HOPE II Πρόγραμμα Ελπίδα II

Με την υποστήριξη του Προγράμματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Ευρώπη για τους Πολίτες» Commemorating the victims of Nazism HOPE II Πρόγραμμα Ελπίδα II Active European Remembrance The Story of Europe Remembrance and the Circle of European Friends who Resisted Hitler Η ιστορία της ενεργούς μνήμης της Ευρώπης Εκείνοι που αντιστάθηκαν στο Χίτλερ Τρίτη, 10 Δεκεμβρίου 2013 Tuesday, December 10 2013 09.00 09.30 Εγγραφές, Αφίξεις προσκεκλημένων Registration, Arrival of the guests 10.00 10.10 Έναρξη - Καλωσόρισμα προσκεκλημένων - Χαιρετισμοί Opening - Welcoming reception of participants Συντονιστής Chairman Χρυσομάλης Λεωνίδας, Αντιπρόεδρος ΚΟΙΝΣΕΠ Χαϊδαρίου «Ακτίνα», Chrisomalis Leonidas, Vice president of Aktina Cultural Association of Haidari (Beam, GR) Ο EACEA και το πρόγραμμα Ευρώπη για τους πολίτες Τhe EACEA and the Europe for Citizens programme Συνεχίζουμε σήμερα το πρώτο στρογγυλό τραπέζι, της πρώτης 5νθήμερης πλατφόρμας συζήτησης του προγράμματος «ΕΛΠΙΔΑ : Ο κύκλος των φίλων που αντιστάθηκαν στον Χίτλερ» (HOPE ΙΙ : The Story of Europe Remembrance and the Circle of European Friends who Resisted Hitler) που διοργανώνεται από το Δήμο Χαϊδαρίου στο πλαίσιο της γενικότερης πρωτοβουλίας του για τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής συλλογικής ιστορικής μνήμης. Να θυμίσουμε ότι το πρόγραμμα χρηματοδοτείται στο σύνολο του από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το γενικότερο χρηματοδοτικό εργαλείο: πρόγραμμα «Ευρώπη για τους πολίτες», το οποίο θεσπίστηκε με απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου με την προοπτική να στηριχθεί ένα ευρύ φάσμα οργανώσεων, μεταξύ των άλλων και οι δήμοι των κρατών μελών, καθώς και οι δραστηριότητες τους που προωθούν την ενεργό συμμετοχή του ευρωπαίου πολίτη στα κοινά και συνολικά την παρουσία της κοινωνίας των πολιτών στη δημοκρατική πορεία της Ευρώπης προς την ολοκλήρωση της. Άμεσα λοιπόν η Ένωση και ο αρμόδιος εκτελεστικός Οργανισμός EACEA αναγνωρίζουν ότι ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν μπορεί να συντελεστεί χωρίς τη διατήρηση ζωντανής της μνήμης της ιστορίας των κρατών που συμμετέχουν σε αυτή. Και μπορεί η μνήμη αυτή να συνδέεται κατά το πλείστον με τιμητικά δημοκρατικά επιτεύγματα ωστόσο στην ιστορία

όλων των λαών υπάρχουν και ιδιαίτερα σκοτεινά και φρικιαστικά γεγονότα. Τέτοια γεγονότα, κοινά για το σύνολο των κρατών-μελών, είναι αναμφισβήτητα αυτά που διαδραματίστηκαν κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής: τα γεγονότα των μαζικών εξοντώσεων, των μαζικών εκτοπίσεων και των πολυάριθμων ανθρώπινων θυμάτων. Από αυτά ωστόσο τα γεγονότα αντλούνται διδάγματα, πρωτίστως για τους νέους, για ένα διαφορετικό, περισσότερο δημοκρατικό και ειρηνικό μέλλον. Για το μέλλον που τους ανήκει. Φωτίζει λοιπόν η Ευρώπη το παρελθόν της, όσο θλιβερό και να είναι αυτό. Έρχονται έτσι στο προσκήνιο ενεργοί πολίτες, που διέγραψαν ένδοξη πορεία στο ιστορικό γίγνεσθαι πεθαίνοντας για την προάσπιση των αξιών της Δημοκρατίας, της Ελευθερίας και του Σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ο Δήμος Χαϊδαρίου, ως μαρτυρικός Δήμος διαχειρίζεται με ποικίλες εκδηλώσεις τις παραβιάσεις των αρχών αυτών από το ναζισμό. Οι δράσεις προς τιμή των θυμάτων του και οι εκδηλώσεις για τη διατήρηση των τόπων και των μνημείων που συνδέονται με μαζικές εκτοπίσεις, μαρτύρια και εξοντώσεις, για τη συντήρηση των αρχείων τεκμηρίωσης αυτών των γεγονότων και για την προβολή μαρτυριών διασωθέντων και απογόνων τους, στοχεύουν στο σύνολο τους, στην ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με την ανάδειξη της συμβολής της Εθνικής Αντίστασης στην Ειρήνη, τη Δημοκρατία και την Προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στοχεύει ωστόσο ακόμη και στην πληροφόρηση για τη συμβολή της Ευρωπαϊκής Αντίστασης στην Κοινωνική Δικαιοσύνη και την Αλληλεγγύη μεταξύ των ευρωπαίων πολιτών, καθώς και στην Πρόοδο, την Ανάπτυξη και την Ανεξαρτησία σε ολόκληρο τον κόσμο. Το πρόγραμμα "ΕΛΠΙΔΑ II" αποτελεί συνέχεια και δεύτερη φάση του ομότιτλου προγράμματος που υλοποιήθηκε από το Δήμο Χαϊδαρίου για τη «διερεύνηση των απαρχών του ιστορικού παρελθόντος της Ενωμένης Ευρώπης» κατά το χρονικό διάστημα 26/03 18/05/2013. Θα υλοποιηθεί δε και πάλι με ευρεία συμμετοχή αντιστασιακών οργανώσεων από μαρτυρικές πόλεις με συναφές ιστορικό παρελθόν, πολίτες και ενώσεις πολιτών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, Ινστιτούτα, Ιδρύματα, Ερευνητικά Κέντρα, Πανεπιστήμια, Μουσεία και λοιπούς φορείς και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις από διάφορες ευρωπαίκές χώρες ενώ θα διαρκέσει από 9 Δεκεμβρίου 2013 έως 14 Φεβρουαρίου 2014. Η σημασία της μνήμης είναι και στη δεύτερη αυτή φάση η πεμπτουσία του προγράμματος και όσο αόριστη και αν ακούγεται ως έννοια, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς σε τι αναφέρεται αν ανατρέξει στις εκδηλώσεις και στις θεματικές και των δύο προγραμμάτων, ώστε να κατανοήσει αυτό το οποίο η συλλογική ιστορική μνήμη απαιτεί να θυμόμαστε και γιατί. Η ανάληψη σχετικών πρωτοβουλιών σε όλη την Ευρώπη θεωρούμε ότι είναι απαραίτητη για την υποκίνηση συμμετοχής των πολιτών στα κοινά προκειμένου να σφυρηλατηθεί η πεποίθηση για την ενιαία μεταξύ τους ταυτότητα και μνήμη. Ασπίδα προστασίας για την ελευθερία και την ειρήνη, την δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. «Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά οφείλουμε να θυμόμαστε». 10.10 10.30 Χατζησταύρου Φιλίππα, ερευνήτρια Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής, Chatzistavrou Filippa, research fellow of Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (GR) Η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης από τις απαρχές της μέχρι την κρίση The idea of the European Integration since its origins until the crisis

10.30 11.00 Καλλιανιώτης Θανάσης, ιστορικός, διδάκτωρ Ιστορίας ΑΠΘ, Kallianiotis Thanasis, historian, PhD History University of Thessaloniki (the second-largest city in Greece, capital of the geographic region of Macedonia, administrative region of Central Macedonia and the Decentralized Administration of Macedonia and Thrace) Η μάχη του Φαρδυκάμπου νομού Κοζάνης (Μάρτιος 1943) : Εποποιία και διχασμός The battle in Fardikampos in Kozani, capital of the regional unit, a town in northern Greece and of West Macedonia region. (on March, 1943) : Distinguished heroes Το θέμα μου σχετίζεται με μία σημαντική εποποιία απλών ανθρώπων όπως ο παριστάμενος στη φωτογραφία καβαλάρης, κάτοικος της κωμόπολης Σιάτιστας, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, την οποία ακολούθησε βαθύς διχασμός. Την παρούσα ανακοίνωση διατρέχουν οι εξής άξονες: α) η αιχμαλωσία ενός ιταλικού τάγματος στη θέση Φαρδύκαμπος Σιάτιστας από μόνιμους αντάρτες και παροδικούς ένοπλους πολίτες, γεγονός πρώιμο για την κατοχική Ελλάδα β) εξ αιτίας αυτού δημιουργήθηκε ελεύθερη περιοχή, η οποία επέτρεψε την περαιτέρω ανάπτυξη του ανταρτικού κινήματος γ) τα αντίποινα που ακολούθησαν και η προσπάθεια επιβολής στην πράξη του κράτους των ανταρτών επέφερε τη διχόνοια μεταξύ των Ελλήνων, η οποία σύντομα μεταφράστηκε σε εμφύλιο πόλεμο. Ως διδάγματα για την περίπτωση θα μπορούσαν να διατυπωθούν δύο ιστορικά δοκιμασμένα κι ένα πρωτότυπο. Πρώτον πως οι Έλληνες όταν ενώνονται μεγαλουργούν. Έπειτα ό,τι θεωρείται απίθανο, είναι στην πραγματικότητα πραγματοποιήσιμο όταν υπάρχει θάρρος και επιμονή τα δύο τελευταία λείπουν σήμερα για να γίνει πιθανό το απίθανο. Και τελευταίο πως οι ατομικές και οι κομματικές φιλοδοξίες δεν συνεισφέρουν ποτέ στην ομόνοια. Η Δυτική Μακεδονία είναι περιοχή μακριά από το κέντρο της Αθήνας. Τρεις μόνον δεκαετίες είχαν περάσει από όταν απελευθερώθηκε από τους Τούρκους και η κατάσταση ήταν ρευστή. Η εγγύτητα των συνόρων, ειδικά με τη Βουλγαρία και τη Γιουγκοσλαβία, και η γλωσσική ποικιλία (ελληνικά, σλαβικά, αλβανικά, βλάχικα, αθιγγανικά, εβραϊκά και τουρκικά, συν την ποικιλία των διαλέκτων) ομού με τα συμφέροντα πολιτικών, πολιτευτών, συνδικαλιστών, κομματικών στελεχών, κατόχων μέσων επικοινωνίας κι ως συνήθως τυχοδιωκτών δημιουργούσε εθνικισμούς, φανερούς ή λανθάνοντες. Όταν τελείωσε ο πόλεμος της Αλβανίας την άνοιξη του 1940 η περιοχή γέμισε με όπλα και πολεμοφόδια, τα οποία πετούσαν οι φαντάροι που αποστρατεύονταν. Σπίτι μας εμείς είχαμε ένα αντιαρματικό τουφέκι. Η πυκνή σιδηροφορία εμπλεκόταν άμεσα με την πολεμική εμπειρία που διέθεταν οι κάτοικοι, από την εποχή της Τουρκοκρατίας οι μεγαλύτεροι, από τις μάχες στο αλβανικό μέτωπο οι νεότεροι. Η περιοχή χωρίστηκε σε ζώνες κατοχής. Οι Βούλγαροι απειλούσαν από Βορρά, οι Γερμανοί κράτησαν την πεδινή ζώνη, ενώ τα ορεινά έλαβαν οι Ιταλοί. Η μάχη του Φαρδυκάμπου έλαβε χώραν στην ιταλοκρατούμενη ζώνη, επειδή εκτός άλλων οι Ιταλοί ήταν ευεπίφοροι στις ξένες προπαγάνδες και στον προσωπικό εξευτελισμό Ελλήνων, κάτι που απέφευγαν οι σοβαρότεροι Γερμανοί. Το πρώτο χτύπημα της ακομμάτιστης πλειονότητας των ανταρτών δόθηκε κοντά στο χωριό Σνίχοβο Χασίων. Αμέσως ακολούθησε δεύτερο λίγα χιλιόμετρα μακρύτερα, στον οικισμό Οξύνεια. Το τρίτο ήταν αναμενόμενο. Χρειάζεται πάντα μία αρχή για να ακολουθήσουν τα επόμενα, αλλά αυτή, παρότι δύσκολη, είναι θαυμαστή. Οι οργανώσεις αντίστασης στη Δυτική Μακεδονία απλώνονταν από το φανερό στο κρυφό, ήταν ένοπλες κι άοπλες. Μέσα στον κρατικό μηχανισμό, στην Ελληνική δηλαδή Πολιτεία, υπήρχαν στελέχη της που αντιπαθούσαν τους κατακτητές. Ιδιαίτερα τις ξένες προπαγάνδες πολεμούσαν δεξιές οργανώσεις όπως η ΥΒΕ και η ΕΚΑ αποτελούμενες

κυρίως από αξιωματικούς του Στρατού. Το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ήταν δημιούργημα των κομμουνιστών της εποχής. Η βάση των ειρημένων οργανώσεων ήταν φυσικά η ίδια, ο πατριώτης λαός, που δεν ήξερε πάντα τις επιδιώξεις της ηγεσίας του. Πριν λάβει χώραν η μάχη του Φαρδυκάμπου προηγήθηκε ενέδρα ανταρτών του ΕΛΑΣ κι ενόπλων πολιτών στη θέση Βίγλα, λίγο έξω από την κωμόπολη της Σιάτιστας, κατά την οποία κυριεύτηκαν 10 ιταλικά φορτηγά. Ήταν μία επιτυχής πρόβα για την επόμενη μάχη όχι μόνο ως προς το υλικό της μέρος (κατασχεμένα τρόφιμα και πολεμοφόδια από την ενέδρα) αλλά και για το ηθικό, το οποίο ενίσχυσε τις πρόσφατες δόξες της Αλβανίας. Έπειτα από την ενέδρα της Βίγλας ένα ιταλικό τάγμα ξεκίνησε από τα Γρεβενά για να εκδικηθεί τη Σιάτιστα, μάλλον με διορισμένους και χωρίς ουσιαστικά προσόντα ως συνηθίζεται σήμερα στο πνεύμα και τη διοίκηση- ηγέτες. Έπειτα από διήμερη πεζοπορία, κάκιστο εφοδιασμό με τρόφιμα και νερό, δυο βράδια ύπνο στην παγωμένη ύπαιθρο με ελαφριά στολή και σκεπάσματα, δυο μέρες μάχης κάτω από καυτό ήλιο και παντελή αγνωσία του τόπου, οι Ιταλοί έψαχναν να παραδοθούν. Οι κάτοικοι της Σιάτιστας, ορισμένους από τους οποίους βλέπετε στη φωτογραφία ως αντάρτες του ΕΛΑΣ, αντιστάθηκαν σκληρότατα. Ιδιαίτερα ξεχώρισε ο Γιάννης Στεργίου, ταπεινός οπωροπώλης που με το παλτό γεμάτο χειροβομβίδες ανέτρεψε τους Ιταλούς στην κρισιμότερη φάση στα πρόθυρα της Σιάτιστας σήμερα τις δάφνες επιθυμούν μαεστρικά οι αμέτοχοι. Εκτός τούτων οι επιθέσεις δεξιών και αριστερών ανταρτών κατά των Ιταλών δεν είχαν σταματήσει ποτέ. Ο κλοιός γύρω τους είχε σφίξει πολύ δυνατά. Όχι μόνο στο πεδίο της μάχης είχαν περικυκλωθεί οι Ιταλοί, αλλά και με μακρινές ενέδρες σε τρία σημεία για απόκρουση τυχόν ενισχύσεων. Το σχέδιο είχαν εξυφάνει 5 μάχιμοι ταγματάρχες, μέλη της οργάνωσης ΥΒΕ/ΕΚΑ που ήταν παρόντες στη σκηνή του δράματος. Οι Ιταλοί δεν είχαν ουδεμία ελπίδα διαφυγής. 400 λοιπόν αιχμάλωτοι Ιταλοί στο Φαρδύκαμπο τη δεύτερη μέρα των συγκρούσεων. Πολύς οπλισμός και πυρομαχικά στα χέρια των Ελλήνων και ηθικό εξυψωμένο στα ουράνια. Η μεγάλη νίκη επέφερε όμως τεράστια αντίποινα, όταν προσήλθε εκδικητικά από τη Λάρισα στην περιοχή η ιταλική μεραρχία Φορλί καίγοντας οικισμούς, εκτελώντας αμάχους και καταστρέφοντας οίκους και υποδομές. Στη Δυτική Μακεδονία 307 ανθρώπους φόνευσαν εν συνόλω οι Ιταλοί από το 1941 έως το 1943, οι περισσότεροι από αυτούς ήταν άμαχοι που εκτελέστηκαν χωρίς ιδιαίτερο λόγο, συνεργώντας κι αυτοί μαζί με τους Βούλγαρους, το Κομιτάτο και τους Γερμανούς στον απορφανισμό των Ελλήνων. Δήωσαν έπειτα κι αποχώρησαν διαπαντός από την περιοχή οι Ιταλοί. Είχαν σειρά τώρα οι Γερμανοί της διπλανής ζώνης; Αν ναι, τα αντίποινα θα ήταν τρομακτικότερα. Ποιος θα αναλάμβανε το κόστος αυτών, οι δεξιοί ή οι αριστεροί; Ποιοι θα ήταν οι νέοι ηγέτες, οι διορισμένοι έμπειροι ή οι νέοι που ξεπρόβαλαν με φαντασία και τόλμη στη σκηνή; Αποφασισμένο το ΕΑΜ για την κτήση της εξουσίας άρχισε να δομεί το κράτος του στην ελεύθερη περιοχή, ένα κράτος σκληρών καθοδηγητών, ωμών χωρικών και ρομαντικών νέων όπου η πραγματικότητα μπλεκόταν με τη φαντασία στη σφαίρα της πολιτικής επικοινωνίας. Με λεκτικές στην αρχή διαφορές και μικρές διαμάχες για το ψωμί η διαμάχη δεξιών κι αριστερών ανταρτών γρήγορα κατέληξε σε εμφύλιες συγκρούσεις με αιματηρές επιθέσεις του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ εναντίον των ενόπλων της ΥΒΕ/ΕΚΑ. Λίγο αργότερα οι πεδινοί κάτοικοι θα λάβουν όπλα κάτω από τη σκέπη των Γερμανών. Ο κατοχικός εμφύλιος πόλεμος έριξε τη βαριά σκιά του στη σκηνή το επόμενο έτος και συνεχίστηκε σκληρότερος ως το τέλος της δεκαετίας. Ό,τι είχε κερδηθεί στο Φαρδύκαμπο είχε περάσει στο παρελθόν. 11.00 11.30 Μποντίλα Μαρία, φιλόλογος, διδάκτωρ Φιλοσοφικής Σχολής Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Bontila Maria, literature professor, PhD in Philosophy, University of Thessaloniki (the second-largest city in Greece, capital of the geographic region of Macedonia, administrative region of Central Macedonia and the Decentralized Administration of Macedonia and Thrace)

Τα παιδιά στην Κατοχή Children during Occupation Η Ελλάδα βρίσκεται στην κατοχή των δυνάμεων του Άξονα από τον Απρίλιο του 1941 έως τον Οκτώβριο του 1944. Στα τρία αυτά χρόνια επέρχονται ριζικές αλλαγές στις ζωές των ανθρώπων σε όλα τα επίπεδα. Ανατρέπεται η καθημερινότητά τους και η επιβίωση γίνεται δύσκολη, κυρίως στην περίοδο της μεγάλης πείνας, το χειμώνα του 41-42. Η αντίσταση εναντίον των κατακτητών άρχισε από την πρώτη μέρα της κατοχής. Στην εισήγησή μου δεν θα αναφερθώ στην οργανωμένη αντίσταση του ελληνικού λαού, που υπήρξε αναμφίβολα αξιοθαύμαστη από όλες τις πλευρές, αλλά στην προσπάθεια των ανθρώπων να επιβιώσουν μέσα σε αυτό το ζοφερό καθεστώς που δημιουργήθηκε. Συγκεκριμένα θα μιλήσω για τον αγώνα επιβίωσης εκατοντάδων μικρών παιδιών που απέμειναν μόνα τους για διάφορους λόγους κατά τη διάρκεια της Κατοχής και προσπάθησαν να κρατηθούν στη ζωή. Γιατί αντίσταση δεν θεωρείται μόνο η ανοιχτή αντιπαράθεση με τον εχθρό ή το σαμποτάζ αλλά και ο αγώνας για την επιβίωση. Όταν οι κατακτητές ενάντια σε κάθε αρχή δικαίου του πολέμου άδειαζαν τις ελληνικές αγορές από τα τρόφιμα και επέτρεπαν την άνθιση της μαύρης αγοράς, χιλιάδες παιδιά έδιναν τον αγώνα της επιβίωσης και πολλές φορές όχι μόνο για τον εαυτό τους αλλά και για τα αδέλφιά τους ή τους άρρωστους γονείς και τους παππούδες. Τα μικρά αυτά παιδιά έρχονταν αντιμέτωπα, μόνα τους ή σε συνεργασία με άλλα, καθημερινά με τον κατακτητή και τους μαυραγορίτες, προβαίνοντας πολλές φορές σε ανδραγαθήματα. Θα αναφερθώ δηλαδή σε μια άλλη όψη της αντίστασης στη βία που ο κατακτητής επέβαλε. Οι ενέργειες αυτές των παιδιών αποτελούν οργανικό κομμάτι του αντιστασιακού κινήματος στην Ελλάδα παρά τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζουν και οι οποίες οφείλονται κυρίως στο σκοπό που εξυπηρετούν και στην ηλικία των παιδιών. Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόκειται για μια πλευρά της αντίστασης που δεν έχει μελετηθεί επαρκώς ούτε καν προβληθεί στην Ελλάδα μέχρι σήμερα. 11.30 12.00 Λαμπρής Ηλίας, τοπικός σύμβουλος και μέλος Δ.Σ Μορφωτικού συλλόγου Κομμένου Άρτας, Lambris Ilias, local councillor, member educational association of Greek martyr village Kommeno in Arta prefecture (GR) Το Ολοκαύτωμα του Κομμένου The Holocaust in Greek martyr village Kommeno Η ιστορία του μαρτυρικού χωριού Κομμένου του νομού Άρτας, στην Ήπειρο που είναι χτισμένο στις όχθες του ποταμού Άραχθου. Ξεγύμνωσαν τις γυναίκες - μητέρες, γιαγιές, αδερφές μας - και τις στήσανε μπροστά στα πολυβόλα! Κάποιες κρατάγανε τα παιδιά τους, άλλες ήταν έγκυες. Το συμβάν έλαβε χώρα στις 16 Αυγούστου 1943. Οι σφαγιασθέντες ήσαν 317 άτομα εκ των οποίων 92 παιδιά και 2 ιερείς! Δεκαεφτά άλλοι πνίγηκαν στον Άραχθο προσπαθώντας να ξεφύγουν από το γερμανικό μαχαίρι, όταν ανατράπηκε η βάρκα στην οποία είχαν μπει πανικόβλητοι. Μετά τον σφαγιασμό των ανθρώπων το χωριό πυρπολήθηκε και ισοπεδώθηκε. 12.00 12.30 Βλαχοπάνος Δημήτρης, φιλόλογος, μέλος Δ.Σ Μορφωτικού συλλόγου Κομμένου Άρτας, Vlachopanos Dimitris, literature teacher, member of the educational association of Greek martyr village Kommeno, a village and a

former community in the Arta regional unit, Epirus, Greece Μαρτυρίες επιζώντων από το Ολοκαύτωμα του Κομμένου Άρτας Personal testimonies of survivors of the Holocaust in Greek martyr village Kommeno During the Axis Occupation of Greece in World War II, the village was the site of a massacre perpetrated by 12 Company of the 98th Regiment, of the German 1. GebirgsDivision (First Mountain Division), which, on 16 August 1943, executed 317 inhabitants and torched the village. On 12 August 1943, a two-man Wehrmacht reconnaissance team had come across a small group of partisans (andartes) in the village and had reported back to divisional headquarters in Ioannina. On the evening of 15 August 1943, Colonel Josef Salminger, the commanding officer of the 98th Regiment, ordered 12 Company to attack the village on the following morning. The attack was led by 12 Company's leader, Lieutenant Röser, who personally shot the village priest at the outset of the assault. Men, women and children (74 of them under the age of 10) were killed indiscriminately, but almost half of the village's population managed to escape by swimming across the Arachthos river. The first Wehrmacht reports recorded that 150 civilians had died. As the reports moved up the command chain, they were amended so that "150 civilians" became "150 enemies". The names of the 317 villagers who were killed are now recorded on a marble monument in the village's main square Διάλειμμα Break12.30 13.00 13.00 13.30 Γρηγοράτου Διονυσία, απόγονος, Grigoratou Dionisia, descendant (GR) Γερμανο-Ιταλική Κατοχή και Αντίσταση στην Κεφαλονιά μέσα από το ημερολόγιο του αντιστασιακού Κεφαλλονίτη Σπύρου Γρηγοράτου, Αφήγηση απογόνου German - Italian occupation and Resistance in Kefalonia, the largest of the Ionian Islands in western Greece island, through the diary of the resistance fighter Spiros Grigoratos, Testimony of descendant «Μία απ τις πολλές επικίνδυνες εστίες της Εθνικής Αντίστασης για τους Γερμανούς κατακτητές στο νησί της Κεφαλλονιάς ήταν η Αγία Θέκλη και την έκαμψαν με τη βοήθεια των ντόπιων καταδοτών στις 5 προς 6 του Μάη 1944, ημερομηνία κατά την οποία όρμισαν ένοπλοι, στο χωριό και το μπλοκάρισαν απ όλες σχεδόν τις πλευρές. Οι κάτοικοι κάτω από την απειλή των αυτομάτων του κατακτητή συγκεντρώθηκαν στην πλατεία του χωριού, κάποιοι όμως κατάφεραν και διέφυγαν. Έπειτα οι Γερμανοί με τη βοήθεια των καταδοτών πήραν 5 αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης (1. Διονύσης Ρατσιάτος καθηγητής φιλόλογος: Ο γιος του παπα-ρατσιάτου όπως τον αποκαλούσαν, διακρίνετο για το εξαιρετικό ύφος του, 43 χρόνων, 2. Αντώνιος Ληξουριωτάτος, ετών 35, 3. Σπύρος Αναλυτής, τελειόφοιτος του Γυμνασίου, 22 ετών, Επονίτης (ονομαζόμενος Κανάρης), 4. Γαβρίλης Ραλλάτος, γεωργός 60 ετών, 5. Βασίλειος Ραλλάτος, γιος του Γαβρίλη, ετών 25), έκαψαν σπίτια, έκαμαν καταστροφές και έφυγαν μεταφέροντας τους αντιστασιακούς στις φυλακές του Αργοστολίου. Εκεί τους κράτησαν πάνω από 20 μέρες και τους βασάνισαν απάνθρωπα. Στις 5 Ιουνίου του 1944 τους μετέφεραν από το Αργοστόλι στο Ληξούρι με καΐκι και με ισχυρή συνοδεία, στα υπόγεια του Α Δημοτικού Σχολείου. Στην αποβίβαση τους υποδέχτηκε ομάδα καταδοτών με επικεφαλής τον προδότη Φλωριά Κουρούκλη. Στην πλατεία που σήμερα ονομάζεται Εθνικής Αντίστασης συγκεντρώθηκαν με διαταγή των Γερμανών άνδρες γυναίκες, νέοι γέροι και παιδιά για να παρακολουθήσουν καταναγκαστικά τον απαγχονισμό. 5 αγχόνες σε δύο πλατάνια της Πλατείας Πετρίτση 4

στον ένα πλάτανο για τους τέσσαρους νέους και μια αγχόνη για τον γέρο Γαβρίλη. Περήφανοι με ψηλά το Κεφάλι βάδισαν προς τις αγχόνες οι πέντε αυτές μορφές» 13.30 14.00 Πετράτος Πέτρος, ιστορικός, Petratos Petros, PhD in history (GR) Η σφαγή Ιταλών αιχμαλώτων πολέμου στην Κεφαλονιά από τη γερμανική Βέρμαχτ Massacre of the Italian Acqui Division in Kefalonia island, the largest of the Ionian Islands in western Greece Η σφαγή χιλιάδων Ιταλών αιχμαλώτων πολέμου στο πλαίσιο της επιχείρησης Achse, που έγινε γνωστή και ως Σφαγή της Κεφαλλονιάς αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα σε ωμότητα εγκλήματα της γερμανικής Βέρμαχτ (Wehrmacht) στη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Στο γεγονός αυτό ανιχνεύεται και η πραγματική ιστορία του «λοχαγού Κορέλι», του λοχαγού Άμος Παμπαλόνι, ο οποίος αποτέλεσε έμπνευση για τη δημιουργία του λογοτεχνικού ήρωα του Λούι Μπερνιέρ αλλά και τη χολιγουντιανή ταινία «Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι»: Captain Corelli's Mandolin, παραγωγής του 2001 με πρωταγωνιστές τον Νίκολας Κέιτζ και την Πενέλοπε Κρουζ. Ο 32χρονος αντιφασίστας διοικούσε τότε την 1η Μεραρχία Acqui του 33ου Συντάγματος Πυροβολικού που απετελείτο από 150 άνδρες και είχε στρατοπεδεύσει στο λιμάνι του Αργοστολίου. Ο Ιταλός λοχαγός είχε καλλιεργήσει από νωρίς επαφές με ηγετικά στελέχη του ΕΑΜ και όπως και όλοι οι Ιταλοί ήταν εναντίον του Μουσολίνι ενώ το μόνο που ήθελε αυτός και οι σύντροφοι ήταν να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Έτσι στη διαταγή των Γερμανών να παραδώσουν τα όπλα τους, όταν οι Ιταλοί συνθηκολόγησαν με τους Συμμάχους, οι συγκεκριμένοι Ιταλοί αξιωματικοί αντέδρασαν και δεν παρέδωσαν τα όπλα, άνοιξαν δε τις αποθήκες και μοίρασαν όπλα και πυρομαχικά στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Το Γ Ράιχ διέταξε την εκτέλεσή τους. Ο Φύρερ αυτοπροσώπως εντολή να μεταχειριστούν τους Ιταλούς αιχμαλώτους σαν να ήταν αντάρτες. Ο Άμος Παμπαλόνι ήταν ο μόνος που επέζησε από τη μονάδα του. Οι Γερμανοί είχαν προετοιμαστεί νωρίτερα για την επίλυση του ζητήματος και είχαν αρχίσει ήδη τους βομβαρδισμούς των ιταλικών θέσεων με βομβαρδιστικά Stuka. Παρά τη βοήθεια από τον τοπικό πληθυσμό, συμπεριλαμβανομένων των μικρών ομάδων του ΕΛΑΣ του νησιού, οι Γερμανοί κέρδισαν γρήγορα πλήρη υπεροχή στον αέρα, ενώ τα στρατεύματά τους είχαν μεγάλη εμπειρία μάχης, σε αντίθεση με αυτή της μεραρχίας Acqui. Μετά από αρκετές ημέρες μάχης οι τελευταίοι Ιταλοί στρατιώτες παραδόθηκαν, εκτελέστηκαν, αποτεφρώθηκαν μαζικά σε φωτιές ή μετακινήθηκαν σε πλοία για να πεταχτούν στη θάλασσα. 14.00 14.30 Βλισμά Ρίτα, συγγραφέας, Vlisma Rita, author (GR) Προσωπική μαρτυρία από το νησί της Ιθάκης Personal testimony from the Greek island of Ithaca, an island located in the Ionian Sea, separate regional unit of the Ionian Islands region and municipality, the home of Odysseus (Homer's Ithaca) «Από το βράχο αυτό στις 13.9.44 αντάρτες του ΕΛΑΣ ΕΛΑΝ όρμησαν με αυτοθυσία κατά του ναζιστικού καραβιού ΑΝΤΟΥΑΝΕΤΑ και το κατέλαβαν γράφοντας έτσι μια ακόμα σελίδα δόξας στον αγώνα της Εθνικής Αντίστασης κατά του φασισμού...», αναγράφεται σε μια μαρμάρινη πλάκα, στο νησί, ως ανάμνηση της κατάληψης του πλοίου στις Φρικες. Περιπλανόμαστε στην Ιθάκη της Αντίστασης μέσα από γραπτές πηγές και προσωπικές μαρτυρίες, μέσα από προσωπικά βιώματα, στοιχεία και ντοκουμέντα, γνωστά και

άγνωστα, μέσα πρόσωπα, πράξεις και τόπους μαρτυρίου. 14.30 15.00 Συντονιστής : Γιαννακόπουλος Δημήτρης, Πρόεδρος ΚΟΙΝΣΕΠ Χαϊδαρίου «Ακτίνα», Coordinator : Giannakopoulos Dimitris, President of the Aktina Cultural Association of Haidari martyr city (Beam, GR) Το μαρτυρικό Χαϊδάρι, φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό και αφηγήσεις κρατουμένων Exhibition of audiovisual material, description of the Haidari concentration camp and personal testimonies of prisoners 15.00 15.30 Εκπρόσωποι Ρουμάνικης αντιπροσωπείας, Representatives of Romanian delegation Φούγκα θανάτου Todesfuge To ποίημα του γεννημένου στο τ. Βασίλειο της Ρουμανίας (σήμερα Ουκρανία) Εβραίου ποιητή Paul Celan (Πάουλ Τσέλαν), ενός από τους μεγαλύτερους μεταπολεμικούς ποιητές που γράφει στην γερμανική γλώσσα, το οποίο βασίζεται στην ανάμνηση ενός πραγματικού γεγονότος, στο Λούμπλιν, όπως και σε πολλά άλλα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης, μια ομάδα μελλοθανάτων υποχρεωνόταν να τραγουδά νοσταλγικά τραγούδια, ενώ άλλοι έσκαβαν τάφους. Εκτέλεση Performance 15.30 16.00 Εκπρόσωποι αντιπροσωπείας της Μάλτας, Representatives of Maltese delegation The British colony of Malta in WWII Maltese People s War memories The British colony of Malta was of crucial strategic importance to the Allied North African campaign and has been under almost constant attack from Italian and German aircraft since June 1940. The Island s real ordeal began when Adolph Hitler ordered it should be "neutralised" in preparation for a German invasion. Since then the Luftwaffe has carried out hundreds of air raids on Malta, at one point averaging seven a day. The population spent so much time in their underground shelters that health standards declined, malnutrition spread and scabies was rife. In the framework of Haidari project the guests will learn more from Maltese People's War memories. In 1942, the people of Malta have been awarded the George Cross in recognition of their continuing heroic struggle against enemy attack. Malta is the first British Commonwealth country to receive the bravery award - second only in ranking to the Victoria Cross - which is normally only awarded to individuals.

16.00 16.30 Πατούλη Κρυσταλλία, ανεξάρτητη δημοσιογράφος και σύμβουλος ανθρωπίνων σχέσεων, Patouli Crystallia, freelance reporter and human relations consultant (GR) Tα πάντα είναι αφήγηση Everything is narration Ο Ζακ Ντεριντά έχει πει ότι «τα πάντα είναι κείμενο», δηλαδή αφήγηση. Σε ό,τι αφορά εμάς τους ανθρώπους, ακόμα και η σιωπή, ακόμα και η διαστρέβλωση της α-λήθειας άρα της μνήμης, ακόμα και η εξωλεκτική ή η συμβολική επικοινωνία που συναντάμε σε πολλές μορφές της τέχνης, είναι ένα είδος αφήγησης. Πόσο σημασία έχει η λεκτική επικοινωνία, η λεκτική αφήγηση, στο να αρθρώσουμε αυτό το νόημα ζωής της μνήμης, στην αφήγησή μας με λέξεις; Ένας από τους κορυφαίους Έλληνες διανοητές, ο Νίκος Καζαντζάκης, γράφει στην Ασκητική του: «...Σα μια κιβωτό η κάθε λέξη, και χορεύουμε γύρα της, με ανατριχίλα νογώντας το Θεό σα φοβερό της περιεχόμενο. Ό,τι ζεις στην έκσταση ποτέ δε θα μπορέσεις να το στερεώσεις σε λόγο. Όμως μάχου ακατάπαυστα να το στερεώσεις σε λόγο. Πολέμα με μύθους, με παρομοίωσες, με αλληγορίες, με κοινές και σπάνιες λέξες, με κραυγές και με ρίμες να του δώσεις σάρκα, να στερεώσει!...» Πώς όμως να «στερεώσεις» σε λόγο, ένα ψυχικό τραύμα; Γιατί τι άλλο είναι ένας πόλεμος, μία φυσική καταστροφή, μια οικονομική κρίση που εξελίσσεται σε εθνική τραγωδία, και πόσο μάλλον ένας εμφύλιος πόλεμος που κουβαλάμε χρόνια στο εθνικό μας ασυνείδητο; Γιατί ποτέ στο σχολείο δεν μας μίλησαν για το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο(ΕΑΜ), για τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ), για την Εθνική Αντίσταση, για τον Εμφύλιο. Γιατί ποτέ δεν κάλεσαν στα μαθητικά μας χρόνια -μέχρι και το 1982 που πήρε η γενιά μου το απολυτήριο Λυκείου- έναν έστω αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης να μας αφηγηθεί όσα έζησε, παρόλο που όλοι αυτοί οι άνθρωποι ζούσαν κάπου δίπλα μας 16.30 17.00 Συζήτηση (συντονισμός : Αυστριακή αντιπροσωπεία) Dialogue (coordination : Austrian delegation) Ο εκπαιδευτικός ρόλος και η σημασία της προφορικής ιστορίας Oral history: a wide educational role In testifying, the survivors embody memory, while at the same time declaring the continuum of the past to the present. Even though the extermination at the camps was well-documented in written sources, only oral testimony from survivors could convey the complexity of the traumatic experience and match the desire for a history of the Holocaust that was not identified with that of the perpetrators and thus did not reproduce their cognitive categories and their viewpoint. Testimony was used as a source for a more integrated view of the facts and for an understanding of the formation of the identities, or as a means of studying the trauma and pain. It is certainly probable that testimonies conflict, that they contain inaccuracies and that they sometimes express wrong judgments. But then the same can be said for any evidence. The mistakes do not invalidate the testimony as a whole. Besides, the testimonies do not contain a comprehensive narrative: different protagonists saw and remember the same event in a different light, depending on the position they were in and the role they played in the event. This variety of voices can be revealing for the historian. The perspectives of the

resistance fighters, the displaced, the hidden away, the grown-ups, the children, the men, the women, the intellectuals, the poor The historian is expected to highlight these dimensions, explain them, take into account parameters of locality and temporality, because, without these, the stories of the subjects are invalidated as a historical interpretative model. The focus of recent research on the non-verbal aspects of testimony (silence, embodied memory and mute moments in the interview which are filled with emotions expressed through bodily attitudes) appears to have changed them into a screen onto which various concepts are projected by the audience. The mute witness, silence as a choice or necessity and not forgetfulness, also claim a part of the truth and the complete testimony of the European resistance in general. The HOPE unofficial historical archive of the testimonies contains all the narratives of the survivors and everything that could not be said. With the support of the Europe for citizens programme of the European Union