ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΕΝ ΟΥΠΗΡΕΣΙΑΚΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ

ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΕΝ ΟΥΠΗΡΕΣΙΑΚΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Ταµουτσέλη K., Πολύζου E. Παιδαγωγική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, 6 Θεσσαλονίκη Email:ktam@eled.auth.gr Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυµα Καβάλας, 66 ράµα Email:epolyzou@yahoo.com ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στα περίπου χρόνια της θεσµοθετηµένης παρουσίας της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΠΕ) στο ελληνικό σχολείο έχουν γίνει επανειληµµένες επιµορφώσεις από διάφορους φορείς, που είχαν µεταξύ των στόχων τους να βοηθήσουν τους εκπαιδευτικούς να αλλάξουν τις παραδοσιακές παιδαγωγικές προσεγγίσεις και διδακτικές τεχνικές σε σύγχρονες ολιστικές προσεγγίσεις για την επίτευξη των στόχων της ΠΕ και της Εκπαίδευσης για τη Βιώσιµη Ανάπτυξη (ΕΒΑ). Στην εργασία αυτή επιχειρήθηκε µια αρχική διερεύνηση της άποψης εκπαιδευτικών πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης: α) για την επίδραση που είχε η συµµετοχή τους στα διαφορετικά θέµατα και τύπους επιµόρφωσης στην: ) αλλαγή του παραδοσιακού τρόπου αντιµετώπισης της διδασκαλίας και µάθησης, ) αλλαγή του ρόλου τους στο σχολείο, ) προώθηση της ΠΕ/ΕΒΑ και της φιλοπεριβαλλοντικής πολιτικής στο σχολείο τους β) για τις προτιµήσεις τους ως προς τον τύπο και τον φορέα επιµόρφωσης. ΕDUCATION FOR SUSTAINABLE DEVELOPMENT, IN SERVICE TEACHER TRAINING AND PROFESSIONAL DEVELOPMENT Τamoutseli K., Polyzou E. School of Education,Aristotle University Thessaloniki, 6 Thessaloniki Email:ktam@eled.auth.gr Technological Educational Institute of Kavala, 66 Drama Email: epolyzou@yahoo.com ΑBSTRACT In the years of established presence of Environmental Education in the Greek school, frequent in service training programs have been carried out by various individuals or institutions with the common purpose, among others: to facilitate teachers to replace traditional educational approaches and teaching methods with contemporary holistic approaches that could better meet the purposes of Environmental Education (EE) and Education for Sustainable Development (ESD). The study presented in this paper explores primary teachers views concerning: a) the impact their participation in diverse types of training programs and on equally diverse topics had in: ) changing the traditional way of viewing teaching and learning, ) changing their role in the school, ) promoting EE/ESD and environmental-friendly policy in their school and b) their preferences as to the type of training program and the institution carrying out the training course

.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συµβολή της εκπαίδευσης στην επίτευξη της βιώσιµης ανάπτυξης συνδέεται µε την ανάγκη για ουσιαστικές αλλαγές στην εκπαίδευση. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (ΠΕ) θεωρήθηκε ως η πιο κατάλληλη καινοτοµία για την προώθηση στα σχολεία της Εκπαίδευσης για την Βιώσιµη Ανάπτυξη (ΕΒΑ). Ήδη από το 987 στην έκθεση Brundtland το κοινό µας µέλλον (WCED 987) τονίζεται η ανάγκη της συµβολής της ΠΕ και της τυπικής αλλά και της άτυπης εκπαίδευσης στη διαδικασία προώθησης της βιώσιµης ανάπτυξης. Παρόµοια αντιµετωπίζεται ο ρόλος της ΠΕ και στη διάσκεψη στο Ρίο το 99 (κεφάλαιο 6 της Ατζέντας ) ή στις διασκέψεις της Θεσσαλονίκης το 997 (UNESCO 997) και του Γιοχάνεσµπουργκ (UNESCO ) και της δεκαετίας της UNESCO για την Εκπαίδευση για τη Βιώσιµη Ανάπτυξη (UNESCO ). Έτσι από τα τέλη της δεκαετίας του 8 η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (ΠΕ) µετασχηµατίζεται σταδιακά και µετεξελίσσεται σε Εκπαίδευση για τη Βιώσιµη Ανάπτυξη, που συνδέεται από πολλούς θεωρητικούς της εκπαίδευσης µε τη σχολική ανάπτυξη, τις ολιστικές σχολικές προσεγγίσεις και την βελτίωση της επίδοσης σε συνδυασµό µε τη συνολική ανάπτυξη των µαθητών (Ταµουτσέλη 9). Η σύνδεση της ΠΕ µε τη βιώσιµη ανάπτυξη, την καθιστά µια εκπαίδευση επαγρύπνησης και εγρήγορσης, που θα αφουγκράζεται τις εξελίξεις στις οποίες συµµετέχει, θα αναστοχάζεται και θα επανεξετάζει κριτικά τις θέσεις και τις πρακτικές της, λαµβάνοντας υπόψη τις αλλαγές που πραγµατοποιούνται (Tillbury & Finn ). Η προώθηση των αλλαγών στην εκπαίδευση για τη βιώσιµη ανάπτυξη και τα βιώσιµα σχολεία συνδέεται µε την κατάλληλη επιµόρφωση και επαγγελµατική ανάπτυξη των εν ενεργεία εκπαιδευτικών, που αφορά στη βελτίωση των γνώσεων και των δεξιοτήτων, που χρειάζονται για τη βελτίωση των επαγγελµατικών τους πρακτικών (Shallcross 6). Μάλιστα, ιδιαίτερη σηµασία έχει η ποιότητα της επαγγελµατικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών έτσι, ώστε η µάθηση να µετατρέπεται σε απαραίτητο συστατικό των παρεµβάσεων που οδηγούν στη σχολική βελτίωση (Fullan 99, Harris ). Τα προγράµµατα που εφαρµόζονται για την ενδοϋπηρεσιακή επιµόρφωση των εκπαιδευτικών αποτελούν ένα πεδίο αναστοχασµού και κριτικής επανεξέτασης και η συζήτηση για την καταλληλότητά τους κατέχει κεντρική θέση τόσο ανάµεσα στους ερευνητές όσο και στους επαγγελµατίες εκπαιδευτικούς. Τα παραδοσιακά προγράµµατα ενδοϋπηρεσιακής επιµόρφωσης, που σχεδιάζονται κεντρικά και υλοποιούνται συγκεντρωτικά, έχουν αποτελέσει θέµατα κεντρικής διαµάχης τα τελευταία χρόνια και έχουν αµφισβητηθεί σε µεγάλο βαθµό από ερευνητές και εκπαιδευτικούς. Η αµφισβήτηση αυτή στηρίχθηκε σε χαρακτηριστικά τους που θεωρήθηκαν ως βασικές αδυναµίες τους όπως: ο περιορισµός της παρεχόµενης επιµόρφωσης σε µικρής διάρκειας εργαστηριακά σεµινάρια ή διαλέξεις, η έλλειψη σαφούς προσανατολισµού και συστηµατικού σχεδιασµού, η αποσπασµατικότητα, η απουσία συνοχής και συνέχειας και, τέλος, η αποτυχία σύνδεσης της θεωρίας µε την πράξη (Hoban & Erickson ). Για πολλούς ερευνητές τα προγράµµατα συνεχούς επαγγελµατικής ανάπτυξης (ΣΕΑ) µοιάζουν να στερούνται οποιουδήποτε οργανωτικού σχεδίου που να τοποθετεί στο επίκεντρο τη µάθηση και χαρακτηρίζονται από αδυναµία να προάγουν βιώσιµη επαγγελµατική µάθηση και συχνά αποτυγχάνουν στο να αλλάξουν τον τρόπο διδασκαλίας. Η εφαρµογή της συγκεντρωτικής µορφής επιµόρφωσης, από την κορυφή προς την βάση, για την υποστήριξη της ολιστικής σχολικής ανάπτυξης στην ΠΕ/ΕΒΑ έχει αποδειχθεί ένα µοντέλο επιµόρφωσης µε σοβαρές αδυναµίες (Shallcross 6). Οι συγκεντρωτικές προσεγγίσεις ανταποκρίνονται σε µια αλλαγή που καθοδηγείται από εξωτερικούς φορείς και δεν µπορούν να λάβουν υπόψη την επίδραση της λειτουργίας του σχολείου στην αλλαγή, ούτε τους τρόπους που θα εξασφαλίσουν στους εκπαιδευτικούς του σχολείου την ικανότητα να διαχειριστούν την αλλαγή µέσα στις ειδικές συνθήκες του δικού τους σχολείου (Fullan 99). Για την βελτίωση της κατάστασης προτείνεται από διάφορους ερευνητές οργάνωση

της επαγγελµατικής ανάπτυξης του εκπαιδευτικού µε τρόπο που να παρέχει ευκαιρίες για άµεση και βιώσιµη εφαρµογή στην πράξη, παρακολούθηση των εφαρµοζόµενων πρακτικών στη τάξη, συνεργασία και εκπαίδευση σε δεξιότητες έρευνας (Harris ). Στην Ελλάδα έχουν υλοποιηθεί τα τελευταία χρόνια πολλά προγράµµατα ενδοϋπηρεσιακής επιµόρφωσης στην ΠΕ/ΕΒΑ µε βάση το συγκεντρωτικό µοντέλο µε συγχρηµατοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ Ι και ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ και µε φορείς υλοποίησης τα Πανεπιστήµια. Τα προγράµµατα αυτά χαρακτηρίζονται από αποσπασµατικότητα και έλλειψη συνοχής. Έχει επίσης υλοποιηθεί µεγάλος αριθµός επιµορφώσεων υπό µορφή σεµιναρίων µικρής διάρκειας και υπό µορφή ηµερίδων από Κέντρα και Υπευθύνους Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και έχουν εγκριθεί από το ΥΠΕΠΘ συµµετοχές εκπαιδευτικών σε συνέδρια Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης κυρίως στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Η συµβολή αυτών των επιµορφώσεων στην επαγγελµατική ανάπτυξη των συµµετεχόντων και στην προώθηση ολιστικών προσεγγίσεων στην ΠΕ/ΕΒΑ, καθώς και ο βαθµός ανταπόκρισης στις επιθυµίες και προσδοκίες των συµµετεχόντων από τους ίδιους τους συµµετέχοντες δεν έχει αποτελέσει ιδιαίτερο αντικείµενο έρευνας. Εξαίρεση µία πρόσφατη έρευνα του Ο.Ε.Π.Ε.Κ. που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της ενέργειας... του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ µε φορέα υλοποίησης την Εuricon (8). Στην έρευνα αυτή συµµετείχαν 77 εκπαιδευτικοί και καταγράφηκαν στοιχεία που προβάλλουν την προτίµηση των εκπαιδευτικών όσο αφορά τους φορείς επιµόρφωσης στην ΠΕ καθώς και τη χρονική διάρκεια της επιµόρφωσης. Με την παρούσα έρευνα επιχειρείται µια διερεύνηση των απόψεων των εκπαιδευτικών για: α) τη µορφή της επιµόρφωσης στην ΠΕ/ΕΒΑ που κρίνουν ως πιο κατάλληλη β) τα θέµατα επιµόρφωσης που θεωρούν πιο κατάλληλα και γ) αξιολόγηση από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς της σχετικής επίδρασης που είχαν τα διαφορετικά θέµατα στα οποία επιµορφώθηκαν και οι διαφορετικές επιµορφώσεις σε σύνδεση µε το φορέα επιµόρφωσης στο να αλλάξουν: τον παραδοσιακό τρόπο αντιµετώπισης της διδασκαλίας και µάθησης, το ρόλο τους στο σχολείο, τη συµµετοχή τους στην προώθηση της ΠΕ/ΕΒΑ και της περιβαλλοντικής διαχείρισης στο σχολείο τους, όλα ιδιαίτερα σηµαντικά πεδία για τη µετάβαση προς το βιώσιµο σχολείο και τις ολιστικές σχολικές προσεγγίσεις στην ΠΕ/ΕΒΑ. H προσθήκη στην έρευνα της µελέτης του βαθµού προτίµησης των συµµετεχόντων ως προς τα θέµατα των επιµορφώσεων που παρακολούθησαν έγινε επειδή στις αιτίες της αποτυχίας της επιµόρφωσης για ΕΑ των εκπαιδευτικών καταγράφονται εκτός από το συγκεντρωτικό χαρακτήρα, η επιλογή θεµάτων που δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες και επιθυµίες των επιµορφούµενων (Fullan,99). Τα ευρήµατα της έρευνας αυτής, παρότι βασίζονται σε µικρό αριθµητικά και γεωγραφικά δείγµα, µπορούν να συνεισφέρουν στην αποτύπωση του βαθµού επιτυχίας της παρεχόµενης ενδοϋπηρεσιακής επιµόρφωσης στην ΠΕ/ΕΒΑ στη χώρα µας. Σε συνδυασµό µάλιστα µε τα δεδοµένα µιας ευρύτερης αριθµητικά και γεωγραφικά έρευνας, θα µπορούσαν να ληφθούν υπόψη στο σχεδιασµό της πολιτικής για ενδοϋπηρεσιακή επιµόρφωση των εκπαιδευτικών στην ΠΕ/ΕΒΑ..Η ΕΡΕΥΝΑ Το δείγµα της έρευνας απετέλεσαν εκπαιδευτικοί από συγκεκριµένη γεωγραφική περιοχή (από τους Νοµούς Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Πέλλας και Πιερίας). Κριτήριο επιλογής ήταν η δυνατότητα των ερευνητριών για πρόσβαση και συνεργασία. Η αποστολή των ερωτηµατολογίων έγινε ηλεκτρονικά. Τόσο η αποστολή όσο και η συλλογή των ερωτηµατολογίων έγινε από τους Υπεύθυνους Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης των Σχέση µε µαθητές, ανάπτυξη συνεργασιών µε τους άλλους εκπαιδευτικούς, ανάληψη πρωτοβουλιών σε θέµατα λειτουργίας και διαχείρισης του σχολείου και ανάπτυξη συνεργασιών µε την τοπική κοινωνία και τους γονείς

αντίστοιχων Νοµών που έκαναν και την επιλογή του δείγµατος από εκπαιδευτικούς σχολείων των γεωγραφικών περιοχών ευθύνης τους. Ένα κριτήριο για την επιλογή του δείγµατος ήταν η προηγούµενη συµµετοχή σε προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, σε προγράµµατα ενδοϋπηρεσιακής επιµόρφωσης και η εκδήλωση πρόθεσης συµµετοχής στην έρευνα. Η έρευνα πραγµατοποιήθηκε την περίοδο Ιανουαρίου-Μαρτίου του 9. Το συνολικό δείγµα της έρευνας ήταν 66 εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης. Η επιλογή εκπαιδευτικών µόνο από την πρωτοβάθµια έγινε µε κριτήριο το πεδίο ενδιαφέροντος των ερευνητριών. Ακολουθήθηκε το αιτιολογικό σχέδιο έρευνας µε τεχνική συλλογής πληροφοριών την απευθείας επικοινωνία µε ερωτηµατολόγια κλειστού τύπου. Επιλέχθηκε η µέθοδος ερωτηµατολογίου για τη δυνατότητα γρήγορης συγκέντρωσης δεδοµένων από µεγάλη οµάδα (Παρασκευόπουλος 99). Η επιλογή των κλειστού τύπου ερωτηµατολογίων έγινε γιατί συµπληρώνονται εύκολα και δεν θέλουν πολύ χρόνο συµπλήρωσης, ώστε να διευκολύνεται η συµµετοχή των αποδεκτών. Το ερωτηµατολόγιο περιείχε οµάδες ερωτήσεων και παρουσίαζε ένα βαθµό δυσκολίας δεδοµένου ότι οι εκπαιδευτικοί καλούνταν να ιεραρχήσουν επιλογές ανάµεσα σε µεγάλο αριθµό επιλογών, που κυµαίνονταν από ως. Η µία οµάδα ερωτήσεων περιλάµβανε πίνακα µε 7 διαφορετικές µορφές ενδοϋπηρεσιακής επιµόρφωσης. Οι εκπαιδευτικοί καλούνταν να επιλέξουν µε αξιολογική σειρά ιεραρχώντας από το (µικρότερη κλίµακα προτίµησης) ως το ( µέγιστη κλίµακα προτίµησης) τις πέντε καλύτερες µορφές σύµφωνα µε την άποψή τους. Στη δεύτερη οµάδα καταγράφονταν σε πίνακα θέµατα επιµόρφωσης από τα οποία και πάλι οι εκπαιδευτικοί καλούνταν να επιλέξουν µε αξιολογική σειρά από το ως το. Η τρίτη οµάδα ερωτήσεων περιλάµβανε πίνακα µε κοινά µε τη δεύτερη οµάδα θέµατα επιµόρφωσης που οι εκπαιδευτικοί καλούνταν να επιλέξουν ιεραρχώντας από το (µικρότερη κλίµακα προτίµησης) ως το ( µέγιστη κλίµακα προτίµησης) σε τρεις διαφορετικές στήλες. Η κατάταξη έγινε µε κριτήριο τη συµβολή τους: α) στην αλλαγή του παραδοσιακού µοντέλου διδασκαλίας β) στην αλλαγή του ρόλου των εκπαιδευτικών στο σχολείο και της σχέσης τους µε τους µαθητές γ) στην προώθηση της ΠΕ/ΕΒΑ και της φιλοπεριβαλλοντικής διαχείρισης στο σχολείο. Η τέταρτη οµάδα ερωτήσεων περιλάµβανε πίνακα µε διαφορετικούς φορείς επιµόρφωσης και οι εκπαιδευτικοί καλούνταν να αξιολογήσουν τη συµβολή της συµµετοχής τους σε κάθε φορέα επιµόρφωσης στο να: α) αλλάξουν το παραδοσιακό µοντέλο στη διδασκαλία β) αλλάξουν τη σχέση µε τους µαθητές και το ρόλο τους στο σχολείο γ) προωθήσουν την ΠΕ/ΕΒΑ και τη φιλοπεριβαλλοντική διαχείριση στο σχολείο τους. Πριν από την αποστολή των ερωτηµατολογίων στο δείγµα της έρευνας έγινε πιλοτική εφαρµογή, αξιολόγηση και βελτίωση των ερωτήσεων από τη συντάκτρια και υπεύθυνη της έρευνας σε µικρή οµάδα εκπαιδευτικών του ιδασκαλείου ηµήτρης Γληνός, οι οποίοι παρακολουθούσαν το µάθηµα της ΠΕ/ΕΒΑ..ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Για την επεξεργασία των δεδοµένων χρησιµοποιήθηκε το πρόγραµµα Microsoft Excel. Με βάση τα δεδοµένα προκύπτει ότι ανάµεσα στις µορφές επιµόρφωσης που ανταποκρίνονται περισσότερο στις επιθυµίες των εκπαιδευτικών στην πρώτη θέση βρίσκεται η µεγάλης διάρκειας επιµόρφωση µε εκπαιδευτική άδεια, µε αξιολόγηση και αναγνωρισµένο πιστοποιητικό (ΜΟ προτίµησης,7). Η επιλογή αυτή µπορεί να ερµηνευτεί λόγω ανταγωνισµού στην επαγγελµατική εξέλιξη, αλλά και µε βάση την επιθυµία των εκπαιδευτικών να συνδυάσουν την επιµόρφωση µε άλλες υποχρεώσεις όπως οικογένεια κλπ., καθώς και µε βάση την ανάγκη να διαθέτουν περισσότερο χρόνο για µάθηση δυνατότητα που δεν επιτρέπουν τα αποσπασµατικά και χωρίς συνέχεια και συνοχή προγράµµατα

επιµόρφωσης, τα οποία σύµφωνα µε τον Fullan, (99, 99) είναι περιορισµένης αποτελεσµατικότητας, γιατί δεν δίνουν τον απαραίτητο χρόνο για µάθηση και δεν έχουν σταθερό προσανατολισµό. εύτερη στη σειρά προτίµησης βρίσκεται η ενδοσχολική επιµόρφωση από εξωτερικό και ακολούθως από εσωτερικό επιµορφωτή-πολλαπλασιαστή µε µέσο όρο βαθµού προτίµησης αντίστοιχα M.O., και M.O,. Στη συνέχεια εµφανίζεται η επιµόρφωση µε χρήση διαδικτύου και αναγνωρισµένο πιστοποιητικό (ΜΟ,9) και η επιµόρφωση σε σεµινάρια (ΜΟ,67). Ακολουθεί η επιµόρφωση µέσω διαδικτύου χωρίς πιστοποιητικό. Πινάκας. Βαθµός προτίµησης τύπων ενδοϋπηρεσιακής επιµόρφωσης βαθµού προτίµησης,7,,9,,67,, Τύπος επιµόρφωσης Επιµόρφωση µεγάλης διάρκειας συνεχόµενη (µε εκπαιδευτική άδεια), µε αξιολόγηση και αναγνωρισµένο πιστοποιητικό Επιµόρφωση µεγάλης διάρκειας µε συνεχές πρόγραµµα που ολοκληρώνεται τµηµατικά (part time), εκτός ωραρίου εργασίας χωρίς αξιολόγηση και χωρίς αναγνωρισµένο πιστοποιητικό Eπιµόρφωση συνεχόµενη εξ αποστάσεως, µε χρήση και του διαδικτύου µε αξιολόγηση και αναγνωρισµένο πιστοποιητικό Επιµόρφωση που ολοκληρώνεται τµηµατικά (part time), εξ αποστάσεως, µε χρήση και του διαδικτύου χωρίς αξιολόγηση και χωρίς αναγνωρισµένο πιστοποιητικό Επιµόρφωση σε συνέδρια και σεµινάρια - ηµέρες ιαρκής επιµόρφωση/υποστήριξη ενδοσχολική, από εξωτερικό επιµορφωτή/υπεύθυνο ΠΕ κλπ ιαρκής επιµόρφωση/υποστήριξη ενδοσχολική, από εσωτερικό επιµορφωτή/εκπαιδευτικό του σχολείου που λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής Η ενδοσχολική επιµόρφωση κατέχει σηµαντική θέση, γιατί φαίνεται να ανταποκρίνεται στην αγωνία των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης να µπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις διαρκώς µεταβαλλόµενες απαιτήσεις του δηµοτικού σχολείου [έρευνα του ΟΕΠΕΚ (8) καταγράφει ένα ποσοστό πάνω από % των ερωτηθέντων εκπαιδευτικών να επιλέγει την επιµόρφωση «όταν υπάρχει ανάγκη» και «όταν έχει µεταβολή στα εκπαιδευτικά καθήκοντα»]. Η επιλογή της επιµόρφωσης εξ αποστάσεως µε χρήση του διαδικτύου µε ή χωρίς έγκυρο πιστοποιητικό κατέχει υψηλό βαθµό προτίµησης που µπορεί να ερµηνευτεί µε βάση το γεγονός ότι µεγάλος αριθµός εκπαιδευτικών της πρωτοβάθµιας έχει παρακολουθήσει τα τελευταία χρόνια επιµόρφωση στη χρήση των νέων τεχνολογιών, υπάρχει πλούσιο εκπαιδευτικό ψηφιακό υλικό στην ΠΕ και η επιµόρφωση αυτή δεν είναι δεσµευτική ως προς τον χρόνο παρακολούθησης γεγονός που επιτρέπει το συνδυασµό της µε τις άλλες υποχρεώσεις των συµµετεχόντων. Αναφορικά µε τα θέµατα ενδοϋπηρεσιακής επιµόρφωσης (Πίνακας ) προηγούνται ως προς το βαθµό προτίµησης η διαχείριση αλλαγών στο σχολείο (ΜΟ βαθµού προτίµησης,67) και ακολουθούν κατά φθίνουσα σειρά η εκπαίδευση για το µέλλον (Μ.Ο,), η περιβαλλοντική ηθική (ΜΟ,), τα θέµατα οικολογίας (,), η αξιολόγηση στην ΠΕ (,8), η µελέτη καλών εφαρµογών της ΠΕ στα σχολεία (,8),τα περιβαλλοντικά προβλήµατα (,) και η περιβαλλοντική διαχείριση του σχολείου (,).

Πίνακας. Προτίµηση σε θέµατα ενδοϋπηρεσιακής επιµόρφωσης,9,,67,8,8,,,,,6,8,,6, Τύπος επιµόρφωσης ΠΕ και νέες τεχνολογίες Αξιολόγηση στην Π.Ε Σύνδεση ΠΕ µε το αναλυτικό πρόγραµµα Περιβαλλοντική ηθική Περιβαλλοντικά προβλήµατα ιαχείριση της αλλαγής στο σχολείο Εκπαίδευση σε αξίες Πράσινες τεχνολογίες Μελέτη καλών εφαρµογών της ΠΕ σε σχολεία Εκπαίδευση για το µέλλον Περιβαλλοντική διαχείριση των σχολείων ιδακτικές τεχνικές στην ΠΕ Εκπαίδευση σε ειδικά θέµατα περιβάλλοντος Θέµατα οικολογίας Για να ανταποκριθούν οι εκπαιδευτικοί στις νέες δεξιότητες που απαιτεί η εφαρµογή της ΠΕ επιλέγουν την ενδοσχολική επιµόρφωση. Όπως υποστηρίζει ο Shallcross (). η ενδοσχολική επιµόρφωση ανταποκρίνεται περισσότερο στην εστιασµένη στο σχολείο επαγγελµατική ανάπτυξη και έχει περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας στο βαθµό που µπορεί να συνδέσει τη θεωρία µε τη ζωντανή κοινωνική πραγµατικότητα του σχολείου και της σχολικής τάξης. Η ενδοσχολική επιµόρφωση για να προάγει την ΠΕ/ΕΒΑ θα πρέπει να είναι προσαρµοσµένη στο σχολείο και σχετική µε τις ανάγκες των εκπαιδευτικών του σχολείου και των υπολοίπων µελών της σχολικής κοινότητας. Η εστιασµένη στο σχολείο επαγγελµατική ανάπτυξη θα βοηθήσει τα σχολεία να επιλύσουν πολλά από τα προβλήµατά τους, γεγονός µε ιδιαίτερη σηµασία για την ΠΕ/ΕΒΑ (Ηewton 988). Ο ψηλός βαθµός προτίµησης της ενδοσχολικής επιµόρφωσης µπορεί να ερµηνευτεί και µε βάση την άποψη του Fullan (99) ότι η αποτυχία της συγκεντρωτικής επιµόρφωσης των εκπαιδευτικών οφείλεται και στη µη συνέχιση της υποστήριξης των ιδεών που εισάγονται µέσω της επιµόρφωσης, στη µη αξιολόγησή τους, και στην παραµέληση της συνεκτίµησης της επιρροής των διαφορετικών συνθηκών δουλειάς στα διαφορετικά σχολεία. Όσο αφορά την αξιολόγηση της συµβολής των διαφόρων θεµάτων επιµόρφωσης στην αλλαγή του παραδοσιακού µοντέλου διδασκαλίας (Πίνακας ) ανάµεσα στα πέντε () επικρατέστερα πεδία προηγείται η µελέτη καλών εφαρµογών της ΠΕ στα σχολεία (ΜΟ,8), ακολουθούµενη µε µικρή διαφορά από την εκπαίδευση σε αξίες (ΜΟ,67), τα περιβαλλοντικά προβλήµατα (ΜΟ,6), την εκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (MO,) και τις διδακτικές τεχνικές στην ΠΕ (ΜΟ,9). Οι µελέτες περίπτωσης καλών εφαρµογών βρίσκονται στην κορυφή της αξιολόγησης τόσο ως προς τη συµβολή στην αλλαγή του παραδοσιακού µοντέλου διδασκαλίας (Πίνακας ), όσο και ως προς την αλλαγή του ρόλου των εκπαιδευτικών στο σχολείο (Πίνακας ) και την προώθηση της ΠΕ και της φιλοπεριβαλλοντικής πολιτικής στα σχολεία (Πίνακας ). Κατέχουν επίσης πρώτη θέση στην προτίµηση θεµάτων επιµόρφωσης. Η κατάταξη αυτή ερµηνεύεται µε βάση τις απόψεις των ειδικών που γενικά θεωρούν τις καλές εφαρµογές ως ιδιαίτερα χρήσιµες στην επιµόρφωση, γιατί συνδυάζουν τις θεωρητικές γνώσεις και αρχές µε τη γνώση που είναι σχετική µε το πλαίσιο εφαρµογής της και η οποία µπορεί να αναλυθεί µέσα από τα φίλτρα της θεωρίας και της προσωπικής εµπειρίας.

Πίνακας. Θέµα επιµόρφωσης και αλλαγή µοντέλου διδασκαλίας,,67,,8,9,,8,,6,9,,88,, Θέµα επιµόρφωσης ΠΕ και νέες τεχνολογίες Αξιολόγηση στην Π.Ε Σύνδεση ΠΕ µε το αναλυτικό πρόγραµµα Περιβαλλοντική ηθική Περιβαλλοντικά προβλήµατα ιαχείριση της αλλαγής στο σχολείο Εκπαίδευση σε αξίες Πράσινες τεχνολογίες Μελέτη καλών εφαρµογών της ΠΕ σε σχολεία Εκπαίδευση για το µέλλον Περιβαλλοντική διαχείριση των σχολείων ιδακτικές τεχνικές στην ΠΕ Εκπαίδευση σε ειδικά θέµατα περιβάλλοντος Θέµατα οικολογίας Μέσα από µια προσεκτική ερµηνεία, που θα λάβει υπόψη της τη θεωρία, τις προσωπικές προτιµήσεις, την προσωπική τους εµπειρία ή και τη σύγκριση της δικής τους εµπειρίας µε αυτή που παρουσιάζεται στην µελέτη περίπτωσης (Cassel and Giddens, 99), οι εκπαιδευτικοί µπορούν να κρίνουν ποια στοιχεία από τη µελέτη περίπτωσης µπορούν να προσαρµόσουν κατάλληλα στο σχολείο τους και να αποφύγουν την άκριτη αντιγραφή ή τη µη προσαρµογή, που συχνά ευθύνονται για την αποτυχία πολλών καινοτοµιών. Πίνακας. Θέµα επιµόρφωσης και αλλαγή ρόλου στο σχολείο,6,8,,9,,8,,,6,78,,9,8, Θέµα επιµόρφωσης ΠΕ και νέες τεχνολογίες Αξιολόγηση στην Π.Ε Σύνδεση ΠΕ µε το αναλυτικό πρόγραµµα Περιβαλλοντική ηθική Περιβαλλοντικά προβλήµατα ιαχείριση της αλλαγής στο σχολείο Εκπαίδευση σε αξίες Πράσινες τεχνολογίες Μελέτη καλών εφαρµογών της ΠΕ σε σχολεία Εκπαίδευση για το µέλλον Περιβαλλοντική διαχείριση των σχολείων ιδακτικές τεχνικές στην ΠΕ Εκπαίδευση σε ειδικά θέµατα περιβάλλοντος Θέµατα οικολογίας

Πίνακας. Θέµα επιµόρφωσης και προώθηση φιλοπεριβαλλοντικής πολιτικής στο σχολείο,,,,,88,,,6,76,69,6,,67,8 ΠΕ και νέες τεχνολογίες Αξιολόγηση στην Π.Ε Σύνδεση ΠΕ µε το αναλυτικό πρόγραµµα Περιβαλλοντική ηθική Περιβαλλοντικά προβλήµατα ιαχείριση της αλλαγής στο σχολείο Εκπαίδευση σε αξίες Θέµα επιµόρφωσης Πράσινες τεχνολογίες Μελέτη καλών εφαρµογών της ΠΕ σε σχολεία Εκπαίδευση για το µέλλον Περιβαλλοντική διαχείριση των σχολείων ιδακτικές τεχνικές στην ΠΕ Εκπαίδευση σε ειδικά θέµατα περιβάλλοντος Θέµατα οικολογίας Αναφορικά µε την αξιολόγηση των θεµάτων επιµόρφωσης ως προς τη συµβολή τους στην αλλαγή του ρόλου των εκπαιδευτικών στο σχολείο (Πίνακας ) οι καλές εφαρµογές ΠΕ στα σχολεία προηγούνται µε ΜΟ βαθµού προτίµησης,9, ακολουθούµενες από την εκπαίδευση για το µέλλον (ΜΟ,8), τις διδακτικές τεχνικές στην ΠΕ (ΜΟ,78), τα περιβαλλοντικά ζητήµατα (ΜΟ,6) και την περιβαλλοντική διαχείριση των σχολείων (ΜΟ,). Πίνακας 6. Φορέας επιµόρφωσης και αλλαγή µοντέλου διδασκαλίας,,6,,7,67 Φορέας απασχόλησης Επιµόρφωση σε σεµινάρια σε ΚΠΕ Επιµόρφωση σε σεµινάρια από Υπεύθυνους Επιµόρφωση µε κεντρική οργάνωση από πρόγραµµα του ΥΠΕΠΘ Επιµόρφωση σε συνέδρια Επιµόρφωση ενδοσχολική, από εξωτερικό επιµορφωτή/υπεύθυνο ΠΕ κλπ Για την προώθηση της ΠΕ και της φιλοπεριβαλλοντικής πολιτικής στα σχολεία αξιολογούνται κατά σειρά σπουδαιότητας η µελέτη καλών εφαρµογών ΠΕ στα σχολεία (ΜΟ,), τα περιβαλλοντικά προβλήµατα (ΜΟ,76), οι διδακτικές τεχνικές στην ΠΕ (ΜΟ,69), η εκπαίδευση για το µέλλον (ΜΟ,) και οι πράσινες τεχνολογίες (ΜΟ,). Όσο αφορά την αξιολόγηση του φορέα επιµόρφωσης για την αλλαγή του µοντέλου διδασκαλίας (Πίνακας 6) προηγούνται τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΚΠΕ (ΜΟ

,) ακολουθούµενα από τα σεµινάρια των υπευθύνων ΠΕ (ΜΟ,6), την επιµόρφωση σε συνέδρια (ΜΟ,7) µε µικρή διαφορά από την ενδοσχολική επιµόρφωση (ΜΟ,67) και τελευταία την επιµόρφωση σε προγράµµατα µε κεντρική οργάνωση από το ΥΠΕΠΘ (ΜΟ,). Τα ΚΠΕ και οι Υπεύθυνοι ΠΕ υλοποιούν βραχύχρονα προγράµµατα εξειδικευµένης, θεµατικής και στοχευµένης επιµόρφωσης, που φαίνεται να ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες των εκπαιδευτικών. Αντίθετα, η µικρή εµπειρία σε ενδοσχολικές επιµορφώσεις φαίνεται να επηρεάζει τη χαµηλότερη αξιολόγησή τους. Η ίδια κατάταξη ισχύει και στην αξιολόγηση του φορέα επιµόρφωσης (ΚΠΕ, Υπεύθυνοι Π.Ε., Ενδοσχολική Επιµόρφωση) ως προς τη συµβολή τους στην αλλαγή του ρόλου στο σχολείο και στην προώθηση της ΠΕ και της φιλοπεριβαλλοντικής πολιτικής του σχολείου (Πίνακες 7 & 8). Πίνακας 7. Φορέας επιµόρφωσης και αλλαγή ρόλου στο σχολείο,6,7,,,7 Φορέας απασχόλησης Επιµόρφωση σε σεµινάρια σε ΚΠΕ Επιµόρφωση σε σεµινάρια από Υπεύθυνους Επιµόρφωση µε κεντρική οργάνωση από πρόγραµµα του ΥΠΕΠΘ Επιµόρφωση σε συνέδρια Επιµόρφωση ενδοσχολική, από εξωτερικό επιµορφωτή/υπεύθυνο ΠΕ κλπ Πίνακας 8. Φορέας επιµόρφωσης και προώθηση ΠΕ/ΕΒΑ και φιλοπεριβαλλοντικής πολιτικής στο σχολείο,,68,69,7,6 Φορέας απασχόλησης Επιµόρφωση σε σεµινάρια σε ΚΠΕ Επιµόρφωση σε σεµινάρια από Υπεύθυνους Επιµόρφωση µε κεντρική οργάνωση από πρόγραµµα του ΥΠΕΠΘ Επιµόρφωση σε συνέδρια Επιµόρφωση ενδοσχολική, από εξωτερικό επιµορφωτή/υπεύθυνο ΠΕ κλπ

.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μέσα από την επεξεργασία και ανάλυση των δεδοµένων της έρευνας µπορούµε να συµπεράνουµε ότι τα κριτήρια που βαρύνουν στην επιλογή του τύπου επιµόρφωσης στην ΠΕ είναι ) η διάρκεια ) η συνέχεια και ) το έγκυρο πιστοποιητικό µε αξιολόγηση, γιατί ανταποκρίνονται όχι µόνο στην επαγγελµατική ανάπτυξη, αλλά και στην ανάγκη για επαγγελµατική εξέλιξη που είναι έντονη στις σηµερινές ανταγωνιστικές συνθήκες. Η ενδοσχολική επιµόρφωση, έχει πλεονεκτήµατα που αξιολογούνται θετικά από τους εκπαιδευτικούς. Θα πρέπει να ενισχυθεί θεσµικά, γιατί µπορεί να υποστηρίξει τις νέες ιδέες που εισάγονται µέσω της επιµόρφωσης, να τις αξιολογήσει και να λάβει υπόψη την επίδραση που έχουν στον εκπαιδευτικό οι διαφορετικές συνθήκες εργασίας στα διαφορετικά σχολεία. Η επιµόρφωση εξ αποστάσεως χρειάζεται να συνδυαστεί µε επιµορφώσεις πάνω στους Η/Υ. Οι καλές εφαρµογές κρίνονται πολύ αποτελεσµατικές από τους εκπαιδευτικούς και θα πρέπει να χρησιµοποιούνται στις επιµορφώσεις, γιατί συνδυάζουν τις θεωρητικές γνώσεις και αρχές µε τη γνώση στο πεδίο, η οποία µπορεί να αναλυθεί µέσα από τα φίλτρα της θεωρίας και της προσωπικής εµπειρίας του κάθε επιµορφούµενου εκπαιδευτικού. Οι διδακτικές τεχνικές κρίνονται επίσης ως σηµαντικό πεδίο επιµόρφωσης στην ΠΕ και θα πρέπει να τους δοθεί κεντρική θέση στις επιµορφώσεις ειδικά στο βαθµό που αξιολογούνται µε ψηλό βαθµό ως προς τη συµβολή σε αλλαγές του παραδοσιακού µοντέλου στη διδασκαλία, του ρόλου των εκπαιδευτικών στο σχολείο και προώθηση της ΠΕ/ΕΒΑ και της φιλοπεριβαλλοντικής πολιτικής του σχολείου. Τα περιβαλλοντικά ζητήµατα κατέχουν υψηλή θέση στην κλίµακα αξιολόγησης τόσο ως πεδία επιµόρφωσης αλλά και ως θέµατα µε σηµαντικό βαθµό επιρροής στον εκπαιδευτικό για την προώθηση της ΠΕ και της φιλοπεριβαλλοντικής πολιτικής στο σχολείο, καθώς και για την αλλαγή του ρόλου του στο σχολείο. Η γνώση των περιβαλλοντικών θεµάτων φαίνεται να ενισχύει τον εκπαιδευτικό να αναλάβει πρωτοβουλίες στο σχολείο τόσο σε θέµατα εκπαιδευτικά όσο και σε θέµατα περιβάλλοντος. Κρίνεται σκόπιµο, εποµένως, να αποτελέσουν κεντρικό θέµα στις επιµορφώσεις µαζί µε τις διδακτικές τεχνικές και τις νέες τεχνολογίες. Η ανάδειξη των Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και των Υπευθύνων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ως πιο σηµαντικών φορέων επιµόρφωσης θα πρέπει να οδηγήσει σε λήψη µέτρων που θα ενισχύσουν το ρόλο τους. Η κατάταξη των κεντρικών επιµορφώσεων που έχουν υλοποιηθεί κυρίως από Πανεπιστήµια στην τελευταία βαθµίδα αξιολόγησης, συµφωνεί µε δεδοµένα ερευνών για την χαµηλή αποτελεσµατικότητα των συγκεντρωτικά οργανωµένων επιµορφώσεων. Η κατάταξη αυτή θα µπορούσε να προβληµατίσει το ΥΠΕΠΘ και θα ήταν χρήσιµο να ληφθεί υπόψη στις µελλοντικές δράσεις επιµόρφωσης που σχεδιάζει στα πλαίσια του ΕΣΠΑ για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Cassel, P. and Giddens, A.(99) The Giddens reader, Basingstoke, Macmillan EURICON E.Π.Ε.(8) Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Ο.Ε.Π.Ε.Κ, ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ Fullan, M.G. (99) The New Meaning of Educational Change, London: Cass Fullan, M.G. (99) Successful School Improvement The Implementation Perspective and Beyond, Buckingham, Open University Press Fullan, M.G. (99) The limits and potential of professional development, Professional Development in Education: New paradigms and practices, (eds T.R. Guskey and M. Huberman), New York, Teachers College Press

Ηewton (988). School focused Staff Development:Guidelines for Policy Makers, Lewes, Palmer Press Harris, A. and Chapman, C. () Effective Leadership in Schools Facing Challenging Circumstances, Nottingham, National College for School Leadership Hoban, G.F. and Erickson, G. () Dimensions of learning for long-term professional development:comparing approaches from education, business and medical contexts Journal of In-ServiceEducation,() Παρασκευόπουλος, Ι.(99) Μεθοδολογία Επιστηµονικής Έρευνας, τοµ.β Shallcross, T. (ed) () School Development Through Whole School Approaches to Sustainability Education: The SEEPS Project, Manchester, Manchester Metropolitan University Tαµουτσέλη, Κ. (9) ηµιουργώντας Βιώσιµα Σχολικά Περιβάλλοντα (επιµ), Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο Tillbury, D., R. Stevensin, J. Finn, and D. Schreuder () Education and Sustainable Development:Responding to the Global Challenge, IUCN, Gland, Switzerland &Cambridge UNESCO () United Nations Decade of Education for Sustainable Development - : Draft International Implementation Scheme, Paris,UNESCO UNESCO (99) United Nations Conference on Environment and Development:Agenda, Eλβετία,UNESCO UNESCO (997) Educating for a Sustainable Future:A Transdisciplinary Vision for Concerted Action, International Conference on Environmenta and Society, Θεσσαλονίκη, 8- εκεµβρίου 997 UNESCO () Education for Sustainability From Rio to Johanensburg:Lessons learnt from Decade of Commitment, Paris,UNESCO WCED, (987) Our common future Oxford, Oxford University Press