Εισαγωγή στη Φιλοσοφία

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Ενότητα 10: Στοά Κωνσταντίνος Μαντζανάρης Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

Σκοποί ενότητας Να κατανοήσουμε το αγαθό στη στωική φιλοσοφία. Να συσχετίσουμε τον Λόγο με τον άνθρωπο. Να συγκρίνουμε τον Λόγο με άλλες φιλοσοφικές σκέψεις. Να συσχετίζουμε την έννοια της αδιαφορίας με τον άνθρωπο. 4

Περιεχόμενα ενότητας 1/2 Λέξεις κλειδιά. Περίγραμμα. Λογική. Ορθός λόγος η φύση του ανθρώπου: μέρος του όλου. Η θεωρία των καθηκόντων. 5

Περιεχόμενα ενότητας 2/2 Σύμπαν. Ειμαρμένη. Θεός. Προτεινόμενη Βιβλιογραφία. 6

Λέξεις κλειδιά 1/2 Ειμαρμένη. Λόγος. Αδιαφορία. Προσιδιάζουσες πράξεις. Λογική. Άσκηση. 7

Λέξεις κλειδιά 2/2 Ενσυνείδητη προσοχή. Το κατ αρετήν ζην. Αίσθηση. Πρόληψη. Ἑφ ἡμῖν. 8

Περίγραμμα 1/3 Ιδρυτής: Ζήνων, Μαθητές-Διάδοχοι: Κλεάνθης, Χρύσιππος, Παναίτιος, Ποσειδώνιος, Κικέρωνας, Σενέκας, Μουσώνιος, Επίκτητος, Μάρκος Αυρήλιος. Χρονική διάρκεια: 4 ος αι. π.χ.-2 αι. μ.χ. Φιλοσοφία με πνευματικές ασκήσεις: με τη λογική ελέγχουμε και κυριαρχούμε επί του εσωτερικού λόγου, προκειμένου να συναινέσουμε στη βούληση του κοσμικού Λόγου. Λόγος: συνεχίζει την ηρακλείτεια διδασκαλία και δίνει την σκυτάλη στον Φίλωνα, στον Ιουστίνο και στον Ιωάννη. 9

Περίγραμμα 2/3 Διδασκαλία: 1.ακολουθεί την σωκρατική θεώρηση: η ευτυχία δεν έγκειται στην προσωπική ωφέλεια αλλά στην αναγκαιότητα του αγαθού. 2.Η φύση του ανθρώπου είναι μέρος του όλου, άρα και ο σκοπός της ζωής είναι να ζούμε σύμφωνα με τον ορθό λόγο στο πλαίσιο της φύσης μας. 3.Τραγική κατάσταση του ανθρώπου: ειμαρμένη. Άρα, όλα είναι αδιάφορα επειδή δεν εξαρτώνται από εμάς. 4.Τι ελέγχει ο άνθρωπος; Ελέγχει τα νοήματα (περιοχή του εφ ημίν) προκειμένου να πραγματώνεται η αρετή. 10

Περίγραμμα 3/3 5.Σύμπαν: συνεχής ανακύκληση, αναγέννηση με παλιγγενεσία. Το ποιούν, ο λόγος διαχέεται και συγκροτεί το σύμπαν, ενώ το πάσχον είναι η άμορφη ύλη. 6. Θεραπεία: η επιθυμία να κάνουμε το καλό. Εκεί βρίσκεται και η ελευθερία του ανθρώπου. Πρόκειται για την ηθική πρόταση που τίθεται ως καλή και αλλάζει τη στάση μας απέναντι στον κόσμο. 7. Στωική ζωή: συνέπεια με τον εαυτό μας. Θεωρία των καθηκόντων: να παραχωρήσει μια ηθική αξία στα αδιάφορά πράγματα. Πρόκειται για τις αρμόζουσες πράξεις που προσιδιάζουν στην ανθρώπινη φύση. Πρόκειται για την αγαθή πρόθεση, που συντείνει στην υπηρεσία την ανθρώπινης κοινότητας. 11

1. Λογική 1/2 Μάρκος Αύρήλιος, The meditations of the emperor Marcus Aurelius, 6.13.1.3.4: καὶ ἡ περιπόρφυρος τριχία προβατίου αἱματίῳ κόγχης δεδευμένα. και η πορφύρα είναι μαλλί από πρόβατο, βαμμένο με το αίμα ενός κογχυλίου Ερωτήσεις: 1. Τι εξυπηρετεί ο ανωτέρω ορισμός; 2. Ποιον χώρο συναντά η λογική; 3. Τι εξυπηρετεί η λογική; 12

1. Λογική 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Στο να ασκούμαστε στον προσδιορισμό της πραγματικότητας χωρίς να προσθέτουμε συμβάσεις και αξιολογικές κρίσεις. 2. Τον χώρο της φυσικής, γιατί η φύση διαμορφώνει τον ορισμό. 3. Την κυριαρχία του εσωτερικού λόγου. 13

2. Ορθός λόγος η φύση του ανθρώπου 1/2 Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καί γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, 7.88.1-5: μέρη γάρ εἰσιν αἱ ἡμέτεραι φύσεις τῆς τοῦ ὅλου. διόπερ τέλος γίνεται τὸ ἀκολούθως τῇ φύσει ζῆν ὅπερ ἐστὶ κατά τε τὴν αὑτοῦ καὶ κατὰ τὴν τῶν ὅλων οὐδὲν ἐνεργοῦντας ὧν ἀπαγορεύειν εἴωθεν ὁ νόμος ὁ κοινός ὅσπερ ἐστὶν ὁ ὀρθὸς λόγος διὰ πάντων ἐρχόμενος ὁ αὐτὸς ὢν τῷ Διι. Ερωτήσεις: 1. Ποιος θεωρείται ορθός Λόγος; 2. τι θεωρείται φύσει ζῆν; 3. Γιατί θεωρούμαστε μέρη; 14

2. Ορθός λόγος η φύση του ανθρώπου 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Η ζωή σύμφωνα με τον κοινό νόμο. 2. τό κατ ἀρετήν ζῆν. 3. Διότι ο άνθρωπος είναι ένα επιμέρους μέλος ενός ενιαίου παγκόσμιου οργανισμού. 15

3. Η θεωρία των καθηκόντων 1/2 Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καί γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, 7.109.5-10: Καὶ τὰ μὲν εἶναι καθήκοντα ἄνευ περιστάσεως τὰ δὲ περι στατικά. καὶ ἄνευ περιστάσεως τάδε ὑγιείας ἐπιμελεῖσθαι καὶ αἰσθητηρίων καὶ τὰ ὅμοια κατὰ περίστασιν δὲ τὸ πηροῦν ἑαυτὸν καὶ τὴν κτῆσιν διαρριπτεῖν. ἀνὰ λόγον δὲ καὶ τῶν παρὰ τὸ καθῆκον. ἔτι τῶν καθηκόντων τὰ μὲν ἀεὶ καθήκει τὰ δὲ οὐκ ἀεί. καὶ ἀεὶ μὲν καθήκει τὸ κατ ἀρετὴν ζῆν. Ερωτήσεις: 1. Γιατί τα καθήκοντα του ανθρώπου διακρίνονται σε περισταστικά και μη; 2. Ποια καθήκοντα θεωρούνται περιστατικά και ποια μη περισταστικά; 3. Ποια η σχέση των καθηκόντων με την αγαθή βούληση; 16

3. Η θεωρία των καθηκόντων 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Διότι με αυτόν τον τρόπο φαίνεται η ελευθερία του ανθρώπου να ορίζει το ἐφ ἡμῖν. 2. Στα περιστατικά καθήκοντα υπάγεται το ζῆν κατ ἀρετήν, κατά φύσιν, κατά λόγον, ενώ τα υπόλοιπα υπάγονται τα μη περιστατικά. 3. Η αγαθή βούληση θα αποδώσει αξία στα αδιάφορα πράγματα. 17

4. Σύμπαν 1/2 Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καί γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, 7.142.1-4: Γίνεσθαι δὲ τὸν κόσμον ὅταν ἐκ πυρὸς ἡ οὐσία τραπῇ δι ἀέρος εἰς ὑγρότητα εἶτα τὸ παχυμερὲς αὐτοῦ συστὰν ἀποτελεσθῇ γῆ τὸ δὲ λεπτομερὲς ἐξαραιωθῇ καὶ τοῦτ ἐπὶ πλέον λεπτυνθὲν πῦρ ἀπογεννήσῃ. Ερωτήσεις: 1. Με ποιον τρόπο ορίζεται το γίγνεσθαι του κόσμου; 2. Τι δείχνει η συνεχής ανακύκληση του κόσμου; 3. Ποια είναι η προϋπόθεση της ανακύκλησης; 18

4. Σύμπαν 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Με διαρκείς εκπυρώσεις και υγροποιήσεις όλων των στοιχείων. 2. Την παλιγγενεσία του κόσμου. 3. Ο σπερματικός λόγος ο οποίος γονιμοποιεί την ύλη με δημιουργική δύναμη. 19

5. Ειμαρμένη 1/2 Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καί γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, 7.149.5-6: ἔστι δ εἱμαρμένη αἰτία τῶν ὄντων εἰρομένη ἢ λόγος καθ ὃν ὁ κόσμος διεξάγεται. Ερωτήσεις: 1.Ποιος είναι ο ρόλος της ειμαρμένης; 2. Ποια η σχέση της με την ελευθερία του ανθρώπου; 3. Ποια είναι η περιοχή της; 20

5. Ειμαρμένη 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. να ελέγχει νομοτελειακά την περιοχή περά από το ἐφ ἡμῖν του ανθρώπου, δηλ. την περιοχή εξουσίας και ελευθερίας του. 2. Η ειμαρμένη σταματάει στην περιοχή του ἐφ ἡμῖν του ανθρώπου, δηλ. στην περιοχή της ελευθερίας του. 3. Η περιοχή της βρίσκεται στην αναγκαιότητα της φύσης. 21

6. Θεός 1/2 Επίκτητος, Διατριβαί, 1.14.13.2: ὥσθ ὅταν κλείσητε τὰς θύρας καὶ σκότος ἔνδον ποιήσητε μέμνησθε μηδέ ποτε λέγειν ὅτι μόνοι ἐστέ οὐ γὰρ ἐστέ ἀλλ ὁ θεὸς ἔνδον ἐστὶ καὶ ὁ ὑμέτερος δαίμων ἐστίν. Ερωτήσεις: 1. Που βρίσκεται ο Θεός; 2. Γιατί κανείς δεν είναι μόνος; 3. Πώς πετυχαίνεται το υπέρτατο αγαθό; 22

6. Θεός 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Μέσα στον άνθρωπο. Ο δικός μας δαίμων. 2. Διότι επικοινωνεί με τον Θεό. 3. Με κοινωνία με τον Θεό. 23

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 1/4 Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων, Ι, εκδ. Hicks R., The Loeb Classical Library, Λονδίνο, 1996. Ἐπίκτητος, Διατριβαί. Epictetus, Dissertationes Ab Arriani Digestae, εκδ. Schenkl H., BSB B. G. Teübner Verlagsgesellschaft, Στουτγάρδη, 1965. Μάρκος Αύρήλιος, The meditations of the emperor Marcus Aurelius, vol. 1, ed. Farquharson, A.S.L., Clarendon Press, Oxford, 1944. 24

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 2/4 Δαράκη Μ., Μια θρησκευτικότητα χωρίς Θεό. Άνθρωπος και η φύση στους Στωικούς της Αθήνας, εκδόσεις Σύναλμα, Αθήνα, 1991. Ξενάκης Τ., Επίκτητος ζωή και στωικισμός, Νεφέλη, Αθήνα, 1983. Brun J., Ο στωικισμός, μτφρ. Βασιλείου Σ., Ιωαν. Ν. Ζαχαρόπουλος, Αθήναι, 1965. Edelstein, L.,Ο στωικός σοφός, μτφρ. Μπέρκνερ Ρ., Θύραθεν Θεσσαλονίκη, 2002. 25

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 3/4 Gourinat, J. Β., Οι Στωικοί για την ψυχή, μτφρ. Πετρόπουλος Κ., Καρδαμίτσας, Αθήνα, 1999. Schofield, Μ., Η στωική ιδέα της πόλης, μτφρ. Μπάλλα Χ., Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1997. Long A., From Epicurus to Epictetus : studies in Hellenistic and Roman philosophy, Clarendon Press, Oxford, 2006. 26

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 4/4 Long A., Problems in stoicism, Athlone Press, London, 1971. Timothy B., The tenets of stoicism : assembled and systematized from the works of L. Annaeus Seneca, Hakkert, Amsterdam, 1973. Colish L., The Stoic tradition from antiquity to the early Middle Ages, E.J. Brill, Leiden, 1985. Inwood B., Ethics and human action in early Stoicism, Oxford University Press, New York, 1985. 27

Τέλος Ενότητας