ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ

1o Πανελλήνιο Αγροτικό Συνέδριο Αθήνα, Πολιτιστικό και Αθλητικό Κέντρο αΐς Παράδεισος Αµαρουσίου 31 Μαρτίου 1 Απριλίου 2006 ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Φωτίου Βακάκη ρος Γεωπόνου-Γεωργοοικονοµολόγου /ντος Συµβούλου ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ Σύµβουλοι Αγροτικής Ανάπτυξης Λαοδικείας 9-11, 11528 ΑΘΗΝΑ Tηλ.: 210.7797896 Fax: 210.7752475 Email: info@vakakis.gr, www.vakakis.gr ΑΘΗΝΑ ΜΑΡΤΙΟΣ 2006

Περιεχόµενα Σελίδα 1. Η ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΣΥΝΙΣΤΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΥΨΙΣΤΟΥ «ΗΜΟΣΙΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ» 1 2. ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 3 3. ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΣΕ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ 5 4. Η ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 8 5. ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ 13 eisigisi_agrotypos_text ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

1. Η ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΣΥΝΙΣΤΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΥΨΙΣΤΟΥ «ΗΜΟΣΙΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ» H «γεωργία», µε την ευρεία έννοιά της (φυτική και ζωική παραγωγή, δάση, χλωρίδα, πανίδα, φυσικοί γεωργικοί πόροι, µετασυλλεκτικός χειρισµός και πρώτη µεταποίηση των γεωργικών προϊόντων), µε την γενικευµένη διασπορά της στο ανοµοιογενές φυσικό, οικονοµικό και κοινωνικό περιβάλλον του αγροτικού χώρου, µε το µέγεθος του γεωργικού πληθυσµού που στηρίζεται εισοδηµατικά σ αυτήν και µε τη διαπλοκή της µε όλες τις άλλες παραγωγικές δραστηριότητες του αγροτικού χώρου, από τις οποίες ο γεωργικός πληθυσµός ζητά συµµετοχή για τη συµπλήρωση των εισοδηµάτων του, συνιστά παραγωγική δραστηριότητα υψηλού κινδύνου και προσδιοριστικής συµβολής στην οικονοµική, κοινωνική και περιβαλλοντική ισορροπία του αγροτικού χώρου. Η υποστήριξη για στοχευµένη και ολοκληρωµένη ανάπτυξη της γεωργίας και του αγροτικού χώρου είναι και θα παραµείνει βασική υποχρέωση για όλες τις Χώρες του κόσµου. Ειδικότερα για την Ελλάδα, η υποστήριξη αυτή τεκµηριώνεται πληρέστερα εξ αντικειµένου και αποτελεί παρέµβαση υψίστου «ηµοσίου Συµφέροντος». Οι κυριότεροι λόγοι που προσδιορίζουν την αναγκαιότητα µίας τέτοιας παρέµβασης είναι: (1) Ο γεωργικός πληθυσµός χειρίζεται φυσικούς πόρους κοινωνικής ιδιοκτησίας, των οποίων η αειφορία πρέπει να διασφαλιστεί και για τις επόµενες γενιές, µε πρόσθετες υπηρεσίες που καλείται να προσφέρει ο γεωργικός πληθυσµός. (2) Η γεωργία παράγει προϊόντα τα οποία, σύµφωνα µε γενικευµένη κοινωνική απαίτηση, πρέπει να είναι πιστοποιηµένης ποιότητας, εποµένως υψηλού κόστους, που δεν καλύπτεται πάντοτε από τις τιµές που µπορούν να πληρώσουν οι καταναλωτές. Επίσης, επειδή παράγει φθαρτά προϊόντα, µε έντονη εποχικότητα και µε µεγάλη γεωγραφική διασπορά, η κατακερµατισµένη προσφορά τους, προκειµένου να προσεγγίσει τη ζήτηση, απαιτεί υψηλού κόστους υποδοµές και οργάνωση. (3) Η γεωργική παραγωγή στηρίζεται στο βιολογικό φαινόµενο της φωτοσύνθεσης, υπόκειται στο Νόµο της µη αναλόγου αποδόσεως και συνιστά εργοστάσιο χωρίς στέγη, υποκείµενο σε φυσικούς κινδύνους, η έλευση και οι επιπτώσεις των οποίων δεν µπορούν να αποφευχθούν µε τεχνικές παρεµβάσεις αποδεκτού κόστους. (4) Τα πάγια περιουσιακά στοιχεία των γεωργικών εκµεταλλεύσεων (γεωργική γη, φυτείες, εγκαταστάσεις, εξοπλισµός, παραγωγικά ζώα) έχουν ελάχιστη έως µηδενική κινητικότητα για επαναπροσανατολισµό της παραγωγικής τους λειτουργίας. Ως εκ τούτου η γεωργική παραγωγική δραστηριότητα δεν έχει την ικανότητα άµεσης eisigisi_agrotypos_text -1- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

προσαρµογής της προσφοράς στις απαιτήσεις της ζήτησης ακόµη και όταν στηρίζεται σε ετήσιες καλλιέργειες, διότι δεν είναι άµεσα διαθέσιµη, σε επίπεδο µικρών και γεωγραφικά διεσπαρµένων εκµεταλλεύσεων, η πληροφόρηση που αφορά στις προϋποθέσεις προσαρµογής (καλλιεργητικές τεχνικές, ποικιλίες κ.α. ). (5) Η γεωργία θα εξακολουθήσει να υπόκειται σε ισχυρό δυϊσµό. Η µισή σχεδόν γεωργική γη της Χώρας ανήκει στην κατηγορία της «επαγγελµατικής» ή «επιχειρηµατικής» γεωργίας, µε παραγωγικές επιδόσεις και χαρακτηριστικά που ανταποκρίνονται στους κοινοτικούς µέσους όρους. Η υπόλοιπη γεωργική γη ανήκει στην «υπολειµµατική» ή «οριακή» γεωργία, η οποία χωροθετείται στο µειονεκτικό αγροτικό χώρο και περιλαµβάνει µεγάλο αριθµό µικρού µεγέθους οικογενειακών γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Οι εκµεταλλεύσεις αυτές, µε µέγεθος µικρότερο των 2 ΕΜΜ, οι οποίες, σύµφωνα µε τα κριτήρια της ΕΕ, δεν θεωρούνται βιώσιµες, συγκροτούν την σπονδυλική στήλη της παραδοσιακής γεωργίας που αποτελεί κρίσιµη δραστηριότητα για την οικονοµική, κοινωνική και περιβαλλοντική ισορροπία των επιµέρους περιοχών του αγροτικού χώρου. Οι αρχηγοί των εκµεταλλεύσεων αυτών είναι, κατά κανόνα, µεγάλης ηλικίας, σχετικά χαµηλού επιπέδου εκπαίδευσης και επαγγελµατικής κατάρτισης και, εποµένως, χρειάζονται πολύπλευρη (τεχνική, οργανωτική, οικονοµική) υποστήριξη, προκειµένου να µείνουν στο χώρο τους και να ανταποκρίνονται στην παραγωγική και κοινωνική αποστολή τους. (6) Η συνεισφορά της γεωργίας στην Εθνική Κοινωνία είναι σηµαντική και πολυδιάστατη, οικονοµική, κοινωνική, περιβαλλοντική. εν µετράται µόνο µε την αξία των γεωργικών προϊόντων στην πόρτα των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, δηλαδή µε το ΑΕΠ του γεωργικού τοµέα, το οποίον προσδιορίζεται µε βάση τις τιµές των προϊόντων που απολαµβάνουν οι παραγωγοί. Ειδικότερα στην Ελλάδα, η τελική αξία που πληρώνει ο καταναλωτής για αγαθά που προέρχονται από προϊόντα της γεωργίας διαµορφώνεται όλο και περισσότερο έξω από τις γεωργικές εκµεταλλεύσεις, µε αποτέλεσµα το ΑΕΠ της γεωργίας να συνιστά ένα µικρό ποσοστό της αξίας των τελικών προϊόντων που πληρώνουν οι καταναλωτές, το οποίον, µε τα σηµερινά δεδοµένα, ως µέσος όρος των γεωργικών προϊόντων, είναι σηµαντικά µικρότερο του 20%. Εποµένως, ο πολλαπλασιαστής της άµεσης συµβολής της γεωργίας στο ΑΕΠ είναι τουλάχιστον 5 και αυτό σηµαίνει ότι, µείωση του ΑΕΠ της γεωργίας κατά 1%, µπορεί να προσδιορίσει µείωση του ΑΕΠ της Εθνικής Οικονοµίας κατά 5%. Το ίδιο συµβαίνει και µε την απασχόληση, δεδοµένου ότι, αυτή που προσδιορίζεται στο επίπεδο των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, είναι τµήµα µόνον της συνεισφοράς της γεωργίας στο σύνολο της απασχόλησης. eisigisi_agrotypos_text -2- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

2. ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Σύµφωνα µε την οικονοµική θεωρία, η «ενοποιηµένη» παραγωγή γεωργικών προϊόντων (Π) είναι συνάρτηση τριών βασικών συντελεστών, καθένας από τους οποίους έχει όχι µόνον ποσοτική αλλά και ποιοτική διάσταση Π = F (ΓΓ, Ε, Κ) Η συνάρτηση αυτή περιγράφει τη σχέση µεταξύ του προϊόντος της γεωργίας και της ποσότητας/ποιότητας των τριών βασικών συντελεστών παραγωγής για ορισµένη παραγωγική διάρθρωση και χωροταξική κατανοµή των γεωργικών δραστηριοτήτων, για ορισµένο επίπεδο γεωργικής τεχνολογίας, η οποία καθορίζει και την δυνατότητα τεχνικής υποκατάστασης ενός εκάστου των συντελεστών από τους άλλους, για ορισµένη οργανωτική δοµή στο χειρισµό της κατακερµατισµένης προσφοράς και για προκαθορισµένο θεσµικό πλαίσιο λειτουργίας του γεωργικού τοµέα. ΓΓ: Χρησιµοποιούµενη γεωργική γη 1 : Η έκταση της γεωργικής γης είναι δεδοµένη, περίπου 35 εκατοµµ. στρέµµατα, από τα οποία περίπου 7,5 εκατοµµ. στρέµµατα ανήκουν σε µη γεωργούς. Από τα στοιχεία των ετήσιων οικονοµικών λογ/σµών της γεωργίας, όπως αυτά καταχωρούνται στον Πίνακα 1, προκύπτει ότι η ετήσια δαπάνη για ενοίκια γεωργικής γης υπολογίζεται, για το 2005, σε 529,2 εκατοµµ. ε. Ε: Εργασία: Η απασχόληση στη γεωργία, για το 2005, υπολογίζεται σε 610.100 Ετήσιες Μονάδες Εργασίας 2 εκ των οποίων 133.300 είναι αµειβόµενες και αφορούν, κυρίως, σε µετανάστες και 476.800 αφορούν στους αρχηγούς και τα µέλη των οικογενειών των γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Σύµφωνα µε τους ετήσιους οικονοµικούς λογ/σµούς της γεωργίας, για το 2005, η δαπάνη για την αµειβόµενη εργασία υπολογίζεται σε 857,4 εκατοµµ. ε, και το εισόδηµα από την οικογενειακή εργασία, που προκύπτει ως αποτέλεσµα στον ετήσιο οικονοµικό λογ/σµό της γεωργίας, είναι, για τον ίδιο χρόνο, περιλαµβανοµένων των επιδοτήσεων, 5.940 εκατοµµ. ε και, χωρίς επιδοτήσεις, 3.678 εκατοµµ. ε. Κ: Κεφάλαιο: Το κεφάλαιο περιλαµβάνει την αξία του συνόλου του πάγιου ενεργητικού των γεωργικών εκµεταλλεύσεων (γεωργική γη, εγκαταστάσεις, εξοπλισµός, φυτείες, παραγωγικός ζωικός πληθυσµός), η οποία, για τις γεωργικές εκµεταλλεύσεις οικονοµικού µεγέθους µεγαλύτερου του 2 ΕΜΜ 3, εκτιµάται ότι, για το 2002, είναι της τάξεως των 30 δισεκατοµµυρίων ε, από το οποίον 52,8% αφορά σε αξία γεωργικής γης, 16,5% σε φυτείες, 9,0% σε κτίρια και έγγειες βελτιώσεις και 2,6% σε ζώα αναπαραγωγής (βλ. Πίνακα 2). Το κεφάλαιο αυτό, λόγω απουσίας σηµαντικών 1 Στη γεωργική παραγωγή εµπλέκονται και οι εκτεταµένες εκτάσεις βοσκοτόπων, οι οποίες τελούν υπό καθεστώς ανέλεγκτων συνθηκών βοσκοφόρτωσης και βοσκοϊκανότητας, δηλαδή, ανέλεγκτων συνθηκών αειφορίας. 2 Μία Ετήσια Μονάδα Εργασίας (ΕΜΕ-ΑWU) αντιστοιχεί σε 1.800 ώρες εργασίας/χρόνο. 3 Μέγεθος 1 ΕΜΜ (Ευρωπαϊκή Μονάδα Μεγέθους) ισοδυναµεί µε Τυπικό Ακαθάριστο Κέρδος 1.200 ε eisigisi_agrotypos_text -3- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

επενδύσεων σε επίπεδο γεωργικών εκµεταλλεύσεων, ταχείας εξέλιξης της γεωργικής τεχνολογίας, δυσµενών συνθηκών χρήσεως και συντήρησης των εγκαταστάσεων και του εξοπλισµού, υπόκειται σε γρήγορη τεχνολογική αλλά και οικονοµική απαξίωση. Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Πίνακα 3, οι Καθαρές επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, κατά την τελευταία 10ετία (1995-2004) παρουσιάζουν αυξητική πορεία. Με βάση το µέσο ετήσιο ύψος των Ακαθάριστων Επενδύσεων (1.090 εκατοµµ. ε) και των Αποσβέσεων (613,1 εκατοµµ. ε), το µέσο ετήσιο ύψος των Καθαρών Επενδύσεων υπολογίζεται σε 476,9 εκατοµµ. ε. Εάν όµως ληφθεί υπόψη το πραγµατικό µέγεθος των ετησίων Αποσβέσεων, το οποίον, σύµφωνα µε τα στοιχεία του Πίνακα 2, είναι περίπου 935 εκατοµµ. ε, οι Καθαρές Ετήσιες Επενδύσεις είναι µόνον 155 εκατοµµ. ε. Το µέγεθος αυτό των επενδύσεων δεν µπορεί να συγκριθεί µε τις µεγάλες ανάγκες των γεωργικών εκµεταλλεύσεων σε επενδύσεις. Το κεφάλαιο στην προαναφερόµενη συνάρτηση περιλαµβάνει το κόστος χρήσεως του παγίου κεφαλαίου και τις δαπάνες που συνεπάγεται η παραγωγική διαδικασία µέχρι και την πώληση των προϊόντων. Σύµφωνα µε τα στοιχεία του ετήσιου οικονοµικού λογ/σµού της γεωργίας του 2005, το κεφάλαιο περιλαµβάνει: Την αξία των γεωργικών εισροών, µε συνολική δαπάνη 4.128 εκατοµµ. ε: Περιγραφή των εισροών Εκατοµµ. ε Μεταβολή (1995=100) Έµβιες εισροές, όπως είναι οι σπόροι και τα 270,0 115,4 δενδρύλλια Λιπάσµατα και εδαφοβελτιωτικά 268,7 112,4 Ενέργεια και λιπαντικά 1.024,8 193,1 Προϊόντα φυτοπροστασίας και παρασιτοκτόνα 256,7 123,2 Κτηνιατρικά φάρµα 75,7 116,8 Ζωοτροφές, 1.410,3 113,2 Λοιπές ενδιάµεσες εισροές 821,8 114,6 Σύνολο 4.128,0 127,3 Το κόστος χρήσεως των παγίων κεφαλαίων (εξοπλισµού, εγκαταστάσεων, φυτειών και παραγωγικών ζώων), δηλαδή την απόσβεση (659,6 εκατοµµ. ε), τους τόκους (396,4 εκατοµµ. ε) και τα ασφάλιστρα των παγίων, για τα οποία δεν υπάρχουν στοιχεία στους ετήσιους οικονοµικούς λογ/σµούς της γεωργίας. Την δαπάνη για ενοίκια γεωργικής γης (579,2 εκατοµµ. ε) και για αµειβόµενη εργασία (857,4 εκατοµµ. ε). eisigisi_agrotypos_text -4- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

3. ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΣΕ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ Οι ανάγκες των γεωργικών εκµεταλλεύσεων σε βραχυπρόθεσµη χρηµατοδότηση προσεγγίζεται µε τον υπολογισµό του κεφαλαίου κίνησης. Με βάση τα όσα προαναφέρονται, το κεφάλαιο κίνησης, για το 2005, υπολογίζεται σε 6.620,6 εκατοµµ. ε δηλαδή σε ποσοστό 53,8% της Ακαθ. Αξίας Παραγωγής του γεωργικού τοµέα (περιλαµβανοµένων των επιδοτήσεων). Το ποσόν αυτό, στο οποίον πρέπει να προστεθούν και οι δαπάνες διαβίωσης της αγροτικής οικογένειας, αναλώνεται τµηµατικά κατά την διάρκεια της παραγωγικής περιόδου και αναµένεται να εισπραχθεί, επίσης τµηµατικά, µετά την πώληση των προϊόντων και την είσπραξη των επιδοτήσεων. Εποµένως, το κεφάλαιο αυτό πρέπει να καλύπτεται µε προσχεδιασµένη βραχυπρόθεσµη χρηµατοδότηση. Η ανεπαρκής θεσµική χρηµατοδότηση του κεφαλαίου κίνησης των γεωργικών εκµεταλλεύσεων αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι, σύµφωνα µε τα διαθέσιµα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας, το υπόλοιπο της βραχυπρόθεσµης χρηµατοδότησης της γεωργίας, στο τέλος του 2002, ήταν 1.596 εκατοµµ. ε, δηλαδή περίπου 24% του προαναφεροµένου κεφαλαίου κίνησης. Αυτό σηµαίνει ότι η κάλυψη των αναγκών των γεωργικών εκµεταλλεύσεων σε κεφάλαια κίνησης γίνεται, κυρίως, µέσω καταναλωτικών δανείων και ανέλεγκτων οικονοµικών σχέσεων/συµφωνιών µεταξύ παραγωγών, προµηθευτών εξοπλισµού και γεωργικών εισροών και εµπόρων γεωργικών προϊόντων, µε ότι αυτό συνεπάγεται. Οι ανάγκες της ελληνικής γεωργίας για χρηµατοδότηση επενδύσεων σε επίπεδο γεωργικών εκµεταλλεύσεων, µονάδων µετασυλλεκτικού χειρισµού και πρώτης µεταποίησης των γεωργικών προϊόντων και βασικών υποδοµών, είναι δύσκολο να προσδιοριστούν χωρίς συσχετισµό µε τους κοινής αποδοχής στρατηγικούς στόχους διάρθρωσης, οργάνωσης και λειτουργίας της ελληνικής γεωργίας. Οι πραγµατοποιούµενες σήµερα επενδύσεις υποστηρίζονται µέσω του ΕΠ.Α.Α.-ΑΥ 2000-2006, των ΠΕΠ, του LEADER+ και του Αναπτυξιακού Νόµου 3299/2004 Ειδικότερα, οι επενδύσεις που έχουν προγραµµατιστεί για την υποστήριξη της γεωργίας, µέσω του Γ ΚΠΣ, για την επταετή περίοδο 2000-2006, είναι της τάξεως των 5 δισεκατοµµ. ε, δηλαδή 714 εκατοµµ. ε το χρόνο, όταν οι ετήσιες Αποσβέσεις της αξίας του παγίου κεφαλαίου των γεωργικών εκµεταλλεύσεων µόνο, σύµφωνα µε τα στοιχεία του Πίνακα 2, υπολογίζονται σε 934, 7 εκατοµµ. ε και όταν η ανάγκη για δηµιουργία υποδοµών µετασυλλεκτικού χειρισµού και πρώτης µεταποίησης των γεωργικών προϊόντων απαιτούν υψηλό επενδυτικό κόστος. Εκτιµάται ότι, προκειµένου να εφαρµοστεί το καθεστώς των Σχεδίων Βελτίωσης στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις µε οικονοµικό µέγεθος µεγαλύτερο των 2 ΕΜΜ, µε µέσο επενδυτικό κόστος για κάθε Σχέδιο 60.000 ε, ώστε οι εξ αυτών «βιώσιµες» να καταστούν eisigisi_agrotypos_text -5- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

αποτελεσµατικότερες, οι «εν δυνάµει βιώσιµες», να καταστούν βιώσιµες και οι «φθίνουσες», να ανακόψουν τη φθίνουσα πορεία τους, απαιτούνται 27.400 εκατοµµ. ε. Εάν η προσπάθεια αυτή έπρεπε να ολοκληρωθεί µέσα σε 15 χρόνια, θα απαιτούντο ετησίως επενδύσεις της τάξεως των 1.800 εκατοµµ. ε, έναντι 228 εκατοµµ. ε ετησίων επενδύσεων που έχουν προγραµµατιστεί, για το σκοπό αυτό κατά την επταετή περίοδο 2000-2006 µέσω του ΕΠΑΑ-ΑΥ 2000-2006. Αυτό σηµαίνει ότι, µε το ρυθµό των 228 εκατοµµ. ε/χρόνο, η εφαρµογή ενός τέτοιου προγράµµατος θα απαιτούσε περίοδο 120 ετών. Εποµένως, η καταβαλλόµενη σήµερα προσπάθεια δεν µπορεί να έχει ορατά αποτελέσµατα διότι, µε τόσο λίγες επενδύσεις, δεν µπορεί να δηµιουργηθεί η ελάχιστη κρίσιµη µάζα για αυτοσυντηρούµενη ανάπτυξη και εκσυγχρονισµό των γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Σηµειώνεται ότι, στην προσεχή επταετή προγραµµατική περίοδο, πρέπει να δοθεί έµφαση στην πραγµατοποίηση τέτοιων επενδύσεων, διότι η Ενιαία Αποδεσµευµένη Ενίσχυση που θα εισπράξουν οι παραγωγοί, της τάξεως των 14.000 εκατοµµ. ε, προσφέρει δυνατότητα κάλυψης µέρους της συµµετοχής τους στη χρηµατοδότηση του επενδυτικού κόστους. Εξάλλου, η ανάγκη για αναδιοργάνωση, εκσυγχρονισµό και περιορισµό του αριθµού των µονάδων µετασυλλεκτικού χειρισµού και πρώτης µεταποίησης των γεωργικών προϊόντων, µε κατάλληλη χωροθέτηση, προσχεδιασµένη καθετοποίηση, οργάνωση και λειτουργία, απαιτεί σοβαρές επενδύσεις, το ετήσιο ύψος των οποίων, για την προσεχή 7ετία, εκτιµάται ότι πρέπει να είναι της τάξεως των 1.200 εκατοµµ. ε σε τιµές 2005, έναντι 230 εκατοµµ. ε που διατίθενται, για το σκοπό αυτό, κατά την τρέχουσα προγραµµατική περίοδο. Ο Αναπτυξιακός Νόµος 3299/2004 αναµένεται ότι θα διαδραµατίσει σηµαντικό ρόλο στην πραγµατοποίηση επενδύσεων για την βελτίωση της αποτελεσµατικότητας των επιχειρηµατικής µορφής γεωργικών εκµεταλλεύσεων και για τον εκσυγχρονισµό των µονάδων µεταποίησης των γεωργικών προϊόντων. Από 1.400 αιτήσεις που υποβλήθηκαν µέχρι τώρα 80 αφορούν στον πρωτογενή τοµέα, µε µέσο επενδυτικό κόστος 1.000.000 ε ανά αίτηση, από τις οποίες ενετάχθησαν ήδη 30, µε µέσο επενδυτικό κόστος 900.000 ε/ανά αίτηση. Στις προαναφερόµενες επενδύσεις πρέπει να προστεθούν και εκείνες που αφορούν σε γεωργικές υποδοµές για την υποστήριξη των γεωργικών εκµεταλλεύσεων όπως είναι ο αναδασµός, η αγροτική οδοποιία, τα αρδευτικά και εγγειοβελτιωτικά έργα κ.α., οι οποίες αφορούν, κυρίως σε ηµόσιες Επενδύσεις. Οι διαθέσιµοι οικονοµικοί πόροι σε σύγκριση µε τις µεγάλες ανάγκες είναι και θα είναι πάντοτε περιορισµένοι. Εξάλλου, η πραγµατοποίηση επενδύσεων δεν είναι αυτοσκοπός αλλά απαραίτητο µέσο για την στοχοθετηµένη ανάπτυξη της παραγωγικής ικανότητας και του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας της ελληνικής γεωργίας, ώστε να καταστεί αποτελεσµατική για τους παραγωγούς, για τους καταναλωτές, για την Εθνική Οικονοµία, eisigisi_agrotypos_text -6- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

την Κοινωνία και το Περιβάλλον. Εποµένως, προκειµένου να εκτιµηθεί, εξ αντικειµένου, το ύψος, η διάρθρωση, η χωροθέτηση και ο τρόπος χρηµατοδότησης του κόστους των αναγκαίων επενδύσεων, πρέπει να προηγηθεί στρατηγικός σχεδιασµός της µελλοντικής εικόνας της ελληνικής γεωργίας σε βάθος χρόνου, µε ευρεία κοινωνική και πολιτική συναίνεση. Μία τέτοια συστηµατική προσπάθεια δεν φαίνεται ότι εντάσσεται στο γενικότερο προβληµατισµό, δεν αποτελεί αντικείµενο δηµιουργικού διαλόγου µεταξύ των πολιτικών δυνάµεων και δεν προβάλλεται πειστικά ως επιτακτική ανάγκη από τις διεπαγγελµατικές οργανώσεις και από τους συλλογικούς φορείς της Κοινωνίας του αγροτικού χώρου, στην οποίαν εντάσσεται και ο γεωργικός πληθυσµός. Από δεκαετίες, για την εξήγηση της κατάστασης που επικρατεί στο γεωργικό τοµέα, γίνεται επίκληση των ίδιων «συνθηµατικών αιτιών», όπως είναι, το µικρό µέγεθος της γεωργικής γης, η συρρίκνωση του γεωργικού πληθυσµού, ο γηρασµένος γεωργικός πληθυσµός, το χαµηλό επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης. Η απουσία µίας τέτοιας κοινής και συντονισµένης προσπάθειας εξηγεί το γεγονός ότι, ενώ, σύµφωνα µε τα στοιχεία του 2005, η Ακαθάριστη Αξία Παραγωγής του Γεωργικού Τοµέα υπολογίζεται σε 10.500 εκατοµµ. ε, το ετήσιο δηµοσιονοµικό κόστος για την υποστήριξή του σε 7.500 εκατοµµ. ε, από το οποίον 1.820 εκατοµµ. ε αφορούν σε επιδοτήσεις στην παραγωγή και 450 εκατοµµ. ε σε λοιπές επιδοτήσεις και, ενώ αναµένεται η είσπραξη της ΕΑΕ που εκτιµάται ότι θα είναι της τάξεως των 14.000 εκατοµµ. ε για την µέχρι το 2013 περίοδο, οι γεωργοί βλέπουν ότι το εισόδηµα της εργασίας τους, σε τρέχουσες τιµές, µειώνεται από 55,5% της Ακαθ. Αξίας Παραγωγής που ήταν το 1995, σε 48,4% το 2005 και αισθάνονται ότι δεν έχουν µέλλον, διότι δεν υπάρχει κοινής αποδοχής όραµα για την ελληνική γεωργία, στο οποίον να εντάξουν τις ελπίδες και τις προσπάθειές τους. eisigisi_agrotypos_text -7- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

4. Η ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Η µελλοντική εικόνα της Ελληνικής γεωργίας και οι προοπτικοί στόχοι για τη γεωργική και αγροτική ανάπτυξη πρέπει να προσδιοριστούν όχι µε τις υφιστάµενες τεχνικές, θεσµικές, νοµικές δεσµεύσεις και περιορισµούς, αλλά µε φαντασία, µε τεκµηριωµένες τεχνοκρατικές εισηγήσεις, µε προσαρµογή στις διεθνείς εξελίξεις, στις κλιµατολογικές συνθήκες της Χώρας και στις προσδοκίες της κοινωνίας και, κυρίως, όπως προαναφέρεται, µε ευρεία κοινωνική αποδοχή και πολιτική συναίνεση σε βάθος χρόνου. Οι βασικές παράµετροι, οι τιµές των οποίων θα προσδιορίσουν την µελλοντική εικόνα της Ελληνικής γεωργίας είναι: (1) Η πορεία της Ελληνικής Οικονοµίας και η δυνατότητά της να υποστηρίζει τη γεωργία, ως στρατηγικής σηµασίας δραστηριότητα του αγροτικού χώρου, στα πλαίσια ευρείας και µακροχρόνιας κοινωνικής αποδοχής και πολιτικής συναίνεσης. (2) Η αποτελεσµατικότητα της ηµόσιας ιοίκησης, από την οποίαν εξαρτάται η αποτελεσµατική εφαρµογή των µέτρων που εκάστοτε λαµβάνονται για την γεωργική και αγροτική ανάπτυξη, (3) Η µεταβολή των καταναλωτικών προτύπων και, κυρίως, η γενικευµένη κοινωνική απαίτηση για παραγωγή προϊόντων πιστοποιηµένης ποιότητας και χαµηλού κόστους και η δυνατότητα της γεωργίας να προσαρµόζεται έγκαιρα και αποτελεσµατικά στις µεταβολές της ζήτησης, στοχεύοντας πάντα και µόνο στην ικανοποίησή της. (4) Η ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων, κυρίως γεωργικής γης και νερού, µε την εφαρµογή των Κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής, (5) Η επιτυχία της προσπάθειας για δραστική µείωση του γεωργικού και η ουσιαστική αύξηση του αγροτικού πληθυσµού, µε τη διαφοροποίηση και µεγέθυνση των οικονοµικών δραστηριοτήτων και την βελτίωση/συµπλήρωση των τεχνικών και κοινωνικών υποδοµών στον αγροτικό χώρο, (6) Η στοχοθετηµένη εκπαίδευση και συνεχής κατάρτιση του ενεργού γεωργικού πληθυσµού και η τεχνική υποστήριξή του για την εφαρµογή κατάλληλων καλλιεργητικών πρακτικών και παραγωγικών/οργανωτικων καινοτοµιών στην παραγωγή γεωργικών προϊόντων και στον µετασυλλεκτικό χειρισµό των προϊόντων αυτών, (7) Οι Κοινοτικές και Εθνικές πολιτικές που αφορούν στην ολοκληρωµένη ανάπτυξη του µειονεκτικού αγροτικού χώρου, στη µεταφορά εισοδήµατος στο γεωργικό πληθυσµό του χώρου αυτού και στην προστασία του περιβάλλοντός του. eisigisi_agrotypos_text -8- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

Με πιθανολογούµενη και προοπτικά εφικτή τιµή των προαναφεροµένων παραµέτρων προσεγγίζεται ως ακολούθως η προοπτική εικόνα της ελληνικής γεωργίας 4 : (1) ιάρθρωση των γεωργικών εκµεταλλεύσεων: Ο συνολικός αριθµός των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, που υπολογίζεται ότι είναι της τάξεως των 820.000, θα µειωθεί. Οι γεωργικές εκµεταλλεύσεις θα συγκροτούν τρεις εµφανώς αναγνωρίσιµες κατηγορίες βλ. ιάγραµµα 1): εκείνες των οποίων η παραγωγική δραστηριότητα θα εξαντλείται στην άκρως εκτατική παραγωγή ορισµένων προϊόντων, κυρίως για αυτοκατανάλωση και ειδικών πιστοποιηµένων παραδοσιακών και άλλων (π.χ. βιολογικών) προϊόντων για την αγορά. Οι εκµεταλλεύσεις αυτές, των οποίων ο αριθµός εκτιµάται ότι θα είναι της τάξεως των 300.000, οικονοµικού µεγέθους κάτω των 2 ΕΜΜ και οι οποίες, σύµφωνα µε την ΕΕ δεν µπορούν να καταστούν οικονοµικά βιώσιµες, θα συνιστούν «την οριακή γεωργία» η οποία θα είναι δοµικό στοιχείο της τοπικής κοινωνίας του αγροτικού χώρου και, σταδιακά, θα οργανωθούν καλύτερα, ώστε να εκπληρούν πληρέστερα τον ρόλο τους για την οικονοµική, κοινωνική και περιβαλλοντική ισορροπία του αγροτικού χώρου και θα υποστηρίζονται, ακόµα και µε άµεση εφάπαξ ετήσια µεταφορά εισοδήµατος από την Πολιτεία, σε αναγνώριση του πολυλειτουργικού ρόλου που διαδραµατίζουν στις τοπικές κοινωνίες και στο αγροτικό περιβάλλον, εκείνες που θα έχουν µεγάλο µέγεθος, σε σύγκριση µε τα υφιστάµενα ελληνικά δεδοµένα, µε δυναµική παρουσία στην αγορά, µε επαγγελµατική και κοινωνική καταξίωση και µε αναγνωρίσιµη διαδοχή, των οποίων ο αριθµός εκτιµάται ότι θα είναι της τάξεως των 250.000. Οι εκµεταλλεύσεις αυτές θα επωφεληθούν από τις όσες άµεσες και έµµεσες ευκαιρίες παρέχει η νέα ΚΑΠ και θα οργανωθούν καλύτερα, αυξάνοντας το µέγεθός τους και βελτιώνοντας την προσαρµογή τους στις συνθήκες της αγοράς και θα αποτελέσουν το βιώσιµο τµήµα της Ελληνικής Γεωργίας, µε την έννοια ότι θα είναι τεχνικά αποτελεσµατικές 5 και εισοδηµατικά αυτοδύναµες 6 ή µη αυτοδύναµες 7. Οι εκµεταλλεύσεις αυτές πρέπει να 4 5 6 7 Η εικόνα αυτή εξειδικεύει το τέταρτο σενάριο που αναφέρεται στην πρόσφατη Τεχνολογική Προοπτική ιερεύνηση για τον Αγροτικό Τοµέα, που χρηµατοδοτήθηκε από την Γενική Γραµµατεία Έρευνας και Τεχνολογίας του Υπουργείου Ανάπτυξης, τα αποτελέσµατα της οποίας προσεκλήθη να σχολιάσει ο συντάκτης του κειµένου αυτού. Εκτός από τα τρία σενάρια που αφορούν στην αισιόδοξη, απαισιόδοξη και µέτρια προοπτική, µνηµονεύεται και ένα τέταρτο σενάριο, µε τον τίτλο «Νέα Γεωργία, το άγνωστο όραµα». Αυτό το όραµα προσπαθούµε να προσεγγίσουµε. Θα διαµορφώνουν κόστος παραγωγής µικρότερο της διεθνούς τιµής και προσαρµογή στους κανόνες ορθής γεωργικής και περιβαλλοντικής προσαρµογής Θα διαµορφώνουν γεωργικό εισόδηµα εργασίας συµβατό µε τον εκάστοτε περιφερειακό εισοδηµατικό στόχο Το µέγεθος της εκµετάλλευσης δεν εξασφαλίζει εισόδηµα κατά κεφαλήν αγροτικού πληθυσµού συµβιβαστό µε τον εθνικό στόχο και απασχολούν, σε µη γεωργικές δραστηριότητες, τη διαθέσιµη εργασία και το διαθέσιµο κεφάλαιο, για τη συµπλήρωση του εισοδήµατος eisigisi_agrotypos_text -9- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ (Μελλοντική εικόνα της Ελληνικής Γεωργίας) Γεωργικές Εκµεταλλεύσεις Γεωργικές Εκµεταλλεύσεις (820.000) (820.000) 2 Μεγέθους > 2ΕΜΜ Τεχνικο-οικονοµικά αποτελεσµατικές, βιώσιµες και εξελίξιµες (250.000) Εισοδηµατικά αυτοδύναµες Εισοδηµατικά µηαυτοδύναµες 1 Μεγέθους <2 ΕΜΜ (δεν µπορούν να καταστούν οικονοµικά βιώσιµες (300.000) 3 Μεγέθους > 2 ΕΜΜ «εν δυνάµει βιώσιµες» (270.000) eisigisi_agrotypos_text -10- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

καταβάλλουν προσπάθεια προσαρµογής: (i) από το καθεστώς των επιδοτήσεων στην επιχειρηµατικότητα, (ii) από την ατοµική στη συλλογική δράση κυρίως µέσω Φορέων Κοινωνικής Οικονοµίας, (iii) από την απόλυτη ελευθερία χρήσεως των φυσικών γεωργικών πόρων στην ελεγχόµενη χρήση και στην ελαχιστοποίηση του κόστους και (iv), από την εµπειρική δράση στη µέγιστη δυνατή αξιοποίηση της γνώσης, ως της βασικότερης εισροής στη γεωργική παραγωγική διαδικασία. εκείνες που δεν ανήκουν ούτε στην πρώτη ούτε στη δεύτερη κατηγορία και των οποίων ο αριθµός εκτιµάται ότι θα είναι της τάξεως των 270.000. Όσες από αυτές αξιοποιήσουν τα κίνητρα που παρέχει η νέα ΚΑΠ, κυρίως το εγγυηµένο εισόδηµα για µία επταετία µέσω της «ΕΑΕ», µπορούν να καταστούν «βιώσιµες». Οι άλλες, µε την πάροδο του χρόνου, ή θα σταµατήσουν να λειτουργούν ή θα ενταχθούν στην πρώτη κατηγορία. Αυτές που θα σταµατήσουν να λειτουργούν αποτελούν πηγή πόρων, κυρίως, γεωργικής γης, για την µεγέθυνση των γεωργικών εκµεταλλεύσεων που τελικά θα παραµείνουν στο βιώσιµο τµήµα της Ελληνικής γεωργίας. Είναι αυτός ο λόγος για τον οποίον πρέπει να ληφθούν αποτελεσµατικά µέτρα ώστε οι πόροι αυτοί, κυρίως η γεωργική γη, να µεταφέρονται, σταδιακά και προσχεδιασµένα, κατά χρήση ή κυριότητα, σε όσους έχουν ανάγκη και δυνατότητα να τους αξιοποιήσουν. (2) Θεσµικές και οργανωτικές αλλαγές: Επειδή η τελική αξία των αγροτικών προϊόντων διαµορφώνεται όλο και περισσότερο εκτός της γεωργικής εκµετάλλευσης, προκειµένου να αυξηθούν τα γεωργικά εισοδήµατα, θα καταστεί αναπόφευκτη η οικοδόµηση εταιρικών σχέσεων στις συναλλαγές µεταξύ των εµπλεκοµένων στην παραγωγή και µετασυλλεκτικό χειρισµό των προϊόντων. Θα δηµιουργηθούν οικονοµίες κλίµακας οι οποίες θα καταστήσουν εφικτή την εφαρµογή σύγχρονων µεθόδων τεχνικού και χρηµατο-οικονοµικού management. Η µόνιµη φροντίδα της Πολιτείας για να υποστηρίζει την γεωργία θα είναι στοχευµένη ώστε να µην αποπροσανατολίζει την ιδιωτική πρωτοβουλία από τη βασική υποχρέωσή της: να αποκτήσει αυξηµένη διαπραγµατευτική ικανότητα στην αγορά να προσαρµόσει την παραγωγική διαδικασία στους κώδικες ορθής γεωργικής πρακτικής, στα συστήµατα ολοκληρωµένης διαχείρισης παραγωγής και στην παραγωγή προϊόντων πιστοποιηµένης ποιότητας, να δηµιουργήσει προϋποθέσεις για την ενεργοποίηση σύγχρονων «εργαλείων διαχείρισης κινδύνων», προκειµένου να ελαχιστοποιηθούν οι συνέπειες που έχουν στην παραγωγή, στις τιµές και, εποµένως, στα γεωργικά εισοδήµατά, έκτακτα eisigisi_agrotypos_text -11- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

γεγονότα (συνήθεις ασφαλιστικές καλύψεις, συµβόλαια παραγωγής ή τιµών και επιδοτούµενες µεν, αλλά αυτόνοµες εισοδηµατικές ενισχύσεις) 8. (3) Ενεργοποίηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας για πληρέστερη επαγγελµατική κατάρτιση και αντικειµενικά τεκµηριωµένη διεκδίκηση συµφερόντων,στα πλαίσια και των απόψεων που διατυπώθηκαν στο 12 ο Συνέδριο Νέων Αγροτών για συλλογική δράση, τοπικές εφοδιαστικές αλυσίδες, προαγωγή της επαγγελµατικότητας και συµβουλευτική υποστήριξη. Αυτό προϋποθέτει ότι οι γεωργοί θα έχουν άµεση πρόσβαση σε προσχεδιασµένα συστήµατα συνεχιζόµενης γενικής και ειδικής γεωργικής εκπαίδευσης ώστε: να αποκτήσουν δεξιότητες χρήσεως σύγχρονης τεχνολογίας, µε έµφαση: στη διατήρηση και αξιοποίηση της βιοποικιλότητας, στην ολοκληρωµένη διαχείριση της παραγωγής και στην πιστοποίηση της ποιότητας των προϊόντων, στην ηλεκτρονική οργάνωση των µονάδων βιοµηχανικού τύπου, όπως είναι τα χοιροστάσια, τα βουστάσια, τα πτηνοτροφεία, τα σύγχρονα θερµοκήπια κ.α, στη σωστή διαχείριση υδατικών πόρων, ώστε να εξοικονοµηθούν σηµαντικές ποσότητες νερού και να µειωθεί το οικονοµικό και περιβαλλοντικό κόστος από την άρδευση, στη γεωργική τεχνολογία, η οποία, συνήθως, είναι εισαγόµενη και, επειδή είναι παράµετρος στρατηγικής σηµασίας για την ανάπτυξη της Ελληνικής γεωργίας, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή και τη χρήση της. να αναπτύσσουν πρωτοβουλίες για την µεγαλύτερη δυνατή εφαρµογή οργανωτικών καινοτοµιών στην παραγωγή και στο µετασυλλεκτικό χειρισµό των αγροτικών προϊόντων, όπως είναι: η δικτύωση, η πιστοποιηµένη ποιότητα, η έγκαιρη αναγνώριση των απαιτήσεων της αγοράς, η αξιοποίηση τεχνολογιών αιχµής, οι νέες µορφές συλλογικής δράσης (συµβολαιακή γεωργία, παραγωγή κηπευτικών προϊόντων εκτός εποχής σε Θερµοκηπιακά Πάρκα, ίδρυση Οργανωµένων Χώρων Σταβλισµού αιγοπροβάτων και η οργανική σύνδεση αυτών µε προσχεδιασµένη βόσκηση συγκεκριµένης έκτασης βοσκοτόπων), η παραγωγή µη διατροφικών προϊόντων 9, η οριοθέτηση της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας και η εφαρµογή ειδικών µέτρων πολιτικής για την αποτελεσµατικότερη χρησιµοποίησή της, η οριοθέτηση των προστατευοµένων περιοχών και η κατάρτιση ειδικού Σχεδίου ιαχείρισης του οικοσυστήµατος µιας 8 9 Αναφέρονται δύο δυνατότητες: (i) οι µακροχρόνιες ασφάλειες, οι οποίες αφορούν σε ετήσιες καταθέσεις ορισµένου ποσού σε δεσµευµένο λογαριασµό, στο οποίον προστίθεται και κρατική ενίσχυση και, όταν το εισόδηµα πέσει κάτω από ορισµένο επίπεδο, ο ασφαλισµένος έχει δικαίωµα να κάνει ανάλογη ανάληψη από το λογαριασµό και (ii), η εγγύηση του συνολικού οικογενειακού εισοδήµατος, µε τη δηµιουργία ειδικού ταµείου, από το οποίον, όταν το εισόδηµα πέσει κάτω από ένα προκαθορισµένο ποσοστό του µέσου όρου των εισοδηµάτων των εκάστοτε τριών τελευταίων ετών, καταβάλλεται ανάλογη εισοδηµατική ενίσχυση. Η ικανοποίηση της υποχρέωσης που έχει η Χώρα για παραγωγή βιοκαυσίµων (βιοαιθανόλη και βιοντίζελ), απαιτεί ενεργειακές καλλιέργειες σε µεγάλη έκταση και επιτρέπει την δηµιουργία νέων πηγών εισοδήµατος εάν η όλη διαδικασία παραγωγής ενταχθεί, ως καθετοποιηµένη παραγωγική δραστηριότητα, σε συλλογικούς αγροτικούς φορείς Κοινωνικής Οικονοµίας και σε καθεστώς «συµβολαιακής γεωργίας» eisigisi_agrotypos_text -12- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

εκάστης, η προσπάθεια για τη δηµιουργία βιώσιµων γεωργικών εκµεταλλεύσεων στη µεγαλύτερη δυνατή κλίµακα, αξιοποιώντας και προσαρµόζοντας στοχοθετηµένα την υπάρχουσα Νοµολογία (Νόµος 674/77 περί αναδασµού, σε συνδυασµό µε τις θετικές διατάξεις του Νόµου 2637/98) κ.α., να προωθούν την πολυδραστηριότητα, κυρίως στο µειονεκτικό αγροτικό χώρο, µε σχεδιασµό και άσκηση δραστηριοτήτων που αφορούν σε φιλοπεριβαλλοντικές πρακτικές, στα πλαίσια της λειτουργίας των αγροτών ως τοποτηρητών-φυλάκων της παραγωγικής ικανότητας και αειφορίας του οικοσυστήµατος του αγροτικού χώρου, σε αγροτουριστικές, βιοτεχνικές και οικοτεχνικές δραστηριότητες, κυρίως µε την παραγωγή ειδικών προϊόντων και µε την αξιοποίηση της ζήτησης υπηρεσιών εναλλακτικών µορφών τουρισµού, να διεκδικούν τεκµηριωµένα και θεσµικά την ευρύτερη δυνατή εφαρµογή, σε βάθος χρόνου, των εκάστοτε θεσµοθετηµένων πολιτικών στήριξης, όπως είναι: το καθεστώς των Σχεδίων Βελτίωσης της αποτελεσµατικότητας των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, το καθεστώς της βελτίωσης της ηλικιακής σύνθεσης των ενεργών γεωργών σε επίπεδο αρχηγών γεωργικών εκµεταλλεύσεων, το καθεστώς µεταφοράς εισοδήµατος, για την επιλεκτική ενίσχυση των εισοδηµάτων οµάδων οµάδων γεωργικού πληθυσµού του µειονεκτικού αγροτικού χώρου. eisigisi_agrotypos_text -13- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

5. ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ Οι δυνατότητες χρηµατοδότησης της γεωργίας στα πλαίσια της µελλοντικής εικόνας της, όπως αυτή περιγράφεται στο Κεφάλαιο 4, θα καταστεί πληρέστερη και αποτελεσµατικότερη και για τους χρηµατοδότες και για τους χρηµατοδοτούµενους. Οι χρηµατοδοτούµενοι θα είναι σε θέση να προσδιορίζουν πληρέστερα τις ανάγκες τους σε κεφάλαια κίνησης, διότι αυτές θα σχεδιάζονται από επαγγελµατικό και χρηµατοοικονοµικό management στα πλαίσια εταιρικών σχέσεων µε συλλογικούς φορείς Κοινωνικής Οικονοµίας, στις οποίες οι µέτοχοι θα είναι χρήστες των υπηρεσιών που προσφέρουν (µετασυλλεκτικός χειρισµός και πρώτη µεταποίηση των γεωργικών προϊόντων, µαζική προµήθεια γεωργικών εισροών και υπηρεσιών) και δικαιούχοι των κερδών που θα δηµιουργεί η παρέµβασή τους. Οι επενδύσεις για υποδοµές µετασυλλεκτικού χειρισµού και πρώτης µεταποίησης των γεωργικών προϊόντων θα είναι προσχεδιασµένης και µεγαλύτερης κλίµακας, άρα περισσότερο αποτελεσµατικές και η χρηµατοδότησή τους θα στηρίζεται στην απόδοσή τους και όχι τόσο στις εµπράγµατες εγγυήσεις. Οι επενδύσεις σε επίπεδο γεωργικών εκµεταλλεύσεων θα υποστηρίζονται από την οργανική συµµετοχή τους σε συλλογικούς φορείς Κοινωνικής Οικονοµίας, οι οποίοι θα αναλάβουν τον µετασυλλεκτικό χειρισµό των προϊόντων που παράγουν και θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες προαγωγής της παραγωγικής ικανότητας των γεωργικών εκµεταλλεύσεων και βελτίωσης της ποιότητας των προϊόντων, που θα παράγουν Εποµένως, η χρηµατοδότηση των επενδύσεων για την βελτίωση της αποτελεσµατικότητας των γεωργικών εκµεταλλεύσεων και των µονάδων µετασυλλεκτικού χειρισµού και πρώτης µεταποίησης των γεωργικών προϊόντων και η εισοδηµατική ενίσχυση των γεωργικών εκµεταλλεύσεων των ορεινών, κυρίως, περιοχών του αγροτικού χώρου, θα είναι στοχοθετηµένες, επαρκείς και αποτελεσµατικές, διότι θα εντάσσονται σε µακροχρόνια στρατηγική που θα υποστηρίζεται από ευρεία πολιτική συναίνεση και κοινωνική αποδοχή, που θα καλύπτει, µεταξύ άλλων: την οργάνωση της γεωργίας και του αγροτικού χώρου, τον αριθµό και το µέγεθος των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, το µέγεθος του γεωργικού και του αγροτικού πληθυσµού, την οριοθέτηση και προστασία της γεωργικής γης υψηλής γονιµότητας και την διασφάλιση συνθηκών ορθολογικής χρήσης της γεωργικής γης που δεν ανήκει σε γεωργούς, eisigisi_agrotypos_text -14- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

τη βελτίωση της συµµετοχής της ζωικής παραγωγής στο προϊόν του γεωργικού τοµέα µε ανάλογη αναδιάρθρωση των καλλιεργειών και ορθολογική αξιοποίηση των εκτεταµένων εκτάσεων βοσκοτόπων, την ανάπτυξη καλλιεργειών εντάσεως κεφαλαίου, µε υψηλό εισοδηµατικό συντελεστή και συντελεστή απασχόλησης, ώστε ν αυξηθεί το προϊόν µε µικρότερη έκταση γεωργικής γης και κατανάλωση νερού, την µεγαλύτερη δυνατή συµµετοχή των παραγωγών στην τελική αξία των προϊόντων που παράγουν, µε τη δηµιουργία τοπικών αγροτροφικών αλυσίδων, την κάλυψη µεγάλου µέρους των δαπανών για καύσιµα κίνησης γεωργικών µηχανηµάτων και θέρµανσης µε ιδιοπαραγωγόµενο βιοντίζελ και την παραγωγή βιοκαυσίµων σε ευρύτερη κλίµακα, στα πλαίσια συλλογικών φορέων Κοινωνικής Οικονοµίας, την καθιέρωση Μητρώου Αγροτών και Αγροτικών Εκµεταλλεύσεων ώστε να καθίσταται ευχερής, αντικειµενική και σε πραγµατικό χρόνο η παρακολούθηση της παραγωγικής ικανότητας και των διαρθρωτικών χαρακτηριστικών που διαφοροποιούν τις γεωργικές εκµεταλλεύσεις στο χώρο, στην παραγωγή, στο µέγεθος και στην οργάνωση. Οι χρηµατοδότες θα έχουν συναλλαγές µε ένα σηµαντικά µικρότερο αριθµό πελατών, όπως θα είναι εκείνος των συλλογικών φορέων κοινωνικής οικονοµίας, θα στηρίζονται στην αξιοπιστία των σχεδίων δράσης των φορέων αυτών, θα λειτουργούν σε ανταγωνιστικό περιβάλλον και θα είναι υποχρεωµένοι να µειώσουν το κόστος της χρηµατοδότησης. Οι Υπηρεσίες διαχείρισης των οικονοµικών πόρων υποστήριξης της γεωργίας µε επενδυτικά κίνητρα και εισοδηµατικές ενισχύσεις θα έχουν αξιόπιστη βάση για απλούστευση των διαδικασιών, µέσω των συλλογικών φορέων Κοινωνικής Οικονοµίας στους οποίους οι τελικοί δικαιούχοι θα ανήκουν και ο αριθµός των γεωργικών εκµεταλλεύσεων του προβληµατικού χώρου, που θα είναι δικαιούχοι εισοδηµατικής ενίσχυσης χωρίς ιδιαίτερες διατυπώσεις, θα είναι σχετικά µικρός, καταγεγραµµένος και περιοδικά επαναπροσδιοριζόµενος. eisigisi_agrotypos_text -15- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

Πίνακας 1 Ετήσιος Οικονοµικός Λογαριασµός της Ελληνικής Γεωργίας (1995, 2005) (εκατοµµ. ε σε τρέχουσες τιµές) Οικονοµικά µεγέθη 1995 2005 Ποσά Ποσοστό (%) Ποσά Ποσοστό (%) είκτης Μεταβολής 1995-2005) Αξία Φυτικής Παραγωγής 6.688,8 82,3 6.982,3 81,8 104,4 Επιδοτήσεις 1.435,4 17,7 1.554,4 18,2 108,3 Σύνολο 8.124,2 100,0 8.536,7 109,0 105,1 Αξία Ζωικής Παραγωγής 2.408,9 90,6 2.640,1 90,9 109,6 Επιδοτήσεις 251,1 9,4 263,4 9,1 104,9 Σύνολο 2.660,0 100,0 2.903,5 100,0 109,2 Γεωργικές Υπηρεσίες 390,9 391,8 100,2 Γεωργική παραγωγή: Αξία Γεωργικής παραγωγής 9.488,6 84,9 10.014,2 84,6 105,5 Επιδοτήσεις 1.686,5 15,1 1.817,8 15,4 107,8 Σύνολο 11.175,1 100,0 11.832,0 100,0 105,9 Πρώτη µεταποίηση 381,9 462,9 121,2 Αξία Παραγωγής Γεωργικού Τοµέα 9.870,5 85,3 10.477,1 85,2 106,1 Επιδοτήσεις 1.686,5 14,7 1.817,8 14,8 107,8 Σύνολο 11.557,0 100,0 100,0 12.294,9 100,0 100,0 106,4 Αξία Εισροών 3.242,4 28,0 4.128,0 33,5 127,3 Ακαθ. Προστ. Αξία 8.314,6 72,0 8.166,9 66,5 98,2 Αποσβέσεις 611,5 5,3 659,6 5,4 107,9 Καθ. Προστ. Αξία 7.703,1 66,7 7.507,3 61,1 97,5 Φόροι 208,0 1,8 178,9 1,4 86,0 Λοιπές επιδοτήσεις (+) 257,6 2,2 444,6 3,6 172,6 Εισοδ. συντελ. παραγωγής 7.752,7 67,1 7.773,0 63,3 101,0 Αµειβόµενη εργασία 442,5 3,8 857,4 7,0 193,8 Ενοίκια γεωργ. γης 285,4 2,5 579,2 4,7 202,9 Τόκοι 610,3 5,3 396,4 3,2 65,0 Καθ. εισοδ. οικογ. εργασίας 6.414,6 55,5 5.940,0 48,4 92,6 Αριθµός αµειβοµένων ΕΜΕ 88.200,0 133.300,0 151,1 Αριθµός ΕΜΕ οικογενείας 556.400,0 476.800,0 85,7 ε/eme: Αµειβόµενης 5.017,0 6.432,0 128,2 Οικογένειας 11.529,0 12.458,0 108,1 Σύνολο επιδοτήσεων 1.944,1 2.262,4 116,4 Καθ. εισόδηµ. οικογ. εργασίας χωρίς επιδοτήσεις 4.470,5 3.677,6 82,3 ε/eme οικογένειας χωρίς επιδοτήσεις 8.035,0 7.713,0 96,0 Πηγή: EUROSTAT eisigisi_agrotypos_text -16- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

Πίνακας 2 Αξία παγίου ενεργητικού των γεωργικών εκµεταλλεύσεων (τρέχουσες τιµές, 31.12.02) Κατηγορία παγίου ενεργητικού Μέσος όρος γεωργικής εκµετάλλευσης Σύνολο γεωργικών εκµεταλλεύσεων µεγέθους > των 2 ΕΜΜ 10 Ετήσια απόσβεση 11 > των 2 ΕΜΜ (ε) Ποσόν ε Ποσοστό Χρόνια Ποσόν ε Γεωργική γη 34.470 15.741.414.900 52,8 - - Εξοπλισµός 12.447 5.684.171.490 19,1 10 568.417.149 Φυτείες 10.752 4.910.115.840 16,5 30 163.670.528 Κτίρια εγγ. βελτιώσεις 5.799 2.648.229.330 9,0 25 105.929.173 Ζώα αναπαραγωγής 1.694 773.598.980 2,6 8 96.699.872 Σύνολο 65.162 29.757.530.540 100,0-934.716.722 Πηγή: ίκτυο RICA 10 Αριθµός γεωργικών εκµεταλλεύσεων µεγέθους >2 ΕΜΜ, το 2002: 456.670 11 Υπολογισµός του γράφοντος eisigisi_agrotypos_text -17- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ

Πίνακας 3 Ακαθάριστες και Καθαρές Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου από τις Γεωργικές Εκµεταλλεύσεις ε 10 6 τρέχουσες τιµές Ακαθάριστες Αποσβέσεις Καθαρές Χρόνια Επενδύσεις (Πίνακας 1) Επενδύσεις (+) (-) (=) 1995 741,8 611,4 130,4 1996 802,3 641,4 160,9 1997 925,5 627,4 299,1 1998 962,3 602,2 360,1 1999 1.130,1 606,6 523,5 2000 1.142,1 586,0 556,1 2001 1.082,1 586,3 495,8 2002 1.170,9 612,1 558,8 2003 1.354,2 617,7 736,5 2004 1.588,4 640,4 948,0 Μέσος ετήσιος όρος 741,8 613,1 476,0 Πηγή: Eurostat eisigisi_agrotypos_text -18- ΒΑΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕ