ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΩΤ. ΚΩΤΟΥΛΑΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΠΔ407 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ vkotoulas@sed.uth.gr ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

Η ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Gaetano Gatolfi, 1734-1802 Η Επίσκεψη της Αφροδίτης στο Εργαστήριο του Ήφαιστου

Η ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Ο Ήφαιστος παραδίδει στη Θέτιδα τα όπλα του Αχιλλέα

Η ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Καιάδας: μια θολή αναφορά απόρριψης Οστό κρανίου (ενήλικου άνδρα) με σφηνωμένη αιχμή δόρατος (από το σπηλαιοβάραθρο του Καιάδα)

Κλασική εποχή Δημόκριτος: Αγωγή για όλους χωρίς διάκριση. Έμφαση στη διδασκαλία και όχι στη φύση του ατόμου. Πλάτωνας: α) Πολιτεία αρνητική θέση για τους αναπήρους, β) ίδια αγωγή για όλα τα άτομα και των δύο φύλων, σε όποιο κοινωνικό στρώμα και αν ανήκουν, και όποιο βαθμό ευφυΐας και αν διαθέτουν. Η ατομικότητα και οι ιδιαιτερότητες κάθε μαθητή βάση της εκπαίδευσης. Αριστοτέλης: ιδιαίτερη ενασχόληση με τους τυφλούς και τους κωφούς. Προτείνει κοινό σχολείο για όλα τα παιδιά. Θεόφραστος: ενδιαφέρον για την αγωγή των νοητικά καθυστερημένων παιδιών.

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Η αρχαία Ρώμη, ιδίως η αυτοκρατορική, επεφύλαξε άσχημη μοίρα σε πολλά ΑμεΑ, κυρίως αγόρια. Από τα σκλαβοπάζαρα αγοράζονταν από πλούσιους επίδοξους συμποσιάρχες προκειμένου να εκφραστεί πάνω τους η χλεύη και ο σεξουαλικός σαδισμός, με βέβαιο αποτέλεσμα το θάνατο μετά τη «διασκέδαση». Αναφορές ωστόσο περιγράφουν τον Κλαύδιο 4 ο αυτοκράτορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας 42-52 πχ με χαρακτηριστικά που ταιριάζουν με την εγκεφαλική παράλυση.

Μεσαίωνας Στα χρόνια του Μεσαίωνα και της Ιεράς Εξέτασης η θρησκοληψία επέβαλλε ότι η σωματική και η διανοητική αναπηρία ήταν «τιμωρία Θεού» και γι αυτό το λόγο οι ανάπηροι εξέπεσαν σε πλήρη ανυποληψία μέχρι τα όρια της καταδίωξης: ο πάπας Ιννοκέντιος Ζ διέταξε τη ρίψη στην πυρά 15.000 ΑμεΑ. Ταυτόχρονα, στο Βυζάντιο λάμβαναν χώρα οι πρώτες προσπάθειες για μέριμνα αυτών των ατόμων οι οποίες αναπτύσσονταν στα πλαίσια της αρωγής και όχι της εκπαίδευσης. Πρωτοστάτησαν κληρικοί και μοναχοί, η εκκλησία, τα μοναστήρια με ιδρύματα που παρείχαν περίθαλψη. Andrea Alciati, Andreae Alciati Emblematum libellus, 1526. Case W1025.0165

Η επίδραση του Χριστιανισμού Κατά Μάρκον Β 1-12: Καὶ εἰσῆλθε πάλιν εἰς Καπερναοὺμ δι ἡμερῶν καὶ ἠκούσθη ὅτι εἰς οἶκόν ἐστι καὶ εὐθέως συνήχθησαν πολλοί, ὥστε μηκέτι χωρεῖν μηδὲ τὰ πρὸς τὴν θύραν καὶ ἐλάλει αὐτοῖς τὸν λόγον καὶ ἔρχονται πρὸς αὐτὸν παραλυτικὸν φέροντες, αἰρόμενον ὑπὸ τεσσάρων καὶ μὴ δυνάμενοι προσεγγίσαι αὐτῷ διὰ τὸν ὄχλον, ἀπεστέγασαν τὴν στέγην ὅπου ἦν, καὶ ἐξορύξαντες χαλῶσι τὸν κράβαττον, ἐφ ᾧ ὁ παραλυτικὸς κατέκειτο. Ιδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς τὴν πίστιν αὐτῶν λέγει τῷ παραλυτικῷ τέκνον, ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι σου. Ήσαν δέ τινες τῶν γραμματέων ἐκεῖ καθήμενοι καὶ διαλογιζόμενοι ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν τί οὗτος οὕτω λαλεῖ βλασφημίας; τίς δύναται ἀφιέναι ἁμαρτίας εἰ μὴ εἷς ὁ Θεός; Καὶ εὐθέως ἐπιγνοὺς ὁ Ἰησοῦς τῷ πνεύματι αὐτοῦ ὅτι οὕτως αὐτοὶ διαλογίζονται ἐν ἑαυτοῖς, εἶπεν αὐτοῖς τί ταῦτα διαλογίζεσθε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν; Τί ἐστιν εὐκοπώτερον, εἰπεῖν τῷ παραλυτικῷ, ἀφέωνταί σου αἱ ἁμαρτίαι, ἢ εἰπεῖν, ἔγειρε καὶ ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ περιπάτει; Ίνα δὲ εἰδῆτε ὅτι ἐξουσίαν ἔχει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἀφιέναι ἐπὶ τῆς γῆς ἁμαρτίας - λέγει τῷ παραλυτικῷ. Σοὶ λέγω, ἔγειρε καὶ ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου. Καὶ ἠγέρθη εὐθέως, καὶ ἄρας τὸν κράβαττον ἐξῆλθεν ἐναντίον πάντων, ὥστε ἐξίστασθαι πάντας καὶ δοξάζειν τὸν Θεὸν λέγοντας ὅτι οὐδέποτε οὕτως εἴδομεν.

Η επίδραση του Χριστιανισμού Κατά Ματθαίον Ε7 Μακάριοι οἱ ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται Μακάριοι οι ευσπλαχνικοί και ελεήμονες, που συμπονούν και ελεούν τον πάσχοντα, διότι αυτοί θα ελεηθούν Ανάπτυξη της φιλανθρωπικής στάσης απέναντι στους αναπήρους: Ιδρύματα περίθαλψης και προστασίας

Foucault, M., Η ιστορία της τρέλας Δημητρόπουλος, Α., (1995): Κάποιοι, υποταγμένοι στην άγνοια, σε προλήψεις, δεισιδαιμονίες και στις απαιτήσεις της εξουσίας, δημιούργησαν την αποτρόπαια εικόνα των ιδρυμάτων κάθειρξης, όπου, ακόμη και στα τέλη του 18 ου αιώνα, έβλεπε κανείς σε ολόκληρη την Ευρώπη να κλείνουν «στους ίδιους τοίχους ποινικούς κατάδικους, νέα παιδιά που τάραζαν την ησυχία του σπιτιού τους ή σπαταλούσαν τα λεφτά του μπαμπά τους, απόκληρους και τρελούς.»

ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΓΚΛΕΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΦΡΟΝΤΙΔΑ Philippe Pinel_(1745-1826) Θεωρείται πατέρας της σύγχρονης Ψυχιατρικής ανέπτυξε ιδιαίτερη δράση ιδιαίτερα στην περίθαλψη των ψυχιατρικών ασθενών

ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΓΚΛΕΙΣΜΟ ΣΤΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ Jean Marc Gaspard Itard (1774-1838) Βίκτωρ, ο Άγριος της Aveyron

Από την ταινία L'enfant sauvage (Truffaut)

Από τη φάση της ασυλοποίησης στη φάση της συστηματικής προσπάθειας των ειδικών Εκλαμπρότατε, από ορισμένες απόψεις, κάτω από τις οποίες αντιμετωπίζει κανείς αυτή τη μεγάλη εμπειρία, είτε τη θεωρήσει σαν μια μεθοδική εκπαίδευση ενός άγριου ανθρώπου, είτε περιοριστεί στο να τη θεωρήσει σαν τη σωματική και ηθική θεραπεία ενός αδικημένου από τη φύση όντος, αποδοκιμασμένου από την κοινωνία και εγκαταλελειμμένου από την ιατρική, οι φροντίδες που του προσέφεραν κι αυτές που του προσφέρουν ακόμα, οι μεταβολές που επήλθαν κι αυτές που μπορεί ακόμα κανείς να ελπίζει πως θα επέλθουν, η φωνή της ανθρωπότητας, το ενδιαφέρον που εμπνέει μια τόσο απόλυτη εγκατάλειψη κι ένα πεπρωμένο τόσο παράξενο, όλα παραπέμπουν τον παράξενο αυτό νεαρό άνθρωπο στην προσοχή των σοφών, στη μέριμνα των διοικούντων και στην προστασία της κυβέρνησης. Itard, J.

ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ Association of Medical Officers of American Institutions for Idiotic and Feebleminded Persons (1876) American Association for the Study of Feebleminded (1906) American Association on Mental Deficiency (1933) American Association on Mental Retardation (1997) American Association on Intellectual and Developmental Disabilities (2006) Edward_Seguin (1812-1881) Feebleminded: ολιγόνους Deficiency: έλλειψη, ανεπάρκεια, στέρηση Retardation: επιβράδυνση, καθυστέρηση Intellectual: διανοητικός πνευματικός

Pestalozzi Johann 1746-1827 Οργάνωσε το σχολείο του σε ομάδες ενδιαφερόντων: τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να μελετούν ένα θέμα σε μια ομάδα και στη συνέχεια ένα άλλο με μια άλλη. Μελέτες του αφορούν εκπαίδευση κωφών και ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Χρησιμοποίησε πρώτος τον όρο νοητικά καθυστερημένος αντί του βλάκας και του ηλίθιος

Montessori Maria 1870-1952 Ανέλαβε τη διδασκαλία των φτωχόπαιδων που γύρναγαν στα περίχωρα της Ρώμης. Συστηματοποίησε τα ερεθίσματα και τις προσλαμβάνουσες κάθε αίσθησης. Οργάνωσε τη διδασκαλία σε μικρά βήματα που επέτρεπαν στο παιδί να κινείται από επιτυχία σε επιτυχία. Απόλυτη εξατομίκευση

Στα χρόνια του εγκλεισμού

Pennhurst (1908-1983)

Σε 4 χρόνια γέμισε ασφυκτικά... Οι ασθενείς ταξινομούνταν σε κατηγορίες α) ψυχικά ηλίθιος ή παράφρων, β) σε φυσικές κατηγορίες των επιληπτικών ή υγιών, και γ) οδοντιατρικά στις κατηγορίες καλή, κακή ή υπό θεραπεία των δοντιών του. Στη δεκαετία του 1980 όταν και το ίδρυμα έκλεισε οριστικά αποκαλύφθηκαν συμπεριφορές, σε κάθε περίπτωση μη αποδεκτές...

ΕΛΛΑΔΑ: 19 ος ΑΙΩΝΑΣ 1838 Ίδρυση του Φρενοκομείου της Κέρκυρας (επί αγγλοκρατίας) 1840 Άσυλο Ψυχοπαθών «Βέγειο» στην Κεφαλλονιά 1862 Πρώτος νόμος περί ψυχιατρικής 1887 Εγκαίνια Δρομοκαϊτείου Ιδρύματος Το Δρομοκαΐτειο στις αρχές του 20 ου αιώνα

ΕΛΛΑΔΑ: 20 ος ΑΙΩΝΑΣ 1906: Ίδρυση του «Οίκου Τυφλών» στην Καλλιθέα. Πρώτη διευθύντρια: Ειρήνη Λασκαρίδου (1980-1958). Το 1946 επισκέπτεται τον «Οίκο Τυφλών» η Helen Keller Δημήτριος Βικέλας, 1835-1908 Γεώργιος Δροσίνης, 1859-1951

ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΥΦΛΩΝ Το 1905 ιδρύεται στην Καλλιθέα το σωματείο ΟΙΚΟΣ ΤΥΦΛΩΝ. Στέλλεται η εκπαιδευτικός Ειρήνη Λασκαράτου στην Ευρώπη και ενημερώνεται στην εκπαίδευση τυφλών. Επιστρέφει το 1906 και ανοίγει το πρώτο σχολείο τυφλών στην Καλλιθέα. Δημιουργεί το ελληνικό αλφάβητο τυφλών με πρότυπο το γαλλικό BRAILLE. Το Σχολείο διαθέτει οικοτροφείο και εργαστήρι υφαντικής και πλεκτικής. Το 1910 σε τυφλολογικό συνέδριο της Βιέννης βραβεύονται τα χειροτεχνήματα των μαθητών της. Αργότερα το σχολείο κλείνει και μέχρι το 1982 λειτουργεί στις εγκαταστάσεις του σωματίου με την κάλυψη της Αρχιεπισκοπικής Αθηνών. Το 1939 στη Φιλοθέη ο σύλλογος: ΦΙΛΟΙ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ ιδρύει τη Σχολή Τυφλών Κοριτσιών, που προσφέρει περισσότερο κοινωνική προστασία σε μικρά τυφλά κορίτσια. Μια ίδια σχολή με το όνομα ΗΛΙΟΣ λειτουργεί στην Θεσσαλονίκη.

ΕΛΛΑΔΑ: 20 ος ΑΙΩΝΑΣ 1923: Ίδρυση του πρώτου ειδικού σχολείου για παιδιά με προβλήματα ακοής από το αμερικανικό ίδρυμα περίθαλψης «Εγγύς Ανατολή» 1932: Μεταφορά του σχολείου στη Σύρο. Ίδρυση στην Αθήνα του Εθνικού Οίκου Κωφαλάλων. 1937: Συγχώνευση των δύο οργανώσεων και ίδρυση του Εθνικού Ιδρύματος Προστασίας Κωφαλάλων: Οίκος Αθηνών Χαραλάμπους και Ελένης Σπηλιοπούλου (Αμπελόκηποι) 1937: Ίδρυση της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας και Αποκατάστασης Αναπήρων Παίδων (Ελ.Ε.Π.Α.Π.)

ΣΧΟΛΕΙΑ ΚΩΦΩΝ Το 1923 η φιλανθρωπική οργάνωση NEAR EAST RELIEF ιδρύει το πρώτο σχολείο κωφών που μεταφέρεται αργότερα στη Σύρο, αλλά κλείνει το 1932. Την ίδια εποχή στη Αθήνα με κρατική φροντίδα ανοίγει σχολείο κωφών με το όνομα ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΚΩΦΑΛΑΛΩΝ. Λειτουργεί προβληματικά με ελλείψεις ειδικευμένου προσωπικού μέχρι το 1938. Ένα μοναδικό στο είδος του στα Βαλκάνια είναι το ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΩΦΑΛΑΛΩΝ-ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, που ιδρύεται το 1937 στους Αμπελοκήπους. Το κτίριο κτίστηκε με Αγγλικές και Γαλλικές προδιαγραφές με δαπάνη το Χαρ. Σπηλιόπουλου. Από εκείνη την εποχή η εκπαίδευση του κωφού παιδιού μπαίνει σε σωστές ψυχολογικές και παιδαγωγικές βάσεις.

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ. Η ανάγκη και ο φόβος από την παρουσία πολλών παιδιών ανάμεσα στους εγκληματίες οδήγησε το κράτος να λάβει τα μέτρα του νωρίς. (Κατά το διάστημα 1926-1931 το ποσοστό των παιδιών που καταδικάζονταν για εγκλήματα ανερχόταν στο 9%). Έπρεπε, λοιπόν, για την προστασία τους και την προστασία της κοινωνίας να κλειστούν σε κάποια αναμορφωτικά ιδρύματα. Το πρώτο Αναμορφωτήριο θηλέων, για ηλικίες 8-16 ετών ιδρύθηκε το 1917 με σκοπό την επαναδιαπαιδαγώγηση, την γενική και επαγγελματική μόρφωση των παραμπτωματικών κοριτσιών. Για τα αγόρια ηλικίας 7-12 ετών ιδρύθηκε το 1918 στον Κορυδαλλό το Αναμορφωτήριο Κατάστημα Αρρένων. Στη συνέχεια ιδρύθηκαν Αναμορφωτικά Καταστήματα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (Ν.2729/1940), που δέχονται παιδιά πάνω από δώδεκα ετών. Πριν το 1950 αναπτύχθηκαν τα Δικαστήρια Ανηλίκων και η Εταιρία Προστασίας Ανηλίκων. Αρμόδιο Υπουργείο για την προστασία και την εκπαίδευση των παραμπτωματικών παιδιών ήταν το Υπουργείο Δικαιοσύνης μέχρι το 1972. Έκτοτε ορίστηκε το Υπουργείο Παιδείας ως φορέας εκπαίδευσης των παιδιών αυτών (Ν.1143/1981).

ΑΓΩΓΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ Ο Κώστας Καλατζής ήταν, πράγματι, στην Ελλάδα ο πρώτος άνθρωπος που έθεσε τα θεμέλια μιας σωστής προσπάθειας, για αγωγή του λόγου ως επιστήμης, κατά την δεκαετία του 50. Πριν και κατά το έτος 1905, ο δάσκαλος Αχιλλέας Διαμανταράς είχε ασχοληθεί με τη θεραπεία του λόγου και το 1935-1937 ο Σωκράτης Καρανδινός δίδαξε αγωγή του λόγου στο Μαράσλειο. Ο ίδιος στο Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών το 1937 έκανε αγωγή λόγου σε μια ειδική τάξη 12-15 μαθητών που είχαν προβλήματα ομιλίας.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΝΟΗΤΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ Πριν το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο έγιναν κάποιες προσπάθειες από το Υπουργείο Παιδείας για την εκπαίδευση ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Το 1929 επιχειρείται Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση και προβλέπεται ίδρυση σχολείων για την αγωγή παιδιών με προβλήματα νόησης. Το 1935 με νόμο ορίζονται το ποσά που απαιτούνται για τα Ειδικά Σχολεία. Το 1937 ιδρύεται το Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών. Η παιδαγωγός Ρόζα Ιμβριώτη, διευθύντρια του σχολείου, εφαρμόζει τακτικές και πρακτικές για την αγωγή αυτών των παιδιών που φοιτούν στο σχολείο πρωτοποριακές. Με την δημιουργική της φαντασία κάνει προτάσεις να ιδρυθούν συμβουλευτικοί σταθμοί, ειδικά σχολεία σε μεγάλες πόλεις, οικοτροφεία και να διδάσκεται το μάθημα της θεραπευτικής αγωγής στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες. Προτείνει να σταλούν δάσκαλοι στο εξωτερικό για εξειδίκευση στην ειδική αγωγή, να εξειδικευθούν ψυχίατροι στην θεραπευτική αγωγή, γυμναστές στην θεραπευτική γυμναστική και δάσκαλοι στην λογοθεραπεία. Δυστυχώς το ξέσπασμα του πολέμου, οι περιπέτειες της χώρας μας στη διάρκειά του και ο εμφύλιος πόλεμος όχι μόνο ανέστειλαν τις προσπάθειες, αλλά οι εκπαιδευτικοί που πρωτοστάτησαν σ αυτές εξορίστηκαν σαν αντιφρονούντες.

ΕΛΛΑΔΑ: 20 ος ΑΙΩΝΑΣ Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών (1937-1938) Ρόζα Ιμβριώτη (1898-1977) Τι πετύχαμε είναι πολύ τολμηρό να καθορίσουμε ακριβώς. Τούτο μόνο μπορούμε άφοβα να πούμε:... (παιδιά) που αποτραβηγμένα σε μια γωνιά άφηναν τη ζωή τους να λιώνει σιγά-σιγά μέσα στο αργό αλλά θανατηφόρο αγκάλιασμα της μελαγχολίας, άρχισαν τώρα... να θέλουν να παίρνουν με ευχαρίστηση μέρος σε κάθε κίνησή της γύρω τους ζωής που γι αυτή είχαν ερμητικά κλεισμένη στην αρχή την τρυφερή ψυχή τους.

ΕΛΛΑΔΑ: 20 ος ΑΙΩΝΑΣ Κώστας Καλαντζής (1911-1988) Ξανθίππη Βακαρέλη-Καλαντζή (1911-1977)

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΝΟΗΤΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ Από το 1950 ως το 1970 γίνονται αξιόλογες κινήσεις για την ψυχική υγεία του παιδιού και την εκπαίδευση παιδιών με ειδικές ανάγκες. Έτσι έχουμε την ίδρυση της Ελληνικής Εταιρίας Υγιεινής και Νευροψυχιατρικής του Παιδιού, τον Ιατροπαιδαγωγικό Σταθμό του Μορφωτικού Συλλόγου Αθηναίων (1954), το κέντρο Ψυχικής Υγιεινής (1956). Συγχρόνως αναπτύσσεται η ιδιωτική πρωτοβουλία στον τομέα αυτό και ιδρύονται: Ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων Απροσάρμοστων Παιδιών (1961) δυναμικότητας 350 παιδιών, το ίδρυμα Απροσάρμοστων Παιδιών Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ (1966), το Σικιαρίδιο, το Ψυχοπαιδαγωγικό Κέντρο Πειραματικής Υγειονομικής Μονάδας Θεσσαλίας, το Θεραπευτικό-Παιδαγωγικό Ίδρυμα Πατρών και μερικά ιδιωτικά ειδικά σχολεία. Είναι φανερό ότι κατά την περίοδο 1950-1970 δραστηριοποιείται περισσότερο η ιδιωτική πρωτοβουλία, ενώ η πολιτεία καθυστερεί στην κίνηση για συστηματική εκπαίδευση ατόμων με ειδικές ανάγκες. Από πλευράς κρατικής μέριμνας είναι το Υπουργείο Πρόνοιας που επικεντρώνει την προσοχή του στην ίδρυση κοινωφελών ιδρυμάτων, για την περίθαλψη και την προστασία παιδιών με Ειδικές Ανάγκες.

ΕΛΛΑΔΑ: 20 ος ΑΙΩΝΑΣ 1969 Ίδρυση Γραφείου (αργότερα Διεύθυνσης) Ειδικής Αγωγής στο ΥΠ.Ε.Π.Θ. 1972 Ίδρυση Τμήματος Ειδικής Αγωγής στο Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης (μονοετούς φοίτησης και διετούς από το 1975) Ίδρυση των πρώτων (ειδικών) δημοτικών σχολείων για νοητικώς υστερούντες 1983 Ίδρυση της Ειδικής Επαγγελματικής Σχολής της Καλλιθέας 1993 Ίδρυση (1993), θεσμοθέτηση των Κατευθύνσεων (1995: 1. Συνεχούς Εκπαίδευσης και 2. Εκπαίδευσης Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες) και λειτουργία (1997) του Τμήματος Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας 1993 Ίδρυση και Λειτουργία (1998) του Παιδαγωγικού Τμήματος Ειδικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας 2000 Ίδρυση των Εργαστηρίων Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης & Κατάρτισης 2006 Σεμινάρια 400 ωρών

ΕΛΛΑΔΑ: 20 ος -21 ος ΑΙΩΝΑΣ Νόμος 1143/81 Περί Ειδικής Αγωγής, Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαιδεύσεως, Απασχολήσεως και Κοινωνικής Μερίμνης των Αποκλινόντων εκ του Φυσιολογικού Ατόμων και Άλλων Τινών Εκπαιδευτικών Διατάξεων Νόμος 1566/85 Δομή και Λειτουργία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και Άλλες Διατάξεις Άρθρο 32 (Ειδική Αγωγή) Νόμος 2817/00 Εκπαίδευση των Ατόμων με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες και Άλλες Διατάξεις Νόμος 3699/08 Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση Ατόμων με Αναπηρία ή με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες