ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΕΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
Δίκαιο: είναι το σύνολο των ετερόνομων κανόνων, που ρυθμίζουν, κατά τρόπο υποχρεωτικό, την κοινωνική συμβίωση των ανθρώπων (βλ. σελ. 5) Δημόσιο Δίκαιο: είναι το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν αφενός την λειτουργία και την οργάνωση του κράτους και αφετέρου τις σχέσεις του κράτους με τους πολίτες (βλ. σελ. 6). Συνταγματικό Δίκαιο: είναι κλάδος του δημοσίου δικαίου και αποτελεί το σύνολο των κανόνων που προβλέπουν τη μορφή του πολιτεύματος, θέτουν τις βασικές αρχές οργάνωσης και λειτουργίας του κράτους και κα8ορίζουν τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών (βλ. σελ. 7). Ποινικό δίκαιο: είναι κλάδος του δημοσίου δικαίου και αποτελεί το σύνολο των κανόνων, που προβλέπουν ποιες πράξεις είναι αξιόποινες, δηλαδή επισύρουν ποινή, και ποιες κυρώσεις επιβάλλονται σε περίπτωση τέλεσης μιας τέτοιας πράξης (βλ. σελ. 7). Ιδιωτικό δίκαιο: είναι το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν τις σχέσεις προσώπων ίσων μεταξύ τους. Με άλλα λόγια ρυθμίζει είτε σχέσεις μεταξύ ιδιωτών δηλαδή μεταξύ νομικών και φυσικών προσώπων είτε σχέσεις μεταξύ ιδιωτών με το κράτος, όταν αυτό δεν εμφανίζεται ως φορέας εξουσίας (βλ. σελ. 8). Αστικό δίκαιο: είναι κλάδος του ιδιωτικού δικαίου και ρυθμίζει τις έννομες σχέσεις όλων των προσώπων, όταν ενεργούν ως ιδιώτες, π.χ. ρυθμίζει τις σχέσεις των προσώπων προς άλλα πρόσωπα ή προς πράγματα (βλ. σελ. 8). Νόμος: είναι ο γραπτός κανόνας δικαίου που θεσπίζεται από την πολιτεία και διακρίνεται σε τυπικό και ουσιαστικό. Τυπικός είναι ο νόμος ο οποίος θεσπίστηκε από το αρμόδιο κατά το σύνταγμα νομοθετικό όργανο και ουσιαστικός νόμος είναι η πράξη της πολιτείας με την οποία θεσπίζεται κανόνας δικαίου, ανεξάρτητα από ποιο όργανο προέρχεται (βλ. σελ. 18). Έθιμο: είναι ο άγραφος κανόνας δικαίου που διαμορφώνεται μετά από μακρόχρονη και ομοιόμορφη τήρηση συγκεκριμένης συμπεριφοράς από τα μέλη της κοινωνίας, με τη πεποίθηση ότι η τήρηση αυτής της συμπεριφοράς αποτελεί υποχρεωτικό κανόνα δικαίου (βλ. σελ. 21). Νομολογία: είναι δικαστικές αποφάσεις με τις οποίες δίνονται λύσεις σε συγκεκριμένα νομικά προβλήματα και δεν αποτελεί πηγή δικαίου, συμβάλει όμως στη διάπλαση του δικαίου με διαφόρους τρόπους (βλ. σελ. 28). Ερμηνευτικά επιχειρήματα: επιχειρήματα τα οποία βοηθούν στην ερμηνεία των κανόνων δικαίου και στηρίζονται στην γενική λογική. Οι κατηγορίες τους είναι οι εξής: α) Το κατ αντιδιαστολή επιχείρημα β) το κατά μείζονα λόγο επιχείρημα γ) Το επιχείρημα εκ του μείζονος το έλασσον και δ) Το επιχείρημα εκ της σιωπής του νόμου (βλ. σελ. 32). 2
Πρόσωπο: είναι το υποκείμενο των έννομων σχέσεων που σημαίνει ότι είναι υποκείμενα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων και διακρίνονται σε φυσικά και νομικά πρόσωπα (βλ. σελ. 43). Προσωπικότητα: είναι η ικανότητα να είναι κανείς υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Κάθε προσβολή στο δικαίωμα είναι παράνομη και περιλαμβάνεται η γενική προστασία του (βλ. σελ. 43). Φυσικά πρόσωπα: είναι όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως από ηλικία ή άλλες διακρίσεις, π.χ. φύλο, ιθαγένεια κ.τ.λ. (βλ. σελ. 43). Νομικά πρόσωπα: είναι ενώσεις προσώπων που επιδιώκουν ορισμένο σκοπό ή σύνολα περιουσίας που έχουν ταχθεί για την εξυπηρέτηση ορισμένου σκοπού και έχουν αποκτήσει, τηρώντας τους όρους του νόμου, αυτοτελή προσωπικότητα, δηλαδή είναι υποκείμενα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων (βλ. σελ. 44). Ιθαγένεια: είναι ο νομικός σύνδεσμος ενός προσώπου με μια ορισμένη πολιτεία. Με βάση αυτήν τα πρόσωπα χωρίζονται σε ημεδαπά και αλλοδαπά. Τα θέματα της ιθαγένειας τα ρυθμίζει ο Κώδικας Ελληνικής ιθαγένειας (βλ. σελ. 52). Συγγένεια: είναι ο δεσμός που συνδέει δύο ή περισσότερα άτομα μεταξύ τους και διακρίνεται σε συγγένεια εξ αίματος και συγγένεια εξ αγχιστείας (βλ. σελ. 53). Κατοικία: είναι ο συγκεκριμένος τόπος στον οποίο το άτομο εγκαταστάθηκε με σκοπό να τον κάνει μόνιμο κέντρο των βιοτικών του σχέσεων. Διακρίνεται σε εκούσια και νόμιμη ή αναγκαία κατοικία (βλ. σελ. 54-55). Σωματείο: είναι είδος νομικού προσώπου του αστικού δικαίου και ορίζεται ως η ένωση είκοσι (20) τουλάχιστον προσώπων, που επιδιώκει σκοπό μη κερδοσκοπικό (βλ. σελ. 70). Ίδρυμα: είναι μία περιουσία ορίστηκε για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένου σκοπού. Διακρίνεται σε δυο κατηγορίες: α) Αυτοτελές και β) Υποτελές. Για την σύσταση του χρειάζεται ειδική πράξη και έγκριση της πολιτείας. Επίσης το ίδρυμα δεν έχει μέλη (βλ. σελ. 75). Επιτροπή εράνων: είδος νομικού προσώπου αστικού δικαίου και ορίζεται ως μια επιτροπή που αποτελείται από πέντε (5) τουλάχιστον πρόσωπα, που έχουν σκοπό να συγκεντρώσουν, με εράνους, γιορτές ή και με άλλους παρόμοιους τρόπους, χρήματα ή άλλα αντικείμενα για την εξυπηρέτηση ορισμένου δημόσιου ή κοινωφελούς σκοπού (βλ. σελ. 77) Αστική εταιρία: είναι η σύμβαση με την οποία δύο ή περισσότερα πρόσωπα αναλαμβάνουν αμοιβαία την υποχρέωση να επιδιώξουν με κοινές εισφορές κοινό σκοπό (βλ. σελ. 78). 3
Έννομη σχέση: είναι κάθε βιοτική σχέση, που ρυθμίζεται από το δίκαιο και παράγει αποτελέσματα, τα οποία είναι έννομα (βλ. σελ. 81). Έννομη σχέση: ορίζεται ως κάθε βιοτική σχέση, που ρυθμίζεται από το δίκαιο και παράγει αποτελέσματα τα οποία είναι έννομα (βλ. σελ. 81). Έννομο συμφέρον: ορίζεται ως το βιοτικό συμφέρον που αναγνωρίζεται και προστατεύεται από το δίκαιο. Δικαίωμα: είναι η εξουσία που δίνει το δίκαιο σ ένα πρόσωπο για την ικανοποίηση ενός βιοτικού συμφέροντος του προσώπου, το οποίο κρίνεται άξιο προστασίας από το δίκαιο (βλ. σελ. 82). Προσωπικά δικαιώματα: είναι τα δικαιώματα, τα οποία αναγνωρίζονται για την ικανοποίηση ηθικού συμφέροντος. Προσωπικά δικαιώματα είναι το δικαίωμα προσωπικότητας (βλ. σελ. 56) και τα οικογενειακά δικαιώματα (βλ. σελ. 83). Αποδυνάμωση δικαιώματος: ορίζεται ως ο αποκλεισμός ασκήσεως του δικαιώματος, που οφείλεται στο ότι ο δικαιούχος εξαιτίας της αμέλειας άσκησης τούτου και της ανεκτικότητας σε καταστάσεις αντίθετες προς αυτό ή και αδιαφορίας προς αυτό δημιουργήθηκε η πεποίθηση για την μη άσκηση του από το δικαιούχο. Διαπλαστικό δικαίωμα: είναι το δικαίωμα που παρέχει στο φορέα του τη δυνατότητα να παρεμβαίνει μονομερώς στη σύσταση, αλλοίωση ή κατάργηση έννομης σχέσης ή δικαιώματος (βλ. σελ. 84). Αξίωση: είναι το δικαίωμα να απαιτήσει ένα πρόσωπο από ένα άλλο μια πράξη ή μια παράλειψη. Αποτελεί το ουσιαστικό περιεχόμενο ενός δικαιώματος που μέσα από αυτό απορρέουν περισσότερες αξιώσεις (βλ. σελ. 85). Αγωγή: σύμφωνα με την δικονομική έννοια ορίζεται ως το δικαίωμα που έχει ένα άτομο να ζητεί από την Πολιτεία δικαστική προστασία. Σύμφωνα με την ουσιαστική έννοια συμπίπτει με την έννοια της αξίωσης (βλ. σελ. 86). Ένσταση: είναι και αυτή μια μορφή δικαιώματος, που αντιτάσσεται κατά άλλου δικαιώματος και παραλύει την ενέργειά του (βλ. σελ. 87). Παραγραφή: ορίζεται ως το δικαίωμα του υπόχρεου ν αρνηθεί να πληρώσει την παροχή του αν ο δικαιούχος μιας αξίωσης δεν την ασκήσει μέσα σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα (βλ. σελ. 107). Πράξη: ορίζεται ως η θελημένη ενέργεια ενός προσώπου που επιφέρει ορισμένη μεταβολή στον εξωτερικό κόσμο. Οι πράξεις διακρίνονται σε δίκαιες-θεμιτές ή άδικεςαθέμιτες (βλ. σελ. 115). 4
Δικαιοπραξία: είναι η δήλωση βούλησης, η οποία με ενδεχόμενη συνδρομή και άλλων γεγονότων οδηγεί στην παραγωγή ηθελημένου έννομου αποτελέσματος (βλ. σελ. 115-116). Έγκριση: δήλωση βούλησης που περιέχει συγκατάθεση σε μια δικαιοπραξία και δίνεται μετά την κατάρτιση της δικαιοπραξίας και έχει αναδρομική ισχύ. Δικαιοπρακτική ικανότητα: είναι η ικανότητα ενός προσώπου να καταρτήσει αυτοπροσώπως δικαιοπραξίες. Την ικανότητα αυτή την έχουν μόνον πρόσωπα που έχουν πνευματική ωριμότητα και υγεία (βλ. σελ. 121). Συναίνεση: μορφή συγκατάθεσης που δίδεται κατά την επιχείρηση της δικαιοπραξίας και είναι μονομερής δήλωση βούλησης αλλά δεν έχει καμία ισχύ στην περίπτωση που δεν υπάρχει δήλωση βούλησης από την πλευρά του δικαιοπρακτούντος. Οιονεί δικαιοπραξίες: είναι οι πράξεις, που αν και περιέχουν δήλωση βούλησης, έχουν ως χαρακτηριστικό τους, ότι τα έννομα αποτελέσματα τους παράγονται απευθείας από τον νόμο και δεν εξάγονται από τη θέληση αυτού που την έκανε (βλ. σελ. 116). Πλάνη: είναι η εσφαλμένη γνώση της πραγματικότητας και αποτελεί περίπτωση ακούσιας διάταξης ανάμεσα στη δήλωση και τη βούληση. Διακρίνεται σε ουσιώδης και επουσιώδης (βλ. σελ. 137-138) Εικονικότητα: είναι η δήλωση βούλησης που γίνεται με γνώση του δηλούντα ότι αυτή δεν ανταποκρίνεται στην πραγματική του βούληση (βλ. σελ. 145). Δήλωση της βούλησης: είναι η εξωτερίκευση της βούλησης εκείνου που καταρτίζει την δικαιοπραξία και για να παράγει αποτέλεσμα πρέπει να γίνεται κατά τον τρόπο που ορίζει ο νόμος (βλ. σελ. 149). Ελαττώματα της βούλησης: είναι διάφορα γεγονότα που επιδρούν στο πρόσωπο, ώστε η βούληση του να σχηματιστεί με επιλήψιμο τρόπο π.χ. με απειλή ή απάτη. Συμβάσεις: είναι η δικαιοπραξία που περιέχει δήλωση βούλησης δύο ή περισσοτέρων ατόμων που ενεργούν με διαφορετικό συμφέρον, αλλά συμπίπτουν ως προς το επιδιωκόμενο έννομο αποτέλεσμα (βλ. σελ. 150). Άκυρη δικαιοπραξία: είναι η δικαιοπραξία που στην οποία λείπουν ουσιώδη στοιχεία με αποτέλεσμα να μην παράγει έννομα αποτελέσματα στα οποία απέβλεπαν οι συμβαλλόμενοι (βλ. σελ. 163). Ακυρώσιμη δικαιοπραξία: είναι η δικαιοπραξία που παράγει μεν έννομα αποτελέσματα αλλά μπορεί να ακυρωθεί με δικαστική απόφαση εξαιτίας κάποιου ελαττώματός της (βλ. σελ. 166). 5
Ανυπόστατη δικαιοπραξία: είναι η δικαιοπραξία που λείπουν ουσιώδη στοιχεία που δεν μπορούν να καλυφθούν και δεν πρόκειται να επιφέρουν κανένα έννομο αποτέλεσμα. Αίρεση: είναι όρος ή περιορισμός που συμβαλλόμενοι προσθέτουν στην δικαιοπραξία, σύμφωνα με τον οποίο η ενέργειά της εξαρτάται από την επέλευση ενός γεγονότος μέλλοντος και αβέβαιου (βλ. σελ. 168). Αντιπροσώπευση: είναι ο θεσμός με τον οποίο επιτυγχάνεται η σύσταση δικαιοπραξίας από ένα άτομο για λογαριασμό ενός άλλου ατόμου (βλ. σελ. 180). Πληρεξουσιότητα: είναι η εξουσία αντιπροσώπευσης που παρέχεται με μονομερή δικαιοπραξία. Πληρεξουσιότητα υπάρχει μόνον στην περίπτωση εκούσιας αντιπροσώπευσης (βλ. σελ. 184). Καλή πίστη: η αρχή της καλής πίστης είναι μία έμμεση πηγή δικαίου και αναφέρεται στην εντιμότητα και ευθύτητα που πρέπει να έχει ένα πρόσωπο στις συναλλαγές του (βλ. σελ. 199). Παρανομία: είναι η αντίθεση σε κάθε κανόνα δικαίου, γραπτό και άγραφο. Η επικρατούσα γνώμη όμως ορίζει ότι η παρανομία ορίζεται ως η προσβολή δικαιώματος ή έννομου συμφέροντος. Παράνομη συμπεριφορά: παράνομη συμπεριφορά του ζημιούντα, είναι η συμπεριφορά ου αποδοκιμάζεται από την έννομη τάξη (βλ. σελ. 245). Άμυνα: είναι το είδος της αυτοδύναμης προστασίας και είναι η υπεράσπιση που κάποιος επιβάλλει σε κάποιο άτομο για να αποτρέψει άδικη επίθεση εναντίον του ιδίου η τρίτου ατόμου και η υπέρβαση των ορίων που υπάρχουν είναι παράνομη (σελ. 246). Πταίσμα-Υπαιτιότητα: η συμπεριφορά (στάση) του προσώπου, το οποίο είναι ο δράστης, απέναντι στην παράνομη πράξη του καθώς και στα αποτελέσματα, τα οποία επιφέρει ( βλ. σελ. 247). Αμέλεια: η έλλειψη επιμέλειας που απαιτείται στην καταβολή των συναλλαγών. Διακρίνεται σε βαριά και ελαφρά αμέλεια (βλ. σελ. 250). Αδικοπραξία: είναι κά8ε παράνομη πράξη, υπαίτια και παράνομη πρόκληση ζημιάς από ένα πρόσωπο (βλ. σελ. 264). Αδίκημα: είναι κάθε παράνομη και υπαίτια πράξη που επιφέρει ζημιά στα έννομα αγαθά ενός προσώπου και γεννά υποχρέωση προς αποζημίωση (βλ. σελ. 264-265). Πλήρης κυριότητα: είναι η κυριότητα που παρέχει στο μοναδικό δικαιούχο όλες τις εξουσίες πάνω στο πράγμα (βλ. σελ. 412). 6
Ψιλή κυριότητα: είναι η απογυμνωμένη κυριότητα, στην οποία η εξουσία του κυρίου περιορίζεται μόνο στη δυνατότητα διάθεσης του πράγματος (βλ. σελ. 412). Υποθήκη: είναι περιορισμένο εμπράγματο δικαίωμα που αποκτά ο δανειστής μιας απαίτησης πάνω σε ξένο ακίνητο και του παρέχει το δικαίωμα προνομιακής ικανοποίησης του από το πλειστηρίασμα του ενυπόθηκου ακινήτου, σε περίπτωση μη ικανοποίησης της απαίτησής του κατά τη λήξη της (βλ. σελ. 448). Κληρονομικό δίκαιο: κληρονομικό δίκαιο είναι το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν την τύχη της περιουσίους ενός ατόμου (βλ. σελ. 505). Διαθήκη: είναι η μονομερής, μη απευθυντέα, αιτία θανάτου, δικαιοπραξία με την οποία ο διαθέτης ρυθμίζει τα θέματα της κληρονομικής διαδοχής του, καθώς και οικογενειακές του σχέσεις (βλ. σελ. 510). 7