβώς πάνω από το διάγραµµα και κάτω από το µενού. Το πλήκτρο είναι επιλεγµένο. Πάνω από τα µενού, προσέξτε τον τίτλο του διαγράµµατός σας. Επειδή δεν έχει σωθεί, ορίζεται ως Untitled: US. Η ένδειξη US σηµαίνει ότι το παράθυρο περιέχει ένα µη δοµηµένο διάγραµµα. Επεξεργασία ενός διαγράµµατος Προσθέστε σύµβολα σε ένα διάγραµµα Τώρα προσθέστε σύµβολα σε ένα διάγραµµα, για να αποκτήστε άνεση µε τις διάφορες µεθόδους: Ανοίξτε τα Σύµβολα Auto Label: Αλλαγή σε κατάσταση «προσθήκης Συµβόλου»: Σχεδιασµός συµβόλου: 1. Ανοίξτε τα µενού Options. Πρέπει να υπάρχει ένα σήµα ελέγχου δίπλα στην επιλογή Auto Label Symbols. Αυτό σας υποδεικνύει ότι πρέπει να ονοµάσετε ένα σύµβολο αµέσως µόλις το σχεδιάσετε. Αν δεν υπάρχει σήµα ελέγχου δίπλα στην επιλογή Auto Label Symbols, δηµιουργήστε τη δυνατότητα αυτή κάνοντας κλικ στην επιλογή. 2. Επιλέξτε το πρώτο κουµπί συµβόλου στη µπάρα ελέγχου (control bar) κι έπειτα αργά µετακινήστε τον κέρσορα από κουµπί σε κουµπί. Όπως µετακινείτε το ποντίκι πάνω σε κάθε κουµπί, µια σύντοµη περιγραφή εµφανίζεται στη µπάρα βοηθείας (help bar) η οποία εξηγεί τη λειτουργία της. 3. Τοποθετήστε τον κέρσορα στο σηµείο εκείνο του διαγράµµατος που θέλετε να εµφανιστεί το 20

Ονοµασία του συµβόλου: Επανάληψη για άλλο σύµβολο: Αποθήκευση και ονοµασία του διαγράµµατος: σύµβολο και πατήστε το αριστερό κουµπί του ποντικιού. Το σύµβολο σχεδιάζεται. Επειδή είναι επιλεγµένο το Auto Label Symbols, εµφανίζεται ένα κουτί διαλόγου για την ονοµασία του συµβόλου. 4. Πληκτρολογήστε First µέσα στο πεδίο Text. 5. Πατήστε το κουµπί ΟΚ. 6. Πατήστε το τρίτο σύµβολο και προσθέστε το στο διάγραµµα, όπως προηγουµένως. 7. Πληκτρολογήστε Second µέσα στο πεδίο Text. Πατήστε το κουµπί ΟΚ. Παρατηρήστε ότι το νέο σύµβολο είναι τώρα φωτισµένο, δείχνοντας ότι είναι το επιλεγµένο αντικείµενο, και το προηγούµενο σύµβολο που προσθέσατε επανήλθε σε φυσιολογική µορφή. 8. Από το µενού File, επιλέξτε Save. 9. Πληκτρολογήστε την ετικέτα του διαγράµµατος Diagramming Technique. 10. Επιλέξτε ΟΚ. Η ετικέτα του διαγράµµατος εµφανίζεται στην µπάρα τίτλος παραθύρου. Σηµείωση: Η µόνη διαφορά ανάµεσα στο να σώσετε ένα νέο διάγραµµα από το να σώσετε ένα υπάρχον είναι ότι στο νέο διάγραµµα πρέπει να δώσετε ένα όνοµα στο κουτί διαλόγου που εµφανίζεται. Οι µόνοι περιορισµοί που αφορούν στις ετικέτες διαγράµµατος είναι ότι δεν είναι δυνατόν να ξεπερνούν τους 40 χαρακτήρες και ότι πρέπει να είναι µοναδικές στον τύπο του διαγράµµατος του project. Για να αλλάξετε το όνοµα ενός διαγράµµατος, επιλέξτε Save With New Name από το File µενού. Μετά από αυτό, η διαδικασία είναι πανοµοιότυπη µε αυτή που περιγράψαµε για ένα νέο διάγραµµα, παραπάνω. 21

Αλλαγή χαρακτηριστικών σε ένα σύµβολο Αλλαγή σε κατάσταση επιλογής: Χρησιµοποίηση του µενού αντικειµένων (Object Menu): Αλλαγή χαρακτηριστικών στο σύµβολο: 1. Επιλέξτε το πλήκτρο στην µπάρα ελέγχου ή πατήστε το πλήκτρο Esc. Αυτό αλλάζει τον κέρσορα δείχνοντας ότι η Visible Analyst είναι σε κατάσταση επιλογής. 2. Τοποθετήστε τον κέρσορα πάνω στο σύµβολο που ονοµάζεται First και επιλέξτε το µε το δεξί κουµπί του ποντικιού. Εµφανίζεται ένα µενού µε λειτουργίες που µπορούν να εκτελεστούν πάνω στο σύµβολο. 3. Επιλέξτε Stylize. 4. Στο κουτί διαλόγου ρυθµίστε το βαθµό έντονου χρώµατος πατώντας δύο φορές το δεξί βέλος της µπάρα κύλισης µε τη λέξη Boldness. 5. Επιλέξτε το κουµπί Apply. Το σύµβολο στο κουτί δείχνει πώς φαίνεται το σύµβολο του διαγράµµατος (βλ. Σχήµα 2.2). 6. Επιλέξτε το πλήκτρο ΟΚ και τα χαρακτηριστικά που έχετε επιλέξει αποδίδονται στο σύµβολο στο διάγραµµα. 22

Σχήµα 2.2 Μετακίνηση, αποκοπή και επικόλληση ενός συµβόλου Επιλογή συµβόλου: Μετακίνηση του συµβόλου: Αποκοπή και Επικόλληση του Συµβόλου: 1. Τοποθετήστε τον κέρσορα µέσα στο σύµβολο Second και πατήστε το αριστερό κουµπί του ποντικιού. Το σύµβολο αλλάζει χρώµα, για να δείξει ότι είναι το επιλεγµένο αντικείµενο. 2. Τοποθετήστε τον κέρσορα µέσα στο σύµβολο Second, πατήστε και κρατήστε πατηµένο το αριστερό κουµπί του ποντικιού. Μετακινήστε το σύµβολο τραβώντας το. Ένα ορθογώνιο κουτί εµφανίζεται εξωτερικά του συµβόλου που ονοµάζεται «bounding box». Αφήστε το ποντίκι εκεί που θέλετε να τοποθετηθεί το σύµβολο ή πατήστε ESC, αν θέλετε να αναιρέσετε τη µετακίνηση. 3. Με επιλεγµένο το σύµβολο πατήστε το µενού Edit. 4. Επιλέξτε Cut (Αποκοπή). Το σύµβολο εξαφανίζεται από το διάγραµµα, αλλά 23

αποθηκεύεται στο Windows Clipboard. 5. Επιστρέψτε στο µενού Edit και επιλέξτε Paste (Επικόλληση). Το σύµβολο εµφανίζεται περιβαλλόµενο µε σκιώδη περίγραµµα, δείχνοντας ότι το αντικείµενο είναι το επιλεγµένο αντικείµενο. Τοποθετήστε τον κέρσορα µέσα στο outline του συµβόλου, κρατήστε το αριστερό κουµπί του ποντικιού κάτω και τραβήξτε το αντικείµενο στην επιθυµητή θέση µέσα στο διάγραµµα. 6. Πατώντας το αριστερό κουµπί του ποντικιού σε κενό µέρος µέσα στο διάγραµµα αναιρείται η επιλογή του επιλεγµένου αντικείµενου. Άσκηση 1: Επαναλάβετε τις παραπάνω διαδικασίες χρησιµοποιώντας µόνο τα keyboard shortcuts. Προσθήκη γραµµών στο διάγραµµα Θα προσθέσετε τώρα µια γραµµή, για να συνδέσετε τα δύο σύµβολα που σχεδιάσατε. Άνοιγµα της 1. Ανοίξτε το µενού Options. Πρέπει να είναι εντολής Auto επιλεγµένη η εντολή Auto Label Lines. Αυτό Label Lines: σηµαίνει ότι θα σας ζητηθεί αυτόµατα να ονοµάσετε τη γραµµή αµέσως µόλις την σχεδιάσετε. Αν δεν είναι επιλεγµένη η εντολή, επιλέξτε την µόνοι σας. Θέστε το 2. Επιλέξτε το πρώτο σύµβολο γραµµής από την διάγραµµα σε διαγραµµατική εργαλειοθήκη, για να βρεθείτε κατάσταση σε κατάσταση σχεδίασης γραµµής (Lineσχεδίασης Drawing). γραµµής: Σχεδιάστε την 3. Τοποθετήστε τον κέρσορα στην άκρη του γραµµή: συµβόλου First που βρίσκεται πιο κοντά στο σύµβολο Second. 24