Αποτελεσματικές πρακτικές, και οφέλη για τις μητέρες και τα βρέφη

Μητρικός Θηλασμός Αποτελεσματικές πρακτικές, και οφέλη για τις μητέρες και τα βρέφη 1

Εισαγωγή Περίγραμμα Ανατομία και φυσιολογία της γαλουχίας Σύνθεση και αποθήκευση ανθρώπινου μητρικού γάλακτος Επίτευξη βέλτιστου θηλασμού Τεχνικές και Θέσεις Θηλασμού Οφέλη του θηλασμού σε βρέφη και μητέρες Φραγμοί για τον αποτελεσματικό θηλασμό Αντενδείξεις για τον θηλασμό Λόγος της συμπλήρωσης Ο ρόλος του Οικογενειακού Ιατρού 2

"Τα θηλάζοντα βρέφη, είναι υγιή βρέφη." 3

Εισαγωγή Ο θηλασμός είναι η βέλτιστη πηγή διατροφής. Το ανθρώπινο γάλα είναι ανάλογη για το "είδος" (species) και παρέχει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά που είναι απαραίτητα για την αύξηση και ανάπτυξη του νεογέννητου βρέφους. Ο ΠΟΥ συστήνει αποκλειστικό θηλασμό για τους πρώτους έξι μήνες της ζωής και συνεχόμενο θηλασμό για τουλάχιστον 12 μήνες ζωής. Ο στόχος της πρωτοβουλίας USDHHS "Υγιείς Άνθρωποι 2010" είναι να επιτύχει θηλασμό κατά τη γέννηση στο 75%, στο 50% στους 6 μήνες και στο 25% σε 12 μήνες ζωής.τα δεδομένα του 2008 δείχνουν ότι το 77% των μητέρων στις ΗΠΑ αρχίζουν τον θηλασμό κατά τη γέννηση, ενώ μόνο το 30% περίπου των γυναικών συνεχίζει το θηλασμό του βρέφους σε ηλικία 6 μηνών. 4

5

6

Ανατομία και φυσιολογία της γαλουχίας Δομή του ανθρώπινου μαστού Source: Lactation Education Program Nutrition Policy and Education 7

Δομή ανθρώπινου στήθους Το ανθρώπινο στήθος είναι τροποποιημένοι αδένες ιδρώτα υπεύθυνοι για τη γαλουχία (παραγωγή γάλακτος). Ο μαστός περιέχει λιπώδη ιστό και ινώδη συνδετικό ιστό. Διαφορετικές ορμόνες είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη του μαστού και τις αλλαγές που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.οι κύριες ορμόνες που επηρεάζουν την ανάπτυξη του μαστού είναι τα οιστρογόνα, η προγεστερόνη και η προλακτίνη. 8

Δομή ανθρώπινου στήθους Κάθε στήθος περιέχει περίπου 20 λοβούς, ενώ κάθε λοβός περιέχει αρκετά λόβια που στο τέλος έχουν κυψελίδες στο οποίο παράγεται γάλα. Η παραγωγή γάλακτος και η έκκριση ανταποκρίνονται σε δύο κύριες ορμόνες στην προλακτίνη και την ωκκυτοκίνη και στο αντανακλαστικό του θηλασμού. Μετά την παραγωγή γάλακτος στις κυψελίδες, αυτό μετακινείται μέσω των γαλακτοφόρων πόρων (αγωγών) και αποθηκεύεται στον γαλακτοφόρο κόλπο. Όταν το μωρό ακουμπά στο στήθος, το γάλα διοχετεύεται από τους κόλπους. 9

Δομή ανθρώπινου στήθους 10

Ορμονικό Αντανακλαστικό Τόξο του Θηλασμού Source: Lactation Education Program Nutrition Policy and Education 11

Ορμονικό Αντανακλαστικό Τόξο του Θηλασμού Το τόξο αντανακλαστικής αναρρόφησης είναι ένας μηχανισμός ορμονικής θετικής ανάδρασης. Το πιπίλισμα του στήθους από το βρέφος διεγείρει τη θηλή, στέλνει μηνύματα στο νωτιαίο μυελό και στον εγκέφαλο. Η προλακτίνη απελευθερώνεται από την πρόσθια υπόφυση για την παραγωγή γάλακτος και η ωκυτοκίνη από την οπίσθια υπόφυση για την προώθηση του γάλακτος στη θηλή. Ο θηλασμός αυξάνει τα επίπεδα της προλακτίνης, οπότε σε κάθε σίτιση τα επίπεδα αυξάνεται και η παραγωγή γάλακτος. 12

13

Τύποι και Σύνθεση Ανθρώπινου Γάλακτος Τύποι του μητρικού γάλακτος: Πρωτόγαλα ή πρώιμο γάλα, Μεταβατικό γάλα, Ώριμο γάλα Το πρωτόγαλα ή το πρόωρο γάλα παράγεται στο τελευταίο στάδιο της εγκυμοσύνης μέχρι 4 ημέρες μετά την γέννα και είναι πλούσιο σε αντισώματα. Το μεταβατικό γάλα που παράγεται από την ημέρα 4 10, είναι χαμηλότερο σε πρωτεΐνη σε σύγκριση με το πρωτόγαλα. Το ώριμο γάλα παράγεται από περίπου δέκα ημέρες μετά την παράδοση μέχρι τη λήξη του θηλασμού. 14

15

16

Πρωτόγαλα ή Πύαρ Ιδιότητα Πλούσιο σε αντισώματα Πολλά λευκά κύτταρα Υπακτικό Παράγοντες ανάπτυξης Βιταμίνη-Α Σημασία Προστατεύει από λοιμώξεις και αλλεργίες Προστατεύει από τη μόλυνση Καθαρίζει το μηκώνιο και βοηθά στην πρόληψη του ίκτερου Βοηθά το έντερο να ωριμάσει. αποτρέπει την αλλεργία, δυσανεξία Μειώνει τη σοβαρότητα κάποιας λοίμωξης (όπως η ιλαρά και η διάρροια). Αποτρέπει τις οφθαλμικές παθήσεις που σχετίζονται με τη βιταμίνη Α 17

18

Σημάδια αποτελεσματικού θηλασμού Συχνό τάϊσμα 8-12 φορές την ημέρα. Το βρέφος θα πρέπει να αλλάζει περίπου 6-8 βρεγμένες πάνες σε μια 24ωρη περίοδο. Τα περιττώματα πρέπει να είναι περίπου 25 κ.ε. ή και περισσότερα, θα πρέπει να είναι μαλακά και κίτρινα, ιδίως μετά την 3η ημέρα ζωής. Μέση ημερήσια αύξηση βάρους 15-30g. Το βρέφος έχει ανακτήσει το βάρος γέννησης μέχρι την 10η ημέρα της ζωής. 19

20

Στάσεις θηλασμού 21

Οφέλη του θηλασμού στα βρέφη Βοηθά στη γαστρεντερική ανάπτυξη και λειτουργία. Βοηθά στην ανάπτυξη του ανοσοποιητικού συστήματος. Βοηθά στη γνωστική ανάπτυξη του βρέφους. Τα βρέφη που θηλάζουν έχουν μειωμένο κίνδυνο μόλυνσης συγκριτικά με τα βρέφη που τρέφονται με συνταγή. 22

Οφέλη του θηλασμού στα βρέφη Τα θηλάζοντα βρέφη έχουν μειωμένο τον κίνδυνο παχυσαρκίας αργότερα στη ζωή τους, σε σύγκριση με τα βρέφη που τρέφονται με σκευάσματα. Μειωμένος κίνδυνος συνδρόμου αιφνίδιου θανάτου νηπίων, λεμφώματος Hodgkin, λευχαιμίας και διαβήτη τύπου 1. Χαμηλότερος κίνδυνος λοιμώξεων π.χ. μέση ωτίτιδα, λοίμωξη της κατώτερης αναπνευστικής οδού, νευροπάθειες, αλλεργίες, έκζεμα, μηνιγγίτιδα και φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου. 23

Κίνδυνος διάρροιας, ανάλογα με τη μέθοδο της σίτισης, για βρέφη ηλικίας 0-2 μηνών, στις Φιλιππίνες 20 17,3 15 13,3 10 5 0 1,0 3,2 Breast milk only Breast milk & non-nutritious liquids Breast milk & nutritious supplements No breast milk Adapted from: Popkin BM, Adair L, Akin JS, Black R, et al. Breastfeeding and diarrheal morbidity. Pediatrics, 1990, 86(6): 874-882.

Το ποσοστό των μωρών που τρέφεται με μπιμπερό ή θηλάζει για τις πρώτες 13 εβδομάδες και η διάρροια κατά το πρώτο έτος ζωής, στη Σκωτία Percent with diarrhoea 25 20 15 10 5 0 22,3 22,4 19,5 19,1 12,9 11,9 7,1 3,6 0-13 14-26 27-39 40-52 Incidence of diarrhoeal illness by age in weeks Bottle-fed Breastfed Adapted from: Howie PW, Forsyth JS, Ogston SA, Clark A, Florey CV. Protective effect of breastfeeding against infection. Br Med J, 1990, 300: 11-15.

Το ποσοστό των βρεφών ηλικίας 2-7 μηνών που παρουσίασαν διάρροια, κατά κατηγορία διατροφής, στις ΗΠΑ 12 11,4 10 8,5 Percent 8 6 5,4 4,8 6,4 Diarrhea 4 2 0 Breast milk only (100) High mixed (89-99) Middle Mixed (58-88) Low mixed (1-57) Formula only (0) Adapted from: Scariati PD, Grummer-Strawn LM, Fein SB. A longitudinal analysis of infant morbidity and the extent of breastfeeding in the United States. Pediatrics, 1997, 99(6).

Το ποσοστό των μωρών που τρέφεται με μπιμπερό ή θηλάζει για τις πρώτες 13 εβδομάδες και η αναπνευστική ασθένεια κατά το πρώτο έτος ζωής, στη Σκωτία Percent with respiratory illness 60 50 40 30 20 10 0 54,1 38,9 47,1 45,5 42,4 36,2 40 23,1 0-13 14-26 27-39 40-52 Incidence of respiratory illness by age in weeks Bottle-fed Breastfed Adapted from: Howie PW, Forsyth JS, Ogston SA, Clark A, Florey CV. Protective effect of breastfeeding against infection. Br Med J, 1990, 300: 11-15.

Συχνότητα της οξείας μέσης ωτίτιδας σε σχέση με το πρότυπο διατροφής και την ηλικία, Σουηδία Percent with acute otitis media 20 15 10 5 0 1 14 13 5 6 7 4 1-3 4-7 8-12 20 months breastfed mixed fed weaned Adapted from: Aniansson G, Alm B, Andersson B, Hakansson A et al. A prospective coherent study on breast-feeding and otitis media in Swedish infants. Pediat Infect Dis J, 1994, 13: 183-188.

Το ποσοστό των βρεφών ηλικίας 2-7 μηνών που αναφέρθηκαν να εμφανίζουν μολύνσεις από τον αυτί, κατά κατηγορία διατροφής στις Η.Π.Α. 14 13,2 12 11,1 10 9,4 Percent 8 6 6,6 6,6 Ear Infection 4 2 0 Breast milk only (100) High mixed (89-99) Middle mixed (58-88) Low mixed (1-57) Formula only (0) Adapted from: Scariati PD, Grummer-Strawn LM, Fein SB. A longitudinal analysis of infant morbidity and the extent of breastfeeding in the United States. Pediatrics, 1997, 99(6).

Προστατευτική επίδραση του θηλασμού στην παιδική θνησιμότητα

Σχετικοί κίνδυνοι θανάτου από τη διάρροια, κατά κατηγορία ηλικίας και θηλασμού στη Λατινική Αμερική 16 15,1 14 12 10 8 6 4 2 1 4,1 1 2,2 exclusive breastfeeding partial breastfeeding no breastfeeding 0 Diarrhoea 0-3 mo Diarrhoea 4-11 mo Adapted from: Betran AP, de Onis M, Lauer JA, Villar J. Ecological study of effect of breast feeding on infant mortality in Latin America. BMJ, 2001, 323: 1-5.

Σχετικοί κίνδυνοι θανάτου από οξεία πνευμονοπάθεια, κατά κατηγορία ηλικίας και θηλασμού στη Λατινική Αμερική 4,5 4 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 1 2,9 1 2,1 exclusive breastfeeding partial breastfeeding no breastfeeding 0,5 0 ARI 0-3 mo 4-11 mo Adapted from: Betran AP, de Onis M, Lauer JA, Villar J. Ecological study of effect of breast feeding on infant mortality in Latin America. BMJ, 2001, 323: 1-5.

Ο θηλασμός μειώνει τον κίνδυνο χρόνιων ασθενειών 33

Ο θηλασμός μειώνει τον κίνδυνο αλλεργικών διαταραχών - μία προοπτική μελέτη κοόρτης Type of feeding Asthma Atopic dermatitis Allergic rhinitis Children exclusively breastfed 4 months or more Children breastfed for a shorter period 7.7% 24% 6.5% 12% 27% 9% Adapted from Kull I. et al. Breastfeeding and allergic diseases in infants - a prospective birth cohort study. Archives of Disease in Childhood 2002: 87:478-481.

35

Ο θηλασμός μειώνει τον επιπολασμό της παχυσαρκίας στην παιδική ηλικία των πέντε και έξι ετών, τη Γερμανία Prevalence (%) 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 4,5 3,8 2,3 1,7 0 months 2 months 3-5 months 6-12 months months breastfeeding Adapted from: von Kries R, Koletzko B, Sauerwald T et al. Breast feeding and obesity: cross sectional study. BMJ, 1999, 319:147-150.

Ο θηλασμός έχει ψυχοκοινωνικά και αναπτυξιακά οφέλη 37

Το Πηλίκο Νοημοσύνης, ανάλογα με τη λήψη γάλακτος BF 2 points higher than FF Study in 3-7 year-olds 1982 BF 2.1 points higher than FF Study in 6 months to 2 year- olds 1988 BF = breastfed FF = formula fed BM = breast milk BM 7.5 points higher than no BM Study in 7.5-8 year-olds 1992 BF 12.9 points higher than FF Study in 9.5 year-olds 1996 BF 8.3 points higher than FF Study in 7.5-8 year-olds 1992 References: Fergusson DM et al. Soc SciMed 1982 Morrow-Tlucak M et al. SocSciMed 1988 Lucas A et al. Lancet 1992 Riva Eet al. Acta Paediatr 1996 38

Διάρκεια του θηλασμού που σχετίζεται με υψηλότερες βαθμολογίες IQ σε νέους ενήλικες, Δανία 108 106 104 102 101,7 102,3 106 104 < 1 months 2-3 months 4-6 months 100 99,4 7-9 months > 9 months 98 96 Duration of breastfeeding in months Adapted from: Mortensen EL, Michaelsen KF, Sanders SA, Reinisch JM. The association between duration of breastfeeding and adult intelligence. JAMA, 2002, 287: 2365-2371.

Οφέλη του θηλασμού για τη μητέρα Προστατεύει την υγεία της μητέρας: Βοηθά στη μείωση του κινδύνου αιμορραγίας της μήτρας και βοηθά τη μήτρα να επιστρέψει στο προηγούμενο μέγεθός της. Μειώνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού και των ωοθηκών. Βοηθά στην καθυστέρηση μιας νέας εγκυμοσύνης. Βοηθάει μια μητέρα να επιστρέψει στο βάρος πριν από την εγκυμοσύνη. 41

Καρκίνος του μαστού και θηλασμός: Ανάλυση δεδομένων από 47 επιδημιολογικές μελέτες σε 30 χώρες 1,2 Relative risk of breast cancer 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Lifetime duration of breastfeeding(years) 0 1 2 3 4 5 6 Adapted from: Beral V.et al. (Collaborative group on hormonal factors in breast cancer). Breast cancer and breastfeeding: collaborative reanalysis of individual data from 47 epidemiological studies in 30 countries Lancet 2002; 360: 187-95.

Σχέση μεταξύ της διάρκειας του θηλασμού και της αμηνόρροιας μετά τον τοκετό (σε μήνες) Adapted from: Saadeh R, Benbouzid D. Breast-feeding and child spacing: importance of information collection to public health policy. Bulletin of the WHO, 1990, 68(5) 625-631. 43

Κίνδυνοι της «τεχνητής» σίτισης More diarrhoea and respiratory infections Persistent diarrhoea Malnutrition Vitamin A deficiency More likely to die May become pregnant sooner Interferes with bonding Mother More allergy and milk intolerance Increased risk of some chronic diseases Overweight Lower scores on intelligence tests Increased risk of anaemia, ovarian and breast cancer Adapted from: Breastfeeding counselling: A training course. Geneva, World Health Organization, 1993 (WHO/CDR/93.6). 44

Οφέλη του θηλασμού για την οικογένεια Καλύτερη υγεία, διατροφή και ευεξία Οικονομικά οφέλη: Ο θηλασμός κοστίζει λιγότερο από την τεχνητή σίτιση Ο θηλασμός έχει ως αποτέλεσμα χαμηλότερο κόστος ιατρικής περίθαλψης Εμπέδωση καλής ψυχολογίας 45

Φραγμοί για τον αποτελεσματικό θηλασμό Η έλλειψη εμπιστοσύνης από τη μητέρα στον εαυτό της Η πεποίθηση ότι το μητρικό γάλα δεν είναι αρκετό Έλλειψη επαρκούς συστήματος στήριξης μητέρας Ιστορικό προηγούμενης εγχείρησης στήθους Μώλωπες στο στήθος, ραγισμένες και επώδυνες θηλές Εισέχουσες θηλές Νευρώσεις, ψυχώσεις 46

Αντενδείξεις για τον θηλασμό HIV, HLTV (human T-lymphotropic virus) 1 & 11. Ενεργή φυματίωση. Ερπητικές αλλοιώσεις στο μαστό της μητέρας. Βρέφος με εγγενή σφάλμα του μεταβολισμού. γαλακτοζαιμία, φαινυλοκετονουρία. Μητέρες που λαμβάνουνορισμένα φάρμακα, αντικαρκινική θεραπεία, ραδιενεργά ισότοπα κλπ. 47

Ο ρόλος του Οικογενειακού Ιατρού Παροχή εκπαίδευσης για το θηλασμό κατά την πρώτη προγεννητική επίσκεψη. Οι φυσικές εξετάσεις που θα πρέπει να περιλαμβάνουν εξέταση μαστού. Παρατήρηση τουλάχιστον μιας περίοδο θηλασμού για να βεβαιωθεί ότι έγινε σωστά. Συμβουλευτική. 48

49

References Riordan J, Auerbach KG.Breastfeeding and Human Lactation. 2nd edition, Sudbury, Mass: Jones and Bartlett, 1999 American Academy of Pediatrics Journals & Periodicals Pediatrics in Review www.aappublications.org Gartner LM, Morton J, Lawrence RA. et albreastfeeding and the Use of Human Milk, Pediatrics 2005 Feb;115 (2): 496 506 United States Department of Health and Human Services. Healthy People 2010: Volume II. Objectives for Improving Health. Retrieved March 2009 from http://www.healthypeople.gov/document/tableofcontents.htm#volume1 McDowell MA, Wang C-Y, Kennedy-Stephenson J.Breastfeeding in the United States: Findings from the National Health and Nutrition Examination Surveys 1999-2006. NCHS Data Briefs, No 5, Hyattsville, MD: National Center for Health Statistics. 2008. Wright AL.The rise of breastfeeding in the United States.Pediatric Clinics of North America 2001; pp1-12. Gerard JT. Introduction to the Human Body: The Essentials of Anatomy and Physiology 5th ed. John Wiley & Sons, Inc.: New York, 2001 Neville MC. Anatomy and physiology of lactation.pediatrics Clinics of North America 2001 Lawrence RA and Lawrence RM.Breastfeeding, A Guide for the Medical Profession,6th Ed. Elsevier Mosby, Philadelphia PA. 2005 50

References Nancy G, Powers, Wendelin S. Breastfeeding Update 2: Clinical Lactation Management. Pediatrics In Review: May 1997; pp147-15 Ali Z, Lowry M.Early maternal-child contact: effects on later behaviour.dev Med Child Neurol. Vol. 23 June 1981; pp337-345 Sinusas K, Gagliardi A. Initial Management of BreastfeedingAmerican Family Physician, Journal of the AAFP; September 15, 2001 Moreland J, Coombs J. Promoting and supporting Breastfeeding. American Family Physician, Journal of the AAFP; April 1, 2000 Agency for Healthcare Research and QualityBreastfeeding and Maternal and Infant HealthOutcomes in Developed Countries; April 2007; #153; Retrieved March 15 2009 from http://www.ahrq.gov/downloads/pub/evidence/pdf/brfout/brfout.pdf Protecting, promoting and supporting breastfeeding: the special role of maternity services. A Joint WHO/UNICEF statement. Int J Gynecol Obstet 1990; 31(suppl 1):171-83. Moreland J, Coombs J Promoting and Supporting Breast Feeding American Family Physician 2000; 61:2093-100, 2103-4 51