Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Γεωγραφίας Μάθημα: Γεωγραφία της Υπαίθρου Η Κοινωνική Σύνθεση και οι (λανθάνουσες ή έκδηλες) Κοινωνικές Συγκρούσεις στην Ύπαιθρο Απόστολος Γ. Παπαδόπουλος
Εισαγωγή Η μελέτη της ελληνικής αγροτικής κοινωνίας είναι σήμερα επιβεβλημένη καθώς συχνά αυτή ταυτίζεται στην κοινή γνώμη με το παραδοσιακό παρελθόν της συνολικής αγροτικής κοινωνίας είτε θεωρείται ως μια φθίνουσα κοινωνική πραγματικότητα που τείνει να εξομειωθεί με την αστική κοινωνία Όμως υφίσταται ένα βασικό πρόβλημα: τι κάνουμε με εκείνους που δηλώνουν ή θεωρούνται αγρότες, μικροϊδιοκτήτες, επαγγελματίες, συνταξιούχοι, άνεργοι, επιχειρηματίες, μετανάστες, ευκαιριακοί κάτοικοι της υπαίθρου (που κατοικούν μόνο σαββατοκύριακα ή λίγες ημέρες το χρόνο), παλιννοστούντες; Υπάρχει μια κοινωνική-ταξική διάρθρωση που αφορά τη χώρα και μια άλλη που αφορά τα χωριά, την ύπαιθρο ειδικότερα;
Εισαγωγή Μήπως θα πρέπει να ορίσουμε την ταξική διάρθρωση της ελληνικής αγροτικής κοινωνίας με βάση την ιδιοκτησία αγροτικής εκμετάλλευσης καθώς η πλειοψηφία των κατοίκων της υπαίθρου κατέχει εκμετάλλευση; Με βάση το κριτήριο της αγροτικής ιδιοκτησίας έχουμε μια ταξική διάρθρωση στην ακόλουθη βάση: «μεγάλοι αγρότες» (έχοντες μεγάλη εκμετάλλευση), «μεσαίοι αγρότες» (έχοντες μεσαίου μεγέθους εκμετάλλευση), «μικροί αγρότες» (έχοντες μικρή εκμετάλλευση) και «εργάτες γης» (ακτήμονες και μετανάστες) Όμως προκύπτουν πολλά ερωτήματα όπως: Βάσει πόσων στρεμμάτων γης μπορούμε να μιλάμε για «μεγάλους», «μεσαίους», «μικρούς» αγρότες; Τι γίνεται με εκείνους οι οποίοι είναι επαγγελματίες (έμποροι, μαγαζάτορες, τεχνίτες, κ.λπ.); Τι γίνεται με αυτούς που έχουν δύο πηγές απασχόλησης, μια αγροτική και μια εξω-αγροτική; Υπολογίζονται αυτοί που δεν διαμένουν μόνιμα στην περιοχή; Τι γίνεται όταν υπάρχουν μισθωτοί εργάτες ή δημόσιοι υπάλληλοι;
Εισαγωγή Πως συνδέει κανείς το ταξικό σύστημα με βάση την αγροτική ιδιοκτησία με το ταξικό σύστημα με βάση τις σχέσεις απασχόλησης; Ή το δεύτερο επικρατεί πάνω στο πρώτο; Σημείο εκκίνησής μας αποτελεί η θέση ότι η ύπαιθρος είναι ένα «διακύβευμα», δηλαδή ένα πεδίο διαπραγμάτευσης ανάμεσα στα παλαιά και στα νέα ανερχόμενα Φωτογραφία 1. Εργάτες γης και αγροτικό τοπίο στην Τιμισοάρα, Ρουμανία συλλογικά συμφέροντα, ανάμεσα στις παραγωγικές και στις καταναλωτικές χρήσεις του χώρου αλλά και μεταξύ των διαφορετικών χωρικών επιπέδων (τοπικό περιφερειακό εθνικό) διακυβέρνησης στην ύπαιθρο
Η Αστικοποίηση της Υπαίθρου Η έννοια της αστικοποίησης των αγροτικών κοινωνιών αποτέλεσε ένα σημαντικό πεδίο έρευνας. Υπάρχουν τρεις τουλάχιστον τρόποι για να αναφερθεί κανείς στην αστικοποίηση: Πρώτον, ως ένα δημογραφικό φαινόμενο κατά το οποίο ένα αυξανόμενο ποσοστό του πληθυσμού συγκεντρώνεται στις αστικές περιοχές Δεύτερον, ως ένα κοινωνικό και οικονομικό φαινόμενο που είναι συστατικό της καπιταλιστικής εκβιομηχάνισης Τρίτον, ως ένα φαινόμενο συμπεριφοράς, σύμφωνα με το οποίο οι μεγάλες πόλεις είναι κέντρα στα οποία αναπτύσσεται η κοινωνική αλλαγή Η αστικοποίηση των αγροτικών κοινωνιών μπορεί να οδηγήσει στην προαστιοποίηση ορισμένων αγροτικών κοινοτήτων που βρίσκονται κοντά σε μεγάλα αστικά κέντρα ή στην περαιτέρω μείωση του πληθυσμού των περισσότερο απομακρυσμένων αγροτικών κοινοτήτων
Η Αστικοποίηση της Υπαίθρου Εμπειρικές έρευνες σε διάφορες χώρες έχουν καταδείξει ότι υπάρχουν «νεοεισερχόμενοι» σε ορισμένες αγροτικές κοινότητες οι οποίοι έχουν «το χωριό στο μυαλό τους» (village in the mind) (σύμφωνα με τον Pahl), δηλαδή ενός ιδιαίτερου τύπου επιθυμητού οικιστικού περιβάλλοντος μέσα σε ένα «αγροτικό» περίγυρο Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένες κατηγορίες ατόμων που κατοικούν σε τέτοιες οριακές αγροτικές περιοχές: Πρώην κάτοικοι των αστικών περιοχών που ακόμα εργάζονται στην πόλη και διατηρούν τους κοινωνικούς δεσμούς με αυτή Οι κάτοικοι μερικού χρόνου που είναι ιδιοκτήτες εξοχικών κατοικιών, αγροτόσπιτων ή έχοντες εκμετάλλευση και την έχουν για χόμπυ Οι αγρότες μερικής απασχόλησης που έχουν εκμετάλλευση, την αξιοποιούν, αλλά έχουν απασχόληση στην πόλη Οι αγρότες πληρούς απασχόλησης που κατοικούν στα χωριά αυτά Άλλους κατοίκους όπως εργάτες γης κ.λπ.
Φωτογραφία 2. Ομιχλώδης αμπελώνας στην Καλιφόρνια
Η Αστικοποίηση της Υπαίθρου Στη Βρετανία εξετάζοντας κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970 τις αλλαγές που δρομολογούνταν στα μητροπολιτικά χωριά (γύρω από την Πράσινη Ζώνη που περιτριγυρίζει το Λονδίνο) παρουσιάζονται ορισμένες κοινωνικές κατηγορίες: Οι μεγάλοι ιδιοκτήτες γης Οι μισθωτοί (άτομα που δουλεύουν σε επιχειρήσεις/επαγγελματίες) που ζουν με το «χωριό στο μυαλό τους» Οι συνταξιούχοι αστοί εργαζόμενοι (που κατέχουν κεφάλαιο) Οι αστοί εργαζόμενοι (περιορισμένο κεφάλαιο, φθηνή κατοικία) Αγροτική εργατική τάξη που μετακινείται καθημερινά προς την πόλη για εργασία Παραδοσιακοί κάτοικοι της υπαίθρου (εργάτες γης, τοπικοί έμποροι)
Η Αστικοποίηση της Υπαίθρου Οι αγροτικές περιοχές δεν στηρίζονται πια σε αγροτικές κοινότητες δεν υφίσταται πλέον η έννοια της κοινότητας όπου οι άνθρωποι που κατοικούν σε αυτή έχουν ένα ή περισσότερους κοινούς δεσμούς Η κοινότητα μπορεί να θεωρηθεί πλέον ως ένα τοπικό κοινωνικό σύστημα, το οποίο άλλες φορές τείνει να είναι περισσότερο «αγροτικό» και άλλες φορές περισσότερο «αστικό» (βλέπε το αγροτοαστικό συνεχές) Η βρετανική γεωγραφική παράδοση και η έρευνα τοπικών περιοχών (locality studies) ανέδειξε το γεγονός ότι η οικονομική αναδιάρθρωση που συνέβη κατά τις δεκαετίες του 1970 και 1980 και αφορούσε την αναδιάρθρωση της βιομηχανίας και των υπηρεσιών επηρέασε άμεσα τα τοπικά συστήματα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης των αγροτικών περιοχών Πιο συγκεκριμένα, σημειώνονται σημαντικές διαφορές ανάμεσα στη νέα μεσαία κοινωνική τάξη και στην παλαιά, κατεστημένη αγροτική ταξική διάρθρωση (ανταγωνισμός μεταξύ μόνιμων κατοίκων αγροτών και νεοεισερχόμενων αστών απασχολούμενων στη μεταποίηση ή στις υπηρεσίες)
Η Αστικοποίηση της Υπαίθρου Η μείωση του αγροτικού πληθυσμού έχει τρία βασικά συστατικά που αξίζει τον κόπο να υπογραμμιστούν εδώ: Μείωση του πληθυσμού γεγονός που συνδέεται με την αύξηση της μηχανοποίησης της γεωργικής παραγωγής και με την αύξηση της εξειδίκευσης γεγονός που συνδέεται με την βιομηχανοποίηση. Μετανάστευση του νέου και περισσότερο παραγωγικού πληθυσμού προς τις πόλεις και άρα η γήρανση του πληθυσμού της αγροτικής κοινότητας Μετακίνηση πληθυσμού από τις αστικές περιοχές προς οικισμούς που αποκτούν τα χαρακτηριστικά περιοχών κατοίκησης πρώην αστικού πληθυσμού. Μεγάλο κομμάτι αυτών είναι νέα άτομα που ανήκουν στη μεσαία τάξη και επιδιώκουν να μεταβάλλουν την περιοχή της νέας τους κατοικίας Ανάκτηση του πληθυσμού μέσω της μετακίνησης συνταξιούχων προς τις αγροτικές περιοχές και της ανάπτυξης του φαινομένου της δεύτερης κατοικίας
Η Αστικοποίηση της Υπαίθρου Παράλληλα, η αστικοποίηση της υπαίθρου σημαίνει τον ουσιαστικό μετασχηματισμό της «κοινωνίας των χωρικών» και την καταστροφή μιας μεγάλης μερίδας των αγροτών Ορισμένες αλλαγές είναι σημαντικό να τονιστούν εδώ: Επεκτείνεται η καπιταλιστική γεωργία που έχει στόχο τη μείωση της τιμής των αγροτικών προϊόντων με βάση τη βιομηχανοποίησης και την εξειδίκευση της γεωργίας Μειώνεται ο αριθμός των απασχολούμενων στη γεωργία, καθώς οι νέοι αναζητούν πιο προσοδοφόρα και υψηλότερου κύρους απασχόληση εκτός γεωργίας Συντηρείται ή/και σταδιακά επεκτείνεται η διπλή απασχόληση ή η πολυαπασχόληση των ατόμων, που συνδυάζουν αγροτική και μηαγροτική απασχόληση Εκλείπουν οι εργάτες γης, ενώ πρόσφατα στην Ευρώπη άρχισαν να απασχολούνται στη γεωργία οικονομικοί μετανάστες
Η Αναστροφή της Αστικοποίησης Κατά τις δεκαετίες του 1970 και 1980 παρουσιάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο ο πληθυσμός των αγροτικών περιοχών (πλέον αυτών που βρίσκονται κοντά στις αστικές περιοχές) αρχίζει να ανακάμπτει Το φαινόμενο αυτό που ονομάστηκε «αναστροφή της αστικοποίησης» (counterurbanization) καταγράφει μικρές μεν αλλά σημαντικές αυξήσεις του πληθυσμού των μικρότερων οικισμών και μείωση του πληθυσμού των μεγάλων αστικών κέντρων Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτή η τάση συνδέθηκε και με την κυβερνητική στήριξη της αποκέντρωσης που βοηθήθηκε από την εφαρμογή προγραμμάτων για την ενδυνάμωση κάποιων περιοχών και ιδιαίτερα ορισμένων περιφερειακών περιοχών Αυτή η αναστροφή της αστικοποίησης συνδέεται με την εισροή μηαγροτικού ή αλλιώς πρώην αστικού πληθυσμού προς τις αγροτικές περιοχές Συχνά υπογραμμίζεται ότι αυτή η αναστροφή συνδέεται με την αποστασιοποίηση των ατόμων από την πόλη, και την ανάγκη των ατόμων να ζήσουν και να εργαστούν στην ύπαιθρο.
Η Αναστροφή της Αστικοποίησης Η μελέτη της αναστροφής της αστικοποίησης στην Κορνουάλη, που βρίσκεται μακριά από μητροπολιτικές περιοχές, περιέγραψε έξι κατηγορίες «νεοφερμένων»: Φωτογραφία 3. Περιοχή της υπαίθρου στην Κορνουάλη
Η Αναστροφή της Αστικοποίησης 1) Άτομα που μετακινούνται προς την αγροτική περιοχή για λόγους που συνδέονται με τη σταδιοδρομία τους και των οποίων η κατοικία είναι προσωρινή (στην Ελλάδα π.χ. δημόσιοι υπάλληλοι, στελέχη επιχειρήσεων) 2) Κατοικούντες στην περιοχή αλλά μετακινούμενοι καθημερινά προς την πόλη για να εργαστούν (commuters) 3) Επαγγελματίες αυτοαπασχολούμενοι και μικροί επιχειρηματίες που επέλεξαν να ζήσουν σε μια περιοχή λόγω υψηλότερης ποιότητας ζωής 4) Βιοτέχνες, άτομα που ήθελαν μια καινούρια αρχή και ανθρώπους που θα απασχολούνταν στην επιχείρησή τους 5) Ειδικευμένοι μετανάστες που ψάχνουν να βρουν δουλειά και μετακινούνται σε διαφορετικές περιοχές 6) Μετανάστες μερικής απασχόλησης που επιλέγουν να εργαστούν για ένα μέρος του χρόνου και μπορούν να απασχολούνται στον τουρισμό της περιοχής
Η Αναστροφή της Αστικοποίησης Στη βρετανική περίπτωση, η αναστροφή της αστικοποίησης αφορά υπαλληλικά στρώματα που κυριάρχησαν σε αυτή την αναβίωση ή αλλιώς την «ανασυγκρότηση» της υπαίθρου Σημειώνεται χαρακτηριστικά ότι η ανάπτυξη της «τάξης των υπηρεσιών» (service class) (που αποτελείται από επαγγελματίες και διευθυντικά στελέχη) που αναζητούσε αγροτικές τοποθεσίες για να κατοικήσει άλλαξε σημαντικά το χαρακτήρα της βρετανικής υπαίθρου Η εικόνα αυτής της τάξης είναι αγροτική, με ιδιαίτερη προτίμηση στη ειδυλλιακότητα του αγροτικού τοπίου η οποία βρίσκεται στην καρδιά του δικού της τρόπου ζωής Το αποτέλεσμα είναι ότι η βρετανική ύπαιθρος έχει γίνει περιοχή των «νέων» μεσαίων τάξεων Πρέπει να εξεταστεί με προσοχή ο ρόλος των μεσαίων τάξεων στην ύπαιθρο και να ληφθεί υπόψη ότι πολλές φορές εκφράζουν απόψεις και εικόνες της υπαίθρου που δεν προσιδιάζουν σ αυτή αλλά στη δική τους κατανόηση της υπαίθρου
Η Αναστροφή της Αστικοποίησης Η μελέτη του φαινομένου στις ΗΠΑ υπογραμμίζει τους ακόλουθους παράγοντες: Η ανάπτυξη στην ύπαιθρο δραστηριοτήτων αναψυχής Η αύξηση του φοιτητικού πληθυσμού που σπουδάζει στις αγροτικές περιοχές Η διασπορά της μεταποίησης, των επιχειρήσεων και των υπηρεσιών Η οικιστική ανάπτυξη σε αγροτικές περιοχές κοντά σε μητροπόλεις Η ανάπτυξη νέων πόρων όπως π.χ. η παραγωγή ενέργειας Η συνεχιζόμενη υψηλή γεννητικότητα των αγροτικών περιοχών Η μετακίνηση συνταξιούχων προς τις αγροτικές περιοχές
Η Περίπτωση της Περιοχής στη Λίμνη Πλαστήρα Η έννοια της αγροτικής ανάπτυξης είναι αρκετά αμφισβητούμενη στην ελληνική ύπαιθρο εξαιτίας των διαφορετικών ερμηνειών της αλλά και των διαφορετικών νοημάτων που δίνουν σ αυτή διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και επαγγελματίες (αγρότες, αγροτοσυνδικαλιστές, συνταξιούχοι, γεωπόνοι κ.λπ.) Εξαιτίας της έλλειψης ενός λεπτομερή και συνεκτικού ορισμού, αλλά και στρατηγικής της αγροτικής ανάπτυξης, οι στόχοι της σχεδόν πάντοτε κατασκευάζονται ad hoc Πρέπει να σημειωθεί ότι η ελληνική ύπαιθρος είναι αρκετά διαφοροποιημένη και οι κοινωνικοί φορείς και οι κοινωνικές ομάδες που δραστηριοποιούνται σε αυτήν λειτουργούν μέσα σε ένα περίπλοκο δίκτυο κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών σχέσεων και άρα προτίθενται να στηρίξουν ή να αντιπαρατεθούν με συγκεκριμένες επιλογές οικονομικής ανάπτυξης Παίρνουμε το παράδειγμα της περιοχής της Λίμνης Πλαστήρα γιατί εκεί εφαρμόστηκε κατά τη δεκαετία του 1990 ένα σχέδιο Ζώνης Οικιστικής Ανάπτυξης (ΖΟΕ) που θεωρήθηκε ότι αποτελεί εμπόδιο για την περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη της περιοχής
Η Περίπτωση της Περιοχής στη Λίμνη Πλαστήρα Πριν πάμε πιο συγκεκριμένα στο παράδειγμα της περιοχής είναι ανάγκη να κάνουμε ορισμένες παρατηρήσεις για τη Χωρική Πολιτική στην Ελλάδα: Στην Ελλάδα δεν υπάρχει σημαντική παράδοση χωρικής πολιτικής που θα ενσωματωνόταν είτε σε κείμενα χωρικής πολιτικής ή σε θεσμούς Επίσης, δεν υπάρχει σαφής εντολή σε μια δημόσια υπηρεσία ώστε να συντονίζει και να επιβλέπει συστηματικά τις άλλες (π.χ. ΥΠΕΧΩΔΕ, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Υπουργείο Εσωτερικών κ.λπ.) Η έλλειψη χωρικής πολιτικής υποκαθίσταται από ένα αρκετά περίπλοκο νομικό σύστημα, μια σειρά εκ των υστέρων ρυθμίσεων και από ένα πυκνό δίκτυο διαπροσωπικών σχέσεων Οι πρόσφατες προσπάθειες για να αναβαθμιστεί το σύστημα και να υπάρξει ένα πλαίσιο χωρικής πολιτικής οδήγησε σε επιπλέον περιπλοκές και σε αντίδραση από την πλευρά των πολιτών Στο πλαίσιο της χωρικής πολιτικής η Ε.Ε. παίζει ένα πρωταγωνιστικό ρόλο
Η Περίπτωση της Περιοχής στη Λίμνη Πλαστήρα Η έλλειψη χωρικής πολιτικής κάνει πιο εμφανή τη διαπραγμάτευση των διαφορετικών συμφερόντων και των πλευρών μέσα σε έναν έντονα αμφισβητούμενο αγροτικό πεδίο Δύο επίπεδα διαπραγμάτευσης μπορούν να αναδειχθούν: Το πρώτο αφορά τη σύγκρουση μεταξύ αγροτικών και μη-αγροτικών συμφερόντων Το δεύτερο αφορά την αντιπαράθεση σχετικά με τη χρήση των αγροτικών πόρων Η πρώτη από τις δύο αυτές συγκρούσεις αφορά στην αντίθεση μεταξύ αγροτικών και αστικών απόψεων σχετικά με το ρόλο των αγροτικών περιοχών αλλά και των υπηρεσιών που αυτές πρέπει να παρέχουν, ενώ η δεύτερη είναι μια σύγκρουση ανάμεσα σε διαφορετικές οικονομικές δραστηριότητες διαφορετικών αγροτικών κοινωνικών ομάδων
Η Περίπτωση της Περιοχής στη Λίμνη Πλαστήρα Η περιοχή αφορά τους δήμους που βρίσκονται γύρω από τον ταμιευτήρα νερού που σχηματίζει το φράγμα του Ταυρωπού Η λίμνη που σχηματίζεται στο οροπέδιο της Νεβρόπολης έχει έκταση 24 km 2 Τρεις δήμοι καλύπτουν την περιοχή γύρω από τη Λίμνη Πλαστήρα (Δήμοι Ιτάμου, Νεβρόπολης Αγράφων και Πλαστήρα) Οι δήμοι αυτοί έχουν συνολική έκταση 314.000 στρέμματα και θεωρούνται Λιγότερο Ευνοημένες Περιοχές Αν και η λίμνη σχεδιάστηκε ως ένα υδροηλεκτρικό έργο, τα τελευταία χρόνια λειτουργεί ως μια υποδομή άρδευσης της ευρύτερης περιοχής Κατά τη δεκαετία του 1990 εκτός των δύο χρήσεων του νερού (άρδευση/αγροτική και ύδρευση/αστική) και εξαιτίας του μοναδικού τοπίου της λίμνης έχει υπάρξει ραγδαία ανάπτυξη της περιοχής λόγω της τουριστικής της αξίας
Η Περίπτωση της Περιοχής στη Λίμνη Πλαστήρα Η ΖΟΕ αποτελεί ένα κείμενο εμπειρογνωμόνων που επικεντρώνει και υπογραμμίζει τους κινδύνους που ελοχεύουν για το τοπίο της περιοχής και υιοθετεί περιορισμούς στις χρήσεις για να αντιμετωπιστούν οι όποιες απειλές Παρόλα αυτά η ΖΟΕ είναι ένα αρκετά αμφισβητούμενο κείμενο, καθώς οι περιορισμοί που θέτει αντιμετωπίζονται από τους ντόπιους κατοίκουςχρήστες της γης ως υπερβολικοί Η τοπική αυτοδιοίκηση πιέζει για την αναθεώρηση αυτού του σχεδίου που έχει υιοθετηθεί από το ΥΠΕΧΩΔΕ, αλλά απορρίφθηκε από το Συμβούλιο της Επικρατείας Η ΖΟΕ συνιστά μόνο μια αρχική προσπάθεια εισαγωγής ενός πραγματικού σχεδίου χρήσης γης στην περιοχή, και γι αυτό το λόγο έχει μεγάλη σημασία για την ανάπτυξη της περιοχής Ως σήμερα η ΖΟΕ έχει προσφέρει προστασία απέναντι στην ανορθολογική οικονομική ανάπτυξη της περιοχής και έχει αναβάλλει την μαζική τουριστική ανάπτυξη
Η Περίπτωση της Περιοχής στη Λίμνη Πλαστήρα Η ΖΟΕ πρόσφερε μια σημαντική ευκαιρία για την προστασία του τοπικού περιβάλλοντος και τη διατήρηση της ποιότητας ζωής μέσω της τοποθέτησης ορίων στην επέκταση των αστικών δομών Παρόλα αυτά η ΖΟΕ σχεδιάστηκε χωρίς τη συμμετοχή του πληθυσμού τον οποίο αφορά Αντανακλά περισσότερο τις απόψεις των επιστημόνων και των γραφειοκρατών (με πιθανή αστική προκατάληψη) που δεν εμπιστεύονταν τον τοπικό πληθυσμό και αποφάσισαν να ρυθμίσουν την ανάπτυξη της περιοχής «από τα πάνω» Η βασική αντίφαση είναι ότι η ΖΟΕ μπορεί να έχει θετικές επιπτώσεις στο τοπικό περιβάλλον, αλλά αυτό δεν είναι αποτέλεσμα σχεδιασμού των κατοίκων της αγροτικής αυτής περιοχής και των τοπικών κοινωνικών ομάδων
Η Περίπτωση της Περιοχής στη Λίμνη Πλαστήρα Υπάρχουν δύο στρατόπεδα που επιχειρούν να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα είτε υπέρ είτε κατά της ρύθμισης που προωθείται από την ΖΟΕ: 1) Οι φορείς που είναι υπέρ της υπάρχουσας ΖΟΕ είναι: α) οι δημόσιες υπηρεσίες (δηλ. η Διεύθυνση Χωροταξίας της Νομαρχίας, το Δασαρχείο κ.λπ.) β) οι ιδιοκτήτες ξενοδοχείων (και ιδιαίτερα αυτοί που έχουν εγκατασταθεί νωρίς στην περιοχή και επιθυμούν να παραμείνει το αγροτικό τοπίο απείραχτο) γ) οι έχοντες δεύτερη κατοικία που έχουν καταφέρει να αγοράσουν ένα σπίτι μέσα στους οικισμούς γύρω από τη λίμνη και θέλουν να προστατέψουν την περιοχή από την παραπέρα ανάπτυξη δ) ορισμένες ΜΚΟ (όπως η ΑΝΚΑ τοπική αναπτυξιακή εταιρεία και περιβαλλοντικές οργανώσεις)
Η Περίπτωση της Περιοχής στη Λίμνη Πλαστήρα 2) Οι φορείς που είναι ενάντιοι στην υπάρχουσα ΖΟΕ είναι: α) οι τοπικοί δημοτικές αρχές (3 δήμοι) που αντιπροσωπεύουν ένα μίγμα τοπικών και εξω-τοπικών συμφερόντων β) ένα μεγάλο ποσοστό των ντόπιων κατοίκων των περιοχής και ιδιαίτερα αυτών που θα ήθελαν η γεωργική γη που κατέχουν να πωληθεί ακριβά ως γη για οικιστική ανάπτυξη (γύρω από τη λίμνη) γ) οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι της περιοχής που επιζητούν τη μηρύθμιση των παραγωγικών δραστηριοτήτων στην περιοχή (αλλά αυτή η κοινωνική ομάδα ούτε πολυπληθής είναι ούτε έχει εξουσίας στην περιοχή) δ) ορισμένα (τοπικά και εξωτοπικά) οικονομικά συμφέροντα που ενδιαφέρονται για την οικιστική ανάπτυξη και οι μελλοντικοί κάτοχοι δεύτερης κατοικίας που θέλουν να αναπτύξουν τουριστικά την περιοχή χωρίς κάποιο περιορισμό
Η Περίπτωση της Περιοχής στη Λίμνη Πλαστήρα Η δεύτερη συνένωση συμφερόντων αμφισβητεί αρκετά έντονα την υφιστάμενη ΖΟΕ στη βάση της ανάγκης «οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής» και πιέζει μέσω πολιτικών και εξω-θεσμικών μέσων για την τροποποίηση της ΖΟΕ Παρόλα αυτά, είναι εξαιρετικά δύσκολο για το Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο είναι επί της αρχής υπέρ της περιβαλλοντικής προστασίας, να δικαιολογήσει μια τροποποίηση της υπάρχουσας ΖΟΕ στη βάση της «ανάπτυξης» της περιοχής Αυτή η περιγραφή της αλληλεπίδρασης των κοινωνικών φορέων και ομάδων που συμμετέχουν σε αυτές τις δύο συνενώσεις συμφερόντων οδηγεί στην εικόνα μιας «διατηρούμενης υπαίθρου» η οποία διατηρείται εξαιτίας μιας «από τα πάνω» ενέργειας πρόβλεψης, της ΖΟΕ Παρόλα αυτά, η κατάσταση δεν είναι τόσο προβλέψιμη όσο φαίνεται καθώς κάθε ένας φορέας/κοινωνική ομάδα αμφισβητεί τις προθέσεις και τις δράσεις του άλλου, και δεν θεωρεί ότι η ΖΟΕ εφαρμόζεται με τον πλέον κατάλληλο τρόπο
Η Περίπτωση της Περιοχής στη Λίμνη Πλαστήρα Κάθε κοινωνικός φορέας/κοινωνική ομάδα αλλά και τα μέλη τους δρουν ανεξέλεγκτα, αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και εκτελούν τις δικές τους (άτυπες) πρακτικές τοπικής ανάπτυξης έξω από τους κανόνες που προβλέπει η ΖΟΕ Κάθε φορέας ασκεί κριτική στους άλλους για την πρακτική τους, ενώ πολύ λίγοι φορείς κάνουν ενέργειες για την προστασία του περιβάλλοντος Η δυναμική της αγροτικής ανάπτυξης στην περιοχή πρέπει να χωριστεί σε δύο σφαίρες: Η πρώτη είναι η τυπική σφαίρα όπου οι κοινωνικοί φορείς αντιπροσωπεύουν τις μορφές γνώσης και τα συμφέροντα που λειτουργούν κάτω από τους περιοριστικούς κανόνες της υπάρχουσας ΖΟΕ («διατηρούμενη ύπαιθρος») Η δεύτερη είναι η άτυπη σφαίρα όπου όλοι οι κοινωνικοί φορείς κινητοποιούνται και δραστηριοποιούνται εκτελώντας τις καθημερινές τους πρακτικές. Πρόκειται για πρακτικές που συχνά είναι παράνομες, ενάντια στους κανόνες που θέτει η ΖΟΕ και στην πραγματικότητα αντιστρατεύονται την ίδια την έννοια της ΖΟΕ («αμφισβητούμενη ύπαιθρος»)