Γιάννης Ι. Πασσάς, MEd Εκπαιδευτήρια «Νέα Παιδεία» 15 Ιουλίου 2018 12.04. ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Διαπολιτισμική εκπαίδευση και ανοιχτή κοινωνία Οι κοσμογονικές αλλαγές που συντελούνται στην εποχή μας (κοινωνικές, οικονομικές, τεχνολογικές) προκαλούν συχνές μετακινήσεις πληθυσμιακών ομάδων, οι οποίες σε συνδυασμό με την κατάργηση των πολιτισμικών συνόρων διαμορφώνουν την πολυπολιτισμική ταυτότητα των σύγχρονων κοινωνιών. Αυτές οι εξελίξεις που συντελούνται με ραγδαίο ρυθμό αφορούν εδώ και λίγα χρόνια και τη χώρα μας. Πράγματι η Ελλάδα, ενώ υπήρξε μια χώρα με παράδοση «εξαγωγή μεταναστών», τα τελευταία χρόνια μεταβλήθηκε σε χώρα υποδοχής. Αυτό είναι καινούργιο στοιχείο για την ελληνική κοινωνία, η οποία σταδιακά αρχίζει να συνειδητοποιεί τα νέα κοινωνικά δεδομένα, την απόκτηση δηλαδή όλο και πιο έντονων πολυπολιτισμικών χαρακτηριστικών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο το ζητούμενο της κοινωνικής συνοχής χρειάζεται επαναπροσδιορισμό και επαναπροσέγγιση. Αναμφισβήτητα, μόνο η προσήλωση στη διαμόρφωση μιας ανοιχτής, μη φοβικής κοινωνίας μπορεί να εξασφαλίσει την κοινωνική συνοχή. Το όραμα όμως μιας ανοιχτής κοινωνίας προαπαιτεί συνειδητοποιημένους πολίτες. Και τα θεμέλια της συνειδητοποίησης του πολίτη τίθενται στο σχολείο. Έτσι, στο πλαίσιο των αρχών της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην πολιτισμική διαπαιδαγώγηση των νέων γενιών για να γνωρίσουν τις ιδιαιτερότητες των λαών στον πολιτισμό, την καθημερινή ζωή και πράξη, τη θρησκεία, την ιστορία κτλ., ώστε να αποφευχθούν οι κίνδυνοι τόσο της LC1204 1
πολιτισμικής αδιαφορίας και ισοπέδωσης, όσο και της ανάπτυξης φαινομένων ρατσισμού, που καλλιεργούν τον φανατισμό και στρέφουν σε εξτρεμιστικές ενέργειες. Έπειτα, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα πρέπει να αποτελέσει πρωταρχικό στοιχείο της εκπαίδευσης τόσο των παιδιών όσο και των ενηλίκων προκειμένου να καταστούν μελλοντικοί Ευρωπαίοι πολίτες, γιατί είναι πολύ σημαντικό να διαμορφώνονται οι αντιλήψεις των ανθρώπων σε μικρή ηλικία. Η διαπολιτισμική διάσταση πρέπει να ενισχυθεί κατά τη διδασκαλία στα σχολεία, για να συμβάλει στην καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Εξάλλου, διαπολιτισμική εκπαίδευση σημαίνει την εναντίωση μέσα από την καθημερινή παιδαγωγική πρακτική σε κάθε είδους διάκριση (κοινωνική, πολιτισμική, φύλου, γλωσσική, θρησκευτική), σε κάθε είδους στερεοτυπική ιεράρχηση του διαφορετικού και επομένως είναι σημαντικό να αποφευχθεί η εθνοκεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας και η στερεότυπη παρουσίαση των άλλων πολιτισμών. Από την άλλη, η γλωσσική και πολιτισμική πολυμορφία αποτελεί πηγή πλούτου και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να ενθαρρύνονται τα παιδιά ώστε να θεωρούν την προαναφερθείσα πολυμορφία όχι ως πηγή προβλημάτων, αλλά ως θετικό στοιχείο της καθημερινής τους ζωής και να επωφελούνται από αυτό. Θα πρέπει να ενθαρρύνονται τα παιδιά να συνειδητοποιούν την ύπαρξη άλλων πολιτισμών και να κατανοούν τις ιδιαιτερότητές τους, χωρίς όμως να θεωρούν τους πολιτισμούς τους κατώτερους ή ανώτερους από κάποιον άλλο. Τα θεμέλια της ανοιχτής κοινωνίας πράγματι ξεκινούν από το σχολείο, ένα σχολείο διαπολιτισμικό, ένα σχολείο έμπλεο πολιτισμικού πλουραλισμού. Με ένα τέτοιο σχολείο μπορούμε να προχωρήσουμε μπροστά εξασφαλίζοντας την αρμονική συνύπαρξη όλων στη βάση του αλληλοσεβασμού και της αλληλοκατανόησης. Μούσιου-Μυλωνά, Ο. (2010, 20 Αυγούστου). Διαπολιτισμική εκπαίδευση και ανοιχτή κοινωνία. Ανακτήθηκε από http://www.olgamousiou.gr/keimena/paidagwgikakeimena-arthra/ 115-2010-08-20-11-38-14.html (διασκευή) LC1204 2
Β. ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (μονάδες 25) Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100 έως 120 λέξεις χωρίς να προσθέσετε δικά σου σχόλια. ΘΕΜΑ Β1. (μονάδες 10) Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας, δίπλα στον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη «Σωστό», αν η πρόταση είναι σωστή, η τη λέξη «Λάθος», αν η πρόταση είναι λανθασμένη. Να δικαιολογήσετε σύντομα τις απαντήσεις σας. 1. Η Ελλάδα υπήρξε παραδοσιακά μια χώρα με πολυπολιτισμικά χαρακτηριστικά. 2. Η πολιτισμική ποικιλότητα αποτελεί πηγή προβλημάτων. 3. Η κοινωνική συνοχή δεν μπορεί να διασφαλιστεί μέσω του φόβου της διαφορετικότητας. 4. Το ελληνικό σχολείο οφείλει να είναι πολιτισμικά ουδέτερο. 5. Οι πολιτισμοί δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται αξιολογικά. ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 10) [α] Να μετατρέψετε το επιχείρημα της α παραγράφου («Οι κοσμογονικές αλλαγές πολυπολιτισμικά χαρακτηριστικά») του κειμένου σε συλλογισμό της Λογικής. (μονάδες 2) [β] Να προσδιορίσετε το είδος της συλλογιστικής πορείας (παραγωγική - επαγωγική) του ίδιου επιχειρήματος. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. (μονάδες 4) [γ] Να αξιολογήσετε το επιχείρημα αυτό, λαμβάνοντας υπόψη το είδος της συλλογιστικής του πορείας. (μονάδες 4) ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) [α] «κοσμογονικές», «προσήλωση», «ισοπέδωσης», «ενθαρρύνονται», «πλουραλισμού»: Να αντικαταστήσετε καθεμιά από τις λέξεις αυτές του κειμένου με μία συνώνυμή της. [β] «συχνές», «σταδιακά», «πρωταρχικό», «ενισχυθεί», «ενθαρρύνονται»: Να αντικαταστήσετε καθεμιά από τις λέξεις αυτές του κειμένου με μία αντίθετή της. LC1204 3
ΘΕΜΑ Β4. (μονάδες 5) «είναι σημαντικό να αποφευχθεί η εθνοκεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας»: Στην πρόταση αυτή να προσδιορίσετε το είδος της σύνταξης (ενεργητική - παθητική) και να την αντιστρέψετε. Με βάση τη μεταβολή του νοήματος που παρατηρείτε να ερμηνεύσετε την επιλογή της αρχικής σύνταξης από τη συντάκτρια του κειμένου. ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 40) Καθώς η Ελλάδα γίνεται πλέον χώρα υποδοχής χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών, επανέρχεται στην επικαιρότητα το αίτημα για ανάπτυξη της ανεκτικότητας στο διαφορετικό ως προϋπόθεσης για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Με αφορμή λοιπόν την Παγκόσμια Ημέρα Ανεκτικότητας (16η Νοεμβρίου) αποστέλλετε επιστολή (500 έως 600 λέξεις) στον υπουργό Παιδείας, ως εκπρόσωποι της μαθητικής σας κοινότητας, στην οποία αναδεικνύετε τον ρόλο της εκπαίδευσης στην ικανοποίηση της αιτήματος αυτού και παρουσιάζετε τις αρχές που πρέπει να διέπουν την ελληνική εκπαίδευση, ώστε να αποκτήσει ουσιαστικό διαπολιτισμικό προσανατολισμό. LC1204 4
Γ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α. Το άρθρο της Ο. Μούσιου-Μυλωνά παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Αρχικά παρατηρεί πως ο προσανατολισμός αυτός της εκπαίδευσης είναι πλέον αναγκαίος για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία, όπως είναι πλέον και η Ελλάδα. Συγκεκριμένα, η διαπολιτισμική εκπαίδευση πρέπει να διδάσκει στους νέους τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, ώστε να αντιμετωπιστεί η ξενοφοβία και ο ρατσισμός. Από την άλλη, οφείλει να είναι πολιτισμικά ουδέτερη και να αντιμετωπίζει την πολυπολιτισμικότητα ως πηγή ωφελημάτων. Η αρθρογράφος καταλήγει λοιπόν στο συμπέρασμα πως ένα ανοιχτό σχολείο αποτελεί προϋπόθεση για την ομαλή συμβίωση στις σύγχρονες κοινωνίες. (100 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. 1Λ - 2Σ - 3Λ - 4Σ - 5Σ ΘΕΜΑ Β2. [α] Το επιχείρημα της α παραγράφου του κειμένου μπορεί να αποδοθεί ως συλλογισμός της Λογικής ως εξής: Π1: Όλες οι σύγχρονες κοινωνίες είναι πολυπολιτισμικές. Π2: Η ελληνική είναι σύγχρονη κοινωνία. Σ: Η ελληνική κοινωνία είναι πολυπολιτισμική. [β] Η συλλογιστική πορεία του επιχειρήματος της α παραγράφου είναι παραγωγική, γιατί από μία γενική διαπίστωση, που αφορά την πολυπολιτισμικότητα όλων των σύγχρονων κοινωνιών («Οι κοσμογονικές αλλαγές των σύγχρονων κοινωνιών»), καταλήγει σε ένα ειδικότερο συμπέρασμα, που αφορά την πολυπολιτισμικότητα της ελληνικής κοινωνίας («Αυτές οι εξελίξεις πολυπολιτισμικών χαρακτηριστικών»). [γ] Το παραγωγικό επιχείρημα είναι ορθό, γιατί είναι έγκυρο και ταυτόχρονα αληθές. Είναι έγκυρο γιατί το συμπέρασμα προκύπτει με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες: μέσω του μέσου όρου «σύγχρονες κοινωνίες» συνδέονται λογικά στο συμπέρασμα ο ελάσσων όρος «ελληνική κοινωνία» με τον μείζονα «πολυπολιτισμική». LC1204 5
Είναι και αληθές, γιατί και οι δύο προκείμενες προτάσεις (άρα και το συμπέρασμα) ανταποκρίνονται στα δεδομένα της αντικειμενικής πραγματικότητας. ΘΕΜΑ Β3. [α] «κοσμογονικές» = ριζικές, ολοκληρωτικές, πλήρεις. «προσήλωση» = αφοσίωση, αφιέρωση, εστίαση. «ισοπέδωσης» = καταστροφής, γκρεμίσματος. «ενθαρρύνονται» = εμψυχώνονται, ενισχύονται, υποστηρίζονται. «πλουραλισμού» = πολυφωνίας, ποικιλίας, ποικιλότητας. [β] «συχνές» σπάνιες, αραιές. «σταδιακά» απότομα, ξαφνικά, βιαστικά. «πρωταρχικό» επουσιώδες, δευτερεύον. «ενισχυθεί» αποδυναμωθεί, εξασθενίσει. «ενθαρρύνονται» αποθαρρύνονται, αποκαρδιώνονται, αποτρέπονται. ΘΕΜΑ Β4. Η σύνταξη της πρότασης είναι παθητική και τρέπεται σε ενεργητική ως εξής: «είναι σημαντικό να αποφύγουν την εθνοκεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας». Η συντάκτρια του κειμένου επέλεξε την παθητική σύνταξη, για να δώσει έμφαση στο αποτέλεσμα της ενέργειας (στην ανάγκη να αποφευχθεί η εθνοκεντρική προσέγγιση της διδασκαλίας) και όχι στο πρόσωπο που ενεργεί, το οποίο εξάλλου δε δηλώνεται ούτε ως ποιητικό αίτιο. ΘΕΜΑ Γ. (διάγραμμα συλλογιστικής πορείας) 1ο Ζητούμενο: Πώς μπορεί η εκπαίδευση να συμβάλει στην ανάπτυξη της ανεκτικότητας στο διαφορετικό; (ισχυρισμός 1) Διαπολιτισμική εκπαίδευση - (δεδομένο 1) Γνώση στοιχείων άλλων πολιτισμών (εγγυήσεις) Αποφυγή του φόβου για το διαφορετικό. - (δεδομένο 2) Συνεργασία με σχολεία του εξωτερικού (εγγυήσεις) Κατανόηση της αξίας του πολιτισμικού συγκρητισμού. LC1204 6
(ισχυρισμός 2) Ανθρωπιστική εκπαίδευση - (δεδομένο 1) Επαφή με τις τέχνες (εγγυήσεις) Συνειδητοποίηση της θέσης του Άλλου. - (δεδομένο 2) Πολιτική αγωγή (εγγυήσεις) Σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα. 2ο Ζητούμενο: Σε ποιες αρχές πρέπει να βασίζεται το διαπολιτισμικό σχολείο; (ισχυρισμός 1) Αρχές στην οργάνωση - (δεδομένο 1) Πολιτισμική ουδετερότητα (εγγυήσεις) Αποφυγή των διακρίσεων σε βάρος του διαφορετικού. - (δεδομένο 2) Ίσες ευκαιρίες για όλους (ανοιχτό σε όλους τους μαθητές - φιλικό) (εγγυήσεις) Περιορισμός της διαρροής παιδιών από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. (ισχυρισμός 2) Αρχές στη λειτουργία - (δεδομένο 1) Σωματική και συναισθηματική ασφάλεια των παιδιών (εγγυήσεις) Χώρος δημιουργίας. - (δεδομένο 2) Διάλογος (εγγυήσεις) Ενίσχυση του πνεύματος συνεργασίας και αλληλεγγύης. LC1204 7