ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 10 Σεπτεμβρίου 2018 07.04. Ίντερνετ & Δημοκρατία Α. ΚΕΙΜΕΝΟ [Ο διάλογος στο ίντερνετ] Για πολλούς αναλυτές η εμφάνιση του Διαδικτύου εμπεριέχει την υπόσχεση της άπλετης πληροφόρησης και της βελτίωσης της ποιότητας του δημόσιου διαλόγου. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, η τεχνολογία του Διαδικτύου αφενός μείωνε το κόστος της πληροφόρησης και αφετέρου έδινε τη δυνατότητα στους πολίτες να ανταλλάσσουν απόψεις και να ασκούν αμοιβαία κριτική. Όλα αυτά φυσικά θα ήταν προς όφελος των δημοκρατικών διαδικασιών και της κουλτούρας του πολιτικού διαλόγου, στην οποία βασίζεται η δημοκρατία. Όμως, δυστυχώς σήμερα βλέπουμε ότι αυτές οι προβλέψεις δεν επαληθεύονται. Αντίθετα, σε μεγάλο βαθμό το Διαδίκτυο φαίνεται ότι προωθεί τον πολίτικο εξτρεμισμό και τη μονοσήμαντη πληροφόρηση. Σύμφωνα με τον γνωστό πανεπιστημιακό Cass Sunstein, αυτό το οποίο είναι καθοριστικό με το Διαδίκτυο δεν είναι ότι δίνει τη δυνατότητα στον πολίτη να έχει περισσότερη πληροφόρηση. Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι του δίνει τη δυνατότητα να αποκλείει την πληροφόρηση που δεν του αρέσει. «Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο με τη νέα τεχνολογία», γράφει, «είναι η αυξανόμενη δύναμη των καταναλωτών να φιλτράρουν αυτό που βλέπουν». Ένα από τα πιο σημαντικά αποτελέσματα αυτού του φιλτραρίσματος είναι ότι οι χρήστες εκτίθενται μόνο στην πληροφόρηση που τους είναι αρεστή. Σήμερα τα ιστολόγια που αναπτύσσονται ταχύτερα είναι εκείνα που έχουν μια μονοσήμαντη ιδεολογική και πολιτική τοποθέτηση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αυτά ικανοποιούν τις προτιμήσεις των χρηστών τους. Επίσης, κάθε ιστολόγιο παραπέμπει σε άλλα που έχουν ανάλογη ιδεολογική τοποθέτηση. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1
Όμως, το πρόβλημα δεν είναι απλώς ότι στο Διαδίκτυο κάθε χρήστης επιλέγει την πληροφόρηση που ενισχύει τις δικές του προκαταλήψεις, ενώ αποφεύγει να πληροφορείται για οτιδήποτε άλλο. Ακόμα πιο σημαντικό είναι το φαινόμενο, το οποίο οι ψυχολόγοι ονομάζουν «ομαδική πόλωση», δηλαδή την τάση που έχουν οι άνθρωποι να υιοθετούν ακραίες απόψεις, όταν συνομιλούν μόνο με άτομα των ίδιων απόψεων. Το φαινόμενο της «ομαδικής πόλωσης» έχει τεκμηριωθεί με πολλά πειράματα. Υπάρχουν πολλές θεωρίες που έχουν προταθεί, για να εξηγήσουν το φαινόμενο της ομαδικής πόλωσης. Σύμφωνα με μια θεωρία, όταν τα άτομα συζητούν μόνο με άλλους που έχουν τις ίδιες απόψεις, ακούν νέα επιχειρήματα υπέρ των απόψεών τους, κάτι που τους κάνει να τις υιοθετούν με ακόμη μεγαλύτερο πάθος. Ακόμη, σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, τα άτομα προσπαθούν συνεχώς να ξεπεράσουν αλλήλους. Αν, λοιπόν, όλοι σε μια ομάδα συμφωνούν ότι π.χ. θα πρέπει να διατηρηθεί η μονιμότητα στον δημόσιο τομέα, σύντομα θα εμφανιστούν και αυτοί που θα υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να επεκταθεί και στον ιδιωτικό. Η τάση της ομαδικής πόλωσης ενισχύεται στο Διαδίκτυο και σύμφωνα με τον Sunstein παίρνει τη μορφή της «κυβερνοπόλωσης». «Το Διαδίκτυο», γράφει, «λειτουργεί για πολλούς ως το εκτροφείο του εξτρεμισμού, επειδή ακριβώς αυτοί που συμφωνούν επικοινωνούν μεταξύ τους με μεγαλύτερη ευκολία και συχνότητα». Αυτό το καθιστά ένα κατ εξοχήν μέσο παραπληροφόρησης. Στον βαθμό που προσφεύγεις μόνο στις ιστοσελίδες που ενισχύουν τις προκαταλήψεις σου, δε σε ενδιαφέρει αν η πληροφόρηση για τους αντιπάλους είναι σωστή ή όχι ούτε πρόκειται ποτέ να την ελέγξεις. Τέλος, αν ισχύουν οι απόψεις του Sunstein, τότε ο ρόλος των εφημερίδων ως φορέων της ποικιλομορφίας των απόψεων που υπάρχουν στο κοινωνικό σώμα γίνεται ακόμα πιο σημαντικός. Οι εφημερίδες θα είναι ο μοναδικός χώρος, στον οποίο ο αναγνώστης θα μπορεί να βρει συγκεντρωμένες, τόσο τις απόψεις με τις οποίες συμφωνεί όσο και αυτές με τις οποίες διαφωνεί. Μίχας, Τ. (2009, 7 Δεκεμβρίου). Η (παρα)πληροφόρηση στο www. Ελευθεροτυπία. Ανακτήθηκε από http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=109516 (διασκευή) ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2
Β. ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (μονάδες 25) Να αποδώσετε περιληπτικά του περιεχόμενο του κειμένου σε 100 έως 120 λέξεις. ΘΕΜΑ Β1. (μονάδες 10) «Οι εφημερίδες θα είναι ο μοναδικός χώρος, στον οποίο ο αναγνώστης θα μπορεί να βρει συγκεντρωμένες, τόσο τις απόψεις με τις οποίες συμφωνεί όσο και αυτές με τις οποίες διαφωνεί»: Σε μία παράγραφο 80 έως 100 λέξεων να αντικρούσετε την άποψη αυτή του αρθρογράφου. ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 5) Να καταγράψετε τα δομικά μέρη και δύο από τους τρόπους ανάπτυξης της β παραγράφου («Όμως δυστυχώς σήμερα πολιτική τοποθέτηση») του κειμένου. ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) [α] «άπλετης», «επαληθεύονται», «προωθεί», «καθοριστικό», «τάση»: Να αντικαταστήσετε καθεμία από τις λέξεις αυτές του κειμένου με μία συνώνυμή της. (μονάδες 5) [β] «εμπεριέχει», «αυξανόμενη», «ταχύτερα», «ενισχύει», «ακραίες»: Να αντικαταστήσετε καθεμία από τις λέξεις αυτές του κειμένου με μία αντίθετή της. (μονάδες 5) ΘΕΜΑ Β4. (μονάδες 10) [α] Να δικαιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις φράσεις που ακολουθούν: «Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο με τη νέα τεχνολογία», γράφει, «είναι η αυξανόμενη δύναμη των καταναλωτών να φιλτράρουν αυτό που βλέπουν». (μονάδες 2) «ομαδική πόλωση» (μονάδα 1). «κυβερνοπόλωσης» (μονάδα 1) [β] Να καταγράψετε ένα σημείο του κειμένου στο οποίο ο συντάκτης επικαλείται την αυθεντική μαρτυρία κάποιου ειδικού (μονάδα 1) και να ερμηνεύσετε την επιλογή του (μονάδες 2). [γ] Να ερμηνεύσετε τη χρήση του β ρηματικού προσώπου στην ε παράγραφο («Η τάση της ομαδικής πόλωσης ποτέ να την ελέγξεις») του κειμένου. (μονάδες 3) ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 3
ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 40) Στο κείμενο που διαβάσατε παρουσιάζεται μία σειρά θεωριών σύμφωνα με τις οποίες το ίντερνετ ενισχύει την πολιτική πόλωση και τον εξτρεμισμό. Αποφασίζετε λοιπόν να δημοσιεύσετε ένα απαντητικό κείμενο (500 έως 600 λέξεις) στην ίδια εφημερίδα, στο οποίο αναδεικνύετε τη συμβολή του διαδικτύου στην κοινωνική και πολιτική ζωή των σύγχρονων κοινωνιών και προτείνετε τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να αποφευχθούν οι κίνδυνοι που επισημαίνει στο άρθρο του ο Τάκης Μίχας. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 4
Γ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α. Ο Τ. Μίχας στο άρθρο του, με αφορμή τις απόψεις του πανεπιστημιακού Cass Sunstein, ερμηνεύει την προώθηση του πολιτικού εξτρεμισμού μέσω του διαδικτύου. Αρχικά, παρατηρεί πως το ίντερνετ θεωρήθηκε ως μέσο διεύρυνσης του δημόσιου διαλόγου και της δημοκρατίας. Η πραγματικότητα όμως διέψευσε τις προσδοκίες, διότι οι χρήστες του ίντερνετ έχουν την τάση να αποκλείουν πληροφορίες με τις οποίες διαφωνούν. Από την άλλη, παρουσιάζεται το φαινόμενο της ομαδικής πόλωσης, επικοινωνώντας κάποιος μόνο με άτομα των ίδιων απόψεων, τις υιοθετεί ολοένα με μεγαλύτερο φανατισμό. Η τάση αυτή εντείνεται εξαιτίας της πύκνωσης των επικοινωνιών στο διαδίκτυο, με αποτέλεσμα τη μετατροπή του σε μέσο παραπληροφόρησης. Ο αρθρογράφος καταλήγει λοιπόν στο συμπέρασμα πως η αδυναμία αυτή του ίντερνετ ενισχύει τον πολιτικό ρόλο της εφημερίδας ως μέσου εξασφάλισης πολυφωνίας. (123 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. Σε αντίθεση με ό,τι ισχυρίζεται ο αρθρογράφος, η εξασφάλιση της πολυφωνίας δεν είναι εφικτή μόνο μέσω των εφημερίδων. Αυτό συμβαίνει διότι οι περισσότερες πολιτικές εφημερίδες έχουν συγκεκριμένο πολιτικό -ακόμα και κομματικό- προσανατολισμό, που εξαρτάται συνήθως από τα συμφέροντα και τις πολιτικές «συγγένειες» των ιδιοκτητών τους. Από την άλλη, στο διαδίκτυο διαδίδονται ελεύθερα όλες οι απόψεις και εναπόκειται στον χρήστη να τις διασταυρώσει και να αναζητήσει την «αλήθεια». Επομένως, το ζήτημα της πολυφωνίας δεν εξαρτάται τόσο από το μέσο πληροφόρησης, όσο από τον χρήστη του. (85 λέξεις) ΘΕΜΑ Β2. Τα δομικά μέρη της β παραγράφου είναι: Θεματική πρόταση: «Όμως, δυστυχώς σήμερα δεν επαληθεύονται». Λεπτομέρειες: «Αντίθετα, σε μεγάλο βαθμό ιδεολογική τοποθέτηση». Κατακλείδα: - Δύο από τους τρόπους ανάπτυξης της β παραγράφου είναι: ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 5
1. Αίτιο - αποτέλεσμα («Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο Ένα από τα πιο σημαντικά αποτελέσματα που τους είναι αρεστή»): Ο συγγραφέας καταγράφει το αποτέλεσμα του φιλτραρίσματος των πληροφοριών από τους χρήστες του διαδικτύου. 2. Αιτιολόγηση («Σήμερα τα ιστολόγια Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι των χρηστών τους»): Ο συγγραφέας ερμηνεύει την προτίμηση των χρηστών του ίντερνετ σε ιστοσελίδες με συγκεκριμένο ιδεολογικό περιεχόμενο. ΘΕΜΑ Β3. [α] «άπλετης» = άφθονης, απεριόριστης. «επαληθεύονται» = επιβεβαιώνονται, αποδεικνύονται. «προωθεί» = υποστηρίζει, διαδίδει. «καθοριστικό» = αποφασιστικό, καταλυτικό. «τάση» = ροπή, διάθεση. [β] «εμπεριέχει» αποκλείει, απορρίπτει. «αυξανόμενη» μειούμενη, συρρικνούμενη. «ταχύτερα» βραδύτερα. «ενισχύει» αποδυναμώνει, αδυνατίζει. «ακραίες» μετριοπαθείς, διαλλακτικές. ΘΕΜΑ Β4. [α] «Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο με τη νέα τεχνολογία», γράφει, «είναι η αυξανόμενη δύναμη των καταναλωτών να φιλτράρουν αυτό που βλέπουν»: ευθύς λόγος & μεταφορά. «ομαδική πόλωση»: ειδικός όρος. «κυβερνοπόλωσης»: νεολογισμός. [β] Ένα σημείο του κειμένου στο οποίο ο συντάκτης επικαλείται την αυθεντική μαρτυρία κάποιου ειδικού είναι: «Η τάση της ομαδικής πόλωσης ενισχύεται στο Διαδίκτυο και σύμφωνα με τον Sunstein παίρνει τη μορφή της κυβερνοπόλωσης». Ο συγγραφέας έκανε αυτή την επιλογή, για να προσδώσει στο κείμενό του κύρος, αξιοπιστία και πειστικότητα. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 6
[γ] Το β ρηματικό πρόσωπο στην ε παράγραφο (π.χ. «προσφεύγεις») χρησιμοποιείται, για να δημιουργήσει ο συγγραφέας έναν δίαυλο επικοινωνίας με τον αναγνώστη του και να προσδώσει στο κείμενο ζωντάνια, αμεσότητα και παραστατικότητα. ΘΕΜΑ Γ. Τίτλος: Ίντερνετ & Δημοκρατία 1 (πρόλογος): Περίσταση επικοινωνίας & Δ1: άρθρο του Τάκη Μίχα, σύμφωνα με το οποίο το διαδίκτυο ενισχύει την πολιτική πόλωση. Σκοπός: αντίκρουση των απόψεων του συντάκτη. Σύνδεση με Ζ1: σημαντική προσφορά του ίντερνετ στην κοινωνική και πολιτική ζωή. 2 (Ζ1Α): Συμβολή στην κοινωνική ζωή. ενημέρωση των πολιτών για κοινωνικά προβλήματα ευαισθητοποίηση δημιουργία ενεργών πολιτών. γνωριμία λαών και πολιτισμών ανάπτυξη της ανεκτικότητας στο διαφορετικό. 3 (Ζ1Β): Συμβολή στην πολιτική ζωή. ελεύθερη ενημέρωση πολυφωνία δημοκρατικός διάλογος. άσκηση αδέσμευτης κριτικής στην εξουσία αποφυγή των αυθαιρεσιών. 4 (μεταβατική): Συμπέρασμα Ζ1: το ίντερνετ αποτελεί πλέον αναπόσπαστο στοιχείο μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Δ2 (κίνδυνοι): φανατισμός, κοινωνική πόλωση. Σύνδεση με Ζ2: οι κίνδυνοι είναι εφικτό να αποφευχθούν. 5 (Ζ2Α): Ευθύνη των πολιτών. διασταύρωση / κριτική αξιολόγηση των πληροφοριών. αποφυγή αναμετάδοσης ψευδών / κακόβουλων πληροφοριών. 6 (Ζ2Β): Ευθύνη των θεσμών. κώδικας δεοντολογίας των δημοσιογράφων στο ίντερνετ. μηχανισμοί ελέγχου παραπληροφόρησης. 7 (επίλογος): Συμπέρασμα Ζ2: η διασφάλιση της πολυφωνίας στο ίντερνετ αποτελεί ευθύνη των πολιτών, αλλά και των οργανωμένων θεσμών. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 7
Σκοπός & Περίσταση επικοινωνίας: οι φόβοι που διατυπώνονται για τη θέση του ίντερνετ στη ζωή μιας δημοκρατικής κοινωνίας είναι σε μεγάλο βαθμό αβάσιμοι και δεν πρέπει να δαιμονοποιούν το διαδίκτυο. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 8