ΔΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΓΗΜΟΣΙΑΣ ΓΙΟΙΚΗΣΗΣ ΗH ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ

Δ ΔΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΓΗΜΟΣΙΑΣ ΓΙΟΙΚΗΣΗΣ ΗH ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΤΜΗΜΑ ΓΔΝΙΚΗΣ ΓΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΣΙΑ Θέκα: ΣΡΑΠΔΕΔ ΚΤΣΣΑΡΧΝ ΠΛΑΚΟΤΝΣΑ/ΟΜΦΑΛΗΟΤ ΛΧΡΟΤ Ο ΔΛΔΓΥΟ ΣΟΤ ΚΡΑΣΟΤ Δπηβιέπσλ: Σάθεο Βηδάιεο πνπδάζηξηα: Δπαγγειία Βαβάζε ΑΘΖΝΑ - 2007

ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ ρξήζε ησλ πξνγνληθψλ αηκνπνηεηηθψλ θπηηάξσλ απφ ηνλ πιαθνχληα θαη ηνλ νκθάιην ιψξν γηα ηελ αληηκεηψπηζε λνζεκάησλ ηνπ αηκνπνηεηηθνχ, αλνζνπνηεηηθνχ θαη κεηαβνιηθνχ ζπζηήκαηνο απνηειεί ηελ πιένλ θαηάιιειε ελαιιαθηηθή ζεξαπεία ζε πεξηπηψζεηο φπνπ ε αλεχξεζε ζπκβαηνχ δφηε κπεινχ ησλ νζηψλ θαζπζηεξεί ή δελ είλαη εθηθηή. Σα πςειά πνζνζηά επηηπρίαο ησλ βιαζηνθπηηαξηθψλ κνζρεπκάησλ νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο απνδίδνληαη ζηηο ηδηφηεηεο πνπ ηα ραξαθηεξίδνπλ (απηνπνιιαπιαζηαζκφο, απμεκέλε ηθαλφηεηα αλαδφκεζεο ηνπ αηκνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο, κεησκέλε αληίδξαζε πξνο ηνλ νξγαληζκφ ηνπ ιήπηε, δπλαηφηεηα κεηακφζρεπζεο ρσξίο απφιπηε ηζηνζπκβαηφηεηα). Παξάιιεια, ε αλαγελλεηηθή ηαηξηθή αθήλεη ππνζρέζεηο γηα πνηθίιεο ζεξαπεπηηθέο εθαξκνγέο ζην κέιινλ κέζα απφ ηελ εθκεηάιιεπζε ηεο δπλαηφηεηαο ησλ νκθαιηθψλ βιαζηηθψλ θπηηάξσλ λα δηαθνξνπνηνχληαη ζε δηαθνξεηηθέο θπηηαξηθέο ζεηξέο. Πξνο ην παξφλ, φκσο, ε επηζηεκνληθή θνηλφηεηα ππνγξακκίδεη φηη, ε κεγαιχηεξε δπλαηή αμηνπνίεζε ηνπ νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο γίλεηαη ζηα πιαίζηα ηεο εηεξφινγεο κεηακφζρεπζεο ζε κε ζπγγελή αζζελή, θαζψο ε πηζαλφηεηα ρξήζεο ηνπ πιηθνχ απνθιεηζηηθά απφ ην δφηε ή ηνπο νηθείνπο ηνπ είλαη ακειεηέα. Γηα ηελ απνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε ησλ κνλάδσλ νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο έρεη νξγαλσζεί ζε παγθφζκην επίπεδν ζχζηεκα ζπιινγήο, επεμεξγαζίαο, δηαηήξεζεο θαη δηαλνκήο ηνπο, ην νπνίν βαζίδεηαη ζηε ιεηηνπξγία ηδξπκάησλ ηζηψλ δεκνζίνπ ή ηδησηηθνχ ραξαθηήξα. ηελ πξψηε πεξίπησζε ε φιε δηαδηθαζία δελ επηβαξχλεη ην δφηε: παξαρσξεί ηελ θπξηφηεηα ηνπ πιηθνχ ζηελ ηξάπεδα, ε νπνία ζε ζπλεξγαζία κε δηεζλή δίθηπα ην δηαζέηεη άκεζα ζε φπνηνλ αζζελή ην αλαδεηήζεη. Απφ ηελ άιιε, ε ηδησηηθή νλνκαζηηθή θαη έλαληη αληηηίκνπ θχιαμε έρεη σο ζθνπφ ηε κειινληηθή ρξήζε ηεο κνλάδαο εληφο ηνπ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο. Γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο δεκφζηαο πγείαο έγθξηηνη δηεζλείο θνξείο έρνπλ ζεζπίζεη πξφηππα αζθάιεηαο θαη πνηφηεηαο δηαρείξηζεο ηνπ νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο θαη ζχκθσλα κε απηά παξέρνπλ ηε ζρεηηθή πηζηνπνίεζε ζε θάζε ελδηαθεξφκελε ηξάπεδα πνπ ηα πιεξνί. Οξηζκέλα θξάηε κε ηε ζεηξά ηνπο έρνπλ πξνβεί ζε αλάινγεο ξπζκίζεηο πνπ πεξηιακβάλνπλ πηνζέηεζε θαλφλσλ νξζήο πξαθηηθήο θαη ζχζηαζε εζληθήο πηζηνπνίεζεο, ελψ κε ηξεηο Οδεγίεο ε Δπξσπατθή Έλσζε επηρεηξεί λα νξγαλψζεη έλα εληαίν επξσπατθφ ζχζηεκα δηαρείξηζεο ηνπ βηνινγηθνχ πιηθνχ βάζεη απζηεξψλ πξνηχπσλ αζθάιεηαο θαη πνηφηεηαο. Σν θνηλνηηθφ δίθαην δελ έρεη ελζσκαησζεί αθφκε ζηελ ειιεληθή λνκνζεζία, ελψ δελ πθίζηαηαη θακία ζρεηηθή λνκνζεηηθή ξχζκηζε. Λεηηνπξγνχλ κία δεκφζηα ηξάπεδα θαη 1 Βαβάζε Δπαγγειία

αξθεηέο ηδησηηθέο ρσξίο θξαηηθή αδεηνδφηεζε θαη επνπηεία, γεγνλφο πνπ πηζαλφηαηα εγθπκνλεί θηλδχλνπο γηα ηε δεκφζηα πγεία. Δλ αλακνλή ηεο ελαξκφληζεο κε ηηο θνηλνηηθέο Οδεγίεο θαη ηελ αλάζεζε ηνπ ειέγρνπ ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ ηξαπεδψλ ζε αξκφδηα αξρή, ην ειιεληθφ θξάηνο νθείιεη λα νξγαλψζεη εθζηξαηεία ελεκέξσζεο ηεο θνηλήο γλψκεο γηα ηηο ηαηξηθέο εθαξκνγέο, ηα νθέιε θαη ηηο επηινγέο θχιαμεο ηνπ νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο εληζρχνληαο παξάιιεια ηε δεκφζηα δσξεά πξνθεηκέλνπ λα κπνξνχλ φινη νη πνιίηεο λα επσθειεζνχλ κε ηνλ ίδην ηξφπν απφ ηε ρξήζε ησλ βιαζηνθπηηάξσλ ηνπ νκθαιoπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο. Ζ εθπφλεζε ηεο παξνχζαο εξγαζίαο βαζίζηεθε ζηε κειέηε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο θαη ησλ δηαζέζηκσλ ζηνηρείσλ απφ ην δηαδίθηπν. Γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ ηξαπεδψλ ζηνλ ειιεληθφ ρψξν, ειιείςεη νπνηνπδήπνηε ζπγγξάκκαηνο ή λνκνζεηηθνχ θεηκέλνπ, δηεμήρζε επηηφπηα έξεπλα ζηα ηδξχκαηα θαη ηνπο ζρεηηθνχο θξαηηθνχο θνξείο, ε νπνία βαζίζηεθε ζε πξνζσπηθέο ζπλεληεχμεηο κε ρξήζε εξσηεκαηνινγίνπ. Λέμεηο-θιεηδηά Σξάπεδεο πιαθνχληα/νκθάιηνπ ιψξνπ, ηδξχκαηα ηζηψλ, νκθαινπιαθνπληηαθφ αίκα, πξνγνληθά/αξρέγνλα αηκνπνηεηηθά βιαζηηθά θχηηαξα, απηφινγεο κεηακνζρεχζεηο, αιινγελείο κεηακνζρεχζεηο, κπειφο ησλ νζηψλ, αλαγελλεηηθή ηαηξηθή, πξφηππα δηαρείξηζεο ηζηψλ θαη θπηηάξσλ, ζπιινγή, επεμεξγαζία, θξπνζπληήξεζε, ηζηνζπκβαηφηεηα, δεκφζηεο ηξάπεδεο, ηδησηηθέο ηξάπεδεο, ΔΟΜ, πλζήθε ηνπ Οβηέδν, Οδεγίεο 2004/23/ΔΚ, 2006/17/ΔΚ, 2006/86/ΔΚ, Ν.2737/1999, Ν.2619/1998, Ν.2251/1994, Ν.2472/1997, Ν.3418/2005 2 Βαβάζε Δπαγγειία

EXECUTIVE SUMMARY The cord blood progenitor haematopoietic stem cells use is the best known alternative treatment for hematologic, immunogenic and metabolic disorders in cases when compatible bone marrow donors cannot be traced. Cord blood stem cell engrafts are most effective due to their impressive faculties (self-proliferation, rapid blood system reconstruction, limited appearance of GVHD, absolute HLA matching not needed). Furthermore, through the exploitation of cord blood stem cells capacity to differentiate into a number of different cell types regenerative medicine considers possible that they will be used in various therapeutic applications in the future. For the time being the scientific community stresses the proven utility of cord blood in allogenic transplantations, whereas the possibility of autologous or family use is negligible. A stem cell collection, processing, preservation and distribution system based on cord blood banking has been established worldwide guarantying the efficient use of cord blood units. Different types of cord blood banks can be distinguished: public or private, non-profit or for-profit. Public (non-profit) cord blood banks store cord blood cells from donors and provide them via networks when transplantation is prescribed to an unrelated patient, whereas private (for-profit) banks offer a commercial service to parents in order to preserve the cells to be used for their child or children in the future. Only few countries have imposed statutory regulation of cord blood banking. Standards are mostly ensured through a number of voluntary accreditation schemes established either by national authorities or more commonly by international prominent organizations. In this framework three EU Directives aim at promoting a single european tissues and cells managing system according to stringent quality and safety standards. The community law has not been yet incorporated into the greek legislation, nor it is set out a relevant statutory regulation in the country. At the moment there are one public and a few private banks operating without government licensure and monitoring, thus putting at risk the public health. With the harmonization of the EU Directives and the entrusting of the control of cord blood banks to a competent authority both still pending, the greek administration should uphold an educational campaign regarding the medical applications, the benefits and the alternatives of preserving cord blood while promoting public donation, so as all citizens can be equally benefited by the cord blood use. 3 Βαβάζε Δπαγγειία

This paper has been based on the study of the relative bibliography, as well as on information provided on the Internet. For the study of the greek cord blood banking system, due to the lack of legislative framework or any text related to the subject, an on the spot research was carried out based on personal interviews with the use of a questionnaire. Keywords Cord blood banks, tissue banks, cord blood, progenitor haematopoietic stem cells, autologous transplantation, allogenic transplantation, bone marrow, regenerative medicine, standards for tissues and cells, collection, processing, cryopreservation, HLA matching, public banks, private banks, National organization for Transplantations, Oviedo Convention, 2004/23/EC, 2006/17/EC, 2006/86/EC Directives, Acts 2737/1999, 2619/1998, 2251/1994, 2472/1997, 3418/2005 4 Βαβάζε Δπαγγειία

Για ηην Γιάννα 5 Βαβάζε Δπαγγειία

ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Επραξηζηώ ζεξκά γηα ην ρξόλν θαη ηηο πνιύηηκεο πιεξνθνξίεο πνπ κνπ δηέζεζαλ ηνπο: Dr. Gluckman E.,πξνϊζηακέλε ηεο Δηεύζπλζεο Μεηακνζρεύζεωλ Μπεινύ ηωλ Οζηώλ ηνπ Saint-Louis Hopital ζην Παξίζη θαη επηθεθαιήο ηνπ κεηξώνπ Eurocord Καπβούνη Χ., πξνϊζηάκελν ηεο εηαηξείαο Cells4Health Hellas Μπιμπή Γ., Γεληθό Δηεπζπληή ηεο εηαηξείαο Procell Μπούπκα Α., ηδηνθηήηε ηεο εηαηξείαο Cord Partners Inc.a.bourkas Co United Νοηαπά Ν., Δηεπζπληή Πωιήζεωλ ηεο εηαηξείαο Omnigen Πιηζάκη Α., επηζηεκνληθό ζπλεξγάηε ηεο εηαηξείαο Biohellenika Σιγάλα Μ., επηζηεκνληθό ζπλεξγάηε ηεο εηαηξείαο Omnigen Σηαυποπούλου-Γκιόκα Α., δηεπζύληξηα ηεο Ειιεληθήο Τξάπεδαο Οκθαινπιαθνπληηαθνύ Αίκαηνο Ταζιοπούλου Ν., εξγαδνκέλε ζηε Δηεύζπλζε Αλάπηπμεο Μνλάδωλ Υγείαο ηνπ Υπνπξγείνπ Υγείαο θαη Κνηλωληθήο Αιιειεγγύεο Επίζεο, εθθξάδω ηηο επραξηζηίεο κνπ ζηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή Βιδάλη Τάκη γηα ηε ζπλεξγαζία θαη ηελ θαζνδήγεζή ηνπ. Τέινο, έλα ζεξκό επραξηζηώ ζηνλ Σηέλιο γηα ηελ ππνκνλή θαη ηελ ππνζηήξημή ηνπ. 6 Βαβάζε Δπαγγειία

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ... 9 ΔΗΑΓΩΓΖ.. 11 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΩΣΟ. Ζ ΥΡΖΖ ΣΩΝ ΑΗΜΟΠΟΗΖΣΗΚΩΝ ΒΛΑΣΗΚΩΝ ΚΤΣΣΑΡΩΝ ΣΟΤ ΟΜΦΑΛΟΠΛΑΚΟΤΝΣΗΑΚΟΤ ΑΗΜΑΣΟ ΑΠΟ ΣΖΝ ΗΑΣΡΗΚΖ ΔΠΗΣΖΜΖ. 1.1. Τα ραξαθηεξηζηηθά ηωλ αηκνπνηεηηθώλ βιαζηηθώλ θπηηάξωλ ηνπ πιαθνύληα θαη ηνπ νκθάιηνπ ιώξνπ. 12 15 1.2. Ιζηνξηθό κεηακνζρεύζεωλ θαη ζύγρξνλε έξεπλα... 26 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ. ΣΟ ΚΑΘΔΣΩ ΦΤΛΑΞΖ ΚΑΗ ΓΗΑΣΖΡΖΖ ΣΩΝ ΒΛΑΣΗΚΩΝ ΚΤΣΣΑΡΩΝ ΣΟΤ ΟΜΦΑΛΟΠΛΑΚΟΤΝΣΗΑΚΟΤ ΑΗΜΑΣΟ: ΟΗ ΣΡΑΠΔΕΔ ΠΛΑΚΟΤΝΣΑ/ΟΜΦΑΛΗΟΤ ΛΩΡΟΤ... 2.1. Γεληθή παξνπζίαζε... 35 2.2. Οη δεκόζηεο ηξάπεδεο... 37 2.3. Οη ηδηωηηθέο ηξάπεδεο 42 2.4. Τν δηεζλέο λνκνζεηηθό πιαίζην θαη ην δίθαην ηεο Ε.Ε. αλαθνξηθά κε ηε ρξήζε, δηαηήξεζε θαη επεμεξγαζία αλζξωπίλωλ ηζηώλ θαη θπηηάξωλ... 45 2.5. Επηκέξνπο εζληθά ξπζκηζηηθά κέηξα... 51 2.6. Πηζηνπνίεζε.. 54 2.7. Καζεζηώο δεκνζίωλ θαη ηδηωηηθώλ ηξαπεδώλ: αληηπαξαβνιή θαη εζηθά δεηήκαηα... 55 35 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ. Ζ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ... 63 3.1. Η δεκόζηα ηξάπεδα... 64 3.2. Οη ηδηωηηθέο ηξάπεδεο... 65 3.3. Τν λνκνζεηηθό πιαίζην... 69 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΔΣΑΡΣΟ. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ-ΠΡΟΣΑΔΗ... 72 7 Βαβάζε Δπαγγειία

ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ.. 76 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ. 86 8 Βαβάζε Δπαγγειία

ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ AABB AAP AFCBB ALL AML BMDW CBR CBU CLL CML CMML CSA DMSO American Association of Blood Banks American Academy of Pediatrics Association of Family Cord Blood Banks Acute Lymphoblastic Leukemia Acute Myelogenous Leukemia Bone Marrow Donors Worldwide Cord Blood Registry Cord Blood Unit Chronic Lymphocytic leukemia Chronic Myelogenous Leukemia Chronic Myelomonocytic Leukemia Canadian Standards Association DiMethylSulfOxide DNA DeoxyriboNucleic Acid EBMT European Group for Blood and Marrow Transplantation EGE FACT FDA GVHD HLA HPSC HTA IOM European Group on Ethics in Science and New Technologies to the European Commission The Foundation for the Accreditation of Cellular Therapy Food and Drug Administration Graft Vs Host Disease Human Leukocyte Antigens Haematopoietic Stem Cell Human Tissue Aythority Institute Of Medicine USA 9 Βαβάζε Δπαγγειία

JACIE JCBBN JCML JMML LLS MHRA MNC NCBP NCBP NMDP NMDP The Joint Accreditation Committee-ISCT & EBMT Japanese Cord Blood Bank Network Juvenile Chronic Myelogenous Leukemia Juvenile Myelomonocytic Leukemia Leukemia & Lymphoma Society Medicines and Healthcare products Regulatory Agency of the UK Department of Health Mononuclear Cell National Cord Blood Program National Cord Blood Program National Marrow Donor Program National Marrow Donor Program RCOG Royal College of Obstetricians and Gynaecologists in UK SCOG SOGC TGA TNC WMDA EOM ΔK ΤΤΚΑ Society of Obstetricians and Gynaecologists of Canada Society of Obstetricians and Gynecologists of Canada Therapeutic Goods Administration Total Nucleated Cells World Marrow Donor Association Eζληθφο Οξγαληζκφο Μεηακνζρεχζεσλ πλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα Τπνπξγείν Τγείαο θαη Κνηλσληθήο Αιιειεγγχεο 10 Βαβάζε Δπαγγειία

ΔΗΑΓΧΓΖ Σα ιεγφκελα ελήιηθα βιαζηηθά θχηηαξα θάζε αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ είλαη ππεχζπλα γηα ηε δεκηνπξγία θπηηάξσλ θαη ηζηψλ ηνπ ζψκαηνο. Απνζηνιή ηνπο είλαη ε δηαηήξεζε ηεο θπηηαξηθήο νκνηφζηαζεο θαη ε αληηθαηάζηαζε ησλ λεθξψλ θπηηάξσλ ζε πεξηπηψζεηο ηξαπκαηηζκνχ ή αζζέλεηαο. Σν αίκα πνπ παξακέλεη ζηνλ πιαθνχληα θαη ηνλ νκθάιην ιψξν ακέζσο κεηά ηνλ ηνθεηφ είλαη πινχζην ζε ηέηνηνπ είδνπο θχηηαξα, ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη επηηπρψο ζηελ αληηκεηψπηζε αζζελεηψλ ηνπ αηκνπνηεηηθνχ, αλνζνπνηεηηθνχ θαη κεηαβνιηθνχ ζπζηήκαηνο ηα ηειεπηαία 15 ρξφληα. Γηα ηελ πξνζηαζία ηεο δεκφζηαο πγείαο έρεη δνκεζεί ζε παγθφζκην επίπεδν έλα ζχζηεκα δηαρείξηζεο ησλ κνλάδσλ νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο, ην νπνίν ππαγνξεχεη ηελ ίδξπζε ηξαπεδψλ γηα ηε ζπιινγή, επεμεξγαζία, δηαηήξεζε θαη δηαλνκή ηνπο ζε κεηακνζρεπηηθά θέληξα. Ζ Διιάδα είλαη κία ρψξα, ζηελ νπνία ε ζχζηαζε ησλ ηδξπκάησλ απηψλ παξνπζηάδεη κεγάιε άλζεζε δίρσο λα πθίζηαηαη εηδηθφ λνκνζεηηθφ πιαίζην πνπ λα ξπζκίδεη ηε ιεηηνπξγία ηνπο. θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε εμέηαζε ηεο δξάζεο ησλ ηξαπεδψλ θπηηάξσλ πιαθνχληα/νκθάιηνπ ιψξνπ ζην δηεζλή ρψξν ζε αληηπαξαβνιή κε ηελ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζηε ρψξα καο θαη ε παξάζεζε βειηησηηθψλ πξνηάζεσλ πξνο ηε δεκφζηα δηνίθεζε. Ζ φιε κειέηε δηεμάγεηαη ππφ ην πξίζκα ησλ πθηζηάκελσλ λνκνζεηηθψλ δηαηάμεσλ θαη ησλ εζηθψλ παξακέηξσλ ησλ ζρεηηθψλ κε ην ζέκα. Ζ δηάξζξσζε ζε ηέζζεξα θεθάιαηα, φπσο πηνζεηήζεθε, απνζθνπεί ζηελ εμνηθείσζε θαη ηελ εχθνιε παξαθνινχζεζε απφ ηνλ αλαγλψζηε φινπ ηνπ θάζκαηνο ηνπ αληηθεηκέλνπ. Έηζη, ζην πξψην-εηζαγσγηθφ-θεθάιαην γίλεηαη αλαθνξά ζηε ρξήζε ησλ βιαζηνθπηηάξσλ ηνπ νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο σο ζχγρξνλε ζεξαπεπηηθή εθαξκνγή, ελψ ζην δεχηεξν θαη ην ηξίην παξνπζηάδεηαη ην ζχζηεκα ησλ ηξαπεδψλ φπσο έρεη δηακνξθσζεί ζην δηεζλή θαη ηνλ ειιεληθφ ρψξν αληίζηνηρα. Σέινο, ειιείςεη δεζκεπηηθνχ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ, ζην ηέηαξην θεθάιαην δηαηππψλνληαη πξνηάζεηο γηα νξζφηεξε ξχζκηζε απφ ηελ ειιεληθή δεκφζηα δηνίθεζε ζην κέιινλ. 11 Βαβάζε Δπαγγειία

ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΧΣΟ Ζ ΥΡΖΖ ΣΧΝ ΑΗΜΟΠΟΗΖΣΗΚΧΝ ΒΛΑΣΗΚΧΝ ΚΤΣΣΑΡΧΝ ΣΟΤ ΟΜΦΑΛΟΠΛΑΚΟΤΝΣΗΑΚΟΤ ΑΗΜΑΣΟ ΑΠΟ ΣΖΝ ΗΑΣΡΗΚΖ ΔΠΗΣΖΜΖ Σν αίκα ζε έλαλ δψληα νξγαληζκφ επηηειεί ιεηηνπξγία πςίζηεο ζεκαζίαο: κεηαθέξεη νμπγφλν, βηηακίλεο θαη άιια ζξεπηηθά ζπζηαηηθά ζε φια ηα θχηηαξα. Παξάιιεια, θξνληίδεη γηα ηελ απνβνιή ησλ ηνμηλψλ, ξπζκίδεη ηε ζεξκνθξαζία ηνπ ζψκαηνο, ελψ απνηειεί ηνλ θαζνξηζηηθφηεξν παξάγνληα ηεο άκπλαο ηνπ νξγαληζκνχ απέλαληη ζε θάζε είδνπο απεηιεηηθέο κνιχλζεηο. Τπεχζπλα γηα ηελ νξζή ιεηηνπξγία ηνπ αίκαηνο είλαη ηξία βαζηθά είδε θπηηάξσλ: ηα εξπζξά αηκνζθαίξηα, ηα ιεπθά αηκνζθαίξηα θαη ηα αηκνπεηάιηα. Κπθινθνξνχλ κέζα ζε έλα ππφιεπθν πγξφ, ην πιάζκα, θαη κέζσ ηνπ θπθινθνξηθνχ ζπζηήκαηνο δηαηξέρνπλ φιν ην ζψκα. Σα εξπζξά αηκνζθαίξηα, ηα νπνία θαηαιακβάλνπλ ην κηζφ πεξίπνπ φγθν ηνπ αίκαηνο, πεξηέρνπλ κία πξσηεΐλε πινχζηα ζε ζίδεξν, ηελ αηκνζθαηξίλε. Απηή δεζκεχεη ην νμπγφλν απφ ηνπο πλεχκνλεο, ην κεηαθέξεη ζε φιν ηνλ νξγαληζκφ θαη αληηζηξφθσο ζπιιέγεη δηνμείδην ηνπ άλζξαθα καδί κε άιιεο άρξεζηεο νπζίεο, ηα κεηαθέξεη ζηνπο πλεχκνλεο φπνπ εθεί απνβάιινληαη κε ηελ εθπλνή. Σα ιεπθά αηκνζθαίξηα, ζε αλαινγία πεξίπνπ 1/500 κε ηα εξπζξά, απαξηίδνληαη απφ πέληε δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο θπηηάξσλ, κε θάζε έλα λα παίδεη δηαθνξεηηθφ ξφιν ζηελ άκπλα ηνπ νξγαληζκνχ. ην ζχλνιφ ηνπο αληρλεχνπλ, επηηίζεληαη θαη θαηαζηξέθνπλ νηηδήπνηε αλαγλσξίζνπλ σο «μέλν ζψκα», σο «εηζβνιέα» ζηνλ νξγαληζκφ θαη σο εθ ηνχηνπ ε νξζή ιεηηνπξγία ηνπο ζπλεπάγεηαη θαη ηελ νξζή ιεηηνπξγία ηνπ αλνζνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο. Σα αηκνπεηάιηα, ηα κηθξφηεξα ζε κέγεζνο απφ ηνπο άιινπο δχν πξναλαθεξφκελνπο ηχπνπο θπηηάξσλ, είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ πήμε ηνπ αίκαηνο απνηξέπνληαο ηελ αλεμέιεγθηε εμσηεξηθή ή εζσηεξηθή αηκνξξαγία. Σέινο, ζην πεξηθεξηθφ αίκα, αιιά θαη ζην κπειφ ησλ νζηψλ (ην θέληξν παξαγσγήο αίκαηνο ηνπ νξγαληζκνχ) απαληψληαη θαη βιαζηηθά θύηηαξα (stem cells), ησλ νπνίσλ απνζηνιή είλαη ε δεκηνπξγία θπηηάξσλ θαη ηζηψλ ηνπ ζψκαηνο. Πην ζπγθεθξηκέλα, θάζε νξγαληζκφο πξνέξρεηαη απφ ηε ζπλερή δηάζπαζε θαη δηαθνξνπνίεζε θπηηάξσλ, ηα νπνία σο ηε γέλλεζή ηνπ έρνπλ ζρεκαηίζεη ηα απαξαίηεηα φξγαλα θαη ηνπο ηζηνχο γηα ηελ επηβίσζή ηνπ. Μεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο αλάπηπμεο θάπνηα θχηηαξα παξακέλνπλ αδηαθνξνπνίεηα, δηαηεξνχλ ηελ ηθαλφηεηα απηνπνιιαπιαζηαζκνχ ηνπο, αιιά παξνπζηάδνπλ πεξηνξηζκέλε δπλαηφηεηα σο πξνο ηνλ ηχπν ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ θπηηάξσλ πνπ κπνξνχλ λα δψζνπλ. Σα ελήιηθα βιαζηνθχηηαξα (adult stem cells), 12 Βαβάζε Δπαγγειία

φπσο απηά ιέγνληαη, ζπλαληψληαη ζε πνιχ κηθξφ αξηζκφ ζηνλ νξγαληζκφ. Έρνπλ αλαγλσξηζηεί είθνζη είδε, ν ξφινο ησλ νπνίσλ είλαη ε δηαηήξεζε ηεο θπηηαξηθήο νκνηφζηαζεο θαη ε αληηθαηάζηαζε ησλ λεθξψλ θπηηάξσλ ζε πεξηπηψζεηο ηξαπκαηηζκνχ ή αζζέλεηαο. Απαληψληαη ζε φινπο ζρεδφλ ηνπο ηζηνχο, ελψ παξνπζηάδνπλ δηαθνξεηηθή ζπκπεξηθνξά αλάινγα κε ην πεξηβάιινλ ηνπο. Έηζη, ηα βιαζηηθά θχηηαξα πνπ δηαθνξνπνηνχληαη ζηα θχηηαξα ηνπ αίκαηνο θαη ηνπ αλνζνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο νλνκάδνληαη αηκνπνηεηηθά βιαζηηθά θχηηαξα (Hematopoietic Stem Cells, HSCs) θαη απαληψληαη, φπσο πξναλαθέξζεθε, ζην κπειφ ησλ νζηψλ (1/10.000 ή 1/15.000 θχηηαξα) θαη ζην πεξηθεξηθφ αίκα (1/100.000 θχηηαξα). Γπζάξεζην γεγνλφο απνηειεί φηη ηα ηειεπηαία πελήληα ρξφληα παξαηεξείηαη ζε παγθφζκην επίπεδν ξαγδαία αχμεζε ησλ αζζελεηψλ ηνπ αίκαηνο, ηνπ αλνζνπνηεηηθνχ, αιιά θαη κεηαβνιηθνχ ζπζηήκαηνο. ηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ αλαθεξφκαζηε ζε θαξθίλνπο ηνπ αίκαηνο (π.ρ. ιεκθψκαηα, ιεπραηκίεο) ή ζε δπζιεηηνπξγίεο ηνπ αλνζνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο (ραξαθηεξηζηηθέο θαη πην ζπρλέο ζηελ εκθάληζή ηνπο είλαη δηαθφξσλ ηχπσλ αλαηκίεο θαη ε λφζνο ηνπ δηαβήηε). Δίηε πξφθεηηαη γηα θιεξνλνκηθέο, είηε γηα επίθηεηεο λφζνπο, ην απνηέιεζκα είλαη εθαηνληάδεο ρηιηάδεο άλζξσπνη εηεζίσο λα αγσλίδνληαη γηα επηβίσζε θαη αξθεηνί απφ απηνχο λα θαηαιήγνπλ 1. Ζ ηαηξηθή θνηλφηεηα αδπλαηεί πξνο ην παξφλ λα εληνπίζεη ηα αθξηβή αίηηα ηεο εκθάληζεο απηνχ ηνπ είδνπο ησλ αζζελεηψλ θαη γηα απηφλ ην ιφγν θαηαθεχγεη ζε ιχζεηο ζεξαπείαο θαη φρη πξφιεςήο ηνπο. Με ζηφρν ηελ απνθαηάζηαζε ηεο θπζηνινγηθήο αηκνπνίεζεο ησλ παζρφλησλ αθνινπζείηαη απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970 θ.ε. θαηά θαλφλα ε κέζνδνο ηεο κεηακφζρεπζεο αηκνπνηεηηθώλ βιαζηηθώλ θπηηάξωλ, ηα νπνία ζπιιέγνληαη απφ ην πεξηθεξηθφ αίκα ηνπ ίδηνπ ηνπ αζζελή ή θπξίσο απφ ην κπειφ ησλ νζηψλ θαηάιιεινπ δφηε. Σν δεηνχκελν είλαη ηα πγηή απηά θχηηαξα, κε ηηο δπλαηφηεηεο πνπ δηαζέηνπλ, λα παξάμνπλ λέα θχηηαξα ηνπ αίκαηνο πνπ ζα αληηθαηαζηήζνπλ ηα ήδε θαηεζηξακκέλα απφ ηε λφζν θαη ηηο ρεκεηνζεξαπείεο. Γχν είλαη νη παξάγνληεο πνπ δπζρεξαίλνπλ ηελ εθαξκνγή απηήο ηεο κεζφδνπ: α) ην πξόβιεκα ηεο ηζηνζπκβαηόηεηαο. Καζνξηζηηθφο παξάγνληαο γηα κία επηηπρεκέλε κεηακφζρεπζε αηκνπνηεηηθψλ θπηηάξσλ είλαη ε απφιπηε ηζηνζπκβαηφηεηα κεηαμχ δφηε θαη ιήπηε. Απηή πξνζδηνξίδεηαη απφ ηα αληηγφλα ηζηνζπκβαηφηεηαο ή 1 χκθσλα κε εθηηκήζεηο ηνπ νξγαληζκνχ Leukemia&Lymphoma Society (LLS) ησλ ΖΠΑ πάλσ απφ 100.000 άλζξσπνη εηεζίσο εκθαλίδνπλ θάπνηνλ ηχπν θαξθίλνπ ηνπ αίκαηνο (ζπρλφηεηα έλαο αζζελήο θάζε πέληε ιεπηά). Sprague R.S. (2006), Beyond Leukemia The conclusion of one man s cord blood miracle, Edit. By Jessica Roe, ζ. 9 13 Βαβάζε Δπαγγειία

αιιηψο HLA αληηγφλα (Human Leukocyte Antigens). Πξφθεηηαη γηα πξσηεΐλεο πνπ βξίζθνληαη ζηελ επηθάλεηα ησλ πεξηζζνηέξσλ θπηηάξσλ θαη κπνξνχλ λα ζπγθξηζνχλ κε νκάδεο αίκαηνο ηνπ ζπζηήκαηνο ΑΒΟ, ν έιεγρνο ησλ νπνίσλ είλαη απαξαίηεηνο γηα αζθαιείο κεηαγγίζεηο. Σν αλνζνπνηεηηθφ ζχζηεκα ρξεζηκνπνηεί ηα HLA αληηγφλα γηα λα γλσξίδεη «ην ίδην απφ ην μέλν». Με απηφλ ηνλ ηξφπν κπνξνχλ λα θαηαζηξαθνχλ μέλα επηβιαβή θχηηαξα (π.ρ. βαθηήξηα, ηνί, θαξθηληθά θχηηαξα) θαη έηζη λα πξνζηαηεπζεί ν νξγαληζκφο απφ επηκνιχλζεηο. Κάζε άηνκν δηαζέηεη 2 αληηγφλα HLA- A, 2 HLA-B θαη 2 HLA-DR, ηα νπνία απαξαηηήησο πξέπεη λα είλαη ηαπηφζεκα κεηαμχ δφηε θαη ιήπηε. Απηά θιεξνλνκνχληαη κε ηε κνξθή απινηχπνπ θαη απφ ηνπο δχν γνλείο (έλα απφ ηνλ θαζέλα). Καηά ζπλέπεηα, ππάξρνπλ κεγαιχηεξεο πηζαλφηεηεο λα ππάξρεη ζρεηηθά πςειφ πνζνζηφ ηζηνζπκβαηφηεηαο αλάκεζα ζηα κέιε κηαο νηθνγέλεηαο 2, κηαο εζληθφηεηαο ή θπιεηηθήο νκάδαο (γηαηί κέζα ζε έλα πιεζπζκφ ππάξρνπλ επαλαιακβαλφκελνη απιφηππνη) 3. Απφ ηελ άιιε, εθφζνλ ν ηχπνο ησλ ηζηψλ (HLA types) θαζνξίδεηαη απφ ην DNA, ππάξρνπλ εθαηνκκχξηα δηαθνξεηηθνί ζπλδπαζκνί ηνπο πνπ θαζηζηνχλ εμαηξεηηθά δχζθνιε ηελ εχξεζε θαηάιιεινπ δφηε. Γπζηπρψο, κφλν 30% ησλ θαηαρσξεκέλσλ ζε ιίζηα αζζελψλ έρνπλ ζπκβαηφ δφηε εληφο ηνπ νηθνγελεηαθνχ ηνπο πεξηβάιινληνο θαη απφ ηνπο ππφινηπνπο κφλν γηα ην 20% βξίζθεηαη ζπκβαηφο κε ζπγγελήο δφηεο. 4 β) ν ρξόλνο εύξεζεο ηνπ θαηάιιεινπ δόηε. Ζ αλαδήηεζε ζηα δηεζλή δίθηπα γηα ηνλ εληνπηζκφ θαηάιιεινπ δφηε αλέξρεηαη θαηά κέζν φξν ζηνπο 4 κήλεο, ελψ πάληα ππάξρεη ν θίλδπλνο αθφκα θαη κεηά ηελ αλεχξεζή ηνπ απηφο λα ππαλαρσξήζεη ηελ ηειεπηαία ζηηγκή 5. 2 Οη πηζαλφηεηεο λα είλαη ζπκβαηά δχν αδέιθηα κεηαμχ ηνπο είλαη 25%, ελψ νη πηζαλφηεηεο κεηαμχ γνλέα θαη παηδηνχ είλαη κφιηο 1%. Μφλν εάλ κηα νηθνγέλεηα έρεη πέληε παηδηά ηφηε ηα δχν ζίγνπξα ζα είλαη γελεηηθά ηαπηφζεκα. The Society of Obstetricians and Gynecologists of Canada (SOGC) Clinical Practice Guidelines (2005), Umbilical Cord Blood Banking: Implications for Perinatal Care Providers, ζην Journal of Obstetricians and Gynaecologists of Canada, Νo 156, ζ.264 3 Γηα ηελ Καπθάζηα θπιή νη πηζαλφηεηεο αλεχξεζεο δφηε είλαη 1:20.000 ελψ γηα πιεζπζκνχο εζληθψλ κεηνλνηήησλ νη πηζαλφηεηεο είλαη εθαηνληάδεο ρηιηάδεο πξνο 1,δηφηη ε παξνπζία ηνπο είλαη κηθξή ζηα δηεζλή κεηξψα δνηψλ κπεινχ ησλ νζηψλ. Γηα πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο βι.www.cordblood.com 4 Laughlin J.M., Eapen M., Rubinstein P., Wagner E.J., Zhang M., Champlin E.R., Stevens C., Barker N.J., Gale P.R., Lazarus M.H., Marks I.D., Van Rood J.J., Scaradavou A. and Horowitz M.M., (2004), Outcomes after Transplantation of Cord Blood or Bone Marrow from Unrelated Donors in Adults with Leukemia, ζην The New England Journal of Medicine, Vol. 351, No 22, ζ.2266 5 Καηά ηηο εθηηκήζεηο ηνπ National Marrow Donor Program (NMDP) 30% ησλ εγγεγξακκέλσλ δνηψλ πνπ αλαγλσξίδνληαη θαηά πεξίπησζε σο πηζαλνί δφηεο δελ είλαη δηαζέζηκνη ηε ζηηγκή πνπ ρξεηάδεηαη λα γίλεη κεηακφζρεπζε. Grewal S. S., Barker N.J., Davies M.S., and Wagner E.J. (2003), Unrelated donor hematopoietic cell transplantation: marrow or umbilical cord blood?, ζην Blood, Vol. 101, No. 11,ζ. 4244 14 Βαβάζε Δπαγγειία

Καηά ζπλέπεηα ην κέγηζην πξφβιεκα ηεο εχξεζεο ζπκβαηνχ δφηε (ίδηα γελεηηθή ηαπηφηεηα) ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα θαζηζηά κε ζπκθέξνπζα ηε ιχζε κεηακφζρεπζεο αηκνπνηεηηθψλ θπηηάξσλ ηνπ κπεινχ ησλ νζηψλ γηα έλα πνιχ κεγάιν αξηζκφ αζζελψλ. Ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970 νη εξεπλεηέο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα δψζνπλ ιχζε ζην παξαπάλσ πξφβιεκα εληφπηζαλ αηκνπνηεηηθά βιαζηνθχηηαξα ζην αίκα πνπ απνκέλεη ζηνλ πιαθνχληα θαη ηνλ νκθάιην ιψξν ακέζσο κεηά ηνλ ηνθεηφ. χληνκα δηαπίζησζαλ ηηο απμεκέλεο δπλαηφηεηεο ησλ θπηηάξσλ απηψλ έλαληη ησλ αληίζηνηρσλ ηνπ κπεινχ ησλ νζηψλ θαη ηνπ πεξηθεξηθνχ αίκαηνο κε απνηέιεζκα ζηηο κέξεο καο ε κεηακφζρεπζή ηνπο λα ζεσξείηαη ε θαιχηεξε δπλαηή ελαιιαθηηθή ιχζε γηα αζζελείο πνπ πάζρνπλ απφ λφζνπο ηνπ αηκνπνηεηηθνχ θαη ηνπ αλνζνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ρξήδνπλ άκεζεο αληηκεηψπηζεο. 1.1.Τα ραξαθηεξηζηηθά ηωλ αηκνπνηεηηθώλ βιαζηηθώλ θπηηάξωλ ηνπ πιαθνύληα θαη ηνπ νκθάιηνπ ιώξνπ Σν νκθαινπιαθνπληηαθφ αίκα πεξηέρεη δχν πιεζπζκνχο βιαζηηθψλ θπηηάξσλ: α) αηκνπνηεηηθά βιαζηηθά θύηηαξα θαη β) πνιπδύλακα βιαζηηθά θύηηαξα απφ ηα νπνία κπνξνχλ λα πξνθχςνπλ δηαθνξεηηθέο θπηηαξηθέο ζεηξέο. Σα αηκνπνηεηηθά βιαζηνθύηηαξα αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία ησλ ελήιηθσλ βιαζηηθψλ θπηηάξσλ θαη σο εθ ηνχηνπ πξνζηδηάδνπλ κε απηά πνπ βξίζθνληαη ζην κπειφ ησλ νζηψλ θαη ζην πεξηθεξηθφ αίκα θάζε αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ. Απηφ πνπ ηα δηαθνξνπνηεί θαη ηνπο πξνζδίδεη ηε κεγάιε ηνπο ζεξαπεπηηθή αμία είλαη ην γεγνλφο φηη πξφθεηηαη γηα πξνγνληθά αηκνπνηεηηθά θύηηαξα (progenitor stem cells), ηα νπνία δε δηαθνξνπνηήζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εκβξπνγέλεζεο-δε ζρεκάηηζαλ, δειαδή, ηζηνχο-θαη παξέκεηλαλ ζην αίκα ηνπ πιαθνχληα θαη ηνπ νκθάιηνπ ιψξνπ. Πξφθεηηαη γηα αξρέγνλα θχηηαξα ηνπ αίκαηνο, ηα νπνία, αθξηβψο επεηδή είλαη πξσηφγνλα είλαη θαη πγηή, εθφζνλ δελ έρνπλ ππνζηεί ηξνπνπνηήζεηο ζην γελεηηθφ πιηθφ ηνπο (κεηαιιάμεηο) πνπ δχλαληαη λα πξνθιεζνχλ ζε θχηηαξα ελφο νξγαληζκνχ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ απφ ηελ επίδξαζε πεξηβαιινληηθψλ παξαγφλησλ (αθηηλνβνιία, θαξθηληθνί παξάγνληεο, θάπληζκα θιπ.). Ωο εθ ηνχηνπ δελ έρνπλ αιινησζεί ε ζχζηαζε θαη ε δπλακηθή ηνπο. ζνλ αθνξά ηελ ηειεπηαία, ηα πνιπδύλακα βιαζηηθά θύηηαξα ηνπ νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο ηε δηαηεξνχλ ζε κεγάιν βαζκφ, φπεξ ζεκαίλεη φηη 15 Βαβάζε Δπαγγειία

έρνπλ πνιιέο δπλαηφηεηεο γηα λα αλαπηπρζνχλ θαη λα δηαθνξνπνηεζνχλ ζε πεξηζζφηεξνπο εμεηδηθεπκέλνπο ηχπνπο θπηηάξσλ. Ζ πςειή ηθαλφηεηα απηνπνιιαπιαζηαζκνχ ησλ βιαζηηθψλ θπηηάξσλ απφ ηνλ νκθάιην ιψξν είλαη αμηνζεκείσηε. Υαξαθηεξηζηηθά αλαθέξεηαη φηη 100ml νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο πεξηέρνπλ κφιηο ην 1/10 ησλ αηκνπνηεηηθψλ θπηηάξσλ πνπ απαληψληαη ζε 1000ml κπεινχ ησλ νζηψλ. Ζ ηθαλφηεηα πνιιαπιαζηαζκνχ θαη δηαθνξνπνίεζεο ησλ αηκνπνηεηηθψλ θπηηάξσλ ηνπ πιαθνχληα, φκσο, είλαη ηφζν κεγάιε πνπ απηή ε πνζφηεηα ησλ 100ml είλαη αξθεηή γηα λα αλαδνκήζεη εμ νινθιήξνπ φιν ην αηκνπνηεηηθφ ζχζηεκα 6. πλνπηηθά, ηα βιαζηνθχηηαξα απφ ηνλ νκθάιην ιψξν κπνξνχλ: α) λα απηνπνιιαπιαζηαζηνχλ θαη λα δηαηξεζνχλ ζε λέα θχηηαξα ηνπ αίκαηνο εληφο 4-6 εβδνκάδσλ, β) λα θαηαπνιεκήζνπλ αζζέλεηεο πνπ ηα βιαζηηθά θχηηαξα ηνπ κπεινχ ησλ νζηψλ θαη ηνπ πεξηθεξηθνχ αίκαηνο δπζθνιεχνληαη λα αληηκεησπίζνπλ (θπξίσο ζε πεξηπηψζεηο πνπ απηά πξνέξρνληαη απφ νξγαληζκφ κεγάιεο ζρεηηθά ειηθίαο, νπφηε κε ηελ πάξνδν ησλ εηψλ έρνπλ ράζεη ηελ πνιπδπλακία ηνπο θαη δελ κπνξνχλ λα παξάμνπλ αξθεηά λέα θχηηαξα πνπ ζα αληηθαηαζηήζνπλ ηα θαηεζηξακκέλα), γ) λα παξάμνπλ λέα έλδπκα γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηεο νξζήο ιεηηνπξγίαο ηνπ κεηαβνιηζκνχ, δ) λα δηαθνξνπνηεζνχλ ζε άιιεο θπηηαξηθέο ζεηξέο. Λοιπά πλεονεκηήμαηα. Έλα αθφκε πνιχ ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα πνπ έρεη λα παξνπζηάζεη ε ζεξαπεπηηθή ρξήζε ησ λ ελ ιφγσ βιαζηνθπηηάξσλ είλαη ε ιεγφκελε «αλνζνπνηεηηθή αλωξηκόηεηα» πνπ ηα ραξαθηεξίδεη. Πξφθεηηαη γηα άσξα θχηηαξα πνπ απνηξέπνπλ ηελ αληίδξαζε ηνπ κνζρεχκαηνο έλαληη ηνπ μεληζηή θαη ηελ απφξξηςή ηνπ. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη δελ έρνπλ πξνιάβεη λα εθηεζνχλ ζε κνιπζκαηηθνχο θηλδχλνπο θαη σο εθ ηνχηνπ δελ έρνπλ αλαπηχμεη κεραληζκνχο γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπο. Πξαθηηθά ην παξαπάλσ ζεκαίλεη φηη ζε πεξίπησζε έγρπζήο ηνπο ζε αζζελή κε απφιπηα ζπκβαηφ ζα ππάξμεη κεησκέλε αληίδξαζε ηνπ κνζρεχκαηνο πξνο ηνλ νξγαληζκφ ηνπ 6 Institute of Medicine USA, Committee on Establishing a National Blood Stem Cell Bank Program, Meyer A.E., Hanna K. & Gebbie K. editors (2005), Cord blood: establishing a national hematopoietic stem cell bank program, Washington DC, National Academies Press, ζ.1 16 Βαβάζε Δπαγγειία

(πεξηνξηζκέλε εκθάληζε ηεο ιεγφκελεο Graft Vs Host Disease ή GVHD), γεγνλφο πνπ δίλεη αξθεηέο πηζαλφηεηεο αλάξξσζεο ρσξίο απεηιεηηθέο γηα ηε δσή επηπινθέο 7. Γηα ηνπο εξεπλεηέο απηφ είλαη θαη ην ζεκαληηθφηεξν πιενλέθηεκα ησλ βιαζηηθψλ θπηηάξσλ απφ ηνλ πιαθνχληα καδί κε ην γεγνλφο φηη γηα επηηπρή κεηακφζρεπζε δελ είλαη απαξαίηεηε ε απφιπηε ηζηνζπκβαηφηεηα (6/6 HLA) κεηαμχ δφηε θαη ιήπηε. Έηζη δίλεηαη ειπίδα γηα ζεξαπεία ζε ρηιηάδεο αζζελείο πνπ αδπλαηνχλ λα βξνπλ ζπκβαηφ δφηε. Παξάιιεια, ε δπλαηφηεηα εχθνιεο ζπιινγήο, επεμεξγαζίαο θαη απνζήθεπζήο ηνπο ζε αζθαιέο θαη απνζηεηξσκέλν πεξηβάιινλ γηα καθξχ ρξνληθφ δηάζηεκα παξέρεη ηα ερέγγπα γηα ηελ άκεζε δηαζεζηκφηεηα (εληφο δχν εβδνκάδσλ θαηά κέζν φξν) ηνπ θαηάιιεινπ κνζρεχκαηνο, ην νπνίν έρεη ήδε ππνβιεζεί ζηηο απαξαίηεηεο εμεηάζεηο ζπκβαηφηεηαο θαη εληνπηζκνχ αζζελεηψλ. Δπηπξνζζέησο, κε δεδνκέλν φηη ε ζπιινγή ηνπ νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο είλαη απνιχησο αζθαιήο θαη αλψδπλε γηα ηε κεηέξα θαη ην λενγλφ, ν αξηζκφο ησλ δσξεηψλ ζα κπνξνχζε λα μεπεξάζεη αθφκα θαη απηφλ ησλ δσξεηψλ κπεινχ ησλ νζηψλ, εθφζνλ νη γελλήζεηο είλαη θαζεκεξηλέο. Μειονεκηήμαηα. H ρξήζε ησλ θπηηάξσλ ηνπ νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο ελέρεη θαη πεξηνξηζκνχο, δηφηη θάζε κνλάδα πνπ ζπιιέγεηαη ελδέρεηαη λα κελ πιεξνί ηφζν ζε πνζφηεηα, φζν θαη ζε πνηφηεηα ηηο απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο γηα κηα πεηπρεκέλε κεηακφζρεπζε. Σν ζεκαληηθφηεξν κεηνλέθηεκα είλαη ε κηθξή πνζφηεηα αίκαηνο πνπ ζπλήζσο ζπγθεληξψλεηαη (ζηελ νπνία παίδνπλ ξφιν αξθεηνί παξάγνληεο, φπσο π.ρ. ε ζσκαηηθή δηάπιαζε ηεο κεηέξαο ην κέγεζνο ηνπ βξέθνπο ήην κήθνο ηνπ νκθάιηνπ ιψξνπ) κε ζεκαληηθή επίπησζε ζηνλ αξηζκφ ησλ βιαζηνθπηηάξσλ πνπ θαη απηφο επαθφινπζα είλαη ρακειφο. ε πεξίπησζε πνπ βξεζεί θαηάιιειν κφζρεπκα, αιιά ν αξηζκφο ησλ θπηηάξσλ δελ είλαη αξθεηφο (ρακειή πνηφηεηα ηνπ κνζρεχκαηνο), είλαη πξνθαλέο φηη δε δχλαηαη λα δνζεί ζπκπιεξσκαηηθφ δείγκα απφ ην δφηε. Θα πξέπεη λα αθνινπζήζεη λέα αλαδήηεζε γηα εχξεζε άιιεο θαηάιιειεο κνλάδαο. Τπνινγίδεηαη φηη γηα ζεηηθά απνηειέζκαηα ρξεηάδνληαη 1.5-2.0x10 7 /Kgr θχηηαξα 8, πξναπαηηνχκελν πνπ ζπρλά δελ είλαη εθηθηφ. Καηά ζπλέπεηα, κφζρεπκα απφ κία κφλν κνλάδα αίκαηνο (cord blood unit, CBU) κπνξνχλ λα δερζνχλ άηνκα έσο 50Kgr, δειαδή παηδηά, έθεβνη ή 7 Grewal S. S., Barker N.J., Davies M.S., and Wagner E.J. (2003), νπ.π., ζ.4241 8 Γηα ηελ αθξίβεηα, αλαθεξφκαζηε ζηνλ αξηζκφ ησλ εκπχξελσλ θπηηάξσλ (total nucleated cells, TNC)πνπ πξέπεη λα έρεη θάζε κνλάδα πιαθνπληηαθνχ αίκαηνο, ζηα νπνία πεξηιακβάλνληαη θαη ηα αηκνπνηεηηθά βιαζηνθχηηαξα.sogc (2005), νπ.π.,ζ.266 θαη Grewal S. S., Barker N.J., Davies M.S., and Wagner E.J. (2003), νπ.π., ζ.4238 17 Βαβάζε Δπαγγειία

κηθξφζσκνη ελήιηθεο, ελψ ε αλαδφκεζε ηνπ αηκνπνηεηηθνχ θαη αλνζνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο θαζπζηεξεί κε απνηέιεζκα νη αζζελείο λα είλαη ηδηαίηεξα επάισηνη ζε θάζε είδνπο επηκνιχλζεηο ηνπο θξίζηκνπο πξψηνπο κήλεο κεηά ηε κεηακφζρεπζε. Δπηπιένλ, ηα ελ ιφγσ θχηηαξα είλαη δπλαηφ λα κεηαδψζνπλ ζηνλ αζζελή θάπνηα ζπάληα γελεηηθή αζζέλεηα, εθφζνλ νξηζκέλεο απφ απηέο αξγνχλ λα εθδεισζνχλ θαη δελ κπνξνχλ λα αληρλεπζνχλ κε ηηο ζχγρξνλεο κεζφδνπο εμέηαζεο. Οη πηζαλφηεηεο λα ζπκβεί θάηη παξφκνην είλαη πνιχ ιίγεο (1 :10.000), αιιά ππαξθηέο. Σέινο, δελ είλαη γλσζηφο ν αθξηβήο ρξφλνο δηαηήξεζεο ησλ κνλάδσλ νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο, εθφζνλ ε δηαδηθαζία ζπιινγήο θαη απνζήθεπζήο ηνπο είλαη ζρεηηθά πξφζθαηε (αξρέο δεθαεηίαο 90 θ.ε.). ζα κνζρεχκαηα έρνπλ έσο ηψξα ρξεζηκνπνηεζεί είλαη λεψηεξα ησλ 6 εηψλ, ελψ εξεπλεηέο έρνπλ θαηαθέξεη λα επαλαθέξνπλ βιαζηνθχηηαξα 15 εηψλ ζηελ αξρηθή θπζηθή ηνπο θαηάζηαζε θαη δπλακηθή 9. Γελ ππάξρεη ε βεβαηφηεηα, φκσο, φηη ζα ππάξμνπλ ηα ίδηα απνηειέζκαηα ζε αλάινγεο πξνζπάζεηεο κε αθφκε παιαηφηεξα δείγκαηα. Συλλογή, επεξεπγαζία και διαηήπηζη. Καζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο θχεζεο ηα αηκνπνηεηηθά βιαζηηθά θχηηαξα εληνπίδνληαη ζην ήπαξ θαη ηε ζπιήλα ηνπ εκβξχνπ, δηφηη ηα δχν απηά φξγαλα είλαη ππεχζπλα γηα ηελ παξαγσγή ηνπ αίκαηνο ηνπ νξγαληζκνχ. Λίγν πξηλ ηε γέλλεζε ρξεζηκνπνηνχλ ηα αγγεία ηνπ νκθάιηνπ ιψξνπ γηα λα κεηαθεξζνχλ ζην κπειφ ησλ νζηψλ, φπνπ θαη ζα παξακείλνπλ γηα φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ. Ζ ζπιινγή ηνπ νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο κεηά ηνλ ηνθεηφ θαη αθνχ έρεη θνπεί ν νκθάιηνο ιψξνο έρεη σο ζηφρν ηε ζπιινγή ησλ εθεί εγθισβηζκέλσλ αηκνπνηεηηθψλ θπηηάξσλ, ηα νπνία βξίζθνληαλ ζηε δηαδηθαζία κεηάβαζεο ζην κπειφ ησλ νζηψλ. Πξφθεηηαη γηα κία εληειψο αθίλδπλε, ζχληνκε θαη αλψδπλε δηαδηθαζία ηφζν γηα ην βξέθνο, φζν θαη γηα ηε κεηέξα. Γηα ιφγνπο αζθαιείαο αξθεηέο ηαηξηθέο ελψζεηο δε ζπληζηνχλ ηε ζπγθέληξσζε νκθαινπιαθνπληηαθνχ αίκαηνο φηαλ: Ο ηνθεηφο είλαη πξφσξνο Τπάξρεη πνιιαπιή εγθπκνζχλε Ζ κεηέξα αθνινπζεί θαξκαθεπηηθή αγσγή Ζ ζπιινγή γίλεηαη είηε πξφθεηηαη γηα θπζηνινγηθφ ηνθεηφ, είηε γηα ηνθεηφ κε θαηζαξηθή ηνκή, πξηλ ή κεηά ηελ απνκάθξπλζε ηνπ πιαθνχληα, κε παξαθέληεζε 9 Ballen K.K. (2005), New trends in umbilical cord blood transplantation, ζην Blood,Vol.105, No 10,ζ.3790 18 Βαβάζε Δπαγγειία

θαηφπηλ αληηζεςίαο απφ ηηο θιέβεο ή ηελ αξηεξία ηνπ νκθάιηνπ ιψξνπ: ζχξηγγα δηνρεηεχεη ην αίκα ζε θηαιίδην ή βειφλα πξνζαξκφδεηαη ζε ζσιελάξην ην νπνίν κε ηε ζεηξά ηνπ θαηαιήγεη ζε εηδηθή απνζηεηξσκέλε ζπζθεπαζία ζπγθέληξσζεο (αζθφο). Νσξίηεξα έρεη ζπιιεγεί δείγκα αίκαηνο θαη απφ ηε κεηέξα, ην νπνίν θαη απηφ πξννξίδεηαη γηα εμέηαζε. Αθνινπζνχληαη απζηεξέο δηαδηθαζίεο ηαπηνπνίεζεο ησλ κνλάδσλ αίκαηνο κε ρξήζε εηηθεηψλ θαη ζπκπιήξσζε ινηπψλ ζπλνδεπηηθψλ εγγξάθσλ. Ακέζσο κεηά κεηαθέξνληαη ππφ ζπλζήθεο πςεινχο αζθαιείαο ζην εμεηδηθεπκέλν εξγαζηήξην φπνπ κεηά ηελ ηαπηνπνίεζε θαη θσδηθνπνίεζή ηνπο ππφθεηληαη εληφο 48 σξψλ ζε ιεπηνκεξείο εμεηάζεηο γηα λα απνθιεηζζεί ην ελδερφκελν ην νκθαινπιαθνπληηαθφ αίκα λα θέξεη κπθεηηαθέο ή βαθηεξηαθέο επηκνιχλζεηο θαη ην αίκα ηεο κεηέξαο λα παξνπζηάδεη γελεηηθέο αζζέλεηεο ή λα έρεη πξνζβιεζεί απφ: Ζπαηίηηδα Β θαη C ηφ HIV ηφ CMV ηφ HTLV ζχθηιε Παξάιιεια, ππνινγίδεηαη ε πνζφηεηα ηνπ πιαθνπληηαθνχ αίκαηνο, ν αξηζκφο θαη ε βησζηκφηεηα ησλ εκπχξελσλ θπηηάξσλ πνπ απηφ εκπεξηέρεη, γίλεηαη έιεγρνο ηεο νκάδαο αίκαηνο θαη ηνπ ηζηηθνχ ηχπνπ (ζηηο δεκφζηεο ηξάπεδεο), ελψ ζε θάπνηεο ρψξεο (Ηηαιία, Μ. Βξεηαλία) απαηηείηαη ε επαλεμέηαζε ηνπ αίκαηνο ηεο κεηέξαο κεηά ηελ πάξνδν 6 κελψλ. Αξρηθά φια ηα δείγκαηα θπιάζζνληαη ζε θαξαληίλα κέρξη λα νινθιεξσζνχλ νη εμεηάζεηο πνπ ζα θαζνξίζνπλ ηελ θαηαιιειφηεηά ηνπο. ε πεξίπησζε πνπ ηα αίκα θξηζεί αθαηάιιειν γηα κεηακφζρεπζε, ζπλεπψο θαη γηα δηαηήξεζε, απνξξίπηεηαη ή παξαρσξείηαη γηα εξεπλεηηθνχο ζθνπνχο ζχκθσλα κε ηε ζπλαίλεζε ηεο κεηέξαο. Αλ κεηά ηηο εμεηάζεηο δηαπηζησζεί ε θαηαιιειφηεηά ηνπ, ε επεμεξγαζία πνπ δηεμάγεηαη κε εηδηθφ εξγαζηεξηαθφ εμνπιηζκφ ππφ άζεπηεο ζπλζήθεο (clean room) πεξηιακβάλεη: α) πεξηνξηζκφ ηνπ φγθνπ, ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, ηεο κνλάδαο αίκαηνο θαηφπηλ αθαίξεζεο ησλ εξπζξψλ αηκνζθαηξίσλ θαη ηνπ πιάζκαηνο 10 θαη δηαρσξηζκφ ησλ κνλνπχξελσλ θπηηάξσλ (mononuclear cells, MNC). Απηφ πνπ επηδηψθεηαη είλαη ε 10 Ζ αθαίξεζε ησλ εξπζξψλ αηκνζθαηξίσλ απνζθνπεί ζηελ απνηξνπή ηεο αληίδξαζεο ηνπ κνζρεχκαηνο απέλαληη ζε νξγαληζκφ ιήπηε κε δηαθνξεηηθή νκάδα αίκαηνο. Αξθεηνί εξεπλεηέο ζεσξνχλ ηε δηαδηθαζία πεξηηηή, γηαηί ακθηζβεηνχλ φηη πθίζηαηαη πξφβιεκα κε ηηο δηαθνξεηηθέο νκάδεο αίκαηνο. Wagner J.E. et al., (1995), Allogeneic sibling umbilical-cord-blood transplantation in children with malignant and nonmalignant disease, ζην The Lancet, Vol.346, No 8969,ζζ. 214-219 19 Βαβάζε Δπαγγειία