Ζ Ηζηνξία ηνπ ακπειηνύ

Γεληθό Λύθεην Δπδήινπ Ηθαξίαο Σάμε: Α Λπθείνπ Σχολικό ζτοσ: 2012-2013, β τετράμθνο Ερευνθτικι Εργαςία: «Από το αμπέλι ςτο κραςί και ςτα προιόντα τουσ» Ζ Ηζηνξία ηνπ ακπειηνύ 0 Μαζεηέο: Άληα Γεκίλε Γηάλλεο Σπλαγξίδεο Δηξήλε Φνύζθα Τζαπαιηάξε Καηεξίλα Μνπγγνύ Πεξηθιήο Γεξάθεο Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο: Βαζίιεο Λνπθάο

Περιετόμενα Δηζαγσγηθό εκείσκα...2 Πεξίιεςε.....3 Μεζνδνινγία.. 4 Ση είλαη ην ακπέιη;. 5 Από πόηε ν άλζξσπνο θαιιηεξγεί ην ακπέιη;.....7 Το αμπέλι ζηην αρταιόηηηα..8 Θεόο Γηόλπζνο...9 Μπζνινγία....10 Σν ηειεηνπξγηθό ηνπ πκπνζίνπ......11 Ση ήηαλ ν θόηηαβνο....13 Το αμπέλι ζηη θρηζκεία.. 14 Άγηνο ησλ ακπεινπξγώλ... 15 Το αμπέλι και ηο κραζί ζηην Ικαρία.17 Πξάκλεηνο Οίλνο...18 Φεθηδσηό Πάθνπ...20 Εεη ν Γηόλπζνο αθόκα ζηελ Ηθαξία...22 Το αμπέλι μέζα από ηην παράδοζη...25 Σν ακπέιη ζηελ πνίεζε 27 πκπεξάζκαηα..28 Πεγέο & επραξηζηίεο...29 Θεαηξηθό Κείκελν....31 1

Διζαγφγικό ημείφμα ηα πιαίζηα ηεο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο ηνπ β ηεηξακήλνπ ε νκάδα καο αλάιαβε ην ππόζεκα: «Ζ ηζηνξία ηνπ ακπειηνύ». Θεσξώληαο όηη έρνπκε αξθεηέο γλώζεηο πάλσ ζε απηό ην ζέκα, δνπιέςακε θαη ζπλεξγαζηήθακε κε ηνλ θαιύηεξν δπλαηό ηξόπν. Σειηθά θαηαθέξακε λα ζπιιέμνπκε ηηο απαξαίηεηεο πιεξνθνξίεο θαη λα θηηάμνπκε έλα κηθξό βηβιηαξάθη γεκάην ηζηνξίεο, κύζνπο, ηξαγνύδηα γύξσ από ην ακπέιη θαη ην θξαζί, πνπ είλαη ην θπξηόηεξν πξντόλ ηνπ. Οη ηζηνξίεο ηνπ Γηνλύζνπ θαη νη παξαβνιέο ηνπ Υξηζηνύ ζίγνπξα ζα ζαο καγέςνπλ. Πηζηεύνπκε λα ζαο θηλήζεη ην ελδηαθέξνλ θαη λα ην δηαβάζεηε. ην ηέινο πεξηιακβάλεηαη θαη κηθξό ζεαηξηθό έξγν, θηηαγκέλν από εκάο βαζηζκέλν ζε κηα από ηηο πνιιέο ηζηνξίεο ηνπ θξαζηνύ. - Από ςτραβόκομπο κλαδί, κρέμεται χρυςό φλουρί. Το κρέασ του δροςίζει, το αίμα του ζαλίζει. - Τι είναι; - Το ςταφύλι. 2

Περίληυη Από ηελ εξγαζία πνπ θξαηάηε ζηα ρέξηα ζαο κπνξείηε λα αληιήζεηε ελδηαθέξνπζεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθέο κε ην ακπέιη θαη ην θξαζί, λα κάζαηε επίζεο γηα ην ζεκαληηθό ξόιν ηνπ θξαζηνύ ζηε δσή ηνπ αλζξώπνπ, δηαρξνληθά, ηνλ Γηόλπζν, ηηο παξαβνιέο ηνπ ζενύ θαη πνιιά άιια ελδηαθέξνληα πξάγκαηα. Όηαλ καο αλαηέζεθε ην ζέκα «Ζ ηζηνξία ηνπ ακπειηνύ» ζεσξήζακε όηη έρνπκε λα γξάςνπκε πνιιά ζεκαληηθά ζηνηρεία πάλσ ζε απηό, ιόγσ ηεο άκεζεο ζύλδεζεο ηνπ λεζηνύ καο κε ην θξαζί θαη ην ακπέιη. πδεηώληαο ηη πξέπεη λα αλαθέξνπκε ζηελ εξγαζία καο θαηαιήμακε ζηα εμήο εξεπλεηηθά εξσηήκαηα: Ση είλαη ην ακπέιη; Πόηε πξσηνθαιιηεξγήζεθε; Ση ξόιν είρε ζηελ αξραία ζξεζθεία, ζηνλ Υξηζηηαληζκό θαη ζηελ παξάδνζε; Πσο ζρεηίδεηαη ε ηζηνξία ηνπ ακπειηνύ κε ηελ Ηθαξία; Εεη ν Γηόλπζνο αθόκα ζηελ Ηθαξία; 3

Μεθοδολογία Oη έξεπλεο καο μεθίλεζαλ σο εμήο: ηελ πξώηε καο ζπλάληεζε κνηξάζακε θάπνηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα κεηαμύ καο θαη ν θάζε καζεηήο μερσξηζηά ηα έζεηε ζε αλζξώπνπο πνπ έρνπλ γλώζεηο, γύξσ από ην ακπέιη θαη ην θξαζί. ηε ζπλέρεηα ςάμακε κέζα από βηβιία, πνπ καο ηα πξόηεηλαλ σο ηα θαιύηεξα, γηα λα καο δώζνπλ απαληήζεηο ζηα ππόινηπα εξσηήκαηά καο. Σα ζπγθεληξώζακε θαη πήξακε από απηά ηηο ζεκαληηθόηεξεο πιεξνθνξίεο. Έπεηηα αλαδεηήζακε ζην δηαδίθηπν θσηνγξαθηθό πιηθό αιιά θαη site πνπ είλαη αθηεξσκέλα ζηηο ηζηνξίεο ηνπ ηθαξηώηηθνπ θξαζηνύ. Πξαγκαηνπνηήζακε αθόκα ηελ επίζθεςε καο ζην Οηλνπνηείν ηνπ θ. Γηώξγνπ Καξίκαιε. ην ηέινο πξνζζέζακε παξνηκίεο θαη ηξαγνύδηα πνπ καο ήηαλ γλσζηά γύξσ από ην θξαζί θαη ην ακπέιη, αιιά θαη πνηήκαηα από ηνπο ζεκαληηθόηεξνπο Έιιελεο πνηεηέο. Έηζη θαηαθέξακε λα θηηάμνπκε έλα κηθξό βηβιηαξάθη κε ηηο πιεξνθνξίεο πνπ ζπιιέμακε αιιά θη έλα κηθξό ζεαηξηθό έξγν βαζηζκέλν ζε κία από απηέο ηηο ηζηνξίεο.. 4

Σι είναι ηο αμπέλι; Tν ακπέιη είλαη θπηό εύθξαηεο δώλεο. Γελ αληέρεη ζηα ςπρξά θιίκαηα. Σν θαηαιιειόηεξν πςόκεηξν είλαη 300κ. αιιά ζηελ Διιάδα η' ακπέιη δεη θαη σο ηα 1000 κ. ζηηο ειηόινπζηεο πιαγηέο ησλ βνπλώλ. Πξνηηκόηεξα εδάθε γηα ην ακπέιη είλαη ηα επηθιηλή, γηαηί ζηξαγγίδνπλ εύθνια. Δπδνθηκεί ζε όια ηα ρώκαηα αξθεί λα κελ έρνπλ πνιιή πγξαζία θαη πνιιά άιαηα. Σν ακπέιη πνιιαπιαζηάδεηαη κε 3 ηξόπνπο, κε ζπόξνπο κε θαηαβνιάδεο θαη ζπλεζέζηεξα κε κνζρεύκαηα. Καλλιέργεια αμπελιού Σν θύηεκα γίλεηαη ηελ άλνημε. Σα θπηά ηνπνζεηνύληαη ζε απόζηαζε από 1,5-2κ. ην έλα από ην άιιν. Δίλαη θπηό ζακλώδεο αλαξξηρώκελν, κε μπιώδεηο δηαθιαδώζεηο. Έρεη θύιια παιακνεηδή θαη έιηθεο πάλσ ζηνπο λεαξνύο βιαζηνύο, γηα λα πηάλεηαη ζε ζηεξίγκαηα. Σα άλζε ηνπ είλαη κηθξά, έρνπλ πξάζηλν ρξώκα, ζρεκαηίδνπλ ηαμηαλζίεο ή βόηξπεο θαη επσδηάδνπλ. Σν ζηαθύιη είλαη ν 5

θαξπόο ηνπ ακπειηνύ θαη απνηειείηαη από πνιιέο ξώγεο ζπγθεληξσκέλεο ζε ηζακπηά. Οη ξώγεο πεξηθιείνπλ ζαξθώδε νπζία ππθλή κε θνπθνύηζηα, δειαδή ζπέξκαηα, πνπ ζε κεξηθέο πεξηπηώζεηο κπνξεί θαη λα κελ ππάξρνπλ. Σν ακπέιη έρεη πνιινύο ερζξνύο θαη πξνζβάιιεηαη από πνιιέο αζζέλεηεο. Δρζξνί ηνπ είλαη ην ραιάδη, νη κεγάιεο παγσληέο, ηα έληνκα, ηα ζθνπιήθηα, ε θπιινμήξα ν ηεηξάλπρνο. Καη νη αζζέλεηεο ηνπ πεξνλόζπνξνπ θαη ηεο κπάζηξαο. Ο θαξπόο ηνπ ακπειηνύ, ην ζηαθύιη, είλαη ν βαζηιηάο ησλ θξνύησλ. Δίλαη γεπζηηθό, επθνινρώλεπην ζξεπηηθό θαη κε ηδηόηεηεο ζεξαπεπηηθέο ζε πνιιέο πεξηπηώζεηο. Σν ζηαθύιη ηξώγεηαη θξέζθν θαη δηαηεξεκέλν ζε ςπγεία. Σξώγεηαη θαη απνμεξακέλν δειαδή ζηαθηδσκέλν. 6

Από πόηε ο άνθρφπος καλλιεργεί ηο αμπέλι; Ζ αξρή ηεο ακπεινθαιιηέξγεηαο ζηνλ ειιαδηθό ρώξν αλάγεηαη ζηα πξώηα ρξόληα ηεο ηξίηεο πξνρξηζηηαληθήο ρηιηεηίαο, ζε κηα επνρή δειαδή πνπ ζπκπίπηεη κε ηελ αξρή ηεο Πξώηκεο Δπνρήο ηνπ Υαιθνύ. Καξπνί άγξηαο ακπέινπ όκσο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηε δηαηξνθή ηνπ αλζξώπνπ πνιύ παιηόηεξα. Από ηελ έβδνκε ηνπιάρηζηνλ ρηιηεηία ήηαλ γλσζηή ζηνλ ειιαδηθό ρώξν ε νηλνπνίεζε, ε νπνία κάιινλ είρε πξνεγεζεί ηεο ακπεινθαιιηέξγεηαο. Γειαδή «ν πξντζηνξηθόο άλζξσπνο πξσηνέθηηαμε ην θξαζί από ζηαθύιηα άγξησλ ακπειηώλ πνιύ πξηλ «εμεκεξώζεη» θαη θαιιηεξγήζεη ηα θπηά ηεο ακπέινπ». Δγρώξηα επνκέλσο θαίλεηαη όηη ε αλαθάιπςε ηεο νηλνπνίεζεο θαη ηεο θαιιηέξγεηαο ηεο ακπέινπ ζπλεγνξεί ζε απηό πνπ ε αξραία παξάδνζε ζέιεη «ηελ άκπεινλ επξεζήλαη ελ Οιπκπία». 7

Σο αμπέλι ζηην αρταιόηηηα Μύζνη θαη παξαδόζεηο απνδεηθλύνπλ ηε κεγάιε ζεκαζία πνπ είρε ην ακπέιη θαη θαηά ζπλέπεηα ν νίλνο ζηε δσή ησλ Διιήλσλ. Ζ έληαμή ηνπ ζηελ θαζεκεξηλή δηαβίσζε, ε ζύλδεζε ηνπ κε ηελ η- ζηνξία, ηελ ηέρλε θαη ηνλ πνιηηηζκό ηνπ ιανύ είρε σο απνηέιεζκα λα παίμεη ην θξαζί θύξην ξόιν ζηε δηακόξθσζε απηνύ ηνπ ηδηαίηεξνπ ηξόπνπ δσήο πνπ επεξεάδεη θαη ζήκεξα αθόκε ηνλ ηξόπν δσήο καο. Ζ ζύλδεζε ηνπ, εμάιινπ, κε ηηο ζξεζθεπηηθέο δνμαζίεο θαη ηε ιαηξεία ηνπ Γηνλύζνπ πξνθάιεζε ηε γέλλεζε ηνπ ζεάηξνπ. Βαζηθό πξντόλ ηεο γεο ην θξαζί έγηλε απαξαίηεην ζπκπιήξσκα δηαηξνθήο, έλα πνηήξη θξαζί θαη ιίγν ςσκί απνηεινύζε γηα ηνπο αξραίνπο απαξαίηεην πξσηλό πνπ ηνπο έδηλε δύλακε γηα ηε ζθιεξή δνθηκαζία ηεο εκέξαο. Ο ζεόο πξνζηάηεο ηεο ακπέινπ ήηαλ ν ζεόο Γηόλπζνο. 8

Ο Θεός Γιόνσζος Ο Γίαο είδε κηα κέξα ςειά από ηνλ Όιπκπν ηελ όκνξθε εκέιε, κηαλ από ηηο θόξεο ηνπ Κάδκνπ, ηνπ βαζηιηά ηεο Θήβαο, θαη ηελ αγάπεζε. Γηα λα ηθαλνπνηήζεη ηνλ πόζν ηνπ βξήθε κηα ζθνηεηλή λύρηα ηελ επθαηξία, θαηέβεθε θξπθά από ηνλ Όιπκπν θαη κπαίλνληαο ζην παιάηη ηνπ παηέξα ηεο, ρώζεθε ζην ζάιακν ηεο θόξεο θαη θνηκήζεθε καδί ηεο. Έηζη κεηά από ιίγν θαηξό γελλήζεθε θαη ν Γηόλπζνο. Ζ ιέμε «Γηόλπζνο» απνηειεί θαη αλαγξακκαηηζκό ηνπ «Γηόο Ννπο». Ζ ιαηξεία ηνπ ζρεηίδεηαη κε ηνπο ενξηαζκνύο ηεο βιάζηεζεο, ηεο ηεξήο ηξέιαο πνπ πξνθαιεί ε πόζε ηνπ νίλνπ θαη ηεο γνληκόηεηαο. Δίλαη ν ζεόο ηνπ θξαζηνύ θαη ηνπ γιεληηνύ. Κνηλό ζηνηρείν ζηηο ιαηξεπηηθέο πξαθηηθέο ηνπ είλαη ην ζηνηρείν ηεο έθζηαζεο, ελίνηε ηεο νξγηαζηηθήο θξελίηηδαο, πνπ απειεπζεξώλεη από ηηο θξνληίδεο ηεο θαζεκεξηλόηεηαο, πξνζδίδνληάο ηνπ ηελ πξνζσλπκία Λύζηνο. Δθείλν πνπ ραξαθηεξίδεη από ηελ αξρή ηε δηνλπζηαθή ζξεζθεία είλαη ε έθζηαζε, ην λα βγαίλεη θαλείο από ηνλ εαπηό ηνπ, βνεζεκέλνο όρη κόλν από ην θξαζί αιιά θαη από ην ρνξό. Γλσπηό θεού Γιονύζοσ 9

Μσθολογία Ο Γηόλπζνο αγαπήζεθε θαη ιαηξεύηεθε από ηνπο αλζξώπνπο γηαηί ηνπο γλώξηζε ηελ ππέξνρε γεύζε ηνπ θξαζηνύ. Λέλε πσο γηα πξώηε θνξά ην θαλέξσζε ζην βαζηιηά ηεο Αηησιίαο, ηνλ Οηλέα. Ο ηζνπάλεο ηνπ, ν ηάθπινο, είρε βξεη έλα πεξίεξγν θπηό γεκάην θαξπνύο θη ελζνπζηαζκέλνο από ηε λνζηηκηά ηνπο έθεξε θαη ζην βαζηιηά ηνπ γηα λα ηνλ επραξηζηήζεη. Ο Οηλέαο έζηπςε ηνπο δνπκεξνύο θαξπνύο θαη απόιαπζε ηνλ πινύζην ρπκό ηνπο. Από ηόηε ν Γηόλπζνο νλόκαζε απηόλ ην ρπκό νίλν θαη ηνπο θαξπνύο ζηαθύιηα από ην όλνκα ηνπ ηζνπάλε. Πάληα κε ην ζύξζν ζην έλα ηνπ ρέξη θαη έλα δνρείν θξαζηνύ ζην άιιν πεξηεγνύληαλ δηάθνξνπο ηόπνπο. Όπνπ έβξηζθε θηιόμελνπο θαη πξόζραξνπο αλζξώπνπο, ηνπο κάζαηλε πώο λα θηηάρλνπλ θξαζί. Έηζη έγηλε θαη κε ηνπο θαηνίθνπο ηεο Ηθαξίαο πνπ ηνλ π- πνδέρηεθαλ κ' ελζνπζηαζκό. Λίγν πξηλ θύγεη από ηνλ ηόπν ηνπο, ζπκβνύιεςε ην βαζηιηά ηνπο ηνλ Ο Γιόνσζος ζε παιδική ηλικία Ηθάξην λα θπιάμεη θαιά ην θξαζί πνπ έθηηαμε. Απηόο όκσο δελ αθνινύζεζε ηε ζπκβνπιή ηνπ - "ηη θαθό κπνξεί λα πξνέιζεη από έλα ηόζν επράξηζην πνηό!" ζθέθηεθε. Οη ηζνπάλεδέο ηνπ, θάπνηα κέξα, βξήθαλ ηα βαξέιηα θαη ήπηαλ ηόζν πνιύ θξαζί πνπ κέζπζαλ θαη άξρηζαλ λα θέξνληαη 10

κ' άγξην ηξόπν. Έρνληαο ράζεη ηα ινγηθά ηνπο ζθόησζαλ ηνλ Ηθάξην θαη ε θόξε ηνπ Ζξηγόλε από ηε ζηελνρώξηα ηεο απηνθηόλεζε. Οη θάηνηθνη ηεο Ηθαξίαο ηηκνύζαλ ηδηαίηεξα ην ζεό Γηόλπζν ζ' απηή ηελ πεξηνρή θαιιηεξγήζεθε πνιύ ν δηζύξακβνο, ν ύκλνο πξνο ην ζεό. Οη ιαηξεπηηθέο εθδειώζεηο γηα ην ζεό ηνπ ακπειηνύ γίλνληαλ ζε πνιιέο άιιεο πεξηνρέο. Όζνη παξεπξίζθνληαλ ζ' απηέο ηηο εθδειώζεηο έπξεπε λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά πίλνληαο θξαζί θαη ρνξεύνληαο ππό ηελ επήξεηα ηεο κέζεο. Όζνη αξλνύληαλ, ήηαλ ερζξνί ηνπ ζενύ θαη επέζπξαλ ηελ νξγή ηνπ. Σο ηελεηοσργικό ηοσ ζσμποζίοσ Σν εζηκνηππηθό ηνπ ζπκπνζίνπ ήηαλ απζηεξά θαζνξηζκέλν. ηελ αξρή γίλνληαλ νη ζπνλδέο ζηνπο ζενύο. Αθνινύζσο νη ζπκπνζηαζηέο, ζηεθαλσκέλνη κε ινπινύδηα θαη αξσκαηηζκέλνη, έςαιιαλ έλαλ ύκλν ζην Γηόλπζν θαη θαηόπηλ δηάιεγαλ ηνλ «πξόεδξν ηνπ ζπκπνζίνπ», θαζήθνλ ηνπ νπνίνπ ήηαλ λα νξίζεη ηελ πνζόηεηα πνπ έπξεπε λα θαηαλαιώζεη ν θάζε ζπλδαηηπκόλαο θαη λα θαζνξίζεη ηελ αλαινγία σμπόζιο Αρταίφν Δλλήνφν θξαζηνύ θαη λεξνύ. Δίλαη γλσζηό θαη ρηιηνεηπσκέλν όηη νη αξραίνη Έιιελεο δελ έπηλαλ πνηέ ακηγέο ην θξαζί ηνπο, ζπλήζεηα πνπ εζεσξείην βαξβαξηθή ζύκθσλα κε ηνπο ηζηνξηθνύο θαη ηνπο πνηεηέο, πξνλόκην κόλν ηνπ Γηνλύζνπ, πξνζηάηε ζενύ ηεο ακπέινπ θαη ηνπ πνηνύ. ηε ζπλέρεηα αλακεηγλπόηαλ ηα δύν πγξά κπξνζηά ζηνπο ζπκπνζηαζηέο κέζα ζε κεγάια, εηδηθά γηα ην ζθνπό αγγεία, 11

ηνπο θξαηήξεο. Άιισζηε είλαη γλσζηό όηη ε λέα ειιεληθή γιώζζα έδσζε ην όλνκα ηεο θξάζεο ζην ίδην πνηό, πνπ ιέγεηαη πιένλ θξαζί. ζα πξέπεη λα ηνληζζεί όηη ν ζθνπόο ηνπ ζπκπνζίνπ δελ ή- ηαλ ν θνξεζκόο θαη ε κέζε αιιά ε δεκηνπξγία ςπρηθήο θαη πλεπκαηηθήο επθνξίαο κε ηε ζπλνδεία κνπζηθήο θαη ηξαγνπδηνύ ώζηε λα δνζεί ζνπο ζπκπνζηαζηέο ε επθαηξία, πίλνληαο λα επηδνζνύλ ζηε ζύλζεζε ζηίρσλ ή λα ζπκκεηέρνπλ ζε καθξέο ζπδεηήζεηο π- ςεινύ επηπέδνπ. Ο περίθημος μελανόμορθος Κραηήρας ηοσ Κλειηία, έργο ηοσ Εργόηιμοσ και ηοσ Κλειηία (Αρταιολογικό Μοσζείο ηης Φλωρενηίας, 570 π.χ) 12

Ο Κόηηαβος Ο θόηηαβνο ήηαλ έλα παηρλίδη ζηθειηθήο θαηαγσγήο,πνιύ αγαπεηό ζηνπο αξραίνπο Έιιελεο, πνπ ην έπαηδαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζπκπνζίνπ. ηελ πην απιή κνξθή ηνπ, νη μαπισκέλνη ζπλδαηηπκόλεο πξνζπαζνύζαλ λα ξίμνπλ ην ππόινηπν ηνπ θξαζηνύ ηνπο από ηα θύπειιά ηνπο ζε κία κεηαιιηθή ιεθάλε. εκαζία είρε λα κελ πέζεη νύηε κηα ζηαγόλα έμσ θαηά ηε δηαδηθαζία απηή θαη λα δεκηνπξγεζεί έλαο ζπγθεθξηκέλνο παθιαζκόο. Πνηθηιίεο πεξηιάκβαλαλ ην βύζηζκα ξερώλ πηλαθίσλ πνπ επέπιεαλ ζε ιεθάλε λεξνύ. Αλ θαη ε επηηπρία ζηνλ θόηηαβν απαηηνύζε ζεκαληηθή επηδεμηόηεηα, πεξηείρε θαη έλα ζηνηρείν ηύρεο θαη ζεσξνύληαλ σο ιίγν πνιύ ελδεηθηηθή ηεο κειινληηθήο επηηπρίαο ηνπ παίθηε ηδίσο ζε ζέκαηα εξσηηθά. Σα ζηνηρήκαηα ζην παηρλίδη ήηαλ ζπρλά. Έλα πεξηζηαηηθό ζρεηηθό κε ηνλ θόηηαβν αλαθέξεη ν Ξελνθώληαο ζην βηβιίν «Διιεληθά». Σελ ώξα πνπ νη Έληεθα νιηγαξρηθνί α- λάγθαδαλ ηνλ Θεξακέλε λα πηεη ην θώλεην γηα λα ηνλ ζαλαηώζνπλ, έρπζε ηηο ηειεπηαίεο ζηαγόλεο όπσο ζηνλ θόηηαβν ιέγνληαο «ηελ πγεηά ηνπ αγαπεηνύ καο Κξηηία!» Αναπαράζηαζη ζκηνή κόηηαβοσ ζε αρταίο ελληνικό αγγείο. Η πλάζηιγγα είναι προζαρμοζμένη επάνω ζε ένα μακρύ ραβδί, ενώ ο παίκηης ζκοπεύει κραηώνηας έναν δίζκο 13

Σο αμπέλι ζηη θρηζκεία Ζ παξνπζία ηνπ νίλνπ ζηελ Αγία Γξαθή θαη ηελ εθθιεζηαζηηθή παξάδνζε είλαη έλα από ηα πην ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα γηα ηνλ ραξαθηήξα θαη ηνλ ηξόπν δσήο ηεο εθθιεζίαο. Μία ζύληνκε αλαδξνκή ζηηο αλαθνξέο ηεο Βίβινπ γηα ην θξαζί θαζώο θαη γηα ην θπηό ηνπ νπνίνπ είλαη πξντόλ, ην ακπέιη, είλαη αξθεηή γηα λα καο δείμεη ηε ζεκαζία ηνπ νίλνπ θαη ηε ζπρλή πξνηίκεζε ζηε ρξήζε ηνπ ζέκαηνο γηα ηε δηδαζθαιία θαη ηνλ θαηαξηηζκό ησλ πηζηώλ. Από ηηο πην γλσζηέο θξάζεηο ηεο Παιαηάο Γηαζήθεο πνπ είλαη πάληα ζε ρξήζε από ηελ εθθιεζία θαη ηνλ ιαό είλαη ην ρσξίν από ηνλ πξννηκηαθό Φαικό ηνπ Γαβίδ, «νίλνο επθξαίλεη θαξδίαλ αλζξώπνπ», ζηελ νπνία δείρλεη μεθάζαξα ηε ρξεζηκόηεηα Leonardo da Vinci: Ο Μυςτικόσ Δείπνοσ ηνπ θξαζηνύ γηα ηνλ άλζξσπν. Καη ν πξνθήηεο Ζζαΐαο ζέινληαο λα δείμεη ηελ απηζηία θαη ηελ αλππαθνή ηνπ ιανύ πξνο ηνλ Θεό πξνηηκά ην παξάδεηγκα ηνπ ακπειηνύ ην νπνίν θύηεςε θαη πεξηπνηήζεθε κε ηδηαίηεξε θξνληίδα ὁ Θεόο αιιά απηό αληί λα βγάιεη σξαίνπο θαξπνύο γέκηζε δηδάληα θαη ηειηθά έκεηλε άθαξπν. Όηαλ ν Υξηζηόο βξέζεθε κε ηνπο καζεηέο ηνπ ζε έλαλ γάκν ζηελ Καλά «επνίεζε ηελ αξρή ησλ ζεκείσλ». Έθαλε ην γλσζηό πξώην ηνπ ζαύκα θαη κεηέηξεςε ην λεξό ζε θξαζί γηα λα κπνξέζνπλ νη ζπλδαηηπκόλεο λα ζπλερίζνπλ ηελ ραξά θαη ην γιέληη ηνπο. Δπίζεο, όπσο είδακε θαη ζηνλ Ζζαΐα, ρξεζηκνπνίεη ζπρλά ηελ άκπειν 14

ζηηο παξαβνιέο. ηελ παξαβνιή ηνπ ακπειώλα παξνπζηάδεη ηνλ θόζκν θαη ηνπο αλζξώπνπο ζαλ ακπειώλα ηνλ νπνίν θύηεςε ν Θεόο θαη ηνλ παξέδσζε ζε εξγάηεο λα ηνλ θξνληίδνπλ. Όκσο απηνί όηαλ ήξζε ν θαηξόο ησλ θαπώλ αληί λα απνδώζνπλ απηό πνπ Ο Γάμοσ ςτη Κανά έπξεπε ζην αθεληηθό ηνπο, θπλήγεζαλ ηνύο απεζηαικέλνπο ηνπ θαη ζην ηέινο έθηαζαλ ζην ζεκείν λα ζαλαηώζνπλ ηνλ γηό ηνπ. ηε ζπλέρεηα δηδάζθνληαο ηνπο καζεηέο ηνπ γηα λα θαηαιάβνπλ θαιύηεξα ηελ κεηαμύ ηνπο ζρέζε παξνκνηάδεη ηνλ εαπηό ηνπ κε άκπειν: «Δγώ εηκί ε άκπεινο, πκείο ηα θιήκαηα...» ν Υξηζηόο είλαη ην ακπέιη θαη νη καζεηέο θαζώο θαη όινη νη πηζηνί απνηεινύλ ηα θιήκαηα ηα νπνία κπνξνύλ λα παξάγνπλ θαξπνύο κόλν αλ κείλνπλ ζπλδεκέλνη καδί ηνπ θαη δέρνληαη ηε βνήζεηα ηελ ελέξγεηα θαη ηελ ράξε ηνπ. Απνθνξύθσκα ηεο ρξήζεο ηνπ θξαζηνύ είλαη Ο κπζηηθόο δείπλνο θαη ε ζύζηαζε θαη παξάδνζε ζηνπο καζεηέο από ηνλ Υξηζηό ηνπ κπζηεξίνπ ηεο Θείαο Δπραξηζηίαο. Παίξλνληαο δύν θπζηθά πιηθά, ηνλ άξην θαη ηνλ νίλν, ηα αγηάδεη θαη πξνζθαιεί ηνπο καζεηέο λα γίλνπλ θνηλσλνί ηνπ ζώκαηνο θαη ηνπ αίκαηόο ηνπ: «πηέηε εμ απηνύ πάληεο ηνύην γαξ εζηί ην αίκα κνπ ην ηεο θαηλήο δηαζήθεο ην πεξί πνιιώλ εθρπλόκελνλ εηο άθεζηλ ακαξηηώλ». 15

Ο Άγιος ηων αμπελοσργών Ο Άγηνο Σξύθσλαο έρεη θαζηεξσζεί σο ν Άγηνο πξνζηάηεο ησλ ακπεινπξγώλ, παξνπζηάδεηαη κάιηζηα ζηηο λεώηεξεο αγηνγξαθίεο λα θξαηά θιαδεπηήξη. Σελ πξώηε Φεβξνπαξίνπ ηηκά ε Δθθιεζία καο ηε κλήκε ηνπ Αγίνπ Σξύθσλα, πνπ έρεη θαζηεξσζεί ζηελ εζηκηθή ιαηξεία σο ν πξνζηάηεο ησλ ακπεινπξγώλ. Ο Άγιοσ Τρφφωνασ Άγηνο παξνπζηάδεηαη κάιηζηα ζηηο λεώηεξεο ιατθέο αγηνγξαθίεο σο λένο, αγέλεηνο, ζγνπξνκάιιεο, θξαηώλ θιαδεπηήξη, εξγαιείν δειαδή κε ην νπνίν γίλεηαη ε θύξηα ακπεινπξγηθή εξγαζία ηεο ρξνληθήο απηήο πεξηόδνπ. Ο Άγηνο Σξύθσλαο γελλήζεθε ζηε Λάκςαθν, παξαιηαθή πόιε ηεο Φξπγίαο, θαη καξηύξεζε ην 249 κ.υ.όηαλ απηνθξάηνξαο ηνπ Ρσκατθνύ θξάηνπο ήηαλ ν Γέθηνο, ζηε Νίθαηα ηεο θξπγηθήο Βηζπλίαο. Ζ πεξηνρή ήηαλ μαθνπζηή γηα ηνπο ακπειώλεο ηεο όπσο θαη όια ηα παξάιηα ηεο Πξνπνληίδαο. Δθεί βξίζθνληαλ πόιεηο πνπ θεκίδνληαλ γηα ηελ αθζνλία ησλ θξαζηώλ ηνπο: ε Ραηδεζηόο, ε Κύδηθνο θαη ε πεξηνρή ηεο Βηζπλίαο κε ηα θξαζηά ηεο Σξίγιεηαο,ηεο Κίνπ,ηεο Νίθαηαο. Ο Άγηνο πνιηνύρνο ηεο Νίθαηαο ζπλδέεηαη ινηπόλ θαηαξρήλ κε ηελ άκπειν θαη ηνλ νίλν ιόγσ πξνέιεπζεο από πεξηνρή παξαγσγήο νίλσλ πνηόηεηνο. Ζ ζέζε ηεο γηνξηήο ηνπ ζηνλ εηήζην θύθιν πξέπεη λα έπαημε επίζεο ξόιν ζηελ θαζηέξσζε ηνπ Αγίνπ σο πξνζηάηε ησλ ακπεινπξγώλ, θαζώο ν Φεβξνπάξηνο απνηειεί θξίζηκε θακπή ζην βιαζηηθό ηνπ θύθιν. Δίλαη ε ρξνληθή πεξίνδνο θαηά ηελ νπνία αξρίδεη παξαδνζηαθά ε ζεκαληηθόηεξε ίζσο ακπεινπξγηθή θξνληίδα, ην θιάδεκα. 16

Σο αμπέλι και ηο κραζί ζηην Ικαρία Ζ Οηλόε ήηαλ ζίγνπξα ε αξραηόηεξε θαη επηθξαηέζηεξε πόιε ζηελ Ηθαξία, όθεηιε αζθαιώο ην όλνκά ηεο ζηελ εμεηδίθεπζε ηεο θαιιηέξγεηαο ηεο ακπεινπξγίαο. Ο Δθαηαίνο ν Μηιήζηνο αλαθέξεη όηη νη αξραίνη ηα ακπέιηα ηα έιεγαλ θαη «νίλαο». Ο Ηθαξηώηεο η- ζηνξηθόο Πακθίιεο ππνζηεξίδεη όηη παξά ηελ Οηλόε ππήξρε ε «Πξάκλε πέηξα» θνληά ζηελ νπνία βιάζηεζε ε «Γηνλύζηα άκπεινο», όπσο ηελ νλόκαδαλ νη εγρώξηνη ή «ηεξά άκπεινο», από ηελ νπνία θαη παξάρζεθε ην πξώην θξαζί, ν «Πξάκληνο νίλνο». Ο Πξάκλεηνο Οίλνο ήηαλ θαηά ηνπο αξραίνπο ρξόλνπο ην βαζηθό πξντόλ θαη ηαπηόρξνλα ε θύξηα πεγή εζόδσλ ηεο Οηλόεο, αιιά θαη νιόθιεξεο ηεο Ηθαξίαο. Σελ παιαηόηεηα ηεο θήκεο ηνπ νίλνπ ηνπ λεζηνύ επηβεβαηώλεη θαη ν Όκεξνο ζηελ Ζιηάδα (Λ 369) αιιά θαη ζηελ Οδύζζεηα, ζεσξώληαο ηνλ σο ηνλ θαιύηεξν νίλν γην ηα ζπκπόζηα. Αθόκα θαη ζηα ρξόληα ηνπ Λαηίλνπ ηζηνξηθνύ Πιηλίνπ (α αηώλαο κ.υ.) έρνπκε αλαθνξέο ζηνλ «Πξάκλεην νίλν». Πξνζπάζεηεο απνκίκεζεο ηνπ νίλνπ δελ ζα έιεηςαλ από άιιεο νηλνπαξαγσγηθέο πεξηνρέο, πνπ ζα ζέιεζαλ λα εθκεηαιιεπηνύλ ηε θήκε ηνπ, ηελ νπνία όκσο δηαζθάιηδε ηόζν ε εμεηδίθεπζε ησλ Η- θάξησλ θαιιηεξγεηώλ, όζν θαη ην ηδηαίηεξν άξσκα ην νπνίν θα ζήκεξα αθόκε ραξαθηεξίδεη ην ηθαξηώηηθν ζηαθύιη. τοπικόσ οίνοσ Ικαρίασ 17

Ο «Πράμνειος Οίνος» Δίλαη θαλεξό όηη νη αξραίνη Έιιελεο είραλ εληνπίζεη εηδηθά ζην θξαζί ηεο Ηθαξίαο ζπνπδαίεο ηδηόηεηεο, ζρεδόλ καγηθέο. Καη θαίλεηαη όηη δελ ήηαλ κόλν ην θξαζί ηεο Ηθαξίαο αιιά θαη ηα άιια Καξηώηηθα πξντόληα, ην κέιη, ην θαηζηθίζην ηπξί θαη ην θξηζάιεπξν πνπ έθαλαλ ηνλ Πξάκλεην Οίλν έλα έμνρν πνηό γηα παξέα, γηα ηέξςε αιιά θαη γηα λα λνηώζεη θαιύηεξα όρη απιά έλαο νπνηνζδήπνηε ηξαπκαηίαο, αιιά ν ίδηνο ν γηόο ηνπ γηαηξνύ Αζθιεπηνύ! Ο Σωκράηης, ζσνομιλώνηας με ηον Ίωνα, ηον ρωηάει τρηζιμοποιώνηας ηην μαιεσηική μέθοδο: Σωκράηης: Καη ε ηέρλε ηνπ ξαςσδνύ είλαη δηαθνξεηηθή από ηελ ηέρλελ ηνπ εληόρνπ; Ίων: Ναη. Σωκράηης: Καη εθ όζνλ είλαη δηαθνξεηηθή, είλαη γλώζηο αλαθεξόκελε εηο πξάγκαηα δηαθνξεηηθά. Ίων: Ναη. Σωκράηης: Καη πάιηλ: Όηαλ ν Όκεξνο δηεγείηαη όηη εηο ηνλ ηξαπκαηηζκέλνλ Μαράνλα, ε πνιιάθηο ηνπ Νέζηνξνο, ε Δθακήδε, ηνπ δίδεη έλα ξόθεκα λα πίλεη: Καη απηό ην ιέεη πάλσ-θάησ: «Από θξαζί Πξακληώηηθν θαη γηδνηύξη μύλεη. Μέζα, κε μύζηξα ράιθηλε. Καη από θνληά θξεκκύδη. Να ζπλνδέςεη ην πηνηό» Απηά, αλ ζσζηά ηα ιέεη ν Όκεξνο ή όρη εηο πνηαλ ηέρλελ αλήθεη λα ην θξίλεη κεη αθξηβείαο; Δηο ηελ ηέρλελ ηνπ ηαηξνύ ή ηνπ ξαςσδνύ; Ίων: Δηο ηελ ηέρλελ ηνπ ηαηξνύ. Σωκράηης: Καη πάιηλ όηαλ ιέγεη ν Όκεξνο.» Ο Πλάηωνας επανέρτεηαι ζηον Πράμνειο Οίνο ζηην ΠΟΛΙ- ΤΔΙΑ, ζσνδέονηάς ηον ακόμη μια θορά με ηην Ιαηρική: «-Καη κηθξόηεξε ηάρα ληξνπή ην λνκίδεηο λα ρεη θαλείο ηελ αλάγθε ηεο ηαηξηθήο, όρη όηαλ πξόθεηηαη γηα ηίπνηα πιεγέο ή γηα θάηη 18

ηπραίεο επηδεκηθέο αξξώζηηεο, αιιά επεηδή από ηε καιζαθή δσή θαη ηε δίαηηα πνπ αλαθέξακε γεκίδεη ην ζώκα ηνπ, θαζώο νη βάιηνη, από αέξηα θαη αλαζπκηάζεηο, θαη αλαγθάδεη ηνπο θνκςνύο καο ηνπο Αζθιεπηάδεο λα βξίζθνπλ νλόκαηα, εκθξάμεηο θαη θαηάξξνπο, γηα ηηο αξξώζηηεο ηνπ; -Καη πξαγκαηηθώο λέα είλαη θαη αιιόθνηα απηά ηα νλόκαηα γηα ηηο αξξώζηηεο. -Πνπ βέβαηα δελ ζα ππήξραλ, θαζώο θαληάδνκαη, ζηελ επνρή ηνπ Αζθιεπηνύ. Καη ην ζπκπεξαίλσ, επεηδή νη δύν ηνπ γηνί, ζηελ πνιηνξθία ηεο Σξνίαο δελ κάισζαλ ηε γπλαίθα, πνπ έδσζε ζηνλ πιεγσκέλν Δπξύππιν λα πηεη Πξακληώηηθν θξαζί κε παζπαιηζκέλν από πάλσ άθζνλν αιεύξη θαη μπζκέλν ηπξί, πνπ ηάρνπλ γηα θιεγκαηηθά, νύη έθακαλ θακηά παξαηήξεζε ζηνλ Πάηξνθιν, πνπ ηνλ γηάηξεπε. -Να πνύκε όκσο ηελ αιήζεηα, δελ ήηαλ θαη πνιύ θαηάιιειν ην πηνηό γηα έλαλ άλζξσπν ζε απηή ηελ θαηάζηαζε. -Γελ ζα ην θξίλεο έηζη, αλ ιάβεο ππ όςε ζνπ πώο νη Αζθιεπηάδαη παιηόηεξα, πξηλ λα θαλή ν Ζξόδηθνο, Γε γλώξηδαλ, θαζώο ιέλε, απ απηή ηελ παηδαγσγηθή ηαηξηθή» Ένα ηέηοιο κραζί δεν θα μπορούζε να μην πέζει ζηην προζοτή ηοσ Αριζηοθάνη. Η μαρησρία ποσ έτοσμε ζηοσς ΙΠΠΗΣ είναι αποκαλσπηική: Γσο δούλοι ζσζηηούν, παραπέμπονηας ζηον μύθο ηοσ Ικάριοσ και ηων δούλων ηοσ ποσ ήπιαν ηο κραζί. Β Γούλος (Νηθίαο): Σν θαιύηεξν ινηπόλ γηα καο είλαη λα πεζάλνπκε. Α Γούλος (Γεκνζζέλεο): θέςνπ ηόηε πώο ζα πεζάλνπκε ζαλ άληξεο. Β : Πώο αιήζεηα; Πώο ζα πεζάλνπκε ζαλ άληξεο; Αο πηνύκε αίκα ηαύξνπ! Ο ζάλαηνο ηνπ Θεκηζηνθιή είλαη ν πξνηηκόηεξνο από όινπο. Α : Όρη κα ην Γία! Κάιιην λα πηνύκε άθξαην νίλν γηα ην αγαζό δαηκόλην. Ίζσο έηζη καο θαηεβεί θακηά θαιή ηδέα.. Β : Ά λαη, άθξαην νίλν! Σν πώο ζα πηνύκε ηώξα ινγαξηάδεηο! Καη γίλεηαη κεζπζκέλνο άλζξσπνο λα ζθεθηεί θάηη ζσζηό; Α : Αιεζηλά ην ιεο θίιε; Δίλαη έλαο κσξνινγνλεξνθαλαηάο! Σνικάο λα αξλεζείο ζην θξαζί ηελ έκπλεπζε; Καη κπνξείο λα 19

βξεηο θάηη θαιύηεξν από ην θξαζί γη απηό; Σάρα Γε βιέπεηο πσο όηαλ νη άλζξσπνη πίλνπλ, ηόηε πινπηίδνπλ, πεηπραίλνπλ, θεξδίδνπλ ηηο δίθεο ηνπο, γίλνληαη επηπρηζκέλνη θαη βνεζνύλ ηνπο θίινπο ηνπο; Έια, ηξέρα θαη θέξε κνπ γιήγνξα κηα θαλάηα θξαζί, γηα λα πνηίζσ ην κπαιό κνπ θαη πσ θάηη μύπλην! Β : Γπζηπρία! Ση ηάρα λα καο καγεηξεύεη απηό ζνπ ην πηνηί; Α : Κάηη θαιό. Φέξε ην όκσο (ν Β δνύινο πάεη θαη θιέβεη θξαζί από ην αθεληηθό) Α : Υύζε κνπ κπόιηθν άθξαην νίλν, όπσο αλ ήηαλ γηα ζπνλδή. Β : Πάξε θαη πξόζθεξε ζπνλδή ζην αγαζό δαηκόλην. Α : Ρνύθα, ξνύθα ην Πξάκλεην δαηκόλην! (έπεηηα πνπ άδεηαζε ην πνηήξη:) Χ αγαζό δαηκόλην, δηθή ζνπ είλαη απηή ε ηδέα όρη δηθή κνπ!» Σο υηθιδφηό ηης Πάθοσ Πξηλ από 2.000 εθαηνκκύξηα ρξόληα έλαο θαιιηηέρλεο από ηελ Πάθν έθηηαμε έλα ςεθηδσηό, ζην νπνίν έγξαςε «Ηθάξηνη, νη πξώηνη πνπ παξήγαλ θξαζί» Απηή ινηπόλ ε επηγξαθή ηνπ θαιιηηέρλε βαζηδόηαλ ζε έλα κύζν ζύκθσλα κε ηνλ νπνίν: Κάπνηε ζηελ Αξραία Αζήλα πήγε θάπνηνο Ηθαξώηεο θξαζί θαη απνθάζηζε λα δώζεη ζε θάπνηνπο Αζελαίνπο λα δνθηκάζνπλ, κηαο θαη δελ ήμεξαλ ηη ήηαλ ην θξαζί! Σόηε απηνί ήπηαλ, κέζπζαλ θαη άξρηζαλ λα παξαθέξνληαη. Έηζη λνκίδνληαο όηη ν Ηθάξηνο ήζειε λα ηνπο δειεηεξηάζεη ζπκθώλεζαλ λα ηνλ εθηειέζνπλ. Κάπνηνο όκσο πνπ ήηαλ πην γλσζηηθόο ηνπο έθεξε αληίξξεζε ιέγνληάο ηνπο όηη απηό 20

πνπ κόιηο ήπηαλ ηνπο θέξλεη ζε επραξίζηεζε, ηνπο ραξνπνηεί. Έηζη εθείλνη ην μαλαζθέθηεθαλ θαη ηειηθά αληί λα ηνλ ζθνηώζνπλ αγόξαζαλ όινη ηελ πνζόηεηα θξαζηνύ πνπ είρε ν Ηθάξηνο καδί ηνπ. Ση θαηαιαβαίλνπκε ινηπόλ από ηελ παξαπάλσ ηζηνξία ή ηνλ παξαπάλσ κύζν ; Όηη νη ην θξαζί πξσηνθηηάρηεθε ζηελ Ηθαξία θαη ηνπιάρηζηνλ νη Αζελαίνη ην έκαζαλ από απηνύο. Οη ζεκεξηλνί Ηθαξηώηεο έρνπκε ηελ επηπρία λα γεπόκαζηε Οίλν, θαη μέξνπκε πώο κπνξεί λα παξαθεξζεί θαλείο κεζώληαο κε ηέηνην θξαζί. Μάιηζηα, ην θαινθαίξη, ηνπο κήλεο πνπ δελ έρνπλ «ξν», μέξνπκε όηη «ζέιεη λεξό» γηαηί ηόηε κεζάεη θαλείο επθνιόηεξα δηόηη ηόηε ην θξαζί είλαη πνιύ δπλαηό. Βάδνπκε ινηπόλ λεξό θαη κεηαηξέπνπκε ηνλ «Πξάκλεην Οίλν» ζε θξαζί. Σν εζηκνηππηθό πνπ ππάξρεη ζήκεξα ζηελ Ηθαξία γύξσ από ην θξαζί δείρλεη όηη νη θάηνηθνη απηνύ ηνπ λεζηνύ έρνπλ θαιά θαηαιάβεη ην δίδαγκα ηνπ κύζνπ ηνπ Ηθάξηνπ. Το ψηφιδωτό τησ Πάφου 21

Ζει ο Διόνυςοσ ακόμα ςτην Ικαρία; Γύζθνιν εξώηεκα γηα λα ην απαληήζεη θαλείο θαη δπζθνιόηεξν αθόκα είλαη λα θαηαιάβεηο ηνλ ηξόπν ζθέςεο ηνπ αλζξώπνπ. Ζ αλζξώπηλε θύζε ρσξίδεηαη ζε δύν θαηεγνξίεο: α) Σελ απνιιώληα θαη β) ηελ δηνλπζηαθή. Αξρηθά ε ιέμε απνιιώληνο, ραξαθηεξίδεη ηνλ άλζξσπν, πνπ είλαη ζρεηηθόο κε ηνλ Απόιισλα. Έλαλ άλζξσπν πνπ είλαη λεαληθόο θαη σξαίνο. Πνπ έρεη απηό πνπ ιέκε «απνιιώλην παξάζηεκα». Ζ απνιιώληα θύζε ζρεηίδεηαη κε ηελ πξνζέγγηζε πξνο ηνλ ζεό, ηελ απόιπηε ηειεηόηεηα, ηελ πλεπκαηηθή, ζσκαηηθή θαη εζηθή θαιιηέξγεηα. Από ηελ άιιε ε ιέμε δηνλπζηαθόο ζεκαίλεη απηόο πνπ αλήθεη ή αλαθέξεηαη ζηνλ Γηόλπζν ή ζηα Γηνλύζηα. Δίλαη ν ελζνπζηώδεο θαη νξγηαζηηθόο άλζξσπνο. Ζ δηνλπζηαθή θύζε είλαη θαη ε ηξσηή θύζε ηνπ αλζξώπνπ από πνύ κέζα από ηα πξσηόγλσξα αηζζήκαηα πνπ απειεπζεξώλεη νδεγεί ην άηνκν ζηελ εζηθή θαηάπησζε. ε απηή ηε θάζε ην ν άλζξσπνο «δηνλπζηάδεηα»η ή αιιηώο εθζηαζηάδεηαη θάλνληαο αιιόθνηα πξάγκαηα, ρσξίο απαξαίηεηα λα έρεη κεζύζεη. Έηζη πηζηεύεη όηη έρεη θαηαθηήζεη ην απνιιώλην. Καη εδώ ζπγθξνύνληαη νη δύν απηέο θύζεηο. Ο θαζέλαο ζα κπνξνύζε λα απαληήζεη δηαθνξεηηθά ζε απηή ηελ εξώηεζε θαηά ηελ άπνςή καο όκσο ν Γηόλπζνο δεη αθόκα ζηελ Ηθαξία. Γελ ηνλ ζπλαληάκε κόλν ζηηο ηζηνξίεο ηνπ ακπειηνύ θαη ηνπ θξαζηνύ, ηνλ ζπλαληάκε θαη ζηα παλεγύξηα. Όπνπ κέζα από απηή ηε κάδσμε, ην αηειείσην γιέληη, ην θξαζί θαη ηνλ ρνξό νη άλζξσπνη μαλαγπξίδνπλ ζην πξσηόγλσξν απηό ζηνηρείν ζην δηνλπζηαθό ηνπο. ύκθσλα κε ηελ άπνςε ηνπ Nietzsche:Ο άλζξσπνο αηζζάλεηαη πσο είλαη ζεόο θαη πεξπαηάεη καγεκέλνο θαη εθζηαηηθόο όπσο νη ζενί πνπ είδε ζηα όλεηξά ηνπ. 22

Αν και ζηην πρώηη περίπηωζη πρόκειηαι για πίνακα οι θωηογραθίες από ηο ικαρώηικο γλένηι δεν διαθέροσν πολύ από ασηόν Μπουγκερό «Η νεολαία του Βάκχου» 23

Το «διονυςιακό» κλίμα ξεκινά Το «διονυςιακό» κλίμα κυριαρχεί! 24

ηίτοι Σραγοσδιών Σο αμπέλι μέζα από ηην παράδοζη Ακπέιη κνπ ζηξαβόξαδν, παιηά θαηαβνιάδα, θξαζάθη κνπ πνπ ζ' έπηλα όιε ηελ εβδνκάδα. Ο ζεόο λα ηελ πνιπρξνλεί ηελ ακπεινθνπηζνύξα, πνπ θάλεη ην γιπθόθξαζί θαη ηα μερλνύκε νύια. Κξαζί ζε πίλσ γηα θαιό κα ζπ θαθό κνπ θάλεηο θη από ην δξόκν κε μνξείο θαη ζην γθξεκλό κε βάλεηο Απηό πνπ πίλεηο ην θξαζί ζε ηνύην ην πνηήξη Καξηώηεο ην παηήζαλε κέζα ζην παηεηήξη Σν θξαζί δε κε κεζάεη όζν θαη λα πησ θξάζν πίλσ θη είκαη εληάμεη όπνπ θη αλ βξεζώ Παροιμίες Φύηεςε ακπέιη γηα ηελ αθεληηά ζνπ θαη ειηά γηα ηα παηδηά ζνπ. Ακπέιη όζν κπνξείο θαη ζπίηη όζν ρσξίο. ε άιινπ θξαζί κε ρύλεηο λεξό. Καιό θξαζί θαθό θεθάιη. Από ρνίξνπ αζθί θξαζί κελ πεξηκέλεηο. Οίλνο επθξαίλεη θαξδίαλ. Ο ύπλνο ζξέθεη ην παηδί θη ν ήιηνο ην κνζράξη θαη ην θξαζί ηνλ γέξνληα ηνλ θάλεη παιηθάξη. 25

Αινίγματα Ση θνηλό έρεη ην θξαζί κε ην βηβιίν ; -Καη ηα δύν όζν παιηώλνπλ γίλνληαη θαιύηεξα θαη αθξηβόηεξα! Αλνίγεη ην καιιηαξό θαη κπαίλεη ν ζπκσκέλνο ;-Μνύζηνο πνπ κπαίλεη ζην αζθί Κόθθηλε λύθε, άζπξν βνύδη; -ην θξαζί θαη ην πνηήξη 26

Σο αμπέλι ζηην ποίηζη Σν ακπέιη είλαη έλα από ηα πην ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηνπ ειιεληθνύ ηνπίνπ θαη ζπλδεδεκέλν άκεζα κε ηνλ ρξηζηηαληζκό θαη ηελ ειιεληθή παξάδνζε. Σν θπηό απηό ινηπόλ πνιιέο θνξέο έρεη αλαθεξζεί κέζα ζηα αξηζηνπξγήκαηα ζπνπδαίσλ πνηεηώλ ηεο ειιεληθήο ινγνηερλίαο, κεξηθά από απηά είλαη : Ελφτησ «Άξιον Εςτί» Αετόμορφα ζχει τα ψθλά βουνά Στα θφαίςτεια κλιματα ςειρά Ελφτησ «Προςανατολιςμοί» Ελαιϊνεσ κι αμπζλια μακριά ωσ τθ κάλαςςα Κόκκινεσ ψαρόβαρκεσ πιο μακριά ωσ τθ κφμθςθ ικελιανόσ «Αλαφροΐςκιωτο» Δίπλα ςτ αμπζλια ο πιςτικόσ αγρφπναε ο δραγάτθσ ολοφκε ο ιδρωμζτωποσ κυβζρναγε ο χωριάτθσ Ρίτςοσ «Σρφγοσ» Τα μουλάρια ςτο ανιφορο τθσ πζτρασ και τα γαϊδουράκια μεσ ςτ αγκάκια ψάκεσ και μαχαίρια και καλάκια μεσ τ αμπζλια γζλοια Μαλακάςησ ερωτικό ποίημα Παίηει απόψε το φεγγάρι μεσ ςτθν κλθματαριά που ναι να το πιεισ, αλικεια, ςτο ποτιρι και όχι γιατί παίηει ςτθν κλθματαριά όςο γιατί φζγγει δίπλα ςε ζνα παραμφκι 27

σμπεράζμαηα Μειεηώληαο όιεο καο ηηο πιεξνθνξίεο γηα ην ακπέιη θαη ην θξαζί θαηαιάβακε πόζν μερσξηζηή ζέζε θαηέρνπλ ζηελ παξάδνζή ηνπ ηόπνπ καο. Σν ακπέιη έλα θπηό εύθξαηεο δώλεο πνπ ν άλζξσπνο άξρηζε λα ην θαιιηεξγεί από ηελ επνρή ηνπ ραιθνύ θαη λα ρξεζηκνπνηεί ηα πξντόληα ηνπ ζηελ θαζεκεξηλή ηνπ δηαηξνθή. Από ηελ αξραία ζξεζθεία κέρξη ηνλ ρξηζηηαληζκό θαη από ηόηε έσο θαη ζήκεξα ην θξαζί ζπκκεηέρεη ζε όιεο ηηο γηνξηέο, ηηο ραξέο αιιά θαη ηηο ιύπεο καο. Οη αξραίνη Έιιελεο ην είραλ ελζσκαηώζεη γηα ηα θαιά ζηε δηαζθέδαζε ηνπο θαη ην παξάδεηγκά ηνπο αθνινπζνύλ θαη νη ζύγρξνλνη Έιιελεο. Όινη καο έρνπκε πηάζεη ηνλ εαπηό καο λα ηξαγνπδάεη ηξαγνύδηα ζρεηηθά κε ην θξαζί θαη έρνπκε δηαβάζεη πνηήκαηα από κεγάινπο πνηεηέο πνπ εμπκλνύλ ην ακπέιη θαη ην θξαζί. Ηδηαίηεξα ινηπόλ καο ραξνπνηεί ην γεγνλόο όηη ην λεζί καο θαη ε παξάδνζή ηνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε ην ακπέιη. Τ- πάξρνπλ πάξα πνιιέο ηζηνξίεο πνπ αλαθέξνπλ γηα ηνλ νίλν ηεο Ηθαξίαο αιιά δπζηπρώο δελ κπνξνύζακε λα ηηο αλαθέξνπκε όιεο, θαηαθέξακε όκσο λα μερσξίζνπκε κεξηθέο θαη λα ηηο γξάςνπκε ζηελ εξγαζία καο. Γη απηό ιέκε θαη ζε εζάο πνπ δηαβάδεηε ηώξα ην βηβιηαξάθη καο λα ελδηαθεξζείηε θαη λα ςάμεηε απηέο ηηο η- ζηνξίεο, γηαηί πξαγκαηηθά αμίδνπλ. 28

Πηγές Γιαδίκησο http://www.egolpion.net/nietzsche_vasileiadis_2.el.aspx gym-kriez.eyv.sch.gr/files/wine.pps http://users.sch.gr/rizos/agios_trifonas.htm http://www.nikaria.gr/pages/82.html http://www.asda.gr/hgianniris/ikpramn.htm http://www.stixoi.info/ http://el.wikipedia.org Βιβλιογραθία Διιεληθή κπζνινγία, εθδνηηθή Αζελώλ Αξραία Ηθαξία, εθδόζεηο Καινθαηξηλόο Άκπεινο άκνπ, έθδνζε ζπιιόγνπ ησλ Απαληαρνύ Ακπειησηώλ Αξραίνη Έιιελεο Ηζηνξηνγξάθνη, βηβιίν Α ιπθείνπ Δσταριζηίες Δπραξηζηνύκε ηνλ νηλνπαξαγσγό θύξην Γηώξγν Καξίκαιε γηα ηηο όκνξθεο ηζηνξίεο γηα ην θξαζί πνπ καο δηεγήζεθε. 29

ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΙΣΛΟ : Ο Γιόνσζος και ηο κλίμα ΠΡΟΩΠΑ: Αθηγηηής, Γιόνσζος & Οινέας ΣΟΠΟ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟ: Δλλάδα Αιηφλία Πριν 3.000 και τρόνια Αθηγηηής : Μηα θνξά θη έλαλ θαηξό, ν ζεόο Γηόλπζνο θηινμελήζεθε από ην βαζηιηά ηεο Αηησιίαο Οηλέα. Έηζη επραξηζηεκέλνο, θαζώο έκεηλε, από ηελ θηινμελία ζέιεζε λα αληαπνδώζεη. Γιόνσζος: (Δίλαη ιίγν κεζπζκέλνο) Γελ έρσ παξάπνλν θαιά κνπ θέξζεθε ν κπαγαζάθνο ν Οηλέαο. Τώξα δελ πξέπεη λα θαλώ αράξηζηνο θάηη πξέπεη λα ηνπ δώζσ θη εγώ. (θνηηηέηαη ζην θαζξεθηάθη ηνπ) Φηνπ ζνπ νκνξθάληξα, ζεόο είζαη. Μκκκ ζαλ ηη λα ηνπ δώζσ όκσο;; Να ηνπ δώζσ ιίξεο; Μπα ηη λα ηηο θάλεη βαζηιηάο είλαη! Να ηνπ ραξίζσ έλαλ ρηηώλα; Όρη βέβαηα!! Οη ρηηώλεο ηαηξηάδνπλ κόλν ζην δηθό κνπ ζώκα. Αααααααα!!!! Μα θπζηθά ην βξήθα ζα ην δώζσ ην ππέξνρν θξαζί κνπ. Όινη μέξνπκε πόζν κπεθξνύιηαθαο είλαη ν βαζηιηάο Αθηγηηής: Έηζη μεθίλεζε ν Γηόλπζνο παίξλνληαο καδί ην πην ηξπθεξό ηνπ θιίκα, αθνύ πξώηα ην ηύιημε ζε ιάζπε γηα λα κελ μεξαζεί θαη ην έβαιε ζε έλα κηθξό θόθαιν αεδνληνύ. Γιόνσζος: Οπθ! Πην καθξηά δελ κπνξνύζε λα θηηάμεη ην παιάηη ηνπ θη απηόο ν έξεκνο. Ω! Μα ην Γία (θνηηώληαο ην θιίκα ηνπ κε ζαπκαζκό).μα ηη άμηνο ακπεινπξγόο πνπ είκαη ην θιίκα κνπ κεγαιώλεη ηόζν γξήγνξα. Οξίζηε εδώ κέζα ζα ην βάισ ηώξα γηα λα ρσξέζεη. Αθηγηηής: Τν έρσζε ινηπόλ ζε έλα θόθαιν ιηνληαξηνύ θαη ζπλέρηζε ην δξόκν ηνπ. Μα ην ακπέιη ηνπ όιν θαη κεγάισλε 30

Γιόνσζος: Μα πνηνο παλίβιαθαο επηηέινπο κνπ είπε λα ηνπ δώζσ ακπέιη. Τέινο πάλησλ, κεηά ζα ζπκεζώ. Τη βιέπνπλ ηα κάηηα κνπ!!!! Απηό θνληεύεη λα βγάιεη ξώγεο! Πνπ λα ην βάισ ηώξα; Α! Να έλα πην κεγάιν θόθαιν. Αθηγηηής: Τν θόθαιν ήηαλ γνπξνπληνύ. Τν έβαιε κέζα θαη ζπλέρηζε Γιόνσζος: Δπηηέινπο!!! Έθηαζα. Οηλέα, σ θίιε Οηλέα ζνπ έθεξα θιίκα λα θπηέςεηο λα θηηάμεηο θξαζί. Οινέας: Ωσσ!! Αγαπεηέ Γηόλπζε, ζ επραξηζηώ πνιύ, μέξεηο έρσ κεγάιε αδπλακία ζην θξαζί. Θα πσ ζηνπο ππεξέηεο κνπ λα ην θπηέςνπλ ακέζσο. Γιόνσζος: Έια αο πηνύκε ιίγν θη από απηό (βγάδεη έλα κπνπθάιη θξαζί) έρσ πάληα ιίγν καδί κνπ. Οινέας: Σηελ πγεηά ζνπ Γηόλπζε!! Γιόνσζος: Μα θαη βέβαηα ζηελ πγεία κνπ!!! Αθηγηηής: Τν θύηεςαλ ην ακπέιη νη ππεξέηεο θαη θξαζί πήξε ηα θαιά θαη ηα θαθά από ηα δώα πνπ ηα θόθαιά ηνπο κεγάισζαλ ην θιίκα. Αθηγηηής: Κη έηζη όπνηνο πηεη ιίγν ληώζεη ζαλ πνπιί θαη θειαεδάεη. Αθηγηηής: Αλ πηεη πεξηζζόηεξν ζεξηεύεη θαη γίλεηαη ζαλ ιηνληάξη γπξεύνληαο θαβγάδεο. Αθηγηηής: Κη αλ πηεη αθόκα παξαπάλσ γίλεηαη ζαλ ηεηξάπνδν. Σέλος 31