Έκθεση βέλτιστου τρόπου εξαπόλυσης και διάθεσης φυσικών εχθρών «ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΒΙΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΒΙΟΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΕ ΥΔΡΟΠΟΝΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΜΑΤΑΣ ΚΑΙ ΜΑΡΟΥΛΙΟΥ HYDROFLIES»
ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΒΙΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΒΙΟΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΕ ΥΔΡΟΠΟΝΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΜΑΤΑΣ ΚΑΙ ΜΑΡΟΥΛΙΟΥ HYDROFLIES» Το πρόγραμμα εντάχθηκε βάση της Κ3_01_03 στις 15-10-2012 στο πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας Ελλάδα- Κύπρος 2007-2013, με συγχρηματοδότηση κατά 80% από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από Εθνικούς Πόρους της Ελλάδας και της Κύπρου. Σκοπός του έργου είναι η ανάπτυξη συστημάτων υδροπονίας σε θερμοκήπια για δύο σημαντικά λαχανικά, την τομάτα και το μαρούλι, η ανάπτυξη συστήματος μαζικής εκτροφής δύο σημαντικών ωφελίμων εντόμων, καθώς και η εκπαίδευση των γεωργών στη χρήση τους.
Πρόλογος Σκοπός της έκθεσης αυτής είναι η παροχή πληροφοριών για το βέλτιστο τρόπο εξαπόλυσης και διάθεσης του αρπακτικού εντόμου Macrolophus pygmaeus προκειμένου να διευκολυνθεί η μαζική εκτροφή για εμπορική χρήση. Η έκθεση συντάχθηκε από τους Δρ Κλεοπάτρα Μωραΐτη (cleopatra_moraiti@yahoo.gr) και Δρ Μενέλαο Σταυρινίδη (m.stavrinides@cut.ac.cy, Τηλ. 25002186).
Γενικά Το θερμοκρασιακό εύρος ανάπτυξης του M. pygmaeus κυμαίνεται από 7,3 έως 40 ο C με τα ποσοστά θνησιμότητας να αυξάνονται σημαντικά με την άνοδο της θερμοκρασίας. Στον αγρό, τα άτομα του M. pygmaeus δεν εισέρχονται σε διάπαυση κατά τους χειμερινού μήνες αλλά αναζητούν καταφύγιο διαχείμασης. Απουσία τροφής, οι νύμφες του αρπακτικού μπορούν να επιβιώσουν μέχρι και 75 ημέρες ενώ η διαθεσιμότητα τροφής αυξάνει τον αριθμό των ημερών στους 200. Ωστόσο, η χαμηλή θερμοκρασία σε συνδυασμό με τη μικρή διάρκεια ημέρας της χειμερινής περιόδου δεν επιτρέπουν τα ενήλικα άτομα του M. pygmaeus να ολοκληρώσουν τον αναπαραγωγικό τους κύκλο. Συνεπώς, το αρπακτικό M. pygmaeus φαίνεται αρκετά ικανό να επιβιώνει σε συνθήκες χαμηλών θερμοκρασιών και έλλειψης τροφής. Στους 24 ο C, τα ενήλικα αναμένεται να ζήσουν χωρίς τροφή περίπου 3,67 ημέρες ενώ η διαθεσιμότητα νερού με τη μορφή νωπού βαμβακιού αυξάνει τη διάρκεια ζωής κατά μια μόνο ημέρα. Σε περίπτωση που η διαθεσιμότητα του νερού συνδυαστεί με αυτή του μελιού, η διάρκεια ζωής των ενηλίκων αυξάνεται στις 6 ημέρες ενώ η παρουσία κατάλληλου φυτικού ιστού ή θηράματος (π.χ. προνύμφες αλευρώδη) αυξάνει σημαντικά τη διάρκεια ζωής του ενηλίκου (>20 ημέρες). Εναλλακτικά, η γύρη εντομόφιλων φυτών μπορεί να έχει θετική επίδραση στη μακροβιότητα του αρπακτικού όταν δεν υπάρχουν διαθέσιμα θηράματα, καθώς περιέχει υψηλά ποσοστά πρωτεϊνών, αμινοξέων, βιταμινών, λιπιδίων και ιχνοστοιχείων. Αποθήκευση ενήλικων ατόμων του M. pygmaeus Λαμβάνοντας υπόψη τη συμπεριφορά των ενηλίκων αρπακτικών σε διαφορετικά περιβάλλοντα (θερμοκρασία, φωτοπερίοδο, διαθεσιμότητα τροφής), εξετάστηκε η δυνατότητα αποθήκευσης νεαρών ενήλικων ατόμων του M. pygmaeus σε τέσσερα διαφορετικά περιβάλλοντα. Αναγκαία συνθήκη είναι η διασφάλιση της επιβίωσης του 75% των ενηλίκων του αρπακτικού για τουλάχιστον 3 ημέρες. Οι μεταχειρίσεις που πραγματοποιήθηκαν ήταν οι εξής: α) αποθήκευση στους 10 ο C με σχετική υγρασία 50% και σκοτάδι. Παρέχεται
νερό σε μορφή νωπού βαμβακιού και περλίτης (αδρανές υλικό), β) αποθήκευση στους 10 ο C με σχετική υγρασία 50% και σκοτάδι. Παρέχεται μέλι ως πηγή τροφής και νερό σε μορφή νωπού βαμβακιού και περλίτης, γ) αποθήκευση στους 20 ο C με σχετική υγρασία 50% και φωτοπερίοδο 16 ώρες φως και 8 ώρες σκοτάδι. Παρέχεται νερό σε μορφή νωπού βαμβακιού, γύρη, φύλλο καπνού και περλίτης και δ) αποθήκευση στους 20 ο C με σχετική υγρασία 50% και φωτοπερίοδο 16 ώρες φως και 8 ώρες σκοτάδι. Παρέχεται νερό σε μορφή νωπού βαμβακιού, γύρη, φύλλο καπνού μολυσμένο με άτομα αλευρώδη (περίπου 50 άτομα) και περλίτης. Τα ενήλικα άτομα του M. pygmaeus προήλθαν από το πληθυσμό της μαζικής εκτροφής του εντόμου (Παραδοτέο 5.2.1). Για κάθε μεταχείριση, 20 νεαρά ενήλικα του M. pygmaeus τοποθετήθηκαν σε διαφανές πλαστικό μπουκαλάκι των 15ml που έχει οπές αερισμού στο πώμα και μεταφέρθηκαν στο θάλαμο ελεγχόμενων συνθηκών ή στο θάλαμο μαζικής εκτροφής (θερμοκρασία 25 ± 1 ο C, υγρασία 50 ± 10% και φωτοπεριόδο 16 ώρες φως : 8 ώρες σκοτάδι) ως μάρτυρες (Εικόνα 1). Η διάρκεια αποθήκευσης ήταν 3 ημέρες. Εικόνα 1: Διαφανές πλαστικό μπουκαλάκι των 15ml με οπές αερισμού στο πώμα. Διακρίνεται η παρουσία του αρπακτικού, το νωπό βαμβάκι, η γύρη, ο περλίτης και το φύλλο καπνού. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι μεταχειρίσεις που αφορούσαν την αποθήκευση στους 10 ο C με σχετική υγρασία 50% και σκοτάδι ήταν μη
αποτελεσματικές, καθώς το ποσοστό θνησιμότητας ήταν 100%, ανεξάρτητα της παρουσίας πηγής τροφής (μέλι). Αντίθετα, απόλυτα επιτυχής ήταν η αποθήκευση στους 20 ο C με σχετική υγρασία 50% και φωτοπερίοδο μακράς ημέρας, καθώς το ποσοστό θνησιμότητας ήταν 0%, ανεξάρτητα της παρουσίας αλευρώδη. Ο μάρτυρας της κάθε μεταχείρισης είχε ποσοστό επιβίωσης 100%. Συνεπώς, οι μεταχειρίσεις που αφορούν την αποθήκευση νεαρών ενηλίκων του M. pygmaeus στους 20 ο C με σχετική υγρασία 50% και φωτοπερίοδο μακράς ημέρας είναι οι προτεινόμενες. Διασπορά του M. pygmaeus στο θερμοκήπιο Σε περίπτωση που η εφαρμογή του M. pygmaeus γίνεται για προληπτικούς λόγους, πραγματοποιείται περίπου 2 μήνες πριν από την αναμενόμενη κρίσιμη περίοδο για την ανάπτυξη του εχθρού-θηράματος (π.χ. αλευρώδεις), έτσι ώστε να υπάρχει αρκετός χρόνος εγκατάστασης για το αργής ανάπτυξης αρπακτικό. Συνίσταται η είσοδος στην καλλιέργεια των ενηλίκων του αρπακτικού να είναι περίπου το Φλεβάρη και να λαμβάνει χώρα με δυο διαδοχικές εφαρμογές των 0,5 Macrolophus/m². Η συνήθης πρακτική εφαρμογής αναφέρεται στο πασπάλισμα της κορυφής όλων των φυτών στη σειρά. Ειδικότερα, ανοίγουμε το πώμα από το μπουκαλάκι και καθώς περπατάμε μεταξύ των γραμμών φύτευσης της καλλιέργειας περιστρέφουμε και χτυπάμε ελαφρά το μπουκαλάκι. Σε περίπτωση που παραμείνουν κάποια άτομα στο μπουκαλάκι, αυτό εναποτίθεται στο τέλος της σειράς για να μπορέσουν να απελευθερωθούν. Εξαπόλυση γίνεται τις ώρες που τα συστήματα αερισμού του θερμοκηπίου είναι κλειστά (π.χ. το απόγευμα ή νωρίς το πρωί). Η προσθήκη αυγών του Λεπιδόπτερου Ephestia kuehniella ως εναλλακτική τροφή θεωρείται αποτελεσματική πρακτική για την ενίσχυση της αύξησης του πληθυσμού του αρπακτικού. Υπολογίζεται ότι σε διάστημα 3 ημερών καταναλώνονται περίπου 40 αυγά ανά αρπακτικό. Επισημαίνεται ότι για την αποτελεσματικότερη διασπορά του αρπακτικού στο θερμοκήπιο απαιτείται ομοιόμορφη κατανομή των αυγών του Λεπιδόπτερου στην καλλιέργεια, η οποία μπορεί να επιτευχθεί με πασπάλισμα στην κορυφή όλων των φυτών στη σειρά. Για οικονομικούς λόγους, μπορεί να γίνει μερική
αντικατάσταση των αυγών του Λεπιδόπτερου με γύρη ενώ διακόπτεται η παροχή εναλλακτικών τροφών κατά την εγκατάσταση του εχθρού-θηράματος. Συνίσταται συμπληρωματική εφαρμογή του αρπακτικού όταν καταγραφούν λιγότερα από 4 άτομα M. pygmaeus ανά φυτό. Στις θεραπευτικές επεμβάσεις, πραγματοποιούνται δυο ως τέσσερις εφαρμογές όπου απελευθερώνεται περίπου 1 Macrolophus/m². Στα σημεία όπου ο πληθυσμός του εχθρούθηράματος (π.χ. αλευρώδεις) είναι υψηλός απελευθερώνονται 5-10 αρπακτικά. Αξίζει να αναφερθεί ότι για την αποτελεσματικότερη διασπορά του εντόμου στο θερμοκήπιο θα πρέπει να ελέγχεται συστηματικά η θερμοκρασία, καθώς πιθανή άνοδο αυξάνει σημαντικά τα ποσοστά θνησιμότητας. Εντούτοις, το M. pygmaeus θεωρείται σχετικά ανεκτικό έντομο στις ημερήσιες διακυμάνσεις της θερμοκρασίας μετά την εγκατάστασή του. Επίσης, ποικιλίες ντομάτας, όπως οι τύπου cherry και οι μικρότσαμπες, φαίνεται να είναι περισσότερο ευαίσθητες σε προσβολές που οφείλονται στη φυτοφαγική δράση του αρπακτικού. Ωστόσο, η εκδήλωση της παραπάνω συμπεριφοράς απαιτεί υψηλό πληθυσμό του αρπακτικού (50 άτομα στην κορυφή ενός φυτού ή 50-300 άτομα ανά φυτό) και μικρό πληθυσμό ή απουσία θηράματος. Λαμβάνοντας υπόψη τη κανιβαλική συμπεριφορά του M. pygmaeus, η φυτοφαγική του δράση σε καλλιέργειες θερμοκηπίου θεωρείται ασήμαντη.