Εισαγωγή στη Φιλοσοφία

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Ενότητα 13: Φιλοσοφία ως τρόπος ζωής Κωνσταντίνος Μαντζανάρης Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

Σκοποί ενότητας Να κατανοείται ο φιλοσοφικός τρόπος ζωής. Να ερμηνεύεται η άσκηση. Να εξηγείται ο θάνατος. Να συσχετίζεται η ψυχή και με τη σκέψη. Να αναγνωρίζονται οι ιδέες. Να συσχετίζεται ο λόγος με το ον. 4

Περιεχόμενα ενότητας 1/2 Λέξεις κλειδιά. Περίγραμμα του πλατωνικού τρόπου. πλατωνική επιλογή ζωής. Οι φιλοσοφούντες. Θάνατος. 5

Περιεχόμενα ενότητας 2/2 Άσκηση και θεωρία. Ιδέες. Πλατωνισμός. Βιβλιογραφία. 6

Λέξεις κλειδιά 1/2 Τρόπος. Άσκηση. Κάθαρση. Εμπειρία. 7

Λέξεις κλειδιά 2/2 Θάνατος. Αγαθό. Ιδέες. Ψυχή. 8

Περίγραμμα του πλατωνικού τρόπου 1/3 Περιβάλλον. Πολιτισμός: πολιτικός λόγος. Ακαδημία: γυμνάσιο περιοχή εκτός των τειχών της Αθήνας. Ακαδημία: τόπος ελεύθερης συζήτησης. Είσοδος στη Σχολή: ελεύθερη. Έχει ως πρότυπο τον σωκρατικό και πυθαγόρειο τρόπο ζωής. 9

Περίγραμμα του πλατωνικού τρόπου 2/3 Η φιλοσοφία θα αλλάξει την πολιτική ζωή, ενότητα φιλοσοφίας και πολιτικής. Μέλη: ζούσαν ως μια κοινότητα επιθυμούσαν αρετή σε μια κοινή αναζήτηση. Μέλη: ηλικιωμένοι, ερευνητές, δάσκαλοι και νεώτεροι σπουδαστές. Διδασκαλία. Δυνατότητα να κυβερνήσουν τον εαυτό τους σύμφωνα με τους κανόνες μιας ιδανικής πολιτείας. Ανιδιοτελής ζωή, κάθαρση, εξαγνισμός. 10

Περίγραμμα του πλατωνικού τρόπου 3/3 Πνευματική άσκηση. Κοινά γεύματα. ενδυμασία φιλοσόφου. Εκπαιδευτικό περιβάλλον: ζωντανή επαφή, μαθήματα (γεωμετρία, μαθηματικά, διαλεκτική), επιστημονικές εργασίες. Ηθική του διαλόγου: Ο Έρωτας για το Καλό. Επικοινωνία: δεν μπορεί πολλές φορές να κοινωνήσει την υπαρξιακή εμπειρία. 11

1. πλατωνική επιλογή ζωής 1/2 L. Brisson, Presupposes et consequences et consequences d une interpretation esoteriste de Platon, Les Etudes philosophiques, 4(1993), σ. 480: Περί του να μάθει να ζει κανείς με τρόπο φιλοσοφικό. Ερωτήματα: 1.Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του τρόπου; 2. Που σκοπεύει η λειτουργία του διαλόγου κατά τον ανωτέρω τρόπο; 3. Σε τι συνίστατο αυτός ο τρόπος; 12

1. πλατωνική επιλογή ζωής 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. η κοινωνία της ηθικής εμπειρίας μέσα από τη λειτουργία του διαλόγου, η μεταστροφή στην ηθική ζωή. 2. στην ηθική του διαλόγου αλλά και στην υπέρβαση της εμπειρίας του λόγου. 3. Στην αρμονική ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας. 13

2. Οι φιλοσοφούντες 1/2 Πλάτων, Τίμαιος, 89.e.3-90.a.7: καθάπερ εἴπομεν πολλάκις ὅτι τρία τριχῇ ψυχῆς ἐν ἡμῖν εἴδη κατῴκισται τυγχάνει δὲ ἕκαστον κινήσεις ἔχον οὕτω κατὰ ταὐτὰ καὶ νῦν ὡς διὰ βραχυτάτων ῥητέον ὅτι τὸ μὲν αὐτῶν ἐν ἀργίᾳ διάγον καὶ τῶν ἑαυτοῦ κινήσεων ἡσυχίαν ἄγον ἀσθενέστατον ἀνάγκη γίγνεσθαι τὸ δ ἐν γυμνασίοις ἐρρωμενέστατον διὸ φυλακτέον ὅπως ἂν ἔχωσιν τὰς κινήσεις πρὸς ἄλληλα συμμέτρους. τὸ δὲ δὴ περὶ τοῦ κυριωτάτου παρ ἡμῖν ψυχῆς εἴδους διανοεῖσθαι δεῖ τῇδε ὡς ἄρα αὐτὸ δαίμονα θεὸς ἑκάστῳ δέδωκεν τοῦτο ὃ δή φαμεν οἰκεῖν μὲν ἡμῶν ἐπ ἄκρῳ τῷ σώματι πρὸς δὲ τὴν ἐν οὐρανῷ συγγένειαν ἀπὸ γῆς ἡμᾶς αἴρειν ὡς ὄντας φυτὸν οὐκ ἔγγειον ἀλλὰ οὐράνιον ὀρθότατα λέγοντες 14

2. Οι φιλοσοφούντες 2/2 Ερωτήματα: 1. Ποιο τμήμα της ψυχής πρέπει να ασκείται κατά τον Πλάτωνα; 2. Ποιος είναι ο σκοπός αυτής της άσκησης; 3. Πώς πραγματοποιείται αυτή η άσκηση; Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. το ανώτερο, αυτό της νόησης. 2. να εναρμονιστεί με το σύμπαν και να εξομοιωθεί με τη θεότητα. 3. με εσωτερικούς λόγους και αναζητήσεις. 15

3. Θάνατος 1/2 Πλάτων, Φαίδων, 64.b.8-9: λέληθεν γὰρ αὐτοὺς ᾗ τε θανατῶσι καὶ ᾗ ἄξιοί εἰσιν θανάτου καὶ οἵου θανάτου οἱ ὡς ἀληθῶς φιλόσοφοι. Ερωτήματα: 1. Τι είναι η φιλοσοφία κατά τον Σωκράτη; 2. Πώς ορίζεται ο θάνατος; 3. Τι πρέπει να πράξει ο φιλόσοφος, προκειμένου να απομακρυνθεί από τα πάθη που φέρει το σώμα; 16

3. Θάνατος 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Μια άσκηση στον θάνατο. 2. Ο αποχωρισμός της ψυχής από το σώμα. 3. Να εξαγνιστεί συγκεντρώνοντας τον νου του από τις διασπάσεις που προκαλεί το σώμα. Το εγώ, άρα, ταυτίζεται με τη σκέψη και τον λόγο, προκειμένου να απελευθερωθεί η ψυχή από τον φόβο του θανάτου. 17

4. Άσκηση και θεωρία 1/3 Πλάτων, Πολιτεία, 486.a.4-486.a.6 : ἐναντιώτατον γάρ που σμικρολογία ψυχῇ μελλούσῃ τοῦ ὅλου καὶ παντὸς ἀεὶ ἐπορέξεσθαι θείου τε καὶ ἀνθρωπίνου Ηι οὖν ὑπάρχει διανοίᾳ μεγαλοπρέπεια καὶ θεωρία παντὸς μὲν χρόνου πάσης δὲ οὐσίας οἷόν τε οἴει τούτῳ μέγα τι δοκεῖν εἶναι τὸν ἀνθρώπινον βίον; Οὐκοῦν καὶ θάνατον οὐ δεινόν τι ἡγήσεται ὁ τοιοῦτος;. 18

4. Άσκηση και θεωρία 2/3 γιατί η μικρολογία είναι όλως διόλου ασυμβίβαστη με μια ψυχή που είναι προορισμένη να λαχταρά στο σύνολό της τα θεία και τα ανθρώπινα πράγματα Μια λοιπόν διάνοια προικισμένη με τέτοια μεγαλοπρέπεια και με την ικανότητα να οραματίζεται την αιωνιότητα του χρόνου και το σύνολο της ουσίας, νομίζεις πως μπορεί ποτέ να δίνει καμιά μεγάλη σημασία στην ανθρώπινη ζωή; και τον θάνατο να τον θεωρεί σαν ένα φοβερό πράγμα;. 19

4. Άσκηση και θεωρία 3/3 Ερωτήματα: 1. Ποια είναι η σχέση της ψυχής με τη σκέψη; 2. Ποιον σκοπό εξυπηρετεί η άσκηση; 3. Πώς υπερβαίνεται ο φόβος του θανάτου; Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Το μεγαλείο της ψυχής είναι καρπός της σκέψης. 2. να αλλάξει το βλέμμα προς ένα καθολικό όραμα. 3. Με την άσκηση 20

5. Ιδέες 1/3 Πλάτων, Παρμενίδης, 135.a.7-c.2 : καὶ ἀνδρὸς πάνυ μὲν εὐφυοῦς τοῦ δυνησομένου μαθεῖν ὡς ἔστι γένος τι ἑκάστου καὶ οὐσία αὐτὴ καθ αὑτήν ἔτι δὲ θαυμαστοτέρου τοῦ εὑρήσοντος καὶ ἄλλον δυνησομένου διδάξαι ταῦτα πάντα ἱκανῶς διευκρινησάμενον. Συγχωρῶ σοι ἔφη ὦ Παρμενίδη ὁ Σωκράτης πάνυ γάρ μοι κατὰ νοῦν λέγεις. Ἀλλὰ μέντοι εἶπεν ὁ Παρμενίδης εἴ γέ τις δή ὦ Σώκρατες αὖ μὴ ἐάσει εἴδη τῶν ὄντων εἶναι εἰς πάντα τὰ νυνδὴ καὶ ἄλλα τοιαῦτα ἀποβλέψας μηδέ τι ὁριεῖται εἶδος ἑνὸς ἑκάστου οὐδὲ ὅποι τρέψει τὴν διάνοιαν ἕξει μὴ ἐῶν ἰδέαν τῶν ὄντων ἑκάστου τὴν αὐτὴν ἀεὶ εἶναι καὶ οὕτως τὴν τοῦ διαλέγεσθαι δύναμιν παντάπασι διαφθερει. 21

5. Ιδέες 2/3 Και είναι ίδιον πολύ έξυπνου ανθρώπου να μπορέσει να μάθη πως υπάρχει για κάθε πραγματικότητα ένα γένος και ουσία αυτή καθαυτή, και ακόμη θαυμαστότερος είναι εκείνος που θα βρει και θα μπορέσει να διδάξει και άλλον όλα αυτά. Αλλ όμως είπε ο Παρμενίδης, αν βέβαια, Σωκράτη, επιμένει κανείς να αρνιέται την ύπαρξη ιδεών των όντων, αποβλέποντας σε όλες τις δυσκολίες που εκθέσαμε αυτή τη στιγμή, και σε άλλες όμοιες, να αρνιέται επίσης να καθορίσει την ιδέα για καθένα από τα όντα, δεν θα έχει πια τότε που να στρέψει τη σκέψη του, επειδή αρνήθηκε ότι μένει ή ίδια πάντοτε ιδέα για καθένα από τα όντα και έτσι θα καταστρέψει εντελώς τη δύναμη της διαλεκτικής. 22

5. Ιδέες 3/3 Ερωτήματα: 1. Ποιο θεωρείται σημείο αναφοράς του πλατωνικού διαλόγου; 2. Πώς θεωρείται η πλατωνική γνώση; 3. Πώς αναγνωρίζονται οι Ιδέες; Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Η ύπαρξη των Ιδεών, οι οποίες και εγγυώνται την ορθότητα του λόγου και της πράξης. 2. Ως γνώση αξιών, διότι αυτή διαλέγεται με το ωραίο, το δίκαιο και το αγαθό. 3. Ως νοητικές μορφές. 23

6.Πλατωνισμός R. Schaerer, La Question platonicienne, σ. 247: Η ουσία του πλατωνισμού είναι και παραμένει επομένως υπερνοητική, πέραν της διανοίας και του διανοείσθαι. Ερωτήματα: Σχολιάστε την ανωτέρω φράση 24

Βιβλιογραφία 1/4 Πλάτων, Τίμαιος, vol. 4, ed. Burnet J., Oxford, Clarendon Press, Oxford 1902. Πλάτων, Φαίδων, vol. 1, ed. Burnet J., Oxford, Clarendon Press, Oxford 1900. Πλάτων, Πολιτεία, vol. 4, ed. Burnet J., Oxford, Clarendon Press, Oxford 1902. Πλάτων, Παρμενίδης, vol. 2, ed. Burnet J., Oxford, Clarendon Press, Oxford 1901. 25

Βιβλιογραφία 2/4 Κάλφας Β., Πλάτων Τίμαιος, εισαγωγή μετάφραση σχόλια, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 2003. Μαντζανάρης Κ. Ο χρόνος και ο αριθμός στην κοσμολογία του Πλάτωνα, Γρηγόριος Παλαμάς, 803(2005), σσ. 437 463. Owen L. Plato and Parmenides on Timeless Present, The Monist, 30 (1966), σσ. 317 340. 26

Βιβλιογραφία 3/4 Πανέρης Ι. Η κοσμολογία του Πλάτωνα σε σχέση με την ατομική θεωρία του Δημόκριτου, εκδόσεις Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, 1984. Πελεγρίνης Θ., Οι πέντε εποχές της φιλοσοφίας, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1998. Brisson L., Presupposes et consequences et consequences d une interpretation esoteriste de Platon, Les Etudes philosophiques, 4(1993), σ. 11-35. Duhem P. Plato`s Theory of Space and the Geometric al Composition of the Elements, The Concepts of Spac e and Time, (Čapec M.) εκδόσεις Reidel Publishing Company, 1976, σσ. 21 25. 27

Βιβλιογραφία 4/4 Frutiger P., Les Mythes de Platon, εκδόσεις F. Alcan, Paris, 1930. Schaerer R., La question platonicienne. Étude sur les rapports de la pensée et de l'expression dans les dialogues, Neuchatel, et Paris, Vrin, 1938. Ritter C., The Essence of Platos Philosophy, εκδόσεις Georgre Allen & Unwin, London, 1933. 28

Τέλος Ενότητας