Ζητήματα σχετικά με τη διδασκαλία της Ελληνικής ως Γ2/ ΞΓ Α. Χατζηδάκη A08 Π01 ΑΚ.ΕΤΟΣ 2018-19
Βασικοί όροι και έννοιες- Δεύτερη, Ξένη γλώσσα Πρώτη προσέγγιση (δεύτερη//ξένη) : Δεύτερη γλώσσα είναι οποιαδήποτε γλώσσα κατακτά ή μαθαίνει ένα άτομο πέρα από τη μητρική του άσχετα από: (α) το είδος του περιβάλλοντος εκμάθησης και (β) τον αριθμό άλλων μη μητρικών γλωσσών που πιθανώς κατέχει.
Βασικοί όροι και έννοιες- Δεύτερη, Ξένη γλώσσα Δεύτερη προσέγγιση (δεύτερη # ξένη γλώσσα) Δεύτερη χαρακτηρίζεται μια γλώσσα όταν κατακτάται από κάποιον που δεν τη μιλά ως μητρική σε περιβάλλον όπου αυτή η γλώσσα είναι αναγνωρισμένη ως κύρια ή μία από τις κύριες γλώσσες (λ.χ. τα ελληνικά για κάποιον αλλόγλωσσο που τα μαθαίνει στην Ελλάδα, τα γαλλικά για κάποιον Αφρικανό σε χώρα όπου είναι επίσημη γλώσσα)
Βασικοί όροι και έννοιες- Δεύτερη # Ξένη γλώσσα Δεύτερη προσέγγιση (δεύτερη # ξένη γλώσσα) Μαθαίνουμε μια γλώσσα ως Ξένη, όταν αυτή δε χρησιμοποιείται στο περιβάλλον όπου μαθαίνεται (λ.χ. τα αγγλικά/ιταλικά/ ρωσικά/ γερμανικά στην Ελλάδα, τα ελληνικά στη Ρωσία, κ.λπ.)
Για παράδειγμα, οι Έλληνες μαθητές Μαθαίνουν 'ξένες γλώσσες' στο σχολείο ή στα φροντιστήρια ξένων γλωσσών Η επαφή τους με την εκάστοτε γλώσσα περιορίζεται στην ώρα του μαθήματος
Για παράδειγμα, οι Έλληνες μαθητές Πρέπει να επιδιώξουν να βρουν 'φυσικούς ομιλητές' (native speakers) των γλωσσών αυτών, προκειμένου να τις χρησιμοποιήσουν εκτός τάξης Τις μαθαίνουν για πιθανή μελλοντική χρήση
Βασικοί όροι και έννοιες- Δεύτερη # Ξένη γλώσσα Υπάρχουν διαφορές ανάλογα με το εάν διδάσκεται ως Γ2 ή ως ΞΓ και αφορούν: τις ανάγκες των μαθητών και τις συνθήκες της μάθησης, ---> στο περιεχόμενο του προγράμματος σπουδών και τη στοχοθεσία. Όχι τόσο τη μεθοδολογία, η οποία μπορεί να έχει κοινά στοιχεία στις δύο περιπτώσεις.
Διαφορετικοί δρόμοι για την κατάκτηση μιας επιπλέον γλώσσας (1/2) Δεύτερη γλώσσα: οι ομιλητές μαθαίνουν τη γλώσσα-στόχο κυρίως χωρίς συστηματική διδακτική καθοδήγηση, μέσα από την επικοινωνία με φυσικούς ομιλητές και την επεξεργασία των ερεθισμάτων στη γλώσσα-στόχο που κάνουν οι ίδιοι.
Διαφορετικοί δρόμοι για την κατάκτηση μιας επιπλέον γλώσσας (2/2) Ξένη γλώσσα : η εκμάθηση γίνεται κατά κανόνα με συστηματικό τρόπο στο πλαίσιο μιας οργανωμένης τάξης, με συγκεκριμένο Α.Π., με κατάλληλα σχεδιασμένο εκπαιδευτικό υλικό, με κατάλληλη μεθοδολογία και από κατηρτισμένο εκπαιδευτικό.
Tι γίνεται με τα παιδιά που κατακτούν διαδοχική διγλωσσία στη Γ1 τους και στη γλώσσα της χώρας υποδοχής;
Πώς κατακτούν διαδοχική διγλωσσία τα παιδιά των μεταναστών;
Τα παιδιά αυτά κατακτούν τη Γ2 με δύο τρόπους: (1)Με την έκθεσή τους σε αυτήν στο φυσικό περιβάλλον χρήσης της (παιχνίδι, συναναστροφές, τηλεόραση, ψώνια, κ.α.) (2) και με τη συστηματική διδασκαλία στις συμβατικές τάξεις αλλά και, ενδεχομένως, σε ειδικές τάξεις διδασκαλίας της Γ2 (λ.χ. Τάξεις υποδοχής)
Ο σκοπός του γλωσσικού μαθήματος και η στοχοθεσία του διαφέρουν ανάλογα με το εάν η γλώσσα διδάσκεται σε μαθητές οι οποίοι την προσεγγίζουν ως: Μητρική Δεύτερη Ξένη
Οι μαθητές που μαθαίνουν ελληνικά ως Μητρική γλώσσα Επικοινωνούν προφορικά πολύ καλά Κατέχουν τη δομή της γλώσσας ήδη πριν πάνε στο σχολείο Χρειάζεται να κατακτήσουν τον εγγραμματισμό (στις διάφορες μορφές του) Έχουν ήδη εσωτερικεύσει τη γνώση της δομής και των βασικών κανόνων της Ελληνικής.
Η κατάκτηση της πρώτης γλώσσας συντελείται με αβίαστο και μη συνειδητό τρόπο κατά τη νηπιακή ηλικία. Αυτό ισχύει για όλα τα ανθρώπινα όντα που διαβιούν σε ανθρώπινες κοινότητες.
Σκοπός της διδασκαλίας της Ελληνικής ως Μητρικής γλώσσας (1/2) Οι μαθητές πρέπει να : 1. Να συνειδητοποιήσουν τη δομή της Ελληνικής και τις λειτουργίες των γλωσσικών στοιχείων 2. Να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους στο γραμματικό-συντακτικό και λεξιλογικό επίπεδο
Σκοπός της διδασκαλίας της Ελληνικής ως Μητρικής γλώσσας (2/2) 3. Να γίνουν αποτελεσματικοί χρήστες της γλώσσας διαφοροποιώντας το λόγο τους ανάλογα με την περίσταση επικοινωνίας, τον στόχο τους, τα κειμενικά είδη κλπ. 4. Να αναπτύξουν κριτική επίγνωση της εσωτερικής ποικιλίας της γλώσσας και των παραγόντων που τη διαφοροποιούν
Οι μαθητές που μαθαίνουν τα ελληνικά ως Ξένη γλώσσα Δεν έχουν καθόλου γνώσεις της Ελληνικής Δεν μπορούν να επικοινωνήσουν ούτε καν προφορικά Δεν έχουν καθόλου βιώματα και εμπειρίες από την ελληνική κουλτούρα
Σκοπός της διδασκαλίας της Ελληνικής ως Ξένης γλώσσας Οι μαθητές: να κατακτήσουν βασικές γνώσεις για το σύστημα της Ελληνικής να μπορέσουν να επικοινωνούν με βασικές δομές και λεξιλόγιο σε περιστάσεις επικοινωνίας που τους είναι οικείες και χρήσιμες να εκτεθούν σε πολιτισμικά στοιχεία.
Η διδασκαλία της Ελληνικής ως Ξένης γλώσσας αφορά (1/2) Μαθητές αλλοεθνείς που διδάσκονται τα ελληνικά στις χώρες τους (λ.χ. χώρες της πρώην ΕΣΣΔ, αλλά και σε σχολεία στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Αυστραλία, στη Ν. Αφρική ή στην Αυστραλία) Μαθητές ελληνικής καταγωγής από τον ένα ή και τους δύο γονείς που δε χρησιμοποιούν τα ελληνικά στο οικογενειακό περιβάλλον (τρίτη γενιά μεταναστών, λ.χ.)
Η διδασκαλία της Ελληνικής ως Ξένης γλώσσας αφορά (2/2) Απογευματινό σχολείο στη Μελβούρνη της Αυστραλίας- παιδιά ελληνικής καταγωγής
Εκπαιδευτικό υλικό για τη διδασκαλία της Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας Έχει παραχθεί πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή (cd-rom, βίντεο) για τη διδασκαλία μαθητών στη Διασπορά από συνεργάτες του Ε.ΔΙΑ.Μ.Μ.Ε του ΠΤΔΕ του Παν/μίου Κρήτης (1997-2008, προγράμματα χρηματοδοτούμενα από ΕΕ και ελληνικό κράτος) Σειρά «Μαργαρίτα» και άλλα εγχειρίδια Διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του E.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ. http://www.ediamme.edc.uoc.gr/diaspora http://www.ediamme.edc.uoc.gr/ellinoglossi
Η διδασκαλία της Ελληνικής ως Δεύτερης γλώσσας αφορά: (1/2) Α. παιδιά από γλωσσικές μειονότητες που ζουν στην Ελλάδα, λ.χ. των Ρομά ή των μουσουλμάνων της Θράκης (τουρκόφωνοι, Πομάκοι)
Πομάκοι στη Θράκη
Η διδασκαλία της Ελληνικής ως Δεύτερης γλώσσας αφορά: (2/2) Β. Παιδιά μεταναστών ή εργαζομένων στην Ελλάδα τα οποία ανατράφηκαν σε μία άλλη γλώσσα και ήρθαν σε επαφή με την ελληνική γλώσσα μετά τα 3-4 χρόνια τους
Σε σύγκριση με ''φυσικούς ομιλητές'' της Ελληνικής, τα παιδιά αυτά κάνουν μορφολογικά και συντακτικά λάθη που δεν συναντάμε σε έναν ''φυσικό ομιλητή' αγνοούν βασικό λεξιλόγιο για τα παιδιά της ηλικίας τους
Αυτό οφείλεται στο ότι... κατέχουν ελλιπώς τη δομή της ελληνικής γλώσσας, διότι ακόμη βρίσκονται στη διαδικασία κατάκτησης της. Για αυτούς η Ελληνική είναι μια γλώσσα που προσπαθούν να μάθουν (γλώσσα-στόχος), παρά το γεγονός ότι μπορεί να την ακούν και να τη χρησιμοποιούν από μικρή ηλικία.
Σκοπός της διδασκαλίας της Ελληνικής ως Δεύτερης γλώσσας Οι μαθητές: να σταθεροποιήσουν τη γνώση που έχουν για τη ΔΟΜΗ --> (δηλαδή, να οργανώσουν και να συστηματοποιήσουν τα ποικίλα ερεθίσματα που δέχονται από το περιβάλλον, ώστε να συνειδητοποιήσουν τις κανονικότητες του γλωσσικού συστήματος της Ελληνικής)
Με άλλα λόγια, «Ο σκοπός του γλωσσικού μαθήματος είναι να συστηματοποιήσει και να επεκτείνει το γλωσσικό υλικό που συνεχώς κατακτούν οι μαθητές, ώστε να διευκολυνθεί και να γίνει πιο αποτελεσματική η «φυσική» κατάκτηση που συντελείται έξω από την οργανωμένη τάξη» (Μάρκου 1999).
Αυτό συνεπάγεται ότι Για να αντιληφθούν οι μαθητές το πώς είναι διαμορφωμένο το γλωσσικό σύστημα της Ελληνικής, δεν αρκεί να επικοινωνούν με ομιλητές της Ελληνικής μέσα κι έξω από το σχολείο Απαιτείται και συστηματική και εστιασμένη διδασκαλία [όχι όμως με τη λογική και τη σειρά παρουσίασης των φαινομένων της Μητρικής γλώσσας]
Για τους αρχάριους μαθητές της Ελληνικής ως Γ2 στις Τάξεις Υποδοχής Απαιτείται ένας συνδυασμός διδακτικής μεθοδολογίας της Γ2 και της ΞΓ, δηλαδή παράλληλη έμφαση και στην κατάκτηση της δομής και στην καλλιέργεια επικοινωνιακών δεξιοτήτων Δεν πρέπει να περιμένουμε την κατάκτηση του αλφαβήτου για να μάθει το παιδί να επικοινωνεί!
Αυτό σημαίνει ότι Από την αρχή θα δίνεται έμφαση στο να μπορέσει ο μαθητής να επικοινωνήσει άμεσα στα ελληνικά, ακόμη και με τα ελλιπή μέσα που διαθέτει. Παράλληλα, διδασκαλία αλφαβητισμού. Σταδιακά, θα εισάγεται η εκμάθηση στοιχείων της δομής (γραμματικοσυντακτικοί κανόνες), πάντα όμως μέσα από την καλλιέργεια της χρήσης της γλώσσας (όχι έμφαση στο να μάθει «να λέει» τον κανόνα)
Θεσμικά μέτρα για τη διδασκαλία της Ελληνικής ως Γ2
Από τις αρχές της δεκαετίας του 80 Προβλέπονται Τάξεις Υποδοχής και Φροντιστηριακά τμήματα για αλλοδαπούς ή παλιννοστούντες (ελληνικής καταγωγής που έρχονται από το εξωτερικό) μαθητές. Τάξεις Υποδοχής (παράλληλες τάξεις μέσα στο κανονικό ωράριο, έως 10 ώρες την εβδομάδα) Φροντιστηριακό Τμήμα: 4-6 ώρες εκτός ωραρίου Τα ΦΤ έχουν εκλείψει τα τελευταία χρόνια.
Στην Τάξη Υποδοχής Διδάσκει ένας/μία εκπαιδευτικός για πλήρες ωράριο Μοιράζει τους μαθητές σε μικρές ομάδες ανάλογα με τις ανάγκες τους (βαθμός επάρκειας στην ελληνική γλώσσα, ηλικία) λ.χ. αρχάριοι, μέσοι, προχωρημένοι 8-10 και 11-12 ετών Τεστ ελληνομάθειας: «Aς μιλήσουμε ελληνικά» από το πρόγραμμα ΕΠΠΑΣ
Εκπαιδευτικό υλικό για τις Τάξεις Υποδοχής Εκπαιδευτικό υλικό από το Κέντρο Διαπολιτισμικής Αγωγής (Κε.ΔΑ,) του Πανεπιστημίου Αθηνών (πρόγραμμα «Ένταξη παλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών» 1997-2008) Η σειρά «Γεια σας» (για μαθητές έως 10 ετών), και άλλα εγχειρίδια (διαθέσιμα στο www.keda.uoa.gr) Άλλο υλικό που προτείνει το Α.Π.Θ., υπεύθυνο για την υλοποίηση του προγράμματος «Ένταξη παλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών» 2011-14 www.diapolis.auth.gr)
Επίσης, στήριξη για τους δίγλωσσους μαθητές προσφέρεται στο πλαίσιο χρηματοδοτούμενων από την Ε.Ε. προγραμμάτων (προγράμματα ΕΣΠΑ) πρόγραμμα «Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλιννοστούντων Μαθητών» 1998-2008, Παν/μιο Αθηνών, 2011-2014, Α.Π.Θ.) πρόγραμμα «Ζώνες εκπαιδευτικής προτεραιότητας» (ΖΕΠ)
Προβλήματα με τις Τάξεις Υποδοχής (1/3) Καταρχάς θετικό μέτρο (μόνον εκεί μπορεί να εξασφαλιστεί η συστηματική και μεθοδευμένη διδασκαλία της ελληνικής ως Γ2) ΑΛΛΑ ανεπαρκής αριθμός τους προβλήματα στη λειτουργία τους
Προβλήματα με τις Τάξεις Υποδοχής (2/3) Το γεγονός ότι υπάρχουν «ειδικές» τάξεις για τους αλλοδαπούς δημιουργεί την εντύπωση ότι η γλωσσική υποστήριξη των αρχαρίων μπορεί να γίνει μόνο μέσα στις Τ.Υ. και ότι η ευθύνη για την εκμάθηση της Ελληνικής ανήκει μόνο στον δάσκαλό της Τ.Υ. Πολλοί εκπαιδευτικούς των κανονικών τάξεων δεν ενδιαφέρονται για το τι γίνεται εκεί, δεν συνεργάζονται με το δάσκαλο της Τ.Υ.
Προβλήματα με τις Τάξεις Υποδοχής (3/3) Οι εκπαιδευτικοί που απασχολούνται στις Τ.Υ. συχνά δε διαθέτουν τη σχετική κατάρτιση. Οι Τ.Υ. θεωρούνται εύκολες τάξεις, όπου ο καθένας κάνει ό,τι νομίζει, χωρίς αξιολόγηση Χρησιμοποιούνται ακατάλληλα υλικά και μέθοδοι, και εν τέλει, Πολλοί μαθητές δεν κάνουν την πρόοδο που θα μπορούσαν να έχουν κάνει.
Στήριξη πέρα από τις Τ.Υ.
Έρευνες σε αλλοδαπούς εφήβους έδειξαν ότι: (1/2) ένα σημαντικό ποσοστό τους παραμένει καθηλωμένο στο Μέσο επίπεδο γλωσσομάθειας παρά τα πολλά χρόνια παραμονής στην Ελλάδα (Αννίνου κ.α., 2009, Τριανταφυλλίδου, 2009) - ευχέρεια στην ελληνική γλώσσα για απλές επικοινωνιακές περιστάσεις αλλά - ελλείψεις στην πολυπλοκότητα της έκφρασης και στον πλούτο και στην ακρίβεια του λεξιλογίου
Έρευνες σε αλλοδαπούς εφήβους έδειξαν ότι: (2/2) μαθητές που έχουν κοινωνικοποιηθεί κυρίως στην Ελλάδα και έχουν φοιτήσει εν μέρει ή συνολικά στην ελληνική υποχρεωτική εκπαίδευση υπολείπονταν έναντι των γηγενών συνομηλίκων τους κυρίως στις πρακτικές γραμματισμού που σχετίζονται με απαιτητικές γλωσσικές δραστηριότητες, όπως αυτές της κατανόησης και της επεξεργασίας πληροφοριών από το Διαδίκτυο. (Κουτσογιάννης & Παπαδοπούλου 2008)
Συνήθης εικόνα για τις επιδόσεις των δίγλωσσων μαθητών- μεταναστόπουλων Συχνά παρατηρείται η καθήλωση των δίγλωσσων παιδιών από μειονοτικά στρώματα σε ένα μεσαίο ή βασικό γλωσσικό επίπεδο. Η κατάκτηση μιας γλώσσας δεν ισοδυναμεί με την απόκτηση στοιχειωδών γλωσσικών γνώσεων και δεξιοτήτων. Δεν αρκεί η γλωσσική στήριξη/ διδασκαλία για ένα δύο χρόνια, προκειμένου να βοηθηθεί ο δίγλωσσος μαθητής.
Υπάρχει εξήγηση για αυτό; Υπάρχει επιστημονική εξήγηση για αυτή τη διαφορά και εντοπίζεται στη διαφορετική φύση Α. της γλώσσας που απαιτείται για την καθημερινή επικοινωνία και Β. της γλώσσας που απαιτείται για την υλοποίηση μαθησιακών δραστηριοτήτων στο πλαίσιο της σχολικής τάξης.
Η γλωσσική ικανότητα δεν είναι μία και ενιαία Πρέπει να δοθεί έμφαση: και στην κατάκτηση των στοιχείων και των κανόνων του γλωσσικού συστήματος (φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη,κλπ), και στην ανάπτυξη επικοινωνιακής δεξιότητας αλλά και σταδιακά- στην ανάπτυξη εκείνου του είδους της γλώσσας που διευκολύνει τη σχολική μάθηση. [βλ. «Διγλωσσία και μάθηση»]
Bιβλιογραφία Αννίνου, Τ., Βαρλοκώστα, Σ., Γούτσος, Δ., Μπακάκου-Ορφανού, Αι. (2009). Η αξιολόγηση του γραπτού λόγου των αλλόγλωσσων μαθητών του Γυμνασίου. Στα Πρακτικά του 3 ου Διεθνούς Συνεδρίου για τη Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας (Αθήνα, 22-23 Οκτωβρίου 2004). Αθήνα, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, 51-60. Zάγκα, Ε. Κεσίδου, Α., & Ματθαιουδάκη, Μ. (2014). Η βελτίωση του εκπαιδευτικού ρόλου των Τάξεων Υποδοχής στα ελληνικά σχολεία: παιδαγωγικές και γλωσσολογικές διαστάσεις. In Crosscurricular approaches to language education, eds. A. Psaltou- Joycey, E. Agathopoulou, and M. Mattheoudakis. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing. 172-190.
Κουτσογιάννης Δ. και Παπαδοπούλου, Δ. (2008). «Παραγωγή γραπτού λόγου και κατανόηση ηλεκτρονικού λόγου από εφήβους: Aνάλυση λαθών.» Θεσσαλονίκη: Kέντρο Ελληνικής Γλώσσας. http://www.greek-language.gr/ greeklang/ modern_greek/ studies/ict/practice/index.html (τελευταία ημερομηνία πρόσβασης 17 Ιουνίου 2010). Τριανταφυλλίδου, Λ. (2009). Αλλόγλωσσοι μαθητές στο ελληνικό σχολείο: γλωσσική αξιολόγηση και μέτρα στήριξης. Στα Πρακτικά του 3 ου Διεθνούς Συνεδρίου για τη Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας (Αθήνα, 22-23 Οκτωβρίου 2004), Αθήνα, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο. 593-603.
Ευχαριστώ!