ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 210 92 11 200-10, Fax: 210 92 33 977, www.iobe.gr 11 T. Karatassou Str., 117 42 Athens, Greece, Tel.: (+30) 210 92 11 200-10, Fax: (+30) 210 92 33 977 Η βιομηχανία αλουμινίου στην Ελλάδα: Συνεισφορά στην οικονομία, προκλήσεις και προοπτικές ανάπτυξης Αθήνα, 27 Μάρτιος 2019
Περιεχόμενα και σκοπός της μελέτης Περιεχόμενα 1. Βασικά μεγέθη και τάσεις του κλάδου αλουμινίου στην Ελλάδα 2. Η συνεισφορά του κλάδου αλουμινίου στην ελληνική οικονομία 3. Παράγοντες που επηρεάζουν τις επιδόσεις και την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας αλουμινίου 4. Διεθνές περιβάλλον 5. Δυνητική συνεισφορά της βιομηχανίας αλουμινίου στην ελληνική οικονομία 6. Βασικές διαπιστώσεις και ενδεικτικές παρεμβάσεις Σκοπός Εκτίμηση και ανάδειξη της συνεισφοράς του κλάδου αλουμινίου στην ελληνική οικονομία Αξιολόγηση των παραγόντων που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητά του Διατύπωση προτάσεων για την περαιτέρω ανάπτυξή του 2
Ο κλάδος αλουμινίου περιλαμβάνει μεγάλες βιομηχανίες εξόρυξης & μεταποίησης, αλλά και πολλές μικρές βιοτεχνίες έντασης εργασίας Καθετοποιημένος Κλάδος Αλουμινίου Πρώτη ύλη Α Μεταποίηση Β Μεταποίηση Βωξίτης Αλουμίνα Πρωτόχυτο Αλουμίνιο Δευτερόχυτο Αλουμίνιο Έλαση (πλατέα προϊόντα) Διέλαση (επιμήκη προϊόντα) Καλώδια/Χυτήρια (χυτά αντικείμενα) Ανοδίωση / Ηλεκτροστατική βαφή / Διακόσμηση Συσκευασία Μεταφορές Οικοδομή (Πόρτες, Παράθυρα) Μηχανολογικά/ Ηλεκτρονικά εξαρτήματα Οικιακός εξοπλισμός 3
Η Ελλάδα έχει αξιοσημείωτη θέση στον παγκόσμιο χάρτη παραγωγής αλουμινίου Παραγωγή βωξίτη ανά χώρα, 2017 Αυστραλία Κίνα Γουινέα Βραζιλία Ινδία Τζαμάικα Ρωσία Καζακστάν Σαουδική Αραβία Ινδονησία Βιετνάμ Ελλάδα Γουιάνα Μαλαισία Άλλες χώρες 0 20 40 60 80 100 εκατ. τόνοι Πηγή: U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries, January 2018 Κίνα Αυστραλία Βραζιλία Ινδία Ρωσία Τζαμάικα Ιρλανδία Γερμανία Ουκρανία Ισπανία Καναδάς Καζακστάν Ινδονησία ΗΠΑ Σαουδική Αραβία Ελλάδα Βιετνάμ Άλλες χώρες Παραγωγή αλουμίνας ανά χώρα, 2017 0 20 40 60 80 εκατ. τόνοι Κατέχει την πρώτη θέση στην Ευρώπη σε παραγωγή και αποθέματα βωξίτη και την 4η θέση σε όρους παραγωγής αλουμίνας 4
χιλ. τόνους Ανοδική πορεία κατέγραψαν οι πωλήσεις αλουμινίου (ως α ύλη) μεταξύ 2009 και 2018 (34%) 250 200 150 100 50 0 Πωλήσεις αλουμινίου (α ύλης), 2009-2018 +34% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Πηγή: Ελληνική Ένωση Αλουμινίου Παραγωγή πρωτόχυτου αλουμινίου, 2016 Νορβηγία Ισλανδία Γερμανία Γαλλία Ισπανία Ρουμανία Ελλάδα Σλοβακία Σουηδία Βοσνία Σλοβενία Τουρκία Ην. Βασίλειο Μαυροβούνιο Αζερμπαϊτζάν Ολλανδία 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 χιλ. τόνοι Η Ελλάδα είναι μία από τις 10 χώρες της ΕΕ όπου λειτουργούν μονάδες παραγωγής πρωτόχυτου αλουμινίου, καταγράφοντας την 5 η υψηλότερη επίδοση το 2016 5
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 χιλ. τόνοι χιλ. τόνοι Ακόμα ισχυρότερη ανάπτυξη καταγράφεται στα προϊόντα έλασης (66% μεταξύ 2009 και 2018) 350 Πωλήσεις προϊόντων έλασης αλουμινίου +66% 140 Πωλήσεις προϊόντων διέλασης αλουμινίου +8% +49% 300 120 250 100 200 80 150 60 100 40 50 20 0 0 Πηγή: Ελληνική Ένωση Αλουμινίου Τα προϊόντα διέλασης επηρεάστηκαν αρνητικά τα πρώτα χρόνια της κρίσης, καθώς σημαντικό μέρος κατευθυνόταν στην εγχώρια οικονομική δραστηριότητα (π.χ. στην οικοδομή), ωστόσο από το 2014 και έπειτα καταγράφεται ισχυρή αυξητική πορεία (49% έως το 2018) 6
Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής (2010=100) Η δυναμική ανάκαμψης δεν είναι εξίσου ισχυρή σε κλάδους Β μεταποίησης προϊόντων αλουμινίου 160 Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής σε κλάδους Β' μεταποίησης αλουμινίου, 2008-2017 140 120 100 80 60 40 20 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Βιομηχανία αλουμινίου Κατασκευή μεταλλικών πορτών και παραθύρων Κατασκευή ελαφρών μεταλλικών ειδών συσκευασίας * Τα στοιχεία κατά ΣΤΑΚΟΔ 08 για τη μεταποίηση μεταλλικών προϊόντων δεν διακρίνονται ανά μέταλλο, ωστόσο στις μεταλλικές πόρτες παράθυρα και στα ελαφριά μεταλλικά είδη συσκευασίας, τα στοιχεία μπορούν να θεωρηθούν ως αντιπροσωπευτικά των τάσεων για τα είδη αλουμινίου. Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Μεταξύ 2009 και 2017 ο όγκος παραγωγής σημείωσε μικρή αύξηση (6%) στη συσκευασία και έντονη μείωση (κατά 68%) στα οικοδομικά προϊόντα (πόρτες και παράθυρα) 7
εκατ. Η αξία των εξαγωγών εγχώριων προϊόντων αλουμινίου ανήλθε στα 1,9 δισεκ. το 2018 ( 0,8 δισεκ. εμπορικό πλεόνασμα) 2500 Εμπορικό ισοζύγιο κλάδου αλουμινίου 2000 1500 1000 500 437 495 665 685 663 725 774 743 769 777 0-500 -1000-1500 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Εξαγωγές Εισαγωγές Εμπορικό Ισοζύγιο 8
Σημαντικότερη συμβολή στο εξαγωγικό εμπόριο της χώρας σε σχέση με την ΕΕ28 Μερίδιο των εξαγωγών του κλάδου στα βιομηχανικά προϊόντα* 12% 10% 9,0% 10,1% 9,7% 9,6% 10,3% 10,2% 9,9% 10,6% 8% 7,2% 6% Ελλάδα ΕΕ28 4% 2% 1,3% 1,4% 1,4% 1,3% 1,3% 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% 0% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Πηγή: International Trade, (ComExt database), Eurostat, Επεξεργασία: ΙΟΒΕ *Σημ: Περιλαμβάνονται τα προϊόντα Μεταποίησης και τα προϊόντα Ορυχείων & Λατομείων. Εξαιρούνται τα Πετρελαιοειδή 9
Τα προϊόντα αλουμινίου έχουν το υψηλότερο εμπορικό πλεόνασμα μεταξύ των βιομηχανικών προϊόντων Εμπορικό ισοζύγιο βιομηχανικών προϊόντων, 2017 Προϊόντα Αλουμινίου Λατομικά προϊόντα Προϊόντα καπνού Μη μεταλλικά προϊόντα Λοιπά μεταλλεύματα Λοιπά βασικά μέταλλα Εκτυπώσεις Εξόρυξη λιγνίτη Ποτοποιία Έπιπλα Προϊόντα ξύλου Κλωστοϋφαντουργικές ύλες Πλαστικά προϊόντα Λοιπός ηλεκτρικός εξοπλισμός Δερμάτινα Είδη Λοιπά μεταλλικά προϊόντα Προϊόντα Χαρτιού Άλλα προϊόντα μεταποίησης Είδη ένδυσης Τρόφιμα Ηλεκτρονικοί υπολογιστές Μηχανήματα και είδη εξοπλισμού Μηχανοκίνητα οχήματα Φαρμακευτικά προϊόντα Χημικά προϊόντα Πετρελαιοειδή* Λοιπός εξοπλισμός μεταφορών 769-4.000-3.000-2.000-1.000 0 1.000 *Περιλαμβάνεται και η άντληση αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου Πηγή: International Trade, (ComExt database), Eurostat, Επεξεργασία: ΙΟΒΕ Ενίσχυση του εμπορικού πλεονάσματος του κλάδου το 2018, στα 777 εκατ. 10
Ξεχωρίζουν σε όρους εξωστρέφειας τα προϊόντα έλασης Δείκτης Εξαγωγών/Πωλήσεων 100% 82% 85% 87% 87% 87% 90% 87% 87% 87% 88% 80% 60% 60% 57% 62% 67% 70% 72% 73% 72% 48% 41% 48% 54% 54% 52% 57% 58% 55% 58% 52% 40% 40% 20% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Α' ύλη Προϊόντα έλασης Προϊόντα διέλασης Πηγή: Ελληνική Ένωση Αλουμινίου, Επεξεργασία: ΙΟΒΕ Σημαντική ενίσχυση της εξωστρέφειας στα προϊόντα διέλασης, διακυμάνσεις στην εξωστρέφεια της πρώτης ύλης 11
Υψηλός ο δείκτης συγκριτικού πλεονεκτήματος για τον κλάδο Δείκτης Συγκριτικού Πλεονεκτήματος, RCA 5 4 3,9 4,1 4,3 4,0 4,0 4,2 4,6 4,7 4,6 3 Όταν οι τιμές του δείκτη RCA είναι μεγαλύτερες της μονάδας, παρατηρείται συγκριτικό πλεονέκτημα 2 1 0,9 0,9 0,9 1,0 1,0 1,0 1,0 0,9 1,0 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Κλάδος Αλουμινίου Βιομηχανία* Πηγή: International Trade, (ComExt database), Eurostat, Επεξεργασία: ΙΟΒΕ *Σημ: Περιλαμβάνονται τα προϊόντα Μεταποίησης και τα προϊόντα Ορυχείων & Λατομείων. Εξαιρούνται τα Πετρελαιοειδή 12
Η βιομηχανία αλουμινίου αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους κλάδους της εγχώριας μεταποίησης (5 η θέση με βάση την ΑΠΑ) Κλάδοι με το μεγαλύτερο μερίδιο στην ΑΠΑ της Μεταποίησης, 2015 Διύλιση πετρελαίου 15,4% Φαρμακευτικά σκευάσματα 4,4% Αρτοποιία 4,2% Γαλακτομικά 3,6% Βιομηχανία αλουμινίου 3,4% Συντήρηση φρούτων-λαχ/κών 3,1% Προϊόντα καπνού Παραγωγή τσιμέντου Πλαστικά είδη συσκευασίας Μεταλλικοί σκελετοί 2,1% 2,1% 2,0% 2,0% 0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% Πηγή: Eurostat Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 13
Η απασχόληση στον καθετοποιημένο κλάδο αλουμινίου το 2018 εκτιμάται ότι ξεπέρασε τις 16 χιλ. θέσεις εργασίας Το μεγαλύτερο μέρος της απασχόλησης αφορά στη Β μεταποίηση προϊόντων αλουμινίου Πρόκειται για κατασκευαστές αλουμινίου - ατομικές ή πολύ μικρές επιχειρήσεις 10,8 χιλ. θέσεις εργασίας Περισσότερες από 6 στις 10 θέσεις εργασίας του κλάδου συνολικά Πηγή: Ετήσιες οικονομικές καταστάσεις εταιριών, ΕΛΣΤΑΤ (Μητρώο επιχειρήσεων) 14
Στον καθετοποιημένο κλάδο αλουμινίου στηρίζεται άμεσα ή έμμεσα περίπου το 2,3% του εγχώριου ΑΕΠ Επίδραση στο ΑΕΠ (εκατ. ) Επίδραση στην απασχόληση (χιλ. θέσεις) Eξόρυξη βωξίτη 66,5 Eξόρυξη βωξίτη 0,9 Β' μεταποίηση 1121,4 Πρώτη ύλη 861,7 Β' μεταποίηση 28,0 Πρώτη ύλη 13,8 4,3 δισεκ. 81,4 χιλ. θέσεις εργασίας Α' μεταποίηση 2312,5 Α' μεταποίηση 39,8 Πηγή: Εκτιμήσεις ΙΟΒΕ Σε όρους απασχόλησης, η συνολική συνεισφορά του καθετοποιημένου κλάδου εκτιμάται σε 81,4 χιλ. θέσεις εργασίας (2,1% της συνολικής απασχόλησης στη χώρα) 15
Βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τις επιδόσεις και την ανταγωνιστικότητα του κλάδου 16
2008=100 Από το 2008 το μακροοικονομικό περιβάλλον στην Ελλάδα ήταν εξαιρετικά δυσμενές, με σχετική σταθεροποίηση μετά το 2013 8% Ετήσια μεταβολή ΑΕΠ Δείκτες παραγωγής βασικών "Εγχώριων Τελικών Πελατών" της βιομηχανίας αλουμινίου (2008=100) 100 6% 4% 2% 0% 4,2% 3,9% 5,8% 5,1% 0,6% 5,6% 3,3% -0,3% 1,5% 0,7% -0,5% -0,1% 90 80 70 89,2 83,6 76,7-2% 60-3,2% -4% -4,3% 50-6% -5,5% 40-8% -10% -9,1% -7,4% 30 20 26,1 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Ελλάδα ΕΕ28 Μεταποίηση Τρόφιμα Ποτά Κατασκευές Πηγή: Eurostat, Ανάλυση ΙΟΒΕ Η Μεταποίηση και οι κλάδοι Τροφίμων και Ποτών συγκράτησαν σε ένα βαθμό τις απώλειές τους στη διάρκεια της κρίσης, σε αντίθεση με τις Κατασκευές που υπέστησαν πολύ μεγάλη καθίζηση 17
Ιαν-03 Δεκ-03 Νοε-04 Οκτ-05 Σεπ-06 Αυγ-07 Ιουλ-08 Ιουν-09 Μαϊ-10 Απρ-11 Μαρ-12 Φεβ-13 Ιαν-14 Δεκ-14 Νοε-15 Οκτ-16 Σεπ-17 Αυγ-18 (%) Η φορολογική επιβάρυνση (περιλαμβανομένων των ασφαλιστικών εισφορών) είναι ιδιαίτερα υψηλή στην Ελλάδα Συνολικός φορολογικός συντελεστής (% επί των κερδών), 2019 4 Διαφορά κόστους δανεισμού μεταξύ Ελλάδας και Ευρωζώνης Ιταλία Ελλάδα Σουηδία Γερμανία Ισπανία 53,1 51,9 49,1 49,0 47,0 3,5 3 2,5 Πολωνία Ρουμανία 40,7 40,0 2 ΟΟΣΑ 39,8 1,5 Πορτογαλία 39,8 Ηνωμένο Βασίλειο 30,0 1 Βουλγαρία Κύπρος 27,7 22,2 0,5 Κροατία 20,5 0 0 10 20 30 40 50 60 Συνολικός φορολογικός συντελεστής (%) Πηγή: World Bank Doing Business, Ανάλυση ΙΟΒΕ Σημείωση: Μέσος όρος επιτοκίων σε νέα δάνεια προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις. Υπολογίζεται από τις κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος με συντελεστές στάθμισης τα υπόλοιπα των δανείων ανά κατηγορία (χωρίς καθορισμένη διάρκεια, μακροπρόθεσμα τακτής λήξης, δάνεια μέχρι 250 χιλ., από 250 χιλ. μέχρι 1 εκατ. και άνω του 1 εκατ.). Οι συντελεστές στάθμισης υπολογίζονται με βάση τον μέσο όρο των μεριδίων συμμετοχής κατά τους τελευταίους 12 μήνες και όχι του τρέχοντος μήνα για να μετριασθεί η επίδραση των απότομων μεταβολών των μεριδίων συμμετοχής. Πηγή: ECB Το κόστος δανεισμού των επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι συστηματικά υψηλότερο από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης 18
Ιαν-08 Μαρ-08 Μαϊ-08 Ιουν-08 Αυγ-08 Οκτ-08 Δεκ-08 Φεβ-09 Απρ-09 Ιουν-09 Αυγ-09 Οκτ-09 Δεκ-09 Φεβ-10 Απρ-10 Ιουν-10 Αυγ-10 Οκτ-10 Δεκ-10 Φεβ-11 Απρ-11 Ιουν-11 Αυγ-11 Οκτ-11 Δεκ-11 Φεβ-12 Απρ-12 Ιουν-12 Αυγ-12 Οκτ-12 Δεκ-12 Φεβ-13 Απρ-13 Ιουν-13 Αυγ-13 Οκτ-13 Δεκ-13 Ιαν-14 Μαρ-14 Μαϊ-14 Ιουλ-14 Σεπ-14 Νοε-14 Ιαν-15 Μαρ-15 Μαϊ-15 Ιουλ-15 Σεπ-15 Νοε-15 Ιαν-16 Μαρ-16 Μαϊ-16 Ιουλ-16 Σεπ-16 Νοε-16 Ιαν-17 Μαρ-17 Μαϊ-17 Ιουλ-17 Σεπ-17 Νοε-17 Ιαν-18 Μαρ-18 Μαϊ-18 Ιουλ-18 Σεπ-18 Νοε-18 US$ ανά τόνο Η διεθνής τιμή αλουμινίου εμφανίζει σημαντική μεταβλητότητα 3500 Τιμή αλουμινίου στο χρηματιστήριο εμπορευμάτων του Λονδίνου (LME) 3000 2500 2000 1500 1000 Πηγή: London Metal Exchange Η τιμή του αλουμινίου επηρεάζεται από την παραγόμενη ποσότητα αλουμίνας, από επιμέρους παράγοντες όπως η οικονομική ανάπτυξη, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες, αλλά και από εξωγενείς παράγοντες (π.χ. αγοραπωλήσιες προθεσμιακών συμβολαίων από επενδυτές και funds) 19
Όγκος (εκατ. τόνοι) Η παγκόσμια ζήτηση για την πρωτογενή παραγωγή αλουμινίου αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2050, φτάνοντας 108 εκ. τόνους 18 16 Ζήτηση αλουμινίου στην Ευρώπη, 2000-2050 14 12 10 39% 49% 8 6 4 26% 28% 30% 26% 2 46% 31% 25% 0 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 Πρωτογενής παραγωγή Εισαγωγές Ανακύκλωση Πηγή: European Aluminium, Vision 2050 Στην Ευρώπη, η ζήτηση για τα προϊόντα αλουμινίου αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά 55% στις μεταφορές, 28% στα κτιριακά και 25% στα προϊόντα συσκευασίας το 2050 σε σχέση με το 2017 Η ζήτηση για πρωτόχυτο αλουμίνιο στην Ευρώπη αναμένεται να σταθεροποιηθεί στους 9 εκ. τόνους Για την κάλυψη της ζήτησης στην Ευρώπη το 2050, χρειάζεται αύξηση της ανακύκλωσης ώστε να καλύπτει το 49%, η πρωτογενής παραγωγή το 25% ενώ οι εισαγωγές το 26% της ζήτησης 20
Η βιομηχανία αλουμινίου είναι από τους μεγαλύτερους καταναλωτές ενέργειας μεταξύ των κλάδων της ελληνικής μεταποίησης Καταμερισμός των δαπανών για ενέργεια στη μεταποίηση 10 κλάδοι μεταποίησης με το υψηλότερο μερίδιο δαπανών ενέργειας στις συνολικές δαπάνες για αγαθά και υπηρεσίες κάθε κλάδου Σίδηρος - Χάλυβας 25,8% Κλωστ/ργία 2,0% Λοιποί 12,6% Χημικά 3,0% Χαρτί 3,2% Τρόφιμα 19,5% Βιομηχανία αλουμινίου Μη μεταλλικά ορυκτά 17,9% 23,6% Πλαστικά - Ελαστικά 4,0% Κλωστοϋφαντουργία 8,9% Μεταλλικά προϊόντα 4,2% Σίδηρος - Χάλυβας 5,6% Διύλιση πετρελαίου 18,4% Χύτευση μετάλλων Χαρτί Πλαστικά - Ελαστικά 8,0% 7,4% 7,3% Μη μεταλλικά ορυκτά 10,4% Βιομηχανία αλουμινίου 17,1% Ξύλο Έπιπλα 6,4% 5,8% Εκτυπώσεις 5,8% Πηγή: Eurostat Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Συνεπώς οι συνθήκες προσφοράς ενέργειας και οι ρυθμίσεις στον ενεργειακό τομέα έχουν καθοριστική σημασία για την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας αλουμινίου 21
2017 2014 2011 2008 2005 2002 1999 1996 1993 1990 1987 1984 1981 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008 2011 2014 2017 Στην Ευρώπη αυξάνεται το μερίδιο της υδροηλεκτρικής ενέργειας και των ΑΠΕ, ενώ παγκοσμίως ενισχύεται η χρήση στερεών καυσίμων Μείγμα πηγών ενέργειας για την παραγωγή αλουμινίου στην Ευρώπη και παγκοσμίως, 1980 2017 Ευρώπη Κόσμος 100% 100% 90% 90% 80% 80% 70% 70% 60% 50% 40% 30% Άλλες Μη Ανανεώσιμες Πετρέλαιο Πυρηνική Φυσικό Αέριο Στερεά Καύσιμα Άλλες Ανανεώσιμες Υδροηλεκτρική 60% 50% 40% 30% Πετρέλαιο Πυρηνική Φυσικό Αέριο Στερεά Καύσιμα Άλλες Ανανεώσιμες Υδροηλεκτρική 20% 20% 10% 10% 0% 0% Πηγή: International Aluminium Institute 22
Ευκαιρίες, αλλά και προκλήσεις για τη βιομηχανία αλουμινίου προκύπτουν από τις πολιτικές της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια Στόχοι πολιτικής της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια Για το 2020 Για το 2030 Διείσδυση των ΑΠΕ Διείσδυση των ΑΠΕ 20% της ακαθάριστης κατανάλωσης ενέργειας από ΑΠΕ μέχρι το 2020 στο σύνολο της ΕΕ Επιμέρους στόχοι στα κράτη μέλη της ΕΕ (δεσμευτικοί) και Εθνικά Σχέδια Δράσης ΑΠΕ Εγγυημένες τιμές, επενδυτικά/φορολογικά κίνητρα κ.ά. Δεσμευτικός στόχος 32,5% για την ανανεώσιμη ενέργεια στην ΕΕ για το 2030, με ρήτρα αναθεώρησης προς τα άνω έως το 2023 Επιμέρους στόχοι στα κράτη μέλη της ΕΕ (δεσμευτικοί) και Εθνικά Σχέδια Δράσης ΑΠΕ Μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου Μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου Τιμολόγηση του «άνθρακα» Μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 21% το 2020 έναντι 2005 στους τομείς που συμμετέχουν στο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) Συνολική μείωση εκπομπών κατά 20% το 2020 συγκριτικά με το επίπεδο του 1990 Ενεργειακή εξοικονόμηση και αποδοτικότητα Μείωση εκπομπών κατά 40% το 2030 συγκριτικά με το επίπεδο του 1990 Ενεργειακή εξοικονόμηση και αποδοτικότητα Στόχος μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας κατά 20% το 2020 έναντι σεναρίου βάσης (μη δεσμευτικός) Ενδεικτικός στόχος για βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης σε επίπεδο ΕΕ τουλάχιστον κατά 27% (σε σύγκριση με τις προβλέψεις), ο οποίος θα επανεξετασθεί έως το 2020 (έχοντας υπόψη 30% σε επίπεδο ΕΕ) Οι προσπάθειες ενεργειακής αναβάθμισης του κτιριακού τομέα δημιουργεί ευκαιρίες για τον κλάδο, ωστόσο τα μέτρα για την επίτευξη των στόχων μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και αύξησης της χρήσης ΑΠΕ ενέχουν κινδύνους για αύξηση του κόστους παραγωγής 23
%μεταβολή του δείκτη παραγωγής Σημαντική συμβολή αναμένεται να έχουν τα εγχώρια σχέδια ενεργειακής βελτίωσης των κτιρίων Κεντρικός στόχος ενεργειακής αναβάθμισης: το 10% των κτιρίων κατοικίας μέχρι το 2030 αναβαθμισμένα με σχεδόν μηδενική ενεργειακή κατανάλωση. Σε ετήσιο επίπεδο στόχος είναι τουλάχιστον 40.000 κατοικίες να αναβαθμίζονται ενεργειακά*. Οικοδομικά προϊόντα 30 20 10 9,5 21,5 16,4 10,4 10,3 11,4 8,6 8,4 5,2 Επίδραση του στόχου Υποθέσεις για την εξέλιξη των οικοδομικών αδειών βάσει του στόχου (σταδιακή υλοποίηση έως το 2021) Έτος Οικοδομικές άδειες 2019: 20.000 2020: 30.000 2021: 40.000 2022: 40.000 0-10 -20-30 -40-1,5-4,8-16,3-30,2-28,5 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 * Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, ΕΛ.ΣΤΑΤ. 24
Η νέα βιομηχανική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης επίσης προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες στη Βιομηχανία Αλουμινίου Βιομηχανική «Αναγέννηση» - Συμμετοχή 20% της βιομηχανίας στο ΑΕΠ της ΕΕ-28 μέχρι το 2020 Η Βιομηχανία Αλουμινίου έχει κομβικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων αυτών. Άξονες των δράσεων της ανανεωμένης βιομηχανικής στρατηγικής της ΕΕ Βαθύτερη και πιο δίκαιη ενιαία αγορά: Ενδυνάμωση πολιτών και επιχειρήσεων Αναβάθμιση βιομηχανίας για την ψηφιακή εποχή Οικονομία χαμηλών εκπομπών και κυκλική οικονομία Επένδυση στη βιομηχανία του μέλλοντος Υποστήριξη βιομηχανικής καινοτομίας Διεθνής διάσταση Συνεργασία με κράτη μέλη, περιφέρειες, πόλεις και τον ιδιωτικό τομέα 25
δισεκ. θέσεις απασχόλησης (χιλ.) Σε ένα σενάριο βιομηχανικής αναγέννησης, η επίδραση στο ΑΕΠ από τον κλάδο αλουμινίου αυξάνεται κατά περίπου 1,2 δισεκ. (σε 5,5 δισεκ. ευρώ) 6,0 Επιδράσεις στο ΑΕΠ και τους φόρους Επίδραση στην απασχόληση +1,2 δισεκ. 120 +23 χιλ. 5,0 100 4,0 80 3,0 60 2,0 40 1,0 20 0,0 2018 2023 ΑΕΠ Φόροι και εισφορές 0 2018 2023 Πηγή: Εκτιμήσεις ΙΟΒΕ Αντίστοιχα, σε όρους απασχόλησης εκτιμάται ότι μπορούν να προκύψουν επιπλέον 23 χιλ. θέσεις εργασίας (104 χιλ. θέσεις συνολική επίδραση) 26
Ευκαιρίες για τον κλάδο δημιουργούν επίσης και οι φιλόδοξοι στόχοι της ΕΕ για την ανακύκλωση αλουμινίου Σχέδιο Δράσης της ΕΕ για την Κυκλική Οικονομία Αλουμίνιο και Κυκλική Οικονομία Το αναθεωρημένο ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο για τα απορρίμματα τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο 2018 Η Οδηγία για τα απορρίμματα συσκευασίας (2018/852/ΕΕ) θέτει νέους μακροχρόνιους στόχους για την μείωση αποβλήτων μέσω διαχείρισης και ανακύκλωσης: Ανακύκλωση του 70% των απορριμμάτων συσκευασιών μέχρι το 2030 65% μέχρι το 2025 60% για συσκευασίες αλουμινίου το 2030 Η ανακύκλωσή του απαιτεί μόνο το 5% της ενέργειας που καταναλώνει η πρωτογενής παραγωγή ίδιας ποσότητας Υλικό που διατηρεί τις ιδιότητες του και με την ανακύκλωση Υψηλό end of life ποσοστό ανακύκλωσης 27
Πρόκειται για κλάδο με έντονη δραστηριότητα ανάπτυξης καινοτόμων εφαρμογών και τεχνολογικών λύσεων ΜΠΑΤΑΡΙΕΣ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ Το ερευνητικό κέντρο βιομηχανικής τεχνολογίας της Ταιβάν (ITRI) μαζί με το πανεπιστήμιο Stanford δημιούργησαν την πρώτη μπαταρία Αλουμινίου-Γραφενίου με εξαιρετικές δυνατότητες ramp-up, υψηλό βαθμό απόδοσης και μεγάλη διάρκεια ζωής ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ Νέα τεχνολογία για μεγαλύτερη ευελιξία και ευκολία συγκόλλησης αλουμινίου για τις μεταφορές (Advanz Fusion s200) Νέο κράμα αλουμινίου υψηλής αντοχής σε δοκούς οροφής και στηρίγματα δοκών πόρτας με αλουμίνιο (Structurlite 400) ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ Χρήση αλουμινίου για την μείωση των κραδασμών και της αποσταθεροποίησης qubit σε κβαντικούς υπολογιστές Πανεπιστήμια της Κίνας επέδειξαν πειραματικά τη λειτουργία, του μεγαλύτερου μέχρι τώρα, κβαντικού υπολογιστή με τη χρήση αλουμινίου για τη δημιουργία qubits. ΗΛΕΚΤΡΟΛΥΣΗ ΑΛΟΥΜΙΝΑΣ ΜΕ ΜΗΔΕΝΙΚΕΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΑΕΡΙΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Οι εταιρίες Alcoa και Rio Tinto ανέπτυξαν νέα τεχνολογία στην διαδικασία smelting που εξαλείφει τις άμεσες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΚΚΙΝΗΣ ΛΑΣΠΗΣ Εξαγωγή σπάνιων γαιών και επιπλέον αλουμίνας από την κόκκινη λάσπη βωξίτη Σύμπραξη ερευνητικών οργανισμών και επιχειρήσεων, με τη συμμετοχή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και με συντονιστή το Αλουμίνιο της Ελλάδας Α.Ε. 28
Συμπεράσματα 29
Ο εγχώριος κλάδος αλουμινίου είναι ιδιαίτερα εξωστρεφής, με ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και ισχυρή δυναμική ανάπτυξης Η Ελλάδα έχει αξιοσημείωτη θέση στον παγκόσμιο χάρτη παραγωγής αλουμινίου Πρώτη στην Ευρώπη σε παραγωγή και αποθέματα βωξίτη Στην 4 η θέση στην ΕΕ και την 16 η παγκοσμίως σε όρους παραγωγής αλουμίνας Μία από τις 10 χώρες της ΕΕ όπου λειτουργούν μονάδες παραγωγής πρωτόχυτου αλουμινίου, καταγράφοντας την 5η υψηλότερη επίδοση το 2016 Σημαντική ανάπτυξη της βιομηχανίας αλουμινίου (α ύλη και α μεταποίηση) εν μέσω βαθιάς οικονομικής κρίσης Με υψηλότερο όγκο παραγωγής κατά 21% το 2017 σε σχέση με το 2010, συγκαταλέγεται στους έξι κλάδους της βιομηχανίας με την ταχύτερη ανάκαμψη Η βιομηχανία αλουμινίου επηρεάζεται εντονότερα από την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας Ασθενέστερη δυναμική ανάκαμψης σε κλάδους β μεταποίησης προϊόντων αλουμινίου που επηρεάζονται εντονότερα από την πορεία της εγχώριας οικονομίας (π.χ. πόρτες και παράθυρα) Τα προϊόντα αλουμινίου κατέχουν σημαντικό μερίδιο στο εξαγωγικό εμπόριο της χώρας Η αξία των εξαγωγών εγχώριων προϊόντων αλουμινίου ανήλθε στα 1,9 δισεκ. ευρώ το 2018 Τα προϊόντα αλουμινίου έχουν το υψηλότερο εμπορικό πλεόνασμα μεταξύ των βιομηχανικών προϊόντων (εξαιρουμένων των πετρελαιοειδών) 30
Η διαθεσιμότητα εγχώριας πρώτης ύλης, η βιωσιμότητα του αλουμινίου ως υλικό και τα καινοτόμα πιστοποιημένα προϊόντα είναι τα κύρια δυνατά σημεία του κλάδου Δυνατά σημεία Διαθεσιμότητα εγχώριας πρώτης ύλης Κάλυψη του συνόλου της εγχώριας εφοδιαστικής αλυσίδας Βιώσιμο υλικό Καινοτόμα πιστοποιημένα προϊόντα Εξωστρεφής δραστηριότητα Αύξηση της διεθνούς ζήτησης Αδύνατα σημεία Περιλαμβάνει δραστηριότητες έντασης ενέργειας (όπως ηλεκτρόλυση αλουμίνας) Οικονομική κρίση στην Ελλάδα Προβλήματα ελληνικής μεταποίησης Έντονος ανταγωνισμός από τρίτες χώρες Διεθνείς εμπορικοί πόλεμοι Ευκαιρίες Κυκλική Οικονομία και Βιώσιμη Ανάπτυξη Ανάπτυξη Ευρωπαϊκής Βιομηχανίας Νέες αγορές (ΗΠΑ, νέα προϊόντα κ.α.) Υψηλής ποιότητας προδιαγραφές παραγωγής, έργων και προϊόντων Εφαρμογές εξοικονόμησης ενέργειας κτιριακού τομέα Απειλές Αύξηση του κόστους ενέργειας και των δικαιωμάτων εκπομπών Ασταθές τραπεζικό σύστημα Εγχώριο επιχειρηματικό περιβάλλον Εισαγωγές προϊόντων χαμηλότερης ποιότητας από τρίτες χώρες Επιπτώσεις διεθνών εμπορικών πολέμων Η βιομηχανία αλουμινίου απειλείται κυρίως από αύξηση του κόστους παραγωγής (κόστος ενέργειας και δικαιωμάτων εκπομπών), το ασταθές εγχώριο επιχειρηματικό περιβάλλον και τον ανταγωνισμό από χώρες με διαφορετικό ρυθμιστικό πλαίσιο και καλύτερη πρόσβαση σε ενεργειακούς πόρους 31
Ενδεικτικά πεδία παρεμβάσεων για πληρέστερη αξιοποίηση της δυνητικής συνεισφοράς της βιομηχανίας αλουμινίου (1/2) Μείωση του κόστους ενέργειας Ενίσχυση ανταγωνισμού στην αγορά ενέργειας στην Ελλάδα (αποεπένδυση ΔΕΗ, target model) Επιτάχυνση και διευκόλυνση της λειτουργίας νέων αγορών ενέργειας (προθεσμιακή, εξισορρόπησης, ενδο-ημερήσια) Ανάπτυξη εργαλείων για μεγαλύτερη σταθερότητα και προβλεψιμότητα των ενεργειακών συμβάσεων Ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής ενεργειακής ένωσης και ενίσχυση των διασυνδέσεων με άλλες χώρες Περιορισμός των ρυθμιστικών χρεώσεων και ΕΦΚ για εξωστρεφείς κλάδους εντάσεως ενέργειας Μέτρα στήριξης βιομηχανίας σε θέματα ενεργειακής χρήσης (όπως παροχή ενισχύσεων για εξοικονόμηση ενέργειας) Καλύτερος συντονισμός βιομηχανικών και περιβαλλοντικών πολιτικών σε επίπεδο ΕΕ Κυκλική οικονομία - βιωσιμότητα Πρόσθετα κίνητρα (π.χ. φοροαπαλλαγές) για παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας στα κτήρια Ενδυνάμωση των πολιτικών συλλογής και ανακύκλωσης αλουμινίου Ενίσχυση του εμπορίου και επεξεργασίας scrap εντός της ΕΕ Επιβολή προτύπων για ανακύκλωση υψηλής ποιότητας Νέα εργαλεία για την πιστοποίηση υλικών με αποτελεσματική χρήση πρώτων υλών (resource-efficient materials) Περιβαλλοντικά πρότυπα στις δημόσιες συμβάσεις 32
Ενδεικτικά πεδία παρεμβάσεων για πληρέστερη αξιοποίηση της δυνητικής συνεισφοράς της βιομηχανίας αλουμινίου (2/2) Δίκαιο διεθνές εμπόριο Στενότερη συνεργασία με άλλα κράτη-μέλη και τους θεσμούς της ΕΕ για συντονισμό των πολιτικών εμπορίου Ανάπτυξη αποτελεσματικότερων μέτρων εμπορικής άμυνας (π.χ. νέα μεθοδολογία anti-dumping) Φορολόγηση εισαγωγών αλουμινίου και προϊόντων από τρίτες χώρες που δεν τιμολογούν τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου Εναρμόνιση της τήρησης προτύπων εντός της ΕΕ Εξασφάλιση υποχρεωτικής τήρησης προτύπων για δικαιώματα εργαζομένων σε διμερείς συμφωνίες εμπορίου με τρίτες χώρες Εναρμόνιση των παγκόσμιων προτύπων ασφάλειας προϊόντων και διαχείρισης χημικών ουσιών (REACH) Προώθηση των ευρωπαϊκών προτύπων και βέλτιστων πρακτικών (BREFs) σε τρίτες χώρες Αποτελεσματικότερη προστασία πνευματικών δικαιωμάτων Ενίσχυση της καινοτομίας Αυστηρότερα πρότυπα ποιότητας και βιωσιμότητας σε προκηρύξεις δημόσιων έργων (π.χ. χρήση διεθνώς πιστοποιημένων προϊόντων) Εξάλειψη ρυθμίσεων που περιορίζουν τη χρήση καινοτόμων προϊόντων (π.χ. περιορισμός χρήσης μεταλλικών παραθύρων σε παραδοσιακούς οικισμούς) Υποστήριξη πιλοτικών μονάδων και της εμπορικής εκμετάλλευσης καινοτόμων εφαρμογών Ενεργή προστασία τεχνολογικών καινοτομιών που διαθέτουν διπλώματα ευρεσιτεχνίας Περαιτέρω ενίσχυση των τεχνολογικών πλατφορμών οριζόντιας και κάθετης συνεργασίας για καινοτομία Ειδικό κονδύλι για τη Βιομηχανία 4.0 στο πρόγραμμα χρηματοδότησης έρευνας της ΕΕ Horizon 2020 Γρηγορότερη προσαρμογή των θεσμοθετημένων βέλτιστων διαθέσιμων πρακτικών (BREFs) σε καινοτόμες λύσεις 33