Ψηφιδωτά ζωής: Στρατηγικές παρέμβασης σε αστικά κενά στον Άγιο Παντελεήμονα

Ψηφιδωτά ζωής: Στρατηγικές παρέμβασης σε αστικά κενά στον Άγιο Παντελεήμονα ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Φοιτήτρια: υ Ηρώ Καλογεροπούλου Επιβλέπουσα: Αριάδνη Βοζάνη

2

Ευχαριστώ την καθηγήτριά μου Αριάδνη Βοζάνη για την καθοδήγηση, την επιμονή και την υπομονή της, την Ειρήνη Ανδρουτσοπούλου για τη βοήθεια και υποστήριξή της, τους καθηγητές μου Μαρία Μάρκου και Παναγιώτη Βασιλάτο για τις πολύτιμες γνώσεις που μου παρείχαν, καθώς και τους συμφοιτητές και φίλους μου για τη βοήθειά τους. Τέλος, οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην Αρχιτεκτονική Ομάδα της Κίνησης Κατοίκων του 6ου Δημοτικουύ Διαμερίσματος, για τη βοήθεια και το πολύτιμο υλικό που μου παρείχε. 3

Ψηφιδωτά ζωής: Στρατηγικές παρέμβασης σε αστικά κενά στον Άγιο Παντελεήμονα ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ιούλιος 2012 4 Φοιτήτρια: Ηρώ Καλογεροπούλου Επιβλέπουσα: Αριάδνη Βοζάνη Σύμβουλοι: Ειρήνη Ανδρουτσοπούλου, Παναγιώτης Βασιλάτος, Μαρία Μάρκου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγικά Άγιος Παντελεήμων Περιοχή Μελέτης Πρόταση Λεξιλόγειο Οικόπεδα παρέμβασης: Αλκαμένους και Παιονίου Σελεύκου Ιθάκης έως Φλωρίνης Πηγές 5

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνονται με αυξανόμενη ένταση ποικίλα πολεοδομικά και κοινωνικά προβλήματα σε πολλές κεντρικές περιοχές της Αθήνας. Ήδη από τη δεκαετία του 80 διαφαίνονται οι προβληματικές διαστάσεις και επιπτώσεις της ιλιγγιώδους ανοικοδόμησης, με τις υψηλές πυκνότητες και συντελεστές, την ανάμειξη ασύμβατων χρήσεων, τη μόλυνση, την έλλειψη κοινόχρηστων χώρων και χώρων πρασίνου, κ. ά. Σε αυτά προστίθενται τις τελευταίες δύο δεκαετίες οι ραγδαίες μεταβολές στην πληθυσμιακή σύνθεση και οι κοινωνικές επιπτώσεις που επέφερε η ελλειπής μέριμνα διαχείρισης αυτών των εξελίξεων. Η παρούσα εργασία επιχειρεί να διερευνήσει τις δυνατότητες παρέμβασης σε ένα τέτοιο περιβάλλον σε μια από τις ιστορικές όσο και πολυσυζητημένες συνοικίες της Αθήνας, αυτήν του Άγιου Παντελεήμονα. Κύριοι άξονες της πρότασης είναι η αξιοποίηση των αδόμητων οικοπέδων της περιοχής με τη διαμόρφωση κοινόχρηστων χώρων αναψυχής και απιχνιδιού το χαμηλό κόστος κατασκευής η δυνατότητα συμμετοχής στη διαδικασία της πραγματοποίησης των κατοίκων. 6

ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑΣ Λιοσίων Αχαρνών Πατησίων Η περιοχή μελέτης (κόκκινο περίγραμμα) οριοθετείται προς Βορρά από την Αγίου Μελετίου, νότια από την οδό Ιουλιανού, ανατολικά την 3ης Σεπτεμβρίου και δυτικά τη Λιοσίων και τις γραμμές του ΗΣΑΠ. Εντάσσεται στο 6ο Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Αθηναίων (ροζ περίγραμμα), το μεγαλύτερο και πολυπληθέστερο δημοτικό διαμέρισμα. Σε αυτό περιλαμβάνονται οι ιστορικές συνοικίες της Αθήνας, όπως η Κυψέλη, τα Πατήσια και βέβαια ο Άγιος Παντελεήμονας. Με προφανείς επιμέρους διαφορές, οι συνοικίες αυτές διαθέτουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, που αφορούν τόσο στην ισοτιρκή τους εξέλιξη, όσο και στην πολεοδομική και κοινωνική τους συγκρότηση. Ο τύπος δόμησης είναι το οικοδομικό τετράγωνο, με κύριο τύπο κτιρίου την αθηναϊκή πολυκατοικία με μέσο ύψος τους 6 ορόφους, αλλά και πολλά διάσπαρτα λαϊκά σπίτια, καθώς και νεοκλασικά, εκλεκτικιστικά και μοντερνιστικά κτίρια. Η κοινωνική τους σύσταση χαρακτηρίζεται από μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα, καθώς και μεγάλες συγκεντρώσεις μεταναστευτικού πληθυσμού, λόγω της φθηνής κατοικίας αλλά και της εγγύτητας στο Κέντρο. Η συνοικία του Άγιου Παντελεήμονα αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου με την επέκταση της πόλης προς Βορρά. Λόγω της απουσίας κεντρικού σχεδιασμού, η πολεοδομική συγκρότηση της περιοχής χαρακτηρίζεται από μικρές ιδιοκτησίες και αντιστοίχως πυκνή δόμηση. Μεταπολεμικά ανοικοδομήθηκε ραγδαία με υψηλούς συντελεστές και ελάχιστη μέριμνα για υποδομές, πράσινο, ελεύθερους χώρους. Στη δεκαετία του 80 διαπιστώνονται οι επιπτώσεις αυτής της ανάπτυξης. Οι δυσμενείς συνθήκες που διαμορφώθηκαν ώθησαν στη μετακίνηση σημαντικού μέρους του πληθυσμού σε άλλες περιοχές, προαστιακές, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, με αποτέλεσμα την απότομη γήρανση του πληθυσμού αλλά και την εγκατάλειψη και την έναρξη ενός κύκλου υποβάθμισης. 7

ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Πληθυσμιακά στοιχεία: Για την οργάνωση των διαθέσιμων στοιχείων για τα πληθυσμιακά χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης υιοθετήθηκε η κατάτμηση σε υποπεριοχές (αναγράφονται στους χάρτες με Ε και αριθμό), που χρησιμοποιήθηκε από την Αρχιτεκτονική Ομάδα της Κίνησης Κατοίκων του 6ου ΔΔ Δήμου Αθηναίων. Στην περιοχή μελέτης διαμένει το 24,32% του πληθυσμού 6ου ΔΔ σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Στην απογραφή του 2001 εμφανίζεται εξαιρετικά αδύναμη η βάση των ηλικιών 0-19 με μικρότερο ποσοστό επί του συνολικού πληθυσμού τις σχολικές ηλικίες 5-14, ενώ η πολυπληθέστερη ομάδα είναι εκείνη των 25-35 όπου πλειοψηφεί ο αντρικός πληθυσμός, κάτι που συμβαδίζει με τα δεδομένα όλου του ΔΔ. Η αναλογία μεταξύ αντρών και γυναικών αλλάζει μετά την ηλικία των 40. Σε συνδυασμό με το μεγάλο αριθμό μονογονεϊκών οικογενειών με αρχηγό μητέρα, μπορεί να εκτιμηθεί πως υπάρχει αυξημένη ανάγκη για την εξυπηρέτηση των αναγκών κοινωνικής πρόνοιας στην περιοχή. Σύμφωνα με την Τελική Έκθεση με θέμα «Προβολές του Πληθυσμού των Καποδιστριακών Δήμων και Κοινοτήτων του Νομού Αττικής κατά Ηλικία και Φύλο: 2001-2021» του Πανεπιστημίου Πειραιώς με τη χρηματοδότηση του ΟΡΣΠΠΑ, οι πληθυσμοί των Νομαρχιών Πειραιώς και Αθηνών αναμένεται να συρρικνωθούν (αν τυχόν δεν ενισχυθούν από τη μετανάστευση) ή θα παρουσιάσουν, υπό την επίδραση της μετανάστευσης, σχεδόν σταθεροποιητικές τάσεις. Από τα στοιχεία των πληθυσμιακών προβολών κατά Χωρικό υπο-τομέα προκύπτει ότι κατά το διάστημα 2001-2021 ο πληθυσμός του Κεντρικού Τομέα των Αθηνών αναμένεται να παρουσιάσει μικρή μείωση (-1,25%) η οποία μάλιστα συγκρατείται από τη διεθνή μετανάστευση (δηλαδή μπορεί να είναι ακόμα μεγαλύτερη αν τυχόν δεν ληφθεί υπόψη και η επίδραση των διεθνών μεταναστευτικών εισροών). Σήμερα: Αλλαγές στην πληθυσμιακή σύνθεση. 2000 κ. ε. ριζικές αλλαγές Αύξηση μεταναστών. Μεταναστευτική εξέλιξη Μετανάστες: 22,35% μόνιμου πληθυσμού = 35 655 άτομα στο 6ο ΔΔ. 85 και άνω 80_84 75_79 70_74 65_69 60_64 55_59 50_54 45_49 40_44 35_39 30_34 25_29 20_24 15-19 10_14 05_09 00_04-5,08-5,48-3,97-4,52-2,84-2,94-3,42-0,60-0,88-1,40-1,84-2,13-2,13-2,20-2,60-1,99-1,77-2,04 1,09 1,49 2,28 2,40 1,70 1,68 2,75 1,84 3,25 3,12 3,28 3,59 3,67 3,78 3,50 4,23 4,42 4,11 6 4 2 0 2 4 6 πηθυσμιακή πυραμίδα στην περιοχή μελέτης, απογραφή 2001 %γυναίκες % άντρες 27543 374 679 494 233 5666 379 1020 332 1764 5 μεταναστευτικός πληθυσμός, απογραφή 2001 38489 Σύνολο Ελληνες Αλβανία Βουλγαρία Μολδαβία Ρουμανία Ουκρανία Μπανγκλαντές Πολωνία Αίγυπτος Λοιποί Αδιευκρίνιστη 8

Ανάλυση των διαγραμμάτων: Οι μεγαλύτερες πληθυσμιακές συγκεντρώσεις εντοπίζονται στο βόρειο τμήμα της περιοχής μελέτης, εκτεινόμενες προς νότο στον άξονα της Αλκαμένους (Ε4), όπου από το πρώτο κύμα μετανάστευσης έχουν συγκεντρωθεί πληθυσμοί από το πρώην ανατολικό μπλοκ. Η περιοχή ανατολικά της Αχαρνών και νότια του Άγιου Παντελεήμονα εμφανίζει χαμηλές συγκεντρώσεις. Δεδομένου ότι τα στοιχεία της απογραφής είναι ήδη δεκαετίας, καλούμαστε να συνδυάσουμε εμπειρικές γνώσεις σε συνδυασμό με τις προβλέψεις που διατυπώθηκαν παραπάνω. Έτσι μπορεί να υποστηριχθεί ότι το εικονιζόμενο αποτέλεσμα οφείλεται στο ότι στην περιοχή αυτή συγκεντρώνεται μεγάλο κομμάτι μεταναστευτικού πληθυσμού, σχεδόν αποκλειστικά από αφρικανικές και μεσανατολικές χώρες, που ανήκουν σε κατηγορίες κινούμενου πληθυσμού, νόμιμου ή και παράνομου. Ανάλογη κατανομή παρουσιάζει ως φαίνεται κι ο παιδικός πληθυσμός. Η δόμηση είναι εξαιρετικά πυκνή, με μοναδικούς ελέυθερους κοινόχρηστους χώρους τις πλατείες Αττικής, Άγιου Παντελεήμονα και Βικτωρίας. Το πεδίον του Άρεως, παρά την εγγύτητά του, δεν εγγράφεται στην καθημερινότητα της περιοχής, καθώς οι άξονες της 3ης Σεπτεμβρίου και περισσότερο η Πατησίων οριοθετούν με σαφήνεια την περιοχή, εντάσσοντας το πάρκο περισσότερο στις περιοχές της Κυψέλης και του Γκύζη. Στον κυκλοφοριακό χάρτη εντοπίζονται διαμπερείς κινήσεις τόσο από Βορρά προς Νότο όσο και από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Σημαντική είναι η ύπαρξη πεζοδρόμων, που ωστόσο είναι διάσπαρτοι αδυνατώντας έτσι να αποτελέσουν ένα αποτελεσματικό δίκτυο. Χρήσεις Εκπαίδευση Αγορακρίτου και Υγείας: 99ο Δημοτικό Σχολείο και 66ο & 80ο Νηπιαγωγεία Ταρσού και Αλκαμένους: 53ο Δημοτικό Σχολείο και 2 Νηπιαγωγεία Αριστομένους: 50ο Δημοτικό Σχολείο και 159ο Πιλοτικό Δημοτικό Σχολείο «Αττικό Εκπαιδευτήριο» Σωζοπόλεως 65ο και 92 ολοήμερα Νηπιαγωγεία, δ/ νση 5ου Γραφείου Αθηνών Αριστομένους: Ιδιωτικός Παιδικός Σταθμός Περγάμου: Ιδιωτικός Παιδικός Σταθμός Φλωρίνης: Ιδιωτικός Παιδικός Σταθμός Σελεύκου: Ιδιωτικός Παιδικός Σταθμός Motyl Ταρσού: παιδικός σταθμός Αθλητισμός/Αναψυχή Παιδική χαρά: πλατεία Αγ. Παντελεήμονα: κλειστή. Πλατεία Αγίου Νικολάου, οδός Πάφου Οδός Κύμης Αθλητισμός: Λιοσίων και Σωζοπόλεως: ανοιχτός χώρος μπάσκετ Άλλες χρήσεις: Κέντρα απεξάρτησης: Μαγνησίας, Υγείας ΚΕΘΕΑ: Μαγνησίας Οίκοι ανοχής: κατά μήκος Αχαρνών, Λιοσίων, Φυλής, Μαγνησίας Διαπιστώνεται η πιεστική ανάγκη για την εξασφάλιση κοινόχρησων χώρων πρασίνου, όσο και εγκαταστάσεων παιχνιδιού και αναψυχής στην περιοχή. Ο προ δύο ετών αποκλεισμός της παιδικής χαρά του Άγιου Παντελεήμονα από μέλη της ακροδεξιάς οργάνωσης Χρυσή Αυγή και η ουσιαστική παύση λειτουργίας της έκτοτε, έχει επιδεινώσει το πρόβλημα, καθιστώντας μοναδικό τόπο παιχνιδιού την παιδική χαρά της οδού Κύμης, πέντε τετράγωνα από την πλατεία του ναού. 9

10 πληθυσμιακή πυκνότητα πυκνότητα παιδικού πληθυσμού

ΚΥΡΙΑ ΑΡΤΗΡΙΑ ΣΥΛΛΕΚΤΗΡΙΑ ΟΔΟΣ ΤΟΠΙΚΗ ΟΔΟΣ ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΣ ΚΥΡΙΑ ΑΡΤ ΣΥΛΛΕΚΤΗΡΙΑ σχέση κτισμένου - άκτιστου κυκλοφορία - τοπόσημα 11 ΤΟΠΙΚΗ Ο ΠΕΖΟΔΡΟΜ

ΠΡΟΤΑΣΗ Από τα ανωτέρω προκύπτει η πιεστική ανάγκη για τη δημιουργία κοινόχρηστων χώρων και χώρων παιχνιδιού. Η παρούσα εργασία επιλέγει τη διερεύνηση της δυνατότηας αξιοποίησης των αδόμητων οικοπέδων της περιοχής για αυτό το σκοπό. Καταγράφηκαν τα αδόμητα οικόπεδα και κατηγοριοποιήθηκαν ανάλογα με τον τύπο τους, σε σχέση με τη θέση τους στο οικοδομικό τετράγωνο και τα γειτονικά κτίσματα. Ακολούθησε η αξιολόγηση της δυνατότητας αξιοποίησης των καταγεγραμμένων οικοπέδων, με βάση την επιφάνειά τους αλλά και το άμεσο περιβάλλον τους. Αξιολογήθηκε η απόσταση από χώρους εκπαίδευσης, αναψυχής, εμπορίου, πρασίνου, αλλά και η θέση τους στις υποενότητες (Ε). Προτείνεται η κατά προτεραιότητα αξιοποίηση των μεγαλύτερων οικοπέδων και όσων βρίσκονται σε περιοχές κατοικίας με μεγάλη πυκνότητα παιδικού πληθυσμού. Ως εκ τούτου, οι υποενότητες μεταξύ των οδών Κοδριγκτώνος, Αχαρνών, Ηπείρου και 3ης Σεπτεμβρίου (Ε26-29) κρίθηκαν δευτερεύουσας σημασίας. Στη συνέχεια, επιλέχθηκαν τρεις περιπτώσεις παρέμβασης. Η επιλογή έγινε με βάση τον τύπο του οικοπέδου και τη θέση του στην περιοχή μελέτης. Ο στόχος είναι, με την προοδευτική εφαρμογή των στρατηγικών που διατυπώνονται και σε άλλα κατάλληλα οικόπεδα, να δημιουργηθεί ένα δίκτυο ελεύθερων χώρων, με κοινά και αναγνωρίσημα χαρακτηριστικά, με κέντρο βάρους την πλατεία του Άγιου Παντελεήμονα. Τα εργαλεία παρέμβασης οργανώνονται σε ένα λεξιλόγειο και ένα συντακτικό. Τα στοιχεία του λεξιλογείου συντίθενται για την άρθωση του συντακτικού, το οποίο προσαρμόζεται στον εκάστοτε τύπο οικοπέδου και τις ιδιαίτερες συνθήκες που το χαρακτηρίζουν. τυπολογία κενών οικοπέδων 1 2 3 12

ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΤΟΠΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΥΠΕΡΤΟΠΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΚΤΙΣΤΟ ΚΕΝΑ ΟΙΚΟΠΕΔΑ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΗΜΟΣΙΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΠΑΙΔΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΠΡΟΑΥΛΕΙΟ ΥΓΕΙΑ-ΠΡΟΝΟΙΑ ΣΤΑΘΜΕΥΣΗ ΚΛΙΜΑΚΑ 1:2000 13

δάπεδο ανάγλυφο κατασκευές τσιμεντόπλακα 40 x 40 x 3.5 cm άμμος θαλάσσης πατημένο χώμα δάπεδο ασφαλείας μπάζα-εκχωματώσεις τσουλήθρα λευκή καρό γκρι λευκή κεραμιδί πωρόλιθος πωρόλιθος πωρόλιθος πλακόστρωση λόφος παιχνιδοκατασκευή υπόβαθροσηματοδότηση κίνηση υποστήριξη αναρριχώμενων στάση παιχνίδι - αξιοποίηση εκσκαφών + επιχωμάτωση + φύτευση με αγριάδα -πατημένο χώμα Η πλακόστρωση διαχέεται στο υπάρχον πεζοδρόμιο, ώστε να σηματοδοτεί την ύπαρξη της πλατείας. Ο λόφος περιβάλλεται από την πλακόστρωση Η τσουλήθρα τοποθετείται στο λόφο, στην περιοχή παιχνιδιού Οι τρεις περιπτώσεις της παιχνιδοκατασκευής. Τα διαφορετικά χρώματα διαπλέκονται δημιουργώντας πυκνώσεις πυποδηλώνοντας την αντίστοιχη χρήση. 14

φύτευση ποώδη αειθαλή φυλλοβόλλα αναρριχώμενα καθιστικά αγριάδα (Cynodon dactylon, Κυνόδους ο δάκτυλος) νεραντζιά (Citrus aurantium) ελιά (Olea europaea) κουτσουπιά (Κέρκις η κερατονιοειδής, Cercis siliquastrum) χαρουπιά (Κερωνία η έλλοβος και Κερατέα η έλλοβος, Ceratonia siliqua) Αριστολοχία (Aristolochia rotunda) αγιόκλιμα: κατάλληλο για σκιερά/ημισκιερά μέρη, μεσοτοιχίες. χτιστά ή χυτά: -τούβλο - τσιμεντόλιθος -σκυρόδεμα +επίχρησμα κεραμικού σοβά (κουρασάνι) προύνος(prunus cerasifera Nigra) Αγιόκλημα (Αιγόκλημα) (Lonicera spp.) γλυσίνα (Wisteria sinensis) πέργκολα κύβος- σημείο ατομικό κάθισμα παιχνίδι παγκάκι - γραμμή δύο - τρία άτομα επιφάνεια Ευκάλυπτος ο σφαιρικός (Eucalyptus globulus) Η πέργκολα Διάταξη των καθιστιικών στην περιοχή στάσης. Τα αναρριχώμενα χρησιμοποιούνται στο όριο των μεσοτοιχειών Υψηλή φύτευση οργανώνει το χώρο Δεντροστοιχίες διαμορφώνουν το όριο προς το δρόμο και την πόλη. 15

ΑΛΚΑΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΠΑΙΟΝΙΟΥ 540 m 2 Το οικόπεδο βρίσκεται στη συμβολή των οδών Αλκαμένους και Παιονίου. Η οδός Αλκαμένους φιλοξενεί λαϊκή αγορά κάθε Σάββατο, αποκτώντας έτσι σημαντικό ρόλο στην περιοχή παρά το γεγονός ότι είναι ένας τυπικός δρόμος με χρήσεις γενικής κατοικίας και ήπια κυκλοφορία. Η οδός Παιονίου αποτελεί διαμπερή άξονα, με ισόγειες εμπορικές χρήσεις. Διαθέτει επιπλέον παρόδιο πράσινο σε όλο το μήκος της, καθώς και μεγάλα πεζοδρόμια. Συνεπώς, το οικόπεδο που μελετάται αποτελεί ένα κομβικό σημείο, στο οποίο η πρόταση επιχειρεί να διαμορφώσει έναν κοινόχρηστο χώρο, ξεκούρασης, αναψυχής και παιχνιδιού, αποκαθιστώντας τη συνέχεια του ιστού αλλά και νοηματοδοτώντας το κενό εντός του. 1. Όψη από την Αλκαμένους 2. Όψη από τη διασταύρωση 3. Όψη από τη διασταύρωση 4. Όψη από τη διασταύρωση 16

1 7 κτισμένο άκτιστο όροφοι κυκλοφορία + + + + κίνηση οργανώνεται διασχίζοντας το οικόπεδο πράσινο διαμορφώνει το όριο της πλατείας παιχνίδι περικλείεται από το ανάγλυφο και την πλατεία στάση περικλείει το χώρο παιχνιδιούω φωτισμός - νερό περιμετρικά 17

ΑΛΚΑΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΠΑΙΟΝΙΟΥ Ο χώρος παιχνιδιού οργανώνεται στο εσωτερικό του οικοπέδου, περιβαλλόμενος από το ανάγλυφο και την πλακόστρωση, δημιουργώντας έναν προστατευμένο χώρο, που ωστόσο δεν ορίζεται αυστηρά. Εξοπλίζεται με ημιεξαρτώμενη παιχνιδοκατασκευή και τσουλήθρα στο λόφο παιχνιδιού. Στο ανατολικό όριο κατασκευάζεται πέργκολα, που αποτελεί σύνθεση των στοιχείων της παιχνιδοκατασκευής και της κατασκευής υποστήριξης των αναρριζώμενων, με συρματόσχοινα να στερεώνονται στη μεσοτοιχία και σε πασάλους. Στη βάση των πασάλων φυτεύονται αναρριχώμενα ώστε να αναπτυχθεί φυσική σκιά. Στην πέργκολα προτείνονται αναρριχόμενα φυτά με πλούσιο φύλλωμα και έντονα άνθη, όπως οι γλυσίνες ή το γιασεμί, επιδιώκοντας τόσο την οπτική όσο και την οσφρυτική ικανοποίηση. Στο δυτικό όριο της πλατείας προτείνεται δεντροστοιχία με νεραντζιές, που αποκαθιστούν νοητά την οικοδομική γραμμή, ενώ στο κέντρο προτείνεται η φύτευση υψηλού δέντρου, όπως η χαρουπιά ή ο ευκάλυπτος, που προσφέρουν σκιά, αλλά και αρθρώνουν το χώρο ανάμεσα στην πλατεία και το χώρο παιχνιδού και ανψυχής. 18 ΚΑΤΟΨΗ

19

ΑΛΚΑΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΠΑΙΟΝΙΟΥ α α ΤΟΜΗ Α - Α 20 τομή εδάφους

ΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ 21

ΣΕΛΕΥΚΟΥ 300 m 2 Το οικόπεδο βρίσκεται επί της οδού Σελεύκου, κάθετη της Αλκαμένους. Στο νότιο μέρος του συνορεύει με κτίσμα που βλέπει στην οδό Εϋνάρδου. Το οικόπεδο επιλέχθηκε στη βάση διαμόρφωσης ενός δικτύου που αρθρώνεται με κέντρο βάρους το τοπόσημα της περιοχής, τον Άγιο Παντελεήμονα, και βρίσκεται στη συνέχει μιας νοητής διαδρομής αυτόν ως το παράδειγμα του Αλκαμένους και Παιονίου. Παρά το ότι το οικόπεδο ανήκει στην τυπολογία των περίκλειστων (1), θεωρήθηκε πως το κτίσμα στο νότιο όριο μπορεί να αξιοποιηθεί, δημιουργώντα τελικά μια διαμπερή δομή. Διατηρώντας το περιβάλλον κέλυφος και διαμορφώνεται μια σκηνογραφική αναπαράσταση του παλιού αθηναϊκού σπιτιού, με πίσω αυλή έναν κοινόχρηστο χώρο αναψυχής, πρασίνου και παιχνιδιού. 1. Όψη από Εϋνάρδου 2. Όψη από Σελεύκου 3. Όψη από τη διασταύρωση 4. Όψη από τη διασταύρωση 22

1 7 κτισμένο άκτιστο όροφοι κυκλοφορία + + + + κίνηση περιβάλλει τους χώρους στάσης-αναψυχής και παιχνιδιού πράσινο διαμορφώνει το όριο προς το δρόμο καθώς και το κέντρο βάρους της σύνθεσης. παιχνίδι περικλείεται από το κτίσμα στο νότιο τμήμα και διαχέετια στο εσωτερικό. στάση περιβάλλει το χώρο παιχνιδιού φωτισμός - νερό τοποθετείται περιμετρικά στις μεσοτοιχίες 23

ΣΕΛΕΥΚΟΥ Ο χώρος παιχνιδιού κυριαρχεί, με το λόφο παιχνιδιού με την τσουλήθρα, αλλά και την παιχνιδοκατασκευή -αναρτώμενη- που καταλαμβάνει το εσωτερικό του σπιτιού. Η φέρουσα κατασκευή αποτελείται από πασάλους και συρματόσχοινα, ενώ οι κούνιες κρεμώνται Το όριο των μεσοτοιχιών αντιμετωπίζεται με την ανάρτηση συρματόσχοινων, στα οποία αναπτύσσονται αναρριχώμενα φυτά. Η κατασκευή επεκτείνεται πάνω από το κτίσμα στο νότιο τμήμα του οικοπέδου, παρέχοντας σκιά στην παιχνιδοκατασκευή. Η ανατολική μεσοτοιχία είναι ημισκιερή οπότε προτείνονται αντίστοιχα φυτά, όπως ο κισσός, η αριστολοχία κ.ά. Στο βόρειο όριο προς την οδό Σελεύκου αναπτύσεται δεντροστοιχεία που υποδηλώνει την οικοδομική γραμμή. Στο κέντρο του οικοπέδου προτείνεται η φύτευση υψηλού δέντρου, όπως η χαρουπιά ή ο ευκάλυπτος. 24 ΚΑΤΟΨΗ

25

ΣΕΛΕΥΚΟΥ α α ΒΟΡΕΙΑ ΟΨΗ 26 λεπτομέρεια στήριξης αναρριχώμενων

β β ΤΟΜΗ A - A τομή εδάφους 27

ΙΘΑΚΗΣ έως ΦΛΩΡΙΝΗΣ 255+405=660 m 2 Το οικόπεδο παρέμβασης βρίσκεται δυτικά του Άγιου Παντλεήμονα και της Αχαρνών, σε περιοχή με υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα και με σημαντικό ποσοστό παιδικού πληθυσμού. Προκύπτει από την ένωση δύο συνορευόντων οικοπέδων (το ένα προς την οδό Φλωρίνης περιφραμένο άνευ χρήσης και το άλλο προς την οδό Ιθάκης, όπου λειτουργεί υπαίθριος χώρος στάθμευσης), δημιουργώντας ένας διαμπερή κοινόχρηστο χώρο αναψυχής και παιχνιδιού. Παράλληλη στην οδό Φλωρίνης είναι η οδός Ευτυχίας που είναι πεζόδρομος. Προτείνεται η διάνοιξη σύνδεσης μεταξύ των δύο οδών μέσω της διάνοιξης περάσματος που σήμερα αποτελεί ιδιωτικό χώρο στάθμευσης μεταξύ δύο πολυκατοικιών (φωτογραφία 4). 1. Όψη από την οδό Ιθάκης 2. Όψη από την οδό Φλωρίνης 3.Όψη από είσοδο πολυκατοικίας στην οδό Ευτυχίας 4.Όψη από την οδό Φλωρίνης προς τον πεζόδρομο Ευτυχίας 28

1 7 κτισμένο άκτιστο όροφοι κυκλοφορία + + + + κίνηση περιβάλλει τους χώρους αναψυχής και παιχνιδιού πράσινο αναπτύσσεται στις μεσοτοιχίες, διαμορφώνει το όριο προς την οδό Φλωρίνης, διαμορφώνει ένα γραμμικό πάρκο από την Ιθάκης προς το εσωτερικό. παιχνίδι οργανώνεται στο κέντρο της σύνθεσης, στάση φωτισμός - νερό περιμετρικά στις μεσοτοιχίες 29

ΙΘΑΚΗΣ έως ΦΛΩΡΙΝΗΣ Η παιχνιδοκατασκευή είναι ελεύθερη και τοποθετείται στο κέντρο του οικοπέδου. Οι μεσοτοιχίες καλύπτονται με αναρριχώμενα φυτά στις σχετικές κατασκευές. Καθώς πρόκειται για ημισκιερές όψεις, προτείνονται τα αντίστοιχα φυτά. Τη δεντροστοιχεία στο όριο της οδού Φλωρίνης διαμορφώνουν δέντρα όπως νεραντζιές ή προύνοι. Το γραμμικό πάρκο δημιουργείται από συστάδα χαρουπιών. 30 ΚΑΤΟΨΗ

31

ΙΘΑΚΗΣ έως ΦΛΩΡΙΝΗΣ ΒΟΡΕΙΑ ΟΨΗ 32

ΤΟΜΗ Β - Β 33

34

ΠΗΓΕΣ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ, Ηρώ. Η Παιδική Χαρά και η Πόλη. Διάλεξη 2011/103, s.l. : Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ. ΠΑΠΑΠΟΣΤΟΛΟΥ, Μαρία και ΧΡΙΣΤΟΦΑΚΗ, Ειρήνη. Το παιχνίδι, το Παιδί και ο Χώρος του στην Πόλη. Διάλεξη 2003/149. s.l. : Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ. ΧΟΥΖΙΝΓΚΑ. 2010. Ο άνθρωπος και το Παιχνίδι (homo ludens). [μεταφρ.] Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος και Στέφανος Ροζάνης. Αθήνα : Γνώση, 2010. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Γιάννης. 2011. Το παιχνίδι της συνύπαρξης. Antapokritis. [Ηλεκτρονικό] 14 Δεκεμβρίου 2011. [Παραπομπή: 12 Σεπτεμβρίου 2011.] http:// antapokritis.wordpress.com/2010/12/14/το-παιχνίδι-τηςσυνύπαρξης/#more-774. HENDRICKS, Barbara E. 2001. Designing for Play. Hants : Ashgate Publishing Ltd, 2001. WARD, Colin. 1990. The Child in the City. 2nd. London : Bedford Square Press, 1990. van EYCK, Aldo. 1962. The Child, the City and the Artist. SUN, 1962 HOGAN, Paul. 1974. Playgrounds for Free:The Utilization of Used and Surplus Materials in Playground Construction. Campbridge, Massachusetts and London, England : The MIT Press, 1974 35

ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ιούλιος 2012