Μαθημα 2 ο Το ιστορικό πλαίσιο
Πως, μέσα από ποιες δομές, διαδικασίες και συσχετισμούς, τα κράτη και οι άλλοι δρώντες στο παγκόσμιο σύστημα διαχειρίζονται μεγάλα προβλήματα, και επιχειρούν να διασφαλίσουν την ασφάλεια και την ειρήνη Πως οι πολιτικές αποφάσεις και δραστηριότητες σε ένα επίπεδο (τοπικό, εθνικό, περιφερειακό, διεθνές) λαμβάνονται σε σε ένα πλαίσιο έντονης αλληλεπίδρασης με αυτά που συμβαίνουν σε άλλα κράτη και στο διεθνές σύστημα
Ποιες εξελίξεις διαμόρφωσαν την παγκόσμια ιστορία πριν και κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα; Ποιες ήταν οι αιτίες και οι συνέπειες του Α και του Β Παγκοσμίου Πολέμου; Ποιες ήταν οι αιτίες και οι συνέπειες του «τέλους της αυτοκρατορίας»; Γιατί ξεκίνησε ο Ψυχρός Πόλεμος μετά το 1945 και πως τέλειωσε; Ποιοι ήταν οι κύριοι παράγοντες που διαμόρφωσαν την μετα-ψυχροπολεμική ιστορία;
Ευρύα έννοια: Πολιτισμική και φιλοσοφική κληρονομιά της Ευρώπης μέσα από τη μετανάστευση και την αποικιοκρατία χριστιανοιουδαϊκή θρησκεία, φιλελευθερισμός, νεωτερικότητα Στενή έννοια: στο δυτικό μπλοκ κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου υπό την κυριαρχία των ΗΠΑ, ενάντια στο σοβιετικό μπλοκ υπό την ηγεσία της ΕΣΣΔ
Από το 1500 και στο εξής: ο δυτικός πολιτισμός κυριαρχεί παγκοσμίως Εκσυγχρονισμός: δημιουργία σύχρονων και αναπτυγμένων κοινωνιών, οικονομική και τεχνολογική πρόοδος, ορθολογική οργάνωση της πολιτικής ζωής Περίοδος εξερευνήσεων δημιουργία αποικιών Συνθήκη της Βεστφαλίας (1648): επικράτηση της κοσμικής έναντι της θρησκευτικής εξουσίας
Βιομηχανοποίηση: μέσα του 18 ου αιώνα στη Βρετανία, 19 ο αιώνας στη Β. Αμερική και Δυτ. και Κεντρ. Ευρώπη, παραγωγικότητα, στρατιωτική ενίσχυση Ανάπτυξης της βιομηχανικής και αγροτικής τεχνολογίας, βελτίωση βιοτικού επιπέδου, μεγάλη αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού από το 1750 Αναγέννηση: πολιτισμικό κίνημα, έμπνευση από την κλασσική Ελλάδα και Ρώμη, εμφανίστηκε στην Ιταλία, τέλη του Μεσαίωνα Διαφωτισμός: τέλη του 18 ου, πίστη στη λογική, το διάλογο και την κριτική έρευνα. Η κοινωνία πρέπει να οργανώνεται σε ορθολογική βάση, επιστημονικός πολιτισμός και τεχνολογική πρόοδος
Ιμπεριαλισμός: πολιτική επέκτασης της εξουσίας και ισχύος ενός κράτους μέσα από μία διαδικασία κατακτήσεων και πιθανόν εποικισμού Κλιμακώθηκε στα τέλη του 19 ου αιώνα με τον ανταγωνισμό για τη δημιουργία αποικιών, κυρίως στην Αφρική, επέκτεινε την επιρροή της Ευρώπης στον κόσμο. Κυρίαρχη η Βρετανία Η «χρυσή εποχή» (belle epoque), τέλη 19 ου αρχές 20 ου, υψηλά επίπεδα οικονομικής παγκοσμιοποίησης, εμπορίου, ροές αγαθών Αυξημένες διασυνοριακές μεταναστευτικές ροές (1870-1910), προς ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία και Ν. Αφρική, τεχνολογικές καινοτομίες στις μεταφορές και επικοινωνίες Η «χρυσή εποχή» έφτασε στο τέλος της με την έναρξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου, επιστροφή στον οικονομικό εθνικισμό και στην αναστροφή των μεταναστευτικών ροών
Ολοκληρωτικός, παγκόσμιος (στρατολογήθηκαν και οι αποικίες), καταστροφικός Δολοφονία του αρχιδούκα Franz Ferdinand, ανιψιού του Αυτοκράτορα της Αυστρίας από σερβική εθνικιστική οργάνωση Ανάμεσα στις Αντάτ (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία) και τις Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία και Αυστροουγγαρία, Τουρκία, Βουλγαρία) Κινητοποίηση ανθρώπινου δυναμικού, εξοπλιστικά συστήματα και μηχανοποιημένα μέσα διεξαγωγής πολέμου
Το «γερμανικό πρόβλημα», σχολή του ρεαλισμού αστάθεια και έλλειψη δομικής ισορροπίας στην Ευρώπη μετά την ενοποίηση της Γερμανίας το 1871, επιδίωξη επέκτασης της ισχύος της, στρατιωτική αντιπαλότητα με τη Βρετανία Το «ανατολικό ζήτημα»: κενό εξουσίας στα Βαλκάνια στα τέλη 19 ου και αρχές 20 ου μετά την συρρίκνωση των αυτοκρατοριών. Πρόσφορο έδαφος για τις επεκτατικές φιλοδοξίες της Ευρώπης, της Ρωσίας και της Αυστροουγγαρίας Ο ιμπεριαλισμός, σύμφωνα με τους μαρξιστές ιστορικούς, όπως ο Hobsbawm, σε αναζήτηση πρώτων υλών και φτηνής εργασίας στο εξωτερικό H ισχυρή δύναμη του εθνικισμού
Η μεγαλύτερη και σφοδρότερη αντιπαράθεση στην ιστορία, 90 εκατ. στρατιώτες, 40-60 εκ. νεκροί Εισβολή της ναζιστικής Γερμανίας στη Σοβ. Ένωση και στην Πολωνία το 1939, απόφαση του Ην. Βασιλείου και της Γαλλίας να κυρήξουν τον πόλεμο στη Γερμανία Ασία: ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ το 1941, οι ΗΠΑ μπαίνουν στον πόλεμο Βόρεια Αφρική Η εμπλοκή των ΗΠΑ άλλαξε καθοριστικά την ισορροπία ισχύος και οδήγησε τη Γερμανία σε ήττα
Οι όροι των συνθηκών ειρήνης του Α ΠΠ: 1919-1939 «εικοσαετή ανακωχή»; Ιστορικός E.H.Car: τα αίτια της κρίσης ήταν οι πίστη στον ουτοπικό φιλελεύθερο διεθνικσμό της Κοινωνίας των Εθνών, παραβλέποντας την επιδίωξη των ηττημένων και της Γερμανίας να ανακτήσουν την ισχύ τους Η παγκόσμια οικονομική κρίση (κραχ) 1929-1933. Αύξηση της ανεργίας και της φτώχειας. Στη Γερμανία οδήγησε στην άνοδο ριζοσπαστικών και εξτρεμιστικών πολιτικών τάσεων. Στο οικονομικό πεδίο, οδήγησε στη στροφή από το ελεύθερο εμπόριο στον προστατευτισμό και την αυτάρκεια οικονομικό και πολιτικό εθνικισμό
Ο ρόλος και η σημασία της ναζιστικής ιδεολογίας στη Γερμανία, ακραία μορφή εθνικισμού μέσα από τον πόλεμο και τις κατακτήσεις Ο ιαπωνικός επεκτατισμός στην Ασία. Αυξανόμενη ισχύ και φιλοδοξίες της Ιαπωνίας, με την αυξανόμενη οικονομική και στρατιωτική ευρωστία της, διατάραξε την ισορροπία ισχύος στην Ασία. Προσπάθεια για απόκτηση αποικιών, κατάληψη της Μαντζουρίας το 1931. Επέφερε κλιμακούμενη ένταση στις σχέσεις της με τη Βρετανία και τις ΗΠΑ
1945 κατάρρευση των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών, απώλεια ελέγχου των αποικιών τους. Είχε ήδη ξεκινήσει μετά τον Α ΠΠ Ραγδαία εξάπλωση της απο-αποικιοποίησης μετά το 1945: απώλεια ελέγχου, η άνοδος των ΗΠΑ ως ηγεμονική δύναμη δημιούργησε πιέσεις για την κατάλυση του ιμπεριαλισμού Αντίσταση κατά της αποικιοκρατίας, αυξανόμενη επιρροή 2 δυτικών ιδεολογιών, του εθνικισμού και του μαρξισμού, στον Τρίτο Κόσμο, με σκοπό την «εθνική απελευθέρωση», πολιτική ανεξαρτησία και την οικονομική απελευθέρωση (Οι Άθλιοι της Γης, Franz Fanon) 1947-1980, 49 καινούργια κράτη από τη διάλυση της αποικιακής αυτοκρατορίας της Βρετανίας (Ινδία, Μπούρμα, Σρι Λάνκα, Μαλαισία, Ζιμπάμπουε) Η Βρετανία δέχτηκε τη διάλυση ως αναπόφευκτη, η Γαλλία το αντίθετο
Αδέσμευτες χώρες την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, δεν ανήκαν ούτε στο δυτικό ούτε στο σοβιετικό μπλοκ Οικονομικά εξαρτημένες και φτωχές χώρες της Ασίας, Λ. Αμερικής και Αφρικής Ο όρος έχει εγκαταληφθεί ως πολιτικά μη ορθός
Ο όρος αναφέρεται συνήθως στις ΗΠΑ και στη Σοβιετική Ένωση Η πολιτική τους είχε παγκόσμιες επιπτώσεις Κυρίαρχο οικονομικό και στρατηγικό ρόλο στο ιδεολογικό τους στρατόπεδο και στις σφαίρες επιρροής Πανίσχυρες στρατιωτικά, με πυρηνικό οπλοστάσιο
Μεταπολεμική εποχή, διπολισμός, η διαμάχη ανάμεσα στο δυτικό και ανατολικό μπλοκ, ΗΠΑ και Σοβ. Ένωση Διαίρεση της Ευρώπης μετά την ήττα της Γερμανίας, το «σιδηρούν παραπέτασμα» Δόγμα «Τρούμαν» (1947), οι ΗΠΑ δεσμεύτηκαν να υποστηρίξουν τους «ελεύθερους λαούς» Σχέδιο Μάρσιαλ για την ανοικοδόμηση της Ευρώπης και την ενίσχυσή της κατά της σοβιετικής απειλής Δημιουργία του Βορειοατλαντικού Συμφώνου και του Συμφώνου της Βαρσοβίας (1949 και 1955)
Ούτε πόλεμος, ούτε ειρήνη Όχι άμεση σύρραξη, αλλά πόλεμοι και συγκρούσεις που συνδέονταν με τον ανταγωνισμό μεταξύ ανατολής και δύσης Πολύ υψηλά επίπεδα ανταγωνισμού, στρατιωτικού Δεν οδηγήθηκε σε πόλεμο αμοιβαία πυρηνική αποτροπή, μια πυρηνική επίθεση θα οδηγούσε στην καταστροφή του ίδιου κράτους καθώς το αντίπαλο κράτος είχε τη δυνατότητα ανταπόδοσης της πυρηνικής επίθεσης Μετά την πυρηνική κρίση της Κούβας (1962), η ένταση αποκλιμακώνεται Προέκυψε ως αποτέλεσμα των ηγεμονικών φιλοδοξιών των 2 υπερδυνάμεων στο κενό εξουσίας που προκλήθηκε μετά την ήττα της Γερμανίας και την αποδυνάμωση της Βρετανίας
Οι δομικές αδυναμίες του σοβιετικού τύπου κομμουνισμού Η σημασία της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας που εγκαινίασε ο Gorbachev glasnost και perestroika. Εγκατέλειψε το δόγμα «Μπρεζνεφ» στο δόγμα «Σινάτρα» I did it my way! H Σοβιετική Ένωση δεν δέχτηκε να παρέμβει στα εσωτερικά των κρατών Η πολιτική των ΗΠΑ και ο «δεύτερος Ψυχρός Πόλεμος» Η οικονομική και πολιτιστική παγκοσμιοποίηση
11 Σεπτεμβρίου «Σύγκρουση πολιτισμών»; Πολιτισμικές συγκρούσεις ανάμεσα στις αξίες της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας και του Ισλάμ; Ριζοσπαστικό Ισλάμ: αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα σε πολιτικές και ιστορικές συνθήκες που συνδέονται με τις εντάσεις και τις κρίσεις στη Μέση Ανατολή
Η αποικιακή κληρονομιά Η διαμάχη ανάμεσα στο Ισραήλ και τους Παλαιστίνιους Η «κατάρα» του πετρελαίου Η άνοδος του πολιτικού Ισλάμ