ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ, ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΩΣ ΤΟΠΟ ΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΣΥΝΕ ΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΚ ΗΛΩΣΕΩΝ» ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ ΚΑΡΒΟΥΝΑΚΗ ΣΟΦΙΑ ΣΕΒΑΣΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΠΛΑ ΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ I : Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Εισαγωγή...4 1.1. Γενικά.....9 1.2. Ιστορική αναδροµή του τουρισµού 15 1.3 Οι εναλλακτικες µορφές τουρισµού στην Ελλάδα: Ιστορική αναδροµή 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ II : ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.1. Επαγγελµατικός τουρισµός...24 2.2. ιακρίσεις επαγγελµατικού τουρισµού...25 2.3. Πλεονεκτήµατα επαγγελµατικού τουρισµού.....26 2.4. Προϋποθέσεις ανάπτυξης επαγγελµατικού τουρισµού..28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ III : ΣΥΝΕ ΡΙΑΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 3.1 Ο ορισµός του συνεδριακού τουρισµού.30 3.2. Το συνέδριο και τα είδη του..32 3.3. Ορισµοί των κυριότερων µορφών του συνεδριακού τουρισµού...33 3.4. Τύποι συνεδρίων 35 3.5. Οργάνωση και ειδικά χαρακτηριστικά των συνεδρίων.35 3.6. Στάδια διεκπεραίωσης ενός συνεδρίου...36 3.7. Οργανωτές συνεδρίων...37 3.8. Προδιαγραφές ανάπτυξης του συνεδριακού τουρισµού 38 3.9. Οι συνέπειες του συνεδριακού τουρισµού και τα οφέλη των προορισµών του...39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI 4.1. Ο Συνεδριακός τουρισµός στην Κρήτη 40 4.2. Συνεδριακή υποδοµή στο νοµό Ηρακλείου...42 2

4.3 Παρουσίαση στα σηµαντικότερα κέντρα στο νοµό Ηρακλείου 44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ V ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 5.1 Τα οφέλη των προορισµών του συνεδριακού τουρισµού. 67 5.2 Τα οφέλη των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων από τα εταιρικά meetings και συνέδρια 68 5.3 Τα οφέλη των συνεδρίων και των εταιρικών meetings για τις επιχειρήσεις. 69 5.4 Συνεδριακός τουρισµός προβλήµατα και προοπτικές 69 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...71 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ I ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα πτυχιακή εργασία είχε ως αντικείµενο τον επαγγελµατικό τουρισµό και τις προοπτικές ανάπτυξης στον Νοµό Ηρακλείου ως τόπος διεξαγωγής εκδηλώσεων Ο J.MEDECIN αναφέρει ότι : Τουρισµός είναι µια δραστηριότητα ευκαιρίας η οποία συνίσταται στο να µένει κάποιος µακριά από τον τόπο της µονίµου διαµονής του, για λόγους διασκέδασης, ανάπαυσης, εµπλουτισµού της εµπειρίας του, ανύψωσης του µµορφωτικού του επιπέδου από την παρουσία νέων µορφών της ανθρώπινης δράσης και από τις εικόνες µιας άγνωστης φύσης. Ο τουρισµός αποτελεί σήµερα µια οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική δραστηριότητα που κινείται σε διεθνή επίπεδα. Καλύπτει σχεδόν όλες τις κοινωνικές και εισοδηµατικές τάξεις αποβλέποντας στην ικανοποίηση της βασικής πλέον ανάγκης του ανθρώπου, της ανάγκης της πρόσκαιρης φυγής από την καθηµερινότητα και ταυτόχρονα είναι από τις σηµαντικότερες βιοµηχανίες σε παγκόσµιο επίπεδο αποτελώντας σηµαντικό παράγοντα ανάπτυξης και πηγής απασχόλησης. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει καταστεί σαφές ότι η διεθνής άνοδος του επαγγελµατικού τουρισµού και ιδιαίτερα του συνεδριακού τουρισµού θα δώσει και στην χώρα µας ένα σηµαντικό µερίδιο αυτής της αγοράς. Αποτελεί ένα συµπληρωµατικό τουριστικό προϊόν υπό την έννοια ότι επηρεάζει και επηρεάζεται από τις λοιπές τουριστικές δραστηριότητες σε µια οικονοµία η οποία έχει δώσει ιδιαίτερη έµφαση στην τουριστική ανάπτυξη αποσκοπώντας σε κέρδη. Αναµφίβολα ο τουρισµός υπήρξε σηµαντική πηγή εισοδήµατος για την Ελλάδα ιδιαίτερα συγκριτικά µε άλλους τοµείς ακόµα και σε κρίσιµες στιγµές στην πορεία της χώρας. Ακριβώς για αυτό τον λόγο θα πρέπει να εµπλουτιστεί σαν τουριστικό προϊόν ώστε να δώσει πολύ περισσότερα απ όσα µπορεί και ταυτόχρονα να αναβαθµιστεί ποιοτικά η εικόνα της. Η Ελλάδα είναι ένας προορισµός µε πολλά χαρακτηριστικά ιδανικά για επαγγελµατικό τουρισµό και σε συνδυασµό µε το γεγονός ότι ο επαγγελµατικός τουρισµός είναι µια νέα 4

αναπτυσσόµενη πολλά υποσχόµενη µορφή τουρισµού θα πρέπει να µελετηθούν οι παράµετροι για την προσέλκυση ολοένα και περισσότερων ενδιαφερόµενων προς την χώρα µας. Ο σχεδιασµός θα πρέπει να γίνει µε στόχο την εκµετάλλευση των µη καλοκαιρινών µηνών για την αποφυγή κορεσµού καθώς και για το γεγονός την έντονης διαφοροποίησης του µαζικού τουρισµού από του επαγγελµατικού. Η Ελλάδα που ως γνωστό θέλει να υπερηφανεύεται για τα αποτελέσµατα και την ανάπτυξη του τουριστικού της προϊόντος, έχει πλήρως αγνοήσει τις προοπτικές και τη δυναµική του Συνεδριακού και Επαγγελµατικού Τουρισµού και βέβαια όταν λέµε Ελλάδα δεν εννοούµε δυστυχώς µόνο το δηµόσιο. Ο ιδιωτικός τοµέας παρά την κάποια αφύπνιση του τα τελευταία χρόνια εξακολουθεί να ενεργεί σπασµωδικά και κυρίως µεµονωµένα, χωρίς µεσοπρόθεσµο και µακροπρόθεσµο σχεδιασµό, χωρίς αξιοποίηση όλων των εξειδικευµένων δυνάµεων του χώρου. Για παράδειγµα είναι µοναδικό και ταυτόχρονα καταστροφικό φαινόµενο, Ξενοδόχοι και επαγγελµατίες Οργανωτές Συνεδρίων να συµπεριφέρονται συχνά σαν ανελέητοι ανταγωνιστές, αντί να συνεργάζονται όπως θα έπρεπε µε στόχο την παγκόσµια αγορά και την αύξηση του µεριδίου της χώρας µας στην παγκόσµια συνεδριακή αγορά. Το φαινόµενο αυτό είναι αποφασιστικής σηµασίας γιατί αποδυναµώνει την αξιοποίηση της τεχνογνωσίας και την επιβολή ενός συλλογικού και δυναµικού µάρκετινγκ στο χώρο. Οι ξενοδόχοι λοιπόν καλούνται εκτός από το να βελτιώσουν την υποδοµή τους να βγουν από το «εγώ» τους και την εσωστρέφεια τους και συνεργαστούν µε τις υπόλοιπες υγιείς δυνάµεις του κλάδου. Οι επαγγελµατίες οργανωτές συνεδρίων από την άλλη πλευρά καλούνται να πείσουν τους πελάτες για την επαγγελµατική και χρηστή διαχείριση όλων των επιµέρους αναγκών µιας συνεδριακής ή ανάλογης εκδήλωσης. Το σίγουρο είναι ότι και οι ξενοδόχοι και οι επαγγελµατίες οργανωτές έχουν τον δικό τους αναµφισβήτητο ρόλο και όταν αυτό γίνεται πράξη τότε ο πελάτης που κάνει χρήση των υπηρεσιών και των δύο µόνο ευτυχής µπορεί να είναι. Αντίθετα η προσπάθεια συγκέντρωσης των δυο αυτών ρόλων και υπηρεσιών στα χέρια ενός µόνο ζηµιές µπορεί µακροχρόνια να επιφέρει. Από την άλλη πλευρά η πολιτεία θα πρέπει πρώτα απ όλα να συνειδητοποιήσει τη σηµασία αυτής της µορφής τουρισµού για τη σχετική βιοµηχανία. Να συνειδητοποιήσει ότι γενικά οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού βοηθούν αποφασιστικά στους ακόλουθους στόχους που θα πρέπει να είναι άµεσης προτεραιότητας για τον τουρισµό και την οικονοµία: Προσέλκυση επισκεπτών υψηλού εισοδηµατικού και πολιτιστικού επιπέδου. 5

Τουρισµό 12 µηνών και όχι 7. Ο Συνεδριακός Τουρισµός δραστηριοποιείται κυρίως από το Σεπτέµβριο έως τον Ιούνιο. Αντίδραση στις µονοπωλιακες αύριο τάσεις της αγοράς του τουριστικού προϊόντος. Σαν συµπέρασµα των όσων έχουν µέχρι τώρα ειπωθεί παραπάνω, καταλήγουµε στο ότι θα πρέπει να αναπτυχθούν νέες µορφές τουρισµού όπως ο Συνεδριακός και Επαγγελµατικός Τουρισµός και να προωθηθούν σε νέες αγορές ώστε να αποφεύγουµε µονοπωλιακες πιέσεις. Το Ελληνικό Τουριστικό Γραφείο πρέπει να υποστηριχθεί και να επιβιώσει ώστε να συνεχίσει τη διαφήµιση και την προώθηση όλων των µορφών του τουρισµού. Η πολιτεία εδώ καλείται να αφήσει τις αµφιταλαντεύσεις, συχνά αποτέλεσµα πιέσεων οργανωµένων ή µεµονωµένων συµφερόντων. Χρειάζεται αποφασιστικότητα και ασφαλώς γνώσεις. εν αρκεί να βγάζεις λόγους και υποσχέσεις για την στήριξη της «πρώτης βιοµηχανίας της χώρας», πρέπει να το κάνεις πράξη. INTRODUCTION The purpose of this thesis is to examine the notion of business tourism and the development prospects of the Heraclion prefecture as a conference venue. Nowadays, tourism is an economic, social and cultural activity, initiated at international levels. It covers almost all socioeconomic groups with a view to satisfying the most basic human need, the need of temporary escape from everyday life. At the same time, it is one of the most important industries worldwide, being an important driver of growth and source of employment. In recent decades it has become clear that the international rise in business tourism in general and conference tourism in particular will give our country a significant share of this market. It is a complementary tourism product in the sense that it affects and is affected by other tourist activities in an economy that has placed special emphasis on tourism development with a view to profit. Tourism has undoubtedly been an important source of revenue for Greece even at critical moments in the history of the country. This factor is precisely why its tourism product should be enriched in order to be able to offer more options but to also upgrade its image in terms of quality. Business tourism is a promising and growing form of tourism and Greece is a destination with many features ideal for it. Therefore, the parameters for attracting more interest in our country should be studied closely. 6

The plan should be aimed at the exploitation of the non-summer months to avoid saturation and also due to the strong diversification between mass and business tourism Greece, which likes to pride itself on tourism product results and development, has completely ignored the potential and dynamics of Business and Conference Tourism. Unfortunately, this does not only refer to the public sector of the country. Despite its awakening in recent years, the private sector continues to act sporadically and individually, without any medium or long term planning and without utilising all the specialised infrastructure available. For instance, it is a unique, and at the same time, destructive phenomenon where hotel owners and conference organisers often behave like ruthless competitors instead of cooperating towards increasing our country's share in the global conference market. The existence of such instances is of crucial importance because it weakens the utilisation of expertise and the imposition of a collective and dynamic marketing scheme in this field. Hotel owners are therefore invited to not only improve their infrastructure but to also abandon their 'ego' and introversion and to cooperate with the rest of the resources in the industry. In a similar manner, conference organisers are called upon to convince clients of the professional management of all the individual needs of a conference or similar event. Hotel owners and professional organisers undeniably have their own distinct roles and when they are put into proper practice, the client using the services of both can only be left satisfied and happy. Contrary to that, when both these roles and services fall into the hands of a single individual, it can only bring loss in the long term. On the other hand, the state should first of all realise the importance of this form of tourism for the industry. It should become aware that alternative forms of tourism in general can help with the following objectives, which should be a priority for tourism and the economy: Attracting visitors of high income and cultural level. Tourism that spans 12 months, not only 7. Business Tourism operates mainly from September to June. Reacting to monopolistic market trends of the tourism product. Taking into account what has been said above, we conclude that new forms of tourism, such as conference and business tourism, should be developed, and new markets should be promoted in order to avoid monopolistic tendencies. The Greek Tourism Office should be supported and maintained so as to continue the advertising and promotion of all forms of tourism 7

The State is thus asked to abandon the wavering, which is often the result of pressure from organised or individual interests. This requires determination as well as knowledge. Making speeches and promises for the support of the country's 'First Industry' is not enough. Taking action is imperative! 8

1.1. Γενικά για τον τουρισµό Ο τουρισµός είναι ένας πολύ διαδεδοµένος τρόπος ψυχαγωγίας, ειδικά στον υτικό Κόσµο ενώ παράλληλα αποτελεί µια πολύ µεγάλη βιοµηχανία και σηµαντικοτάτη πηγή εσόδων για παραδοσιακά τουριστικές χώρες όπως την Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία και την Ελλάδα. Πρόσφατα χάρη στην µεγάλη µείωση του κόστους ταξιδιού και της πτώσης του Τείχους, υπάρχουν ανερχόµενοι τουριστικοί προορισµοί οπως Τσεχία, Ουγγαρία, Κροατία, Τουρκία, Αίγυπτος, που προσελκύουν κάθε χρόνο και περισσότερους τουρίστες µε όπλο τις χαµηλές τιµές και την καλή εξυπηρέτηση. (Wikipedia) Πολλές είναι οι προσπάθειες που έχουν γίνει για να δoθεί ένας επακριβής ορισµός του Τουρισµού. Από τα κύρια χαρακτηριστικά του, πέντε µπορούν να εξακριβωθούν εννοιολογικά και συγκεκριµένα τα εξής: Ο τουρισµός είναι αποτέλεσµα µεµονωµένης ή οµαδικής µετακίνησης ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισµούς και η διαµονή τους σε αυτούς επί τουλάχιστον ένα 24ωρο µε σκοπό την ικανοποίηση των ψυχαγωγικών τους αναγκών. (Wikipedia) Οι διάφορες µορφές του τουρισµού περιλαµβάνουν απαραίτητα δύο βασικά στοιχεία: Το ταξίδι στον τουριστικό προορισµό και τη διαµονή σε αυτόν, συµπεριλαµβανοµένου της διατροφής. Το ταξίδι και η διαµονή λαµβάνουν χώρα εκτός του τόπου της µόνιµης διαµονής των ανθρώπων που αποφασίζουν να µετακινηθούν για τουριστικούς λόγους. Η µετακίνηση ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισµούς είναι προσωρινού και βραχυχρόνιου χαρακτήρα, που σηµαίνει ότι πρόθεσή τους είναι να επιστρέψουν στον τόπο της µόνιµης κατοικίας τους µέσα σε λίγες, µέρες βδοµάδες ή µήνες. Οι άνθρωποι επισκέπτονται τουριστικούς προορισµούς για τουριστικούς λόγους, δηλαδή για λόγους άλλους από εκείνους της µόνιµης διαµονής τους ή της επαγγελµατικής απασχόλησής τους. Το 1941 οι καθηγητές Hunziker και Krapf του Πανεπιστηµίου της Βέρνης υποστήριξαν την άποψη πως ο τουρισµός πρέπει να οριστεί σαν το σύνολο των φαινοµένων 9

και σχέσεων που προκύπτουν από την πραγµατοποίηση ενός ταξιδιού σε έναν προορισµό και τη διαµονή σε αυτόν µη µόνιµων κατοίκων του. Το 1937 η Επιτροπή Εµπειρογνωµόνων της Κοινωνίας των Εθνών σύστησε στις χώρες-µέλη της να υιοθετήσουν έναν ορισµό που χαρακτήριζε τον τουρίστα σαν ένα άτοµο που ταξιδεύει για ένα χρονικό διάστηµα 24 ωρών ή περισσότερο σε µια χώρα διαφορετική από εκείνη που διαµένει µόνιµα. (Wikipedia) υόµιση δεκαετίες αργότερα, το 1963 η ιάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για ιεθνή Ταξίδια και Τουρισµό, που πραγµατοποιήθηκε στη Ρώµη συµφώνησε ο όρος επισκέπτης να περιγράφει κάθε άτοµο που επισκέπτεται µία χώρα διαφορετική από εκίνη που διαµένει µόνιµα, για οποιοδήποτε λόγο εκτός από εκείνο της άσκησης ενός επαγγέλµατος για το οποίο να αµείβεται µε χρηµατικούς πόρους της χώρας την οποία επισκέπτεται. Ο ορισµός αυτό καλύπτει δύο κατηγορίες επισκεπτών: Τους τουρίστες: άτοµα που επισκέπτονται µια χώρα και διαµένουν σε αυτήν τουλάχιστον επί ένα 24ωρο, και των οποίων οι λόγοι επίσκεψης είναι τις περισσότερες φορές διακοπές, επαγγελµατικοί, υγείας, σπουδές, συµµετοχή σε αποστολή ή σύσκεψη ή συνέδριο, επίσκεψη φίλων ή συγγενών, θρησκευτικοί και άθληση. Τους εκδροµείς: άτοµα που επισκέπτονται µια χώρα και διαµένουν σε αυτή λιγότερο από ένα 24ωρο. Σε αυτούς περιλαµβάνονται οι επιβάτες κρουαζιεροπλοίων, οι επισκέπτες που έρχονται και φεύγουν την ίδια µέρα χωρίς να διανυκτερεύσουν, καθώς επίσης και τα πληρώµατα πλοίων, αεροπλάνων κλπ. Κανένας από αυτούς τους ορισµούς δεν λαµβάνει υπόψη τον εσωτερικό τουρισµό. Τελευταία φορά, το θέµα της υιοθέτησης ενός ορισµού για τον εσωτερικό τουρισµό τέθηκε στην Παγκόσµια ιάσκεψη για τον Τουρισµό που συγκλήθηκε το 1980 στην Μανίλα των Φιλιππινών από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Τουρισµού, χωρίς όµως θετικό αποτέλεσµα. Σήµερα, κάποιες χώρες έχουν δώσει έναν ορισµό για τον ντόπιο τουρίστα. Οι ΗΠΑ π.χ. ορίζουν σαν τουρίστα που κάνει εσωτερικό τουρισµό οποιοδήποτε άτοµο φεύγει από το σπίτι του µε σκοπό να επισκεφτεί κάποιο µέρος που απέχει τουλάχιστον 50 µίλια (80,48 χιλιόµετρα) από αυτό για οποιοδήποτε λόγο εκτός της καθηµερινής του µετάβασης στην εργασία. ιακρίσεις του τουρισµού 10

Εγχώριος τουρισµός (domestic tourism): ο τουρισµός των κατοίκων µίας χώρας όταν ταξιδεύουν µόνο εντός αυτής (πχ. ένας Αθηναίος πηγαίνει στην Τρίπολη) Εξερχόµενος τουρισµός (outbound tourism): αφορά στους µόνιµους κατοίκους µίας χώρας οι οποίοι ταξιδεύουν σε µία άλλη χώρα (πχ. ένας Έλληνας που ταξιδεύει στη Γαλλία) Εισερχόµενος τουρισµός (inbound tourism): ο τουρισµός των αλλοδαπών οι οποίοι ταξιδεύουν σε δεδοµένη χώρα (πχ. ένας Γάλλος που ταξιδεύει στην Ελλάδα) ιεθνής τουρισµός (international tourism): το σύνολο του εισερχόµενου και του εξερχόµενου τουρισµού. Εσωτερικός τουρισµός (internal tourism): το σύνολο του εγχώριου και του εισερχόµενου τουρισµού Εθνικός τουρισµός: (national tourism): το σύνολο του εγχώριου και του εξερχόµενου τουρισµού[1].( Wikipedia) Ο τουρισµός ως περιήγηση για γνωριµία µε πολιτιστικές και κοινωνικές αξίες άλλων λαών για ψυχαγωγία ή για άλλους λόγους(π.χ. εµπορικούς, οικονοµικούς, θρησκευτικούς ή αθλητικούς), χρονολογείται από την αρχαιότητα. Από την εποχή αυτή προέρχονται πλήθος ταξιδιωτών, γεωγραφικών και ιστορικών πληροφοριών από ταξιδιώτες και περιηγητές. (Βενετσανοπούλου, 2006). Ο τουρισµός ένα αυτοδύναµο φαινόµενο, συνώνυµο της κατανάλωσης και του ελεύθερου χρόνου. Ο τουρισµός σήµερα αντιπροσωπεύει έναν από τους τοµείς της παγκόσµιας οικονοµίας, που παρουσιάζει την ταχύτερη ανάπτυξη, η συµβολή του οποίου στα πλαίσια µιας εθνικής οικονοµίας, µετριέται από τον όγκο των συναλλαγµατικών εισροών, από το βαθµό εξισορρόπησης του ισοζυγίου πληρωµών, από τη δηµιουργία θέσεων εργασίας και από την περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη. Κύριο χαρακτηριστικό του τουρισµού είναι αναµφίβολα ο δυναµισµός µε τον οποίο αναπτύσσεται. Άλλο χαρακτηριστικό του είναι ότι η ανάπτυξή του επιτεύχθηκε ουσιαστικά από το τέλος των εχθροπραξιών του Β παγκοσµίου πολέµου και µετά. Ο µαζικός τουρισµός, σαν αναγνωρίσιµο οικονοµικό και κοινωνικό φαινόµενο, άρχισε να γίνεται εµφανής προς το τέλος της δεκαετίας του 50 και έκτοτε η ανάπτυξη της τουριστικής βιοµηχανίας συνεχίζεται, συµβάλλοντας µε αυτόν τον τρόπο µεταξύ άλλων στις οικονοµικές και κοινωνικές αλλαγές που λαµβάνουν χώρα στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές χώρες 11

υποδοχής τουριστών. Ήδη από τα µέσα περίπου της δεκαετίας του 70 είχε διαφανεί ότι η περίοδος της συνεχούς ανάπτυξης του τουρισµού είχε πλέον τελειώσει οριστικά. Αυτό βέβαια δε σήµαινε ότι η ανάπτυξη του τουρισµού µελλοντικά, συµπεριλαµβανοµένου και του ελληνικού, θα είναι µηδαµινή. Παράλληλα όµως σήµαινε : Η συνολική ανάπτυξη του τουρισµού πιθανόν να είναι σε χαµηλότερα ποσοστά απ ότι στο παρελθόν. Η ανάπτυξη του τουρισµού θα είναι περισσότερο άνισα κατανεµηµένη τόσο από πλευράς ανάπτυξης τουριστικών αγορών όσο και από πλευράς τουριστικών προορισµών και υπηρεσιών. Ο ανταγωνισµός µεταξύ τουριστικών προορισµών και υπηρεσιών θα είναι µελλοντικά εντονότερος, γι αυτό και οι προωθητικές δραστηριότητες του τουριστικού µάρκετινγκ θα πρέπει να επικεντρώνονται µάλλον σε διευρύνσεις των µεριδίων των υφισταµένων τουριστικών αγορών, παρά σε διεισδύσεις σε νέες τουριστικές αγορές. Η ζήτηση των τουριστικών υπηρεσιών θα είναι περισσότερο επιλεκτική και κατατµηµένη, δηλαδή θα εξαρτάται από την ικανότητα των χωρών υποδοχής τουριστών να προσφέρουν ποιότητας τουριστικά πακέτα σε ανταγωνιστικές τιµές, που θα ικανοποιούν συγκεκριµένες τουριστικές ανάγκες ή επιθυµίες οµάδων πιθανών πελατών τους σε ορισµένη τουριστική αγορά. Ο τουρισµός ως κλάδος οικονοµικής δραστηριότητας αναµφίβολα αποτελεί σηµαντικότατο παράγοντα οικονοµικής ανάπτυξης ή µεγέθυνσης. Για πολλές χώρες και ιδιαίτερα για τις αναπτυσσόµενες, ο τουρισµός µπορεί κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις να αποτελέσει µια από τις κυριότερες συναλλαγµατικές πηγές τους. Μπορεί ακόµα να συµβάλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη άλλων κλάδων οικονοµικής δραστηριότητας δρώντας συµπληρωµατικά. Επιπλέον, ο τουρισµός µπορεί να είναι σηµαντικός εργοδότης, αφού χάρη σε αυτόν µπορούν να βρίσκουν απασχόληση, έστω και εποχιακά, πολλοί άνεργοι αλλά και πολλοί υποαπασχολούµενοι σε αγροτικές περιοχές της περιφέρειας. Πρέπει να επισηµάνουµε ότι ο τουρισµός δηµιουργεί θέσεις εργασίας εκεί που συνήθως άλλοι κλάδοι οικονοµικής δραστηριότητας, όπως για παράδειγµα η βιοµηχανία, γεωργία κ.λπ., για λόγους που έχουν σχέση µε τις εξωτερικές οικονοµίες του τόπου όπου επιχειρείται η ανάπτυξή του αδυνατούν να δηµιουργήσουν. Εκτός όµως από θέσεις εργασίας ο τουρισµός δηµιουργεί και έσοδα για τους πληθυσµούς των περιοχών όπου αναπτύσσεται και εξασφαλίζει πρόσθετα εισοδήµατα για πολλές οικογένειες, ενώ παράλληλα συµβάλλει και 12

στον περιορισµό του ανοίγµατος της ψαλίδας που υπάρχει ανάµεσα στα εισοδήµατα των κατοίκων των αστικών κέντρων και εκείνων της περιφέρειας. Οι θετικές επιδράσεις του τουρισµού σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο γίνονται αισθητές µόνο εφόσον η ανάπτυξη ή µεγέθυνσή του πραγµατοποιείται ορθολογιστικά, προγραµµατισµένα και κυρίως µε λεπτοµερή έλεγχο σε κάθε µια από τις διανυόµενες αναπτυξιακές φάσεις, ειδικότερα δε όταν αυτή συνοδεύεται από µια παράλληλη προσπάθεια ανάπτυξης ή µεγέθυνσης του πρωτογενούς και δευτερογενούς τοµέα οικονοµίας. Με αυτόν τον τρόπο περιορίζονται σηµαντικά οι αρνητικές επιδράσεις του τουρισµού και αυτό γιατί : αποφεύγεται ο συγκεντρωτισµός και το φαινόµενο της εξάρτησης του τουριστικού προορισµού από έναν και µόνο κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας και συγκεκριµένα τον τουρισµό αµβλύνεται η εποχιακή απασχόληση του ανθρώπινου δυναµικού του τουριστικού προορισµού αυξάνεται η χρονική διάρκεια εκµετάλλευσης των τουριστικών εγκαταστάσεων µετριάζεται η αντιµετώπιση του ντόπιου τουρίστα σαν ανεπιθύµητου πελάτη περιστέλλεται η υποβάθµιση και πολύ περισσότερο η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς επίσης της πολιτιστικής κληρονοµιάς µειώνεται σηµαντικά η ποιοτική υποβάθµιση των προσφερόµενων τουριστικών προϊόντων παύει βαθµιαία να θυσιάζεται η ανταγωνιστικότητα του τουρισµού χάρη στο εύκολο και γρήγορο κέρδος και στα τεράστια οικονοµικά συµφέροντα των µεσαζόντων του τουρισµού (Ηγουµενάκης & συν., 1998). Η µελέτη του τουρισµού συνεπάγεται τη µελέτη των κινήτρων και των εµπειριών των τουριστών, των προσδοκιών των µόνιµων κατοίκων των τουριστικών προορισµών και των προσαρµογών που έκαναν αυτοί προκειµένου να δικαιωθούν οι προσδοκίες τους, καθώς επίσης τους ρόλους που διαδραµατίζουν όλοι όσοι µε οποιαδήποτε ιδιότητα και µε οποιοδήποτε τρόπο παρεµβάλλονται µεταξύ αυτών και των τουριστών στη διαδικασία παραγωγής, διάθεσης και κατανάλωσης ή χρήσης τουριστικών αγαθών και υπηρεσιών. Ο τουρισµός αν και έχει πια «εκδηµοκρατιστεί», δεν παύει πια να αποτελεί είδος πολυτελείας. Μέχρι τα µέσα περίπου του 20 ου αιώνα ο τουρισµός αποτελούσε προνόµιο των πλουσίων και της αριστοκρατίας, δηλαδή των λίγων, και συγκεκριµένα αυτών που διέθεταν και χρήµατα 13

αλλά και ελεύθερο χρόνο για τουρισµό. Σήµερα όµως στις αναπτυγµένες, τουλάχιστον, χώρες του κόσµου ο τουρισµός αποτελεί χωρίς άλλο τρόπο ζωής. Ο αυξηµένος ελεύθερος χρόνος στη διάθεση των εργαζοµένων σε συνδυασµό µε τα υψηλότερα εισοδήµατά τους και τις θεσµοθετηµένες πληρωµένες διακοπές σε συνδυασµό µε µια αυξηµένη κινητικότητα των ανθρώπων συνέβαλαν στο να κάνουν τουρισµό ολοένα και περισσότερα άτοµα κάθε χρόνο. Οι σηµαντικές βελτιώσεις στις συγκοινωνίες και τα διάφορα µεταφορικά µέσα, ο πολλαπλασιασµός των τουριστικών καταλυµάτων, η αύξηση της παραγωγής και διάθεσης τουριστικών πακέτων διακοπών και όχι µόνο, καθώς επίσης και άλλων σχετικά µορφών διακοπών και ταξιδιών συνέβαλαν ακόµα περισσότερο στη δηµιουργία µεγαλύτερων ευκαιριών για την πραγµατοποίηση ταξιδιών για διακοπές και ευχαρίστηση. εν θα αποτελούσε υπερβολή αν υποστηριζόταν η άποψη ότι ο τουρισµός αποτελεί πια ένα γενικά αποδεκτό, συνηθισµένο και αναµενόµενο τρόπο ζωής ενός µεγάλου και συνεχώς αυξανόµενου αριθµού ανθρώπων σε όλα τα µέρη του κόσµου. Επίσης υπερβολή δε θα αποτελούσε η άποψη ότι ο τουρισµός και συγκεκριµένα ο διεθνής τουρισµός αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα εξαγόµενα είδη σε παγκόσµιο επίπεδο και ακόµα ότι σε πολλές χώρες του κόσµου αποτελεί αυτός τη σηµαντικότερη εξαγωγική τους βιοµηχανίας, κατ επέκταση δε και τη σηµαντικότερη πηγή των συναλλαγµατικών τους εσόδων. Ο τουρισµός, ο οποίος αντιπροσωπεύει το 10-12% του Παγκόσµιου Ακαθάριστου Προϊόντος, αποτελεί ίσως το σηµαντικότερο παράγοντα, µε επιπτώσεις πολύπλευρες στην κοινωνία, το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Σήµερα λοιπόν εν µέσω παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης στο ντόµινο των εξελίξεων ο τουρισµός έχει δεχθεί και αυτός το πλήγµα του µε έντονες δυσχερείς πολύπλευρες συνέπειες όχι µόνο σε οικονοµικό επίπεδο καθώς και σε κοινωνικό. Παρατηρείται λοιπόν µείωση εµπορικών συναλλαγών και κατανάλωσης, µείωση ρευστότητας, καθώς και µαζικές απολύσεις εργαζοµένων. υστυχώς για την Ελλάδα οι κύριοι πελάτες µας (Άγγλοι, Γερµανοί και άλλοι Ευρωπαίοι) βρίσκονται στο επίκεντρο της κρίσης µε καλπάζουσα ανεργία, συρρίκνωση των εισοδηµάτων τους καθώς και µε υψηλούς δείκτες ανασφάλειας και αβεβαιότητας µε αποτέλεσµα συρρίκνωση της τουριστικής περιόδου, στάσιµες ή µειούµενες τιµές, περισσότερα συµβόλαια «all inclusive», τουρίστες χαµηλότερου οικονοµικού και κοινωνικού προφίλ, κ.λπ. Ακριβώς σε αυτό το σηµείο επιβάλλεται επανατοποθέτηση στην τουριστική αγορά µε µια πιο ποιοτικά αναβαθµισµένο τουριστικό προϊόν που θα απευθύνεται σε πιο επιλεκτικούς, πιο απαιτητικούς και πιο εύπορους τουρίστες και µάλιστα για όλη τη 14

διάρκεια του έτους και ο επαγγελµατικός τουρισµός µπορεί να βοηθήσει µε µεγάλη αποτελεσµατικότητα. 1.2. Ιστορική αναδροµή του τουρισµού Αν και ο τουρισµός µε τις διαστάσεις που έχει σήµερα είναι ένα σχετικά πρόσφατο φαινόµενο, οι ιστορικές του ρίζες ανάγονται σχεδόν στις αρχές τον πολιτισµού (Burkart Λ Medlik 1981, Page 2006). H ιστορία του τουρισµού µπορεί να αποδεχθεί αρκετά χρήσιµη, διότι µέσω της κατανόησης του φαινοµένου, µπορούν να χτιστούν και γερές βάσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη του. Η λέξη τουρισµός (προερχόµενη από το αγγλικό tour) εµφάνιση της το 19o αιώνα, ενώ η δραστηριότητα που υποδηλώνει έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα (Βαρβαρέσος Σ.) Η αρχική µορφή της τουριστικής µετακίνησης είναι τοποθετηµένη στη στιγµή που ο άνθρωπος άρχισε να διακινείται από το µόνιµο τόπο της διαµονής του σε άλλους τόπους για πολλούς και διάφορους σκοπούς, όπως εµπορία, συµµετοχή σε θρησκευτικές γιορτές, αθλητικές εκδηλώσεις, ικανοποίηση της έµφυτης περιέργειάς του κ.α. Η πρώτη συστηµατική οργάνωση ταξιδιών στην αρχαιότητα παρατηρείται κυρίως στην περιοχή της Μεσοποταµίας, της Αιγύπτου και της Ελλάδας, ενώ οι Φοίνικες και οι Σουµέριοι διοργάνωναν ταξίδια για εµπορικούς λόγους, µε τους πρώτους να θεωρούνται οι πρώτοι πραγµατικοί έµποροι -ταξιδιώτες αφού µε τα πλοία τους φτάνουν σ' όλες τις χώρες του τότε γνωστού κόσµου.στην κλασική εποχή η ιδέα του ελεύθερου χρόνου είναι αυτή που µας δίνει τα στοιχεία µιας δραστηριότητας παραπλήσιας µε την τουριστική. Στον Ελληνικό χώρο το αναπτυγµένο αίσθηµα της ξενίας κατά την περίοδο της αρχαιότητας, µας µαρτυρά ότι τέτοιου είδους µετακινήσεις και µε πολλαπλούς σκοπούς, υπήρχαν από τότε. Το φαινόµενο του τουρισµού κατά την αρχαιότητα είχε διαφορετική µορφή από τη σηµερινή, αλλά τα βασικά στοιχεία του ήταν σχεδόν τα ίδια. Οι κύριοι λόγοι των µετακινήσεων ήταν θρησκευτικοί αθλητικοί, υγείας καθώς και εµπορικοί. Στην αρχαία Ελλάδα, οι ελεύθεροι Έλληνες είχαν το προνόµιο του ελεύθερου χρόνου και της θετικής αξιοποίησης του µέσω της γυµναστικής, της µµουσικής, της φιλοσοφίας κ.τ.λ. Η ίδρυση των Ολυµπιακών Αγώνων το 776 π.χ. δίνει µια πρώιµη τουριστική εικόνα µε τις µµετακινήσεις προς τον τόπο των αγώνων και τη διαµονή σε κατασκηνώσεις. Κατά την 15

κυριαρχία της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας, η οποία στηρίχθηκε στην επεκτατική της πολιτική, υπήρξε επίσης έντονη η ιδέα του ελεύθερου χρόνου και της αξιοποίησης του µέσω των διάφορων εκδηλώσεων και αθλητικών θεαµάτων ενώ διαδεδοµένη µεταξύ των πλουσίων ήταν η τάση να µετακινούνται στην επαρχία για λόγους αναψυχής. Παράλληλα, µε τις συνεχείς κατακτήσεις άνοιξαν νέοι δρόµοι και τα ταξίδια αυξήθηκαν για λόγους εµπορικούς. Η Ρώµη υπήρξε ένας σηµαντικός πρώιµος τουριστικός προορισµός µε χαρακτηριστικά που ταιριάζουν στους σύγχρονους προορισµούς αφού ως πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας προσέλκυε ένα σεβαστό αριθµό επισκεπτών για τις ανάγκες των οποίων δηµιουργήθηκαν πανδοχεία, µπαρ κ.τ.λ. Έτσι, πολλά χαρακτηριστικά του µοντέρνου τουρισµού καθιερώθηκαν στους Ρωµαϊκούς χρόνους και αυτό κατέστην δυνατό κυρίως εξαιτίας της πολιτικής σταθερότητας και της δηµιουργίας υποδοµών και εγκαταστάσεων. Ο Μεγάλος Γύρος (Grand Tour) του 16ου αιώνα είναι άλλο ένα σηµαντικό τµήµα της ιστορικής εξέλιξης του τουρισµού. Αυτός ήταν η περιήγηση ταξιδιωτών σε σηµαντικούς προορισµούς και τοποθεσίες τους οποίους επισκέπτονταν µε σκοπό την αποκόµιση πολιτιστικών και εκπαιδευτικών εµπειριών αλλά απευθυνόταν στις εύπορες, αριστοκρατικές και προνοµιούχες τάξεις. Τον 18ο αιώνα έφτασε στο αποκορύφωµα του ως µια ιδιαίτερα αναπτυγµένη µορφή τουρισµού, ωστόσο ο τουρισµός ήταν ακόµα προνόµιο για λίγους. Στα τέλη του 18ου αιώνα ένας συνδυασµός παραγόντων έφερε στην επιφάνεια τη θάλασσα και το µπάνιο στις ακτές και κάπως έτσι η χρήση του ελεύθερου χρόνου απόκτησε µια νέα και περισσότερο προσβάσιµη πτυχή την οποία βοήθησε και η ανάπτυξη των πρώιµων µεταφορών (ατµόπλοια, σιδηρόδροµος). Λίγο µετά θα εµφανιστεί ο πρώιµος οργανωµένος τουρισµός µε τον Thomas Cook να διοργανώνει τις πρώτες οργανωµένες διακοπές το 1841 και να ιδρύει το πρώτο τουριστικό πρακτορείο, ενώ αργότερα ακολούθησαν πολλές ακόµη τέτοιες διοργανώσεις διακοπών στις οποίες περιλαµβανόταν η µεταφορά, το κατάλυµα και η ξενάγηση, µιλάµε δηλαδή για τα πρώτα τουριστικά πακέτα. Η είσοδος του 20ου αιώνα επέφερε σηµαντικές τεχνολογικές και κοινωνικές εξελίξεις. Η εφεύρεση του αυτοκινήτου ήταν µια σηµαντική πρόοδος στις µεταφορές και οι κατασκευές σηµαντικών οδικών δικτύων και γενικότερων υποδοµών και αναδοµών είχαν ήδη ολοκληρωθεί, όπως και σηµαντικές κοινωνικές κατακτήσεις (σαν την θεσµική καθιέρωση των πληρωµένων διακοπών για τους εργαζόµενους) είχαν επιτευχθεί. Εξελίξεις που υπό φυσιολογικές συνθήκες θα επέφεραν άµεσα και γρήγορα αποτελέσµατα στην ανάπτυξη του τουρισµού, ωστόσο η πολιτική και οικονοµική αστάθεια που ακολούθησε µετά από τους δύο Παγκόσµιους Πολέµους δεν επέτρεψε κάτι τέτοιο. 16

Στην µεταπολεµική περίοδο οι τεχνολογικές, κοινωνικές και οικονοµικές αλλαγές ήταν τεράστιες και ο τουρισµός µετατράπηκε σταδιακά στον σπουδαιότερο οικονοµικό κλάδο. Η πολιτική σταθερότητα, οι αυξηµένες ανάγκες του πληθυσµού για διασκέδαση και αναψυχή, η αύξηση των εισοδηµάτων, ο περισσότερος ελεύθερος χρόνος, η ανάπτυξη των µεταφορών και ιδιαίτερα των αεροµεταφορών και η εξέλιξη των MME σε συνδυασµό µε την αλµατώδη ανάπτυξη και οργάνωση των τουριστικών επιχειρήσεων είναι οι πιο σηµαντικοί παράγοντες που συντέλεσαν σ' αυτό. Μέσα από όλες αυτές τις συνθήκες ο τουρισµός εξέλαβε µια µαζική µορφή. Σταµάτησε να απευθύνεται στους λίγους και µετεξελίχθηκε σε µία κοινωνική ανάγκη, κάτι που αφορά τους πάντες. εν θα ήταν δε άστοχο να λέγαµε ότι ο βαθµός συµµετοχής των πολιτών µιας χώρας στην τουριστική δραστηριότητα υποδεικνύει έναν βαθµό κοινωνικής δικαιοσύνης για την χώρας αυτή, γι' αυτό και τα περισσότερα κράτη εντάσσουν προγράµµατα κοινωνικού τουρισµού ως µέρος των τουριστικών τους παροχών. Η µεγάλη ανάπτυξη του τουρισµού αρχίζει µετά τον Α' Παγκόσµιο Πόλεµο και ιδιαίτερα µετά τον Β'. Οι µεγάλες κοινωνικές µεταβολές που έγιναν µετά τον πόλεµο αυτό ήταν η βασική τονωτική ένεση στον τουρισµό, για να φθάσουµε στη σηµερινή του µορφή, µορφή που τον χαρακτηρίζει σαν τη µοναδική «βιοµηχανία χωρίς καµινάδες». Σχετικά µε τη χώρα µας όσον αφορά την τουριστική ανάπτυξη γνωρίζουµε ότι µέχρι τα µέσα της 10ετίας του 1950 ο διεθνής τουρισµός περιοριζόταν κύρια σε τρεις ευρωπαϊκές χώρες: την Ελβετία, την Ιταλία και την Αυστρία. Ο τουρισµός την εποχή αυτή έχει τη µορφή του ατοµικού τουρισµού. Στη δεκαετία του 1960 η τουριστική αγορά άρχισε να περιλαµβάνει και άλλες χώρες. Μια από αυτές ήταν και η χώρα µας, που διέθετε ορισµένα συγκριτικά πλεονεκτήµατα, έναντι άλλων χωρών. Ετσι άρχισε να αυξάνεται ο αριθµός των επισκεπτών και να δηµιουργούνται οι προϋποθέσεις µιας νέας συναλλαγµατοφόρας πηγής για την οικονοµία µας. Παρόλα αυτά όµως και χάριν µόνο της εισροής του πολύτιµου συναλλάγµατος υπήρξε µια µη ορθολογική αντιµετώπιση του τουρισµού, αποτέλεσµα της οποίας ήταν η µη σωστή χωροταξική του κατανοµή και να στερηθούν πολλές περιοχές της χώρας το χαρακτηριστικό του τουρισµού, που κατά τον Ελβετό τουρισµολόγο BITTER «είναι ένα ποτάµι που µέσα από ένα καλά οργανωµένο δίκτυο καναλιών διαχέεται µέσα στη χώρα και δίνει τον επιούσιο σε διάφορες τάξεις του πληθυσµού». Κάπως έτσι επικράτησε ο όρος «µαζικός τουρισµός» ο οποίος πάντως δεν αφορά µονάχατην πλευρά της ζήτησης (τους τουρίστες) αλλά και την πλευρά της προσφοράς (την οργάνωση του τόπου υποδοχής, µε ότι αυτός περιλαµβάνει). Περιλαµβάνει δηλαδή την οποιασδήποτε µορφής τουριστική δραστηριότητα που πραγµατοποιείται κατά τρόπο µαζικό, 17

τόσο από άποψη ποσότητας (ένας µεγάλος αριθµός τουριστών που επισκέπτεται ένα µέρος) όσο και από άποψη οργάνωσης (τουριστικά πακέτα κ.τ.λ.) και αν και έχει ταυτιστεί µε την κλασική µορφή του παραθεριστικού τουρισµού, δεν σηµαίνει απαραίτητα ότι οι δύο αυτές έννοιες είναι οµόσηµες. Ο τουρισµός όµως είναι ένας τοµέας που µεταλλάσσεται και εξελίσσεται συνεχώς ακολουθώντας τις πάσης φύσεως αλλαγές στην οικονοµία, την τεχνολογία και την κοινωνία. Έτσι, µε την πάροδο των χρόνων, επήλθε ο σχετικός κορεσµός για την ζήτηση των κλασικών, τυποποιηµένων διακοπών µαζικής µορφής και προέκυψε ζήτηση για διακοπές που προσφέρουν νέες συγκινήσεις και καλύπτουν τις καινούργιες, διαφοροποιηµένες ανάγκες των τουριστών. Τις ανάγκες αυτές προσπαθούν να ικανοποιήσουν οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού, οι οποίες έφεραν στον προσκήνιο πέρα από όλα τα άλλα την ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον και την ανάγκη να συνδυαστεί η τουριστική ανάπτυξη µε την προστασία αυτού. 18

1.3 Οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού στην Ελλάδα: Ιστορική αναδροµή Η Ελλάδα κοιτίδα του κλασσικού πολιτισµού, µε ιδιαίτερα ξεχωριστό φυσικό πλούτο και µοναδική ιστορική κληρονοµιά, διαθέτει όλες τις δυνατότητες πολύµορφης τουριστικής ανάπτυξης. Η πολυµορφία του γεωγραφικού χώρου της Ελλάδας, τα 15.000 χλµ. δαντελωτών ακτών, τα 6.000 είδη γηγενών φυτών, οι 3.000 ώρες ετήσιας ηλιοφάνειας, τα 360 νησιά, αποτελούν το ισχυρό χαρτί µας στο παιχνίδι της ανταγωνιστικότητας των τουριστικών προορισµών ανά τον κόσµο. Οι καλές καιρικές συνθήκες που επικρατούν σχεδόν καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, ιδιαίτερα στη νότια νησιωτική Ελλάδα, αλλά και οι πολλές δυνατότητες για την ανάπτυξη του χειµερινού, οικολογικού τουρισµού, όπως και του τουρισµού περιπέτειας στην κεντρική και βόρεια Ελλάδα, επιτρέπουν τη δωδεκάµηνη παρουσία της χώρας στη διεθνή τουριστική επικαιρότητα. Όλα αυτά άρχισαν το 1950 στην Ελλάδα, όταν αναπτύχθηκε ο τουρισµός αρχικά ως παραθεριστικός, περιηγητικός και πολιτιστικός αφού δόθηκε ιδιαίτερη έµφαση στη δηµιουργία αντίστοιχων έργων υποδοµής (ΞΕΝΙΑ) κοντά σε αξιόλογες ακτές και πολιτιστικά µνηµεία Αυτές οι µορφές του τουρισµού συνέχισαν να αναπτύσσονται και το 60 από τον δηµόσιο τοµέα κυρίως όπως από τον Ε.Ο.Τ. Επίσης, έγιναν κάποια συµπληρωµατικά έργα υποδοµής για την ανάπτυξη του θεραπευτικού και ορεινού τουρισµού και αργότερα µε διευκολύνσεις ελλιµενισµού και ανεφοδιασµού θαλαµηγών σκαφών σε υφιστάµενα λιµάνια για την ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισµού, ενώ ήδη είχαν αρχίσει οι κρουαζιέρες στα νησιά. Την ίδια περίοδο ιδρύεται και η ιεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης που έδωσε τη δυνατότητα ανάπτυξης του εκθεσιακού τουρισµού στη συµπρωτεύουσα. Επίσης η δηµιουργία του καζίνου της Πάρνηθας και άλλων δύο στη Ρόδο και στην Κέρκυρα, προσέδωσε στην Αθήνα και στα δύο τουριστικά νησιά, τον κοσµοπολίτικο χαρακτήρα των φηµισµένων θέρετρων της εποχής εκείνης. Στην αρχή της δεκαετίας του 70 προγραµµατίστηκαν µεγάλης κλίµακας σύνθετα προγράµµατα πολλαπλών τουριστικών δραστηριοτήτων σε εκτάσεις ιδιοκτησίας του Ε.Ο.Τ. Αυτά τα προγράµµατα τουριστικής ανάπτυξης, 15 τον αριθµό, αφορούσαν τις µαρίνες, τα υδροθεραπευτήρια και τα γήπεδα γκολφ 19

Το 1975 και µετά, τα προγράµµατα και τα αντίστοιχα έργα ειδικής τουριστικής υποδοµής ανεστάλησαν και προωθήθηκε ο χιονοδροµικός τουρισµός µε τη δηµιουργία χιονοδροµικών κέντρων στον Παρνασσό και στη βόρεια Ελλάδα. Μετά το 1975 σηµειώθηκε µια στροφή του τουρισµού προς τις πολιτιστικές και φυσικές αξίες. Από τον Ε.Ο.Τ. προωθούνται προγράµµατα Μετατροπής Αγροτοτουρισµού από το Υπ. Γεωργίας. Ακόµη και η δηµιουργία του θεσµικού πλαισίου για τα επαγγελµατικά τουριστικά σκάφη. Στη δεκαετία του '80 αρχίζει η εφαρµογή του Κοινωνικού τουρισµού, ως επιδοτούµενων από το κράτος διακοπών για τους χαµηλόµισθους και συνταξιούχους και επεκτείνεται: η εφαρµογή του Αγροτοτουρισµού µε χρηµατοδότηση της Ε.Ο.Κ. Γίνεται επεξεργασία θεσµικών πλαισίων για τον Γυµνισµό, τη Χρονοµεριστική Μίσθωση και τα Καζίνα, από τα οποία θεσπίζονται τα δύο πρώτα ως Νόµοι. Επίσης προγραµµατίζονται µαρίνες, χιονοδροµικά κέντρα και υδροθεραπευτήρια για την ανάπτυξη του θαλάσσιου, χειµερινού και θεραπευτικού τουρισµού. Επίσης, δίνονται κίνητρα για την ανάπτυξη του Αθλητικού, Θαλάσσιου και Συνεδριακού Τουρισµού. Τέλος, από το 1990 ο Θαλάσσιος Τουρισµός προωθείται σε προτεραιότητα µε προγράµµατα κατασκευής µαρίνων. ίνονται κίνητρα στην ιδιωτική πρωτοβουλία για συνδυασµό ξενοδοχειακών συγκροτηµάτων µε µαρίνες, χιονοδροµικά κέντρα, συνεδριακά κέντρα, υδροθεραπευτήρια. Επίσης, συνεχίζεται η εφαρµογή του Κοινωνικού και Αγροτικού τουρισµού µε πιο εντατικές προσπάθειες. (ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ) 1.4 Ο Μαζικός Τουρισµός Ο µαζικός τουρισµός είναι µια σχετικά νέα ιδέα, που προήλθε από την µεγάλη άνοδο των εισοδηµάτων µετά την Βιοµηχανική Επανάσταση. Πριν απο αυτή, τα ταξίδια πολιτιστικού ή ψυχαγωγικού χαρακτήρα ηταν αποκλειστικό προνόµιο λίγων εκλεκτών περιηγητών, συνήθως αριστοκρατών. Σήµερα, ο µαζικός τουρισµός είναι απευκταίος λόγω των δυσµενών επιπτώσεων που προκαλεί στο φυσικό περιβάλλον αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο. Η παγκόσµια τάση σήµερα είναι ο τουρισµός να είναι φιλικός ως προς τον άνθρωπο και ως προς το φυσικό περιβάλλον. Μορφές τουρισµού όπως ο αγροτουρισµός, ο περιηγητικός τουρισµός, ο πολιτιστικός τουρισµός, ο συνεδριακός τουρισµός αλλά και ο τουρισµός των πόλεων (city breaks) θεωρούνται σήµερα οι µορφές που θα πρέπει να επικρατήσουν προκείµενου η τουριστική 20