Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Ενότητα 2-Δ Α6: Οι θεολόγοι του 13ου αιώνα Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Περιεχόμενα ενότητας 2-Δ Α6 Νικηφόρος Βλεμμύδης (1197-1271). Θεόδωρος Β Λάσκαρης (1222-1258). Παλαιολόγοι. Ιωάννης Βέκος (1230-1297). Γρηγόριος Β Κύπριος (1241-1290). 4
Νικηφόρος Βλεμμύδης (1197-1271) 1/3 Κωνσταντινούπολη => Νίκαια (ίδρυσε μονή και σχολή). Πνευματικός ηγέτης της αυτοκρατορίας της Νίκαιας, αποστολές από Ιωάννη Γ Βατάτζη. Βασιλικός ανδριάντας: για Θεόδωρο Β Λάσκαρη. Αποδεικτικόν περί Αγίου Πνεύματος. Περί δογματικών ζητημάτων. Χρήση φυσικών επιστημών και ελληνικού πνεύματος. 5
Νικηφόρος Βλεμμύδης (1197-1271) 2/3 Μιλάει στους σοφούς και όχι στους άσοφους και εριστικούς. Εκπόρευση και εκ του Υιού: εκ του Πατρός εξ αρχής, εκ του Υιού για αποστολή = χορήγηση και έκχυση Αγίου Πνεύματος στα κτίσματα. Δι Υιού. Παρεξηγήθηκε από Ανατολή και Δύση. Συμβιβαστικός μεταξύ ονοματοκρατών και πραγματοκρατών. Γένη και είδη προ των αντικειμένων ως γενικές ιδέες, ταυτόχρονα μέσα σ αυτά ως ουσία τους (Συμβιβασμός Αριστοτέλη - Πλάτωνα). Το πρόβλημα της αρχής της ύλης: αγέννητη και γεννητή ταυτόχρονα (Συμβιβασμός Χριστιανισμού-Ελληνισμού). Αγέννητη γιατί δεν κατασκευάζεται από άλλο υλικό. 6
Νικηφόρος Βλεμμύδης (1197-1271) 3/3 Γεννητή επειδή δημιουργός της είναι ο Θεός. Ο Βασιλιάς, υπουργός του λαού διορισμένος από το Θεό. Πρώτα κυρίαρχος των παθών του και μετά του λαού του. Ο ηγεμόνας φιλόσοφος και πραγματική εικόνα Θεού. 7
Θεόδωρος Β Λάσκαρης (1222-1258) 1/2 Γιός του Ιωάννη Γ Βατάτζη, μαθητής του Νικηφόρου Βλεμμύδη, παντρεύτηκε Βουλγάρα πριγκίπισσα. Πρότυπο φωτισμού μονάρχη (κείμενο). Οργάνωσε στρατό, ανέκοψε Τούρκους και Βουλγάρους. Μοναχός λίγο πριν το τέλος του (36 ετών). 8
Θεόδωρος Β Λάσκαρης (1222-1258) 2/2 Χριστιανική θεολογία: σειρά βιβλίων για ον, εν, τρία, τριαδολογία, θεωνυμία, εκπόρευση Αγ. Πνεύματος. Περί φυσικής κοινωνίας (6 βιβλ.): επιτυχής σύνδεση φύσης, φιλοσοφίας, θεολογίας. Κοινή ουσία στη φύση που διαπερνά τα όντα και αποτελεί την ενιαία δύναμή τους. Σύνδεση κτιστών κατά φύση (ένωση) ή κράση (παραλλαγές). 9
Παλαιολόγοι 1261: ανάκτηση Κωνσταντινούπολης από τον Μιχαήλ Η από τον Βαλδουΐνο Β. Κίνδυνοι οδηγούν τους αυτοκράτορες σε φιλοενωτική πολιτική. Άνθηση σε κάθε τομέα των γραμμάτων και των τεχνών. Βαθμιαία πτώση της πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης της αυτοκρατορίας. 10
Ιωάννης Βέκος (1230-1297) Χαρτφύλαξ του Μιχαήλ Η. Αρχικά αντιλατίνος (φυλάκιση)- λατινόφιλος. Σύνοδος Λυών (1274):συμφωνία με αυτοκράτορα, διαφωνία με Πατριάρχη Ιωσήφ Α. 1275-1282:Πατριάρχης ως τον Ανδρόνικο Β Παλαιολόγο. Περί της ενώσεως και ειρήνης των της παλαιάς και νέας Ρώμης Εκκλησιών. Περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος. 11
Γρηγόριος Β Κύπριος (1241-1290) 1/2 Κύπρος Νίκαια Κωνσταντινούπολη. Μαθητής Φραγκισκανών και του Γεώργιου Ακροπολίτη. Αρχικά ενωτικός με αυτοκράτορα Μιχαήλ Η, στη συνέχεια ανθενωτικός και πολέμιος του Ιωάννη Βέκκου. 1283: Πατριάρχης επί Ανδρόνικου Β Ικανός θεολόγος, αδόκιμος ποιμενάρχης, δυσαρέστησε όλους. 12
Γρηγόριος Β Κύπριος (1241-1290) 2/2 Παραιτήθηκε και αποσύρθηκε σε μονή το 1289. Έκθεσις του τόμου Πίστεως. Περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος. Ο Πατέρας πηγαία θεότητα που γεννά και εκπορεύει. Διττή εκπόρτευση: αιώνια εκπορεύεται από τον Πατέρα και αναπαύεται στον Υιό, ἐν χρόνῳ προχέεται ἐξ ἀμφοῖν. 13
Ερωτήσεις 1/2 1. Ποιος ήταν ο Θεόδωρος Β Λάσκαρης; 2. Ποια είναι τα θεολογικά έργα του Θεόδωρου Β Λάσκαρη; 3. Ποιο το τέλος του Θεόδωρου Β Λάσκαρη; 4. Πότε ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη από τους Ρωμαίους; 5. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της εποχής των Παλαιολόγων; 14
Ερωτήσεις 2/2 6. Πότε έγινε η ενωτική Σύνοδος της Λυών; 7. Πότε διετέλεσε Πατριάρχης ο Ιωάννης Βέκος; 8. Ποιος έγινε Πατριάρχης το 1283, επί Ανδρόνικου Β ; 9. Ποια είναι τα θεολογικά έργα του Γρηγόριου Β Κύπριου; 10. Ποια η περί εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος διδασκαλία του Γρηγόριου Β Κύπριου; 15
Απαντήσεις 1/3 1. Ο Θεόδωρος Β Λάσκαρης (1222-1258) ήταν γιός του Ιωάννη Γ Βατάτζη και μαθητής του Νικηφόρου Βλεμμύδη. 2. Τα θεολογικά έργα του Θεόδωρου Β Λάσκαρη είναι: «Χριστιανική θεολογία» και «Περί φυσικής κοινωνίας». 3. Ο Θεόδωρος Β Λάσκαρης έγινε μοναχός σε ηλικία 36 ετών, λίγο πριν το θάνατό του το 1258. 4. Η ανάκτηση Κωνσταντινούπολης έλαβε χώρα το 1261 από τον Μιχαήλ Η από τον Βαλδουΐνο Β. 16
Απαντήσεις 2/3 5. Τα χαρακτηριστικά της εποχής των Παλαιολόγων είναι: φιλοενωτική πολιτική, άνθηση σε κάθε τομέα των γραμμάτων και των τεχνών, βαθμιαία πτώση της πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης της αυτοκρατορίας. 6. Η ενωτική Σύνοδος της Λυών έγινε το 1274. 7. Ο Ιωάννης Βέκος διετέλεσε Πατριάρχης την περίοδο 1275-1282. 8. Ο Γρηγόριος Β Κύπριος. 17
Απαντήσεις 3/3 9. Τα θεολογικά έργα του Γρηγόριου Β Κύπριου είναι η «Έκθεσις του τόμου Πίστεως» και το «Περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος». 10. Ο Γρηγόριος Β Κύπριος μιλά για διττή εκπόρευση, δηλαδή το Άγιο Πνεύμα αιώνια εκπορεύεται από τον Πατέρα και αναπαύεται στον Υιό, ἐν χρόνῳ προχέεται ἐξ ἀμφοῖν. 18
Ηλεκτρονικές πηγές Αγαπητός, Παναγιώτης Α. «Ο λογοτεχνικός θάνατος των εχθρών στην αυτοβιογραφία του Νικηφόρου Βλεμμύδη». 19
Ενδεικτική Βιβλιογραφία Χρήστου, Παναγιώτης Κ. (2005). Εκκλησιαστική Γραμματολογία: Πατέρες και θεολόγοι του Χριστιανισμού. Τόμος B - 2 η έκδοση, Θεσσαλονίκη: Κυρομάνος, σελ. 35-41. 20