ΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑΣ ΣΧΟΛΗ: ΣΕΥΠ ΤΜΗΜΑ: ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: Ι ΡΥΜΑΤΑ ΕΞΑΜΗΝΟ: Ζ ( ΤΜΗΜΑ 5 ) ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Κ ΚΥΠΑΡΙΣΗ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΦΟΙΤΗΤΗ: Γλούφτση Αναστασία Ησύχου ήµητρα
Περιεχόµενα Τι είναι καταναλωτισµός Αιτίες που γεννούν την καταναλωτική νοοτροπία Αποτελέσµατα καταναλωτισµού Καταναλωτισµός και εκπτώσεις Καταναλωτισµός και γιορτές Καταναλωτισµός και υγεία Προτάσεις ελάττωσης της καταναλωτικής µανίας Παγκόσµια ηµέρα καταναλωτή
Τι είναι καταναλωτισµός Ορισµός: Καταναλωτισµός 1. Η τάση για απεριόριστη κατανάλωση, η έµφαση στην κατανάλωση αγαθών, η οποία υποστηρίζεται συνήθως από τη διαφήµιση και τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. 2. (κατ επέκταση) η τάση να ξοδεύει κανείς χρήµατα για την απόκτηση αγαθών, ακόµα και όταν δεν τα έχει ανάγκη Οι αιτίες που γεννούν την καταναλωτική νοοτροπία: - Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της βιοµηχανίας χωρίς αντίρρηση έχει συµβάλει στο χαρακτηρισµό της κοινωνίας µας ως καταναλωτικής. Αξίζει να τονιστούν ορισµένα χαρακτηριστικά της παραπάνω εξέλιξης: η µαζική παραγωγή των προϊόντων, το χαµηλό κόστος πολλών από τα τελευταία, η δηµιουργία αγαθών που καλύπτουν τις µη στοιχειώδεις ανάγκες των καταναλωτών, η ποικιλία των προσφερόµενων αγαθών µε ιδιότητες που πριν λίγα χρόνια δεν µπορούσε κανείς να φανταστεί. Χωρίς αµφιβολία, λοιπόν, η πρόοδος στο χώρο της τεχνολογίας και της βιοµηχανίας εισήγαγαν δυναµικά τη µάζα των ατόµων στο χώρο της κατανάλωσης - Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν αγωνίζεται για τις αυθεντικές αξίες: την ηθικότητα, τον αλτρουισµό, την αλληλεγγύη, την πνευµατικότητα κλπ. Κυριαρχούν στην καθηµερινότητά του έννοιες όπως η πλεονεξία, ο νεοπλουτισµός, η επίδειξη, η κτητικότητα κλπ. Ο ίδιος πιστεύει σε µία και µοναδική απαξία: το χρήµα µε το οποίο χάνει το συναισθηµατικό και πνευµατικό του πλούτο και µάλιστα ζει µέσα στην ηθική του ένδεια. Όπως αναφέρει ο Ν. Ξυδάκης ανήκει στη «φυλή των ψωνιστών» που γυρνάει σπίτι µελαγχολική, ακόρεστη. «Τι έκανε τόσα χρόνια η διαφήµιση µε παραγγελία του συστήµατος; Ερέθιζε τις επιθυµίες. Κάνοντάς το όµως, δεν ώθησε απλά τον κόσµο να θέλει, αλλά του είπε τι να θέλει και τι ήταν καλό να θέλει.» Ουµπέρτο Έκο, Η σηµειολογία στην καθηµερινή ζωή
- Σηµαντική είναι η επίδραση της διαφήµισης στην καθιέρωση της καταναλωτικής µανίας. Η ίδια γίνεται τόσο ελκυστική µε τη χρήση της συγκινησιακής γλώσσας, την επίκληση στο συναίσθηµα του δέκτη, τις παραµυθένιες εικόνες, που τελικά οδηγεί όλες τις οµάδες των ατόµων στην αγορά των διαφηµιζόµενων, από διάσηµους τις περισσότερες φορές, προϊόντων. Εκτός, όµως, από την προώθηση των τελευταίων από ηθοποιούς, τραγουδιστές, τηλεπαρουσιαστές κλπ οι διαφηµιστές πετυχαίνουν το σκοπό τους, την κατανάλωση, και για άλλο λόγο: εξαιτίας της επαναληπτικότητας και των πολλών ειδών διαφήµισης. Καθηµερινά πλήθος διαφηµίσεων επαναλαµβάνονται στις τηλεοράσεις, στον τύπο, στο ράδιο, στα περιοδικά, στο διαδίκτυο µε αποτέλεσµα την άµεση δηµοσιοποίηση των εκπληκτικών ιδιοτήτων των προϊόντων στη µάζα. - Η µόδα προστάζει την υπερκατανάλωση των αγαθών καλλιεργώντας την ευδαιµονιστική αντίληψη της ζωής. Αποτελέσµατα καταναλωτισµού: «Το αποτέλεσµα είναι γνωστό: ο σηµερινός άνθρωπος είναι ο πιο αυτοβασανιζόµενος άνθρωπος της ιστορίας και ο πλουσιότερος φτωχός ή, µάλλον, ο φτωχότερος πλούσιος της ιστορίας.» Πνευµατικός τοµέας: - Η πνευµατική αδράνεια/ νωθρότητα του σύγχρονου ανθρώπου είναι µια από τις σηµαντικότερες παρενέργειες της υπερκατανάλωσης. Ο ίδιος δεν ασκεί την κριτική του, δεν προβληµατίζεται, δεν αµφιβάλει για όσα βλέπει ή ακούει αλλά έχει καταντήσει καταναλωτής µόνο των υλικών και όχι των πνευµατικών αγαθών. Συγκεκριµένα, προτιµά την κατανάλωση µεσηµεριανών εκποµπών, την τακτική αγορά κοτσοµπουλίστικων περιοδικών µε φανταχτερές εικόνες διασήµων ενώ ελαττώνει την αγορά λογοτεχνικών βιβλίων, την παρακολούθηση θεατρικών έργων, την επίσκεψη µουσείων κλπ. Ψυχικός τοµέας: - Το άγχος και το σύµπλεγµα κατωτερότητας αποτελούν δυο βασικούς άξονες του σύγχρονου καταναλωτή. Ο τελευταίος βρίσκεται σε συνεχή αγωνία/ σε ένταση διότι επιδιώκει να γίνει κάτοχος πάρα πολλών αγαθών, τα οποία δεν χρειάζεται όλες τις φορές. Παράλληλα, η επιθυµία του να αρέσει σε όλους η εξωτερική εµφάνιση/ η εικόνα του, τον γεµίζει άγχος. Σχετικά µε το δεύτερο άξονα, θα λέγαµε ότι ο γυναικείος κυρίως πληθυσµός απογοητεύεται όταν δεν µπορεί να ψωνίσει ό,τι η διαφήµιση τον αναγκάζει. Αισθάνεται πολλές φορές µειονεκτικά αδυνατώντας να ακολουθήσει τα διαφηµιστικά πρότυπα, δηλαδή τα άτοµα που χρησιµοποιούν το προϊόν µιας µεγάλης εταιρείας και στιγµιαία γίνονται καλλονές.
Ηθικός τοµέας: - Η ανηθικότητα των σύγχρονων καταναλωτών δυστυχώς αποτελεί ένα ακόµη χαρακτηριστικό γνώρισµά τους. Αρκεί να αναφέρουµε τους εµπρησµούς, το απαγορευµένο κυνήγι ζώων, την αποµύζηση των φυσικών πόρων, τη µόλυνση της ατµόσφαιρας µε την εκτέλεση πειραµάτων επιστηµόνων κλπ. Από τα παραπάνω είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς την απουσία ηθικών φραγµών/ την ηθική εξαχρείωση των ατόµων Κοινωνικός τοµέας: - Σίγουρα η κρίση των ανθρωπίνων σχέσεων αποτελεί µια ακόµη αρνητική συνέπεια της καταναλωτικής µανίας. Πλέον οι φιλίες δε χτίζονται σε γερές βάσεις, δηλαδή, στην ειλικρίνεια, στην αλληλεγγύη, στην ηθικότητα αλλά δηµιουργούνται για συµφεροντολογικούς λόγους. υστυχώς, στηρίζονται στο «φαίνεσθαι» και όχι στο «είναι» των ανθρώπων. Συγκεκριµένα, επιλέγουµε φίλους µε ειδικά χαρακτηριστικά: πλούτο, δόξα, επαγγελµατική καταξίωση κλπ έχοντας την ψευδαίσθηση ότι µόνο αυτοί µπορούν να µας βοηθήσουν όταν τους έχουµε ανάγκη. Έτσι, όµως, αποκτούµε και εγωιστικές τάσεις θέλοντας να ανταγωνιστούµε τους παραπάνω ή να γίνουµε ίδιοι µε αυτούς. Επαγγελµατικός τοµέας: - Η υπερεργασία δεν πρέπει να αποσιωπηθεί. Κανείς δεν µπορεί να αναιρέσει τη συνήθεια του σύγχρονου ανθρώπου να εργάζεται πάρα πολλές ώρες µε εξουθενωτικούς ρυθµούς προκειµένου να καλύψει τις «τεχνητές ανάγκες» του. Συγκεκριµένα, να αγοράσει από τους αµέτρητους διαδρόµους των super- market τα τελευταία προϊόντα που διαφηµίστηκαν, να απολαύσει διακοπές σε πολυτελή ξενοδοχειακά συγκροτήµατα, να διασκεδάσει στα νυχτερινά κέντρα διασκέδασης κλπ. Με αυτά τα παραδείγµατα αποτυπώνεται το εξής: το επάγγελµα αντιµετωπίζεται αποκλειστικά χρησιµοθηρικά ως πηγή κέρδους Εθνικός τοµέας: - Η εθνική φυσιογνωµία σίγουρα αλλάζει εξαιτίας της επέκτασης της υπερκατανάλωσης. Είναι γνωστό ότι το καταναλωτικό πρότυπο των δυνατών χωρών διοχετεύεται σε πολλές αναπτυσσόµενες χώρες µε αποτέλεσµα οι νέοι καταναλωτές να αδιαφορούν σταδιακά για τις παραδοσιακές αξίες τους.
Καταναλωτισµός και εκπτώσεις Στις εκπτώσεις δεν πάµε για να ψωνίσουµε γενικώς, αλλά για να ψωνίσουµε ειδικώς και συγκεκριµένως πράγµατα που µας χρειάζονται και τα έχουµε επισηµάνει ως τέτοια, από καιρό, πολύ πριν από τις εκπτώσεις. εν κυνηγάµε ευκαιρίες, γενικώς και αορίστως χτυπάµε στόχους. Καταρχάς γνωρίζουµε ότι «κανονικές» τιµές συχνά (όχι πάντα) δεν υπάρχουν το κατάστηµα βάζει µια υψηλή τιµή, η οποία πέφτει µε παζάρι στο ταµείο έως και 20%, κι αυτό συµβαίνει και σε «καλά» µαγαζιά. Την περίοδο των εκπτώσεων, η τιµή πέφτει κατά 30-40%: αυτή περίπου είναι η πραγµατική τιµή. Ευκαιρία, µε έκπτωση 50% ή και περισσότερο, παρουσιάζεται µόνο σε σπασµένα νούµερα, σε παλιές κολεξιόν κ.λπ. Πολλούς, οι εκπτώσεις τους ταλαιπωρούν, ψυχικά, πνευµατικά, σωµατικά. Ερεθίζουν τη βουλιµία τους: αχ, νάτο κι αυτό, νόστιµο είναι, και σχεδόν ευκαιρία Καταβάλλουν το µυαλό τους: να λογαριάσουν το πιθανό κέρδος, να φρενάρουν το άπληστο θυµικό, να καταψύξουν τον αχαλίνωτο καταναλωτισµό. Τους κουράζουν σωµατικά: η ταλαιπωρία µες στα κοσµοπληµµυρισµένα µαγαζιά, στις ουρές των ταµείων, στα ιδρωµένα δοκιµαστήρια
Καταναλωτισµός και γιορτές Καταναλώνω... άρα υπάρχω! Αυτό φαίνεται να είναι το ρητό που ισχύει την περίοδο των γιορτών και µάλιστα η καταναλωτική συµπεριφορά συχνά παίρνει τεράστιες διαστάσεις. Γιατί όµως η µανία του καταναλωτισµού 'χτυπά' την πόρτα µας ειδικά τις γιορτές; Ο εορταστικός καταναλωτισµός συχνά παίρνει τη µορφή του shopping therapy, δηλαδή της θεραπείας µέσα από την αγορά αντικειµένων. Οι γιορτές σε ένα πρώτο επίπεδο φέρνουν µαζί τους τα δώρα, το δέντρο, τα στολίδια, τα παραδοσιακά γλυκά, τα πάρτι, αλλά σε ένα δεύτερο επίπεδο είναι ιδιαίτερα συναισθηµατικά φορτισµένες. Οι γιορτινές µέρες, εκτός από την χαρά και τη συναισθηµατική χρυσόσκονη, πολλές φορές θυµίζουν στον άνθρωπο παλιές χαρούµενες ηµέρες, σε αντιδιαστολή µε το παρόν του, το οποίο µπορεί να µην είναι τόσο ευχάριστο. Για άλλους, πάλι, οι γιορτινές µέρες είναι φορτωµένες µε δυσάρεστες αναµνήσεις ή ψυχικό πόνο απώλειες αγαπηµένων προσώπων, καταστάσεων, συγκρούσεις, στεναχώριες του περελθόντος έρχονται στην επιφάνεια µε αφορµή τις γιορτές και τον διαπροσωπικό τους χαρακτήρα. Τις ηµέρες αγάπης των γιορτών πολλοί άνθρωποι έχουν ενοχές: που δεν αφιερώνουν αρκετό χρόνο στα παιδιά τους, που καυγαδίζουν συχνά µε τον/τη σύζυγό τους, που έχουν αµελήσει τις κοινωνικές υποχρεώσεις και τους φίλους τους, που δε βρίσκουν χρόνο να τηλεφωνήσουν σε κοντινούς και µακρινούς συγγενείς. Έτσι, για να καταπραΰνουν τις τύψεις για το ότι δεν έχουν δώσει ένα κοµµάτι από το χρόνο τους και τον συναισθηµατικό εαυτό τους σε σηµαντικά οικεία τους πρόσωπα, πολλοί καταφεύγουν στις αγορές δώρων, χρήσιµων ή άχρηστων, φθηνών ή ακριβών, όµορφων ή κακόγουστων.
Αρρώστια η υπερκατανάλωση Οι άνθρωποι που ψωνίζουν σαν τρελοί µπορεί πράγµατι να είναι τρελοί! Σύµφωνα µε µια νέα επιστηµονική έρευνα από την ΗΠΑ, πίσω από την µανία κατανάλωσης ίσως κρύβεται µια δυσλειτουργία στον προµετωπιαίο φλοιό, περιοχή του εγκεφάλου που διαδραµατίζει σηµαίνοντα ρόλο στη λήψη αποφάσεων. Καταναλώνω πολύ, άρα πάσχω! Η καταναλωτική µανία, εκτός από σύµπτωµα της ευρύτερης κοινωνικής παθολογίας, θεωρείται πλέον σοβαρή ψυχική διαταραχή που χρήζει θεραπείας. Συχνά η καταναλωτική µας συµπεριφορά µπορεί να µας οδηγήσει πολύ πιο πέρα από την ικανοποίηση της κοινότοπης επιθυµίας µας να αποκτήσουµε κάποια χρήσιµα ή όµορφα αντικείµενα. Για να περιγράψουν, µάλιστα, τέτοιες «παράλογες» και «ακατανίκητες» αγοραστικές επιθυµίες οι ειδικοί χρησιµοποιούν όρους όπως «αγοραθεραπεία» (shopping therapy), αναφερόµενοι στην πιο ήπια και σχεδόν φυσιολογική εκδοχή του καταναλωτικού συνδρόµου, ενώ την πιο ακραία του εκδοχή, που εκδηλώνεται ως ανικανοποίητη καταναλωτική µανία, την περιγράφουν ως «ωνιοµανία» (oniomania, από το αρχαιοελληνικό ρήµα ωνέοµαιωνούµαι, που σηµαίνει αγοράζω). Χωρίς όµως να προσδιορίζουν πάντοτε επαρκώς την ακριβή τους σηµασία και, κυρίως, τις µεταξύ τους διαφορές. Για παράδειγµα, έχει διαπιστωθεί ότι, όπως συµβαίνει και µε τις άλλες ψυχαναγκαστικές συµπεριφορές, η εκδήλωση της καταναλωτικής µανίας συνοδεύεται πάντα από τη διέγερση ορισµένων γνωστών εγκεφαλικών κέντρων. Αυτή η εγκεφαλική διέγερση εξαρτάται από την απελευθέρωση στο εσωτερικό του εγκεφάλου µας κάποιων νευροδιαβιβαστών, και συγκεκριµένα της ντοπαµίνης, της αδρεναλίνης και της σεροτονίνης. Οι συγκεκριµένοι νευροδιαβιβαστές εµπλέκονται σε ένα βασικό νευρικό κύκλωµα που δηµιουργεί εν γένει τα αισθήµατα ηδονής και ευφορίας, ενώ η απενεργοποίηση αυτού του µηχανισµού γεννά τα αντίθετα συναισθήµατα (θλίψη, άγχος, στέρηση κ.ά.).
Προτάσεις ελάττωσης της καταναλωτικής µανίας: Άτοµο: - Να συνειδητοποιήσει ότι η ευτυχία του δεν πηγάζει από την υπερκατανάλωση αλλά από άλλες εστίες: τις σταθερές οικογενειακές σχέσεις, τους αυθεντικούς φίλους, τις τακτικές εξορµήσεις, την τέχνη, τον αθλητισµό κλπ - Η διαµόρφωση της συνείδησης του λογικού αγοραστή εµπορευµάτων. Προς αυτή την κατεύθυνση η κριτική ικανότητα για το διαχωρισµό των περιττών από τα χρήσιµα προϊόντα πρέπει να αναπτυχθεί. - Επίσης, ο έλεγχος της τιµής των αγαθών σε διάφορα καταστήµατα και όχι η απευθείας αγορά τους σίγουρα θα µειώσει τη συχνότητα των βεβιασµένων ψώνιων. - Παράλληλα, η οικολογικοποίηση της σκέψης του ανθρώπου είναι σίγουρο ότι πρέπει να αποτελεί πρώτιστη φροντίδα του καθενός. Υποστηρίζεται ότι η αγορά των φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων πρέπει να γίνει συνήθεια όλων. - Ειδικότερα, ο σηµερινός καταναλωτής πρέπει να είναι ενηµερωµένος και απαιτητικός. Οικογένεια: - Έχει χρέος να προσανατολίζει το παιδί προς ποιοτικές ασχολίες κατά τον ελεύθερο χρόνο του. Για να γίνουµε πιο σαφείς, είναι προτιµότερο να στρέφουν τις µικρές ηλικίες προς την τέχνη παρά να τις προτρέπουν να επισκέπτονται συχνά τα πελώρια πολυκαταστήµατα. Ο εναλλακτικός τρόπος ψυχαγωγίας που προσφέρει το θέατρο, ο κινηµατογράφος, τα µουσεία σίγουρα δηµιουργεί αντιστάσεις στα παιδιά.. - Παράλληλα, οι γονείς οφείλουν γνωρίζουν στο παιδί τις γνήσιες αξίες και να µη θεοποιούν την απαξία: χρήµα. Ο αλτρουισµός, ο εθελοντισµός, η ολιγάρκεια, η οικολογική συνείδηση µπορούν να νοηµατοδοτήσουν τη ζωή των ενηλίκων. - Η οικογένεια µέσω των στάσεων της πρέπει να καταδικάζει τον ωφελισµό, το γρήγορο πλουτισµό, την επίδειξη των αγαθών. - Επίσης, µπορούν να αξιολογούν µε τους ανήλικους ή ενήλικους την ποιότητα των διαφηµίσεων. Κράτος: - Θέσπιση αρχών οι οποίες θα καθορίζουν την ποσότητα και την ποιότητα των τηλεοπτικών διαφηµίσεων. Με αυτό τον τρόπο ενδέχεται να επέλθει περιστολή στην υπερκατανάλωση, η οποία δυστυχώς µέσω των διαφηµιστικών µηνυµάτων ξεκινά από µικρές ηλικίες. - Το Ινστιτούτο Καταναλωτών έχει χρέος να ενηµερώνει τακτικά το καταναλωτικό κοινό µε σκοπό την προστασία του, την αποφυγή του αποπροσανατολισµού του από τις διαφηµίσεις κλπ.
Πνευµατικοί άνθρωποι: - Η πνευµατική ηγεσία µε το έργο της µπορεί και οφείλει να καταδικάζει την πλεονεξία, τον υλικό ευδαιµονισµό, την επιδεικτική στάση του σύγχρονου ατόµου. - Οι πνευµατικοί άνθρωποι είναι αναγκαίο να αγωνιστούν για τη σωστή ιεράρχηση των αξιών. Σχολείο: - Οι καθηγητές καλούνται να σχολιάζουν κάποιες διαφηµίσεις µε τους µαθητές προκειµένου να συνειδητοποιήσουν το παραπλανητικό τους ρόλο - Μέσω της αποτελεσµατικής οργάνωσης του µαθήµατος: «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» µπορούν να συµβάλλουν στη διαµόρφωση οικολογικής συνείδησης των αυριανών καταναλωτών. - Μέσα στη µικρή κοινωνία του σχολείου οι µαθητές µε την κατάλληλη καθοδήγηση των καθηγητών µπορούν να εµπεδώσουν τις αυθεντικές αξίες - Η ανθρωπιστική παιδεία και όχι η χρησιµοθηρική γνώση πρέπει να τεθεί ως προτεραιότητα στο σηµερινό σχολείο. Παγκόσµια ηµέρα καταναλωτή Η Παγκόσµια Ηµέρα Καταναλωτή καθιερώθηκε το 1983 µε απόφαση του ΟΗΕ, σε ανάµνηση µιας οµιλίας του αµερικανού προέδρου Τζον Κένεντι, που έθεσε τις βάσεις του καταναλωτικού κινήµατος. Στις 15 Μαρτίου του 1962 ο Τζον Κένεντι, σε µία µνηµειώδη οµιλία του στο Κογκρέσο, σκιαγράφησε τα τέσσερα βασικά καταναλωτικά δικαιώµατα: Ικανοποίηση των βασικών αναγκών, ασφάλεια, πληροφόρηση και επιλογή. Είπε, µεταξύ άλλων: «Καταναλωτές είµαστε όλοι! Πρόκειται για τη µεγαλύτερη οικονοµική µονάδα, η οποία επηρεάζει, αλλά και επηρεάζεται σχεδόν από κάθε δηµόσια ή ιδιωτική οικονοµική απόφαση. Ο καταναλωτής είναι η µόνη σηµαίνουσα οικονοµική µονάδα, η οποία δεν είναι αποτελεσµατικά οργανωµένη και της οποίας οι απόψεις δεν ακούγονται.»
Βιβλιογραφία Internet. www.arnos.gr www.in.gr www.istologio.gr www.perizitito.gr www.health.gr www.vlioras.gr