Υπεραναπτυξη Των Ακτων

Υπεραναπτυξη Των Ακτων Pandi Zdruli Σειρα Φυλλαδιων: B Aριθμος: 6

ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΉ 1 Εύθραυστα παράκτια οικοσυστήματα σε συνδυασμό με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά 2 Φυσικές διεργασίες και ανθρώπινες πιέσεις στις παράκτιες περιοχές 3 Ερημοποίηση και υπερανάπτυξη των ακτών: πώς συνδέονται 4 ΕΠΙΤΌΠΙΕΣ ΕΠΙΔΡΆΣΕΙΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΝΆΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΑΚΤΏΝ 5 ΑΣΤΙΚΟΠΟΊΗΣΗ, ΚΆΛΥΨΗ ΤΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΊΑΣ ΤΟΥ ΕΔΆΦΟΥΣ ΜΕ ΑΔΡΑΝΉ ΥΛΙΚΆ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΉ ΠΊΕΣΗ, ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΈΝΟΥ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΎ 5 Γεωργία 8 Πλημμύρες 10 ΜΗ ΕΠΙΤΌΠΙΕΣ ΕΠΙΠΤΏΣΕΙΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΝΆΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΑΚΤΏΝ 11 ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΈΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΈΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΆΣΕΙΣ 11 Στρατηγικό και θεσμικό πλαίσιο 12 ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ 13 ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ 13 ΕΙΣΑΓΩΓΉ Η λέξη littoral προέρχεται από την ιταλική λέξη litorale και συχνά έχει αμφιλεγόμενη σημασία. Ωστόσο οι πιο συνήθεις ορισμοί αναφέρονται στις έννοιες «προκυμαία», «αιγιαλός», «διαπαλιρροϊκή ζώνη», ή «παραθαλάσσια ζώνη» και σχετίζονται με τις δραστηριότητες που απαντώνται σε μια μάλλον στενή λωρίδα γης και νερού διαφορετικά γνωστής ως παράκτια ζώνη. Στη γαλλική γλώσσα η διεργασία littoralisation σημαίνει «υπερανάπτυξη των ακτών». Γενικά, η διεργασία θα μπορούσε να περιγραφεί ως εσωτερική μετανάστευση του πληθυσμού προς την ακτή και «στροφή της οικονομίας στη θάλασσα» [maritimisation], που συνδέεται με δραστηριότητες όπως ο τουρισμός, οι εγκαταστάσεις και υπηρεσίες λιμανιών, ναυσιπλοΐας και αποθήκευσης, η πετρελαϊκή βιομηχανία, αλιεία και υποδομές. Όλες αυτές οι δραστηριότητες έχουν ως αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη τεχνητή κάλυψη μεγάλων εκτάσεων εδάφους σε πολύ σύντομες χρονικές περιόδους. Αναμφίβολα αυξάνονται κατά πολύ οι πιθανότητες για βελτίωση της ζωής και οι εργασιακές ευκαιρίες,τόσο για τους εσωτερικούς όσο και για τους ξένους μετανάστες, λόγω της εύρωστης οικονομίας στις συγκεκριμένες περιοχές. Σπάνια τέτοιες διεργασίες είναι πιο έντονες σε άλλες περιοχές από ότι στη Μεσόγειο. Επίσημοι ορισμοί της παράκτιας ζώνης Τα επίσημα όρια των ακτών σε πολλές παραθαλάσσιες περιοχές δεν υπάρχουν ή δεν είναι ακριβή. Στην ξηρά συχνά υπολογίζονται με φυσικές αποστάσεις (μερικά χιλιόμετρα ή μερικές εκατοντάδες μέτρα από τη θάλασσα), οι οποίες δεν συμπίπτουν απαραίτητα με την περιοχή που κατοικείται από τις κοινωνίες των ακτών. Αν είναι μέσα στη θάλασσα, συνήθως περιλαμβάνουν όλα τα χωρικά ύδατα, τα οποία εκτείνονται πέρα από τα όρια της παράκτιας ζώνης, υπό τη στενή έννοια του όρου. Στην Ισπανία η νομοθεσία σχετικά με τις παράκτιες περιοχές χρησιμοποιεί τον όρο 19 φορές χωρίς να προσδιορίζει την έννοια του. Στη Γαλλία ο νομικός ορισμός περιλαμβάνει παραθαλάσσιους δήμους (και σε μερικές περιπτώσεις εκβολές κα δέλτα που βρίσκονται εκτός του ορίου αλάτωσης του νερού). Στην Αλγερία περιλαμβάνει όλα τα νησιά και τις νησίδες, την υφαλοκρηπίδα και μια λωρίδα στεριάς κατά μήκος της ακτογραμμής ελάχιστου πλάτους 800 μέτρων, ενώ στην Αίγυπτο το πλάτος της μπορεί να ανέλθει ως και 30 χιλιόμετρα στις περιοχές της ερήμου. Πηγή: Blue Plan 2005 1

Φυσικές διεργασίες και ανθρώπινες πιέσεις στις παράκ τιες περιοχές Η διάσημη Μπλε Λιμνοθάλασσα του Oludeniz στην δυτική μεσογειακή ακτή της Τουρκίας (πηγή: πρόγραμμα MEDCOAST) Είναι αδύνατο να περιγράψουμε τη Μεσόγειο χωρίς τους λαούς της και την πολλών χιλιάδων χρόνων ιστορία τους. Η Mare Nostrum ήταν η γέφυρα και όχι το σημείο που χώριζε την Αφρική, την Ασία και την Ευρώπη. Οι μεσογειακοί λαοί συχνά μοιράζονταν κοινούς στόχους και άφηναν τα σημάδια του π ολιτισμού τους σε όλες τις ακτές. Οι ρωμαϊκοί ναοί από τη Fés,στο Μαρόκο, ως το Baalbek,στην κοιλάδα Bekaa στο Λίβανο, είναι ακόμα ζωντανοί μάρτυρες ενός ένδοξου παρελθόντος και προετοίμασαν το δρόμο για τους μελλοντικούς σύγχρονους Ευρωπαϊκούς πολιτισμούς και για τους μεγάλους μεσογειακούς θαλασσοπόρους οι οποίοι ανακάλυψαν το Νέο Κόσμο. Είναι σπάνιο να συναντήσει κανείς οπουδήποτε αλλού στον κόσμο αυτό το μωσαϊκό φοινικικής, ελληνικής, ρωμαϊκής, βυζαντινής και αραβικής κουλτούρας. Το κυριότερο όμως είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτής της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς συγκεντρώνεται στις ακτές. Που είναι η Ωγυγία, το νησί όπoυ η νύμφη Καλυψώ κρατούσε αιχμάλωτο τον Οδυσσέα; Που είναι η Σκύλλα, το τρομακτικό τέρας με τα δώδεκα πόδια και τα έξι κεφάλια; Που είναι το νησί των Φαιάκων, όπου η υπέροχη Ναυσικά καλωσόρισε το ναυαγισμένο ήρωα; Η απάντηση σε πολλά ερωτήματα που τίθενται από την ομηρική μυθολογία πρέπει να αναζητηθεί στις ακτές της Καλαβρίας. Η νήσος της Ωγυγίας βρίσκεται στα ανοικτά του κάβου Lacinia, του σημερινού ακρωτηρίου Colonna. Η Σκύλλα βρίσκεται στο νότιο σημείο της ακτής Violet. To βασίλειο του Αλκίνοου είναι κοντά στον κόλπο Σκουιλάτσε. Επίσης, η αρχαία ιστορία έχει πολλά να αφηγηθεί γ ια όλο το μήκος των ακτών της Καλαβρίας. Εδώ ιδρύθηκαν και άνθισαν οι πιο διάσημες αποικίες της Magna Grecia. H Σύβαρις, στο στόμιο του ποταμού Κράτι, o Κρότων λίγο νοτιότερα από το στόμιο του Neto, οι Λοκροί Επιζεφύριοι, βόρεια του ακρωτηρίου Bruzzano. Αυτό το εξαιρετικό παρελθόν έχει αφήσει ίχνη που είναι διασκορπισμένα σχεδόν παντού, μόλις ελάχιστα μέτρα από την ακτογραμμή, θαμμένα στην άμμο, σκαρφαλωμένα στους γκρεμούς ή καλά φυλαγμένα στο βυθό. Πηγή: Franco Bevilacqua, 1999 Abramo Περιοχή της Καλαβρίας με τη συμβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης O διάσημος Γάλλος ιστορικός Fernand Braudel (1902 1985) περιγράφει τη Μεσόγειο ως «χιλιάδες πράγματα ταυτόχρονα. Δεν είναι απλώς ένα τοπίο, αλλά αμέτρητα τοπία. Δεν είναι απλώς ένας πολιτισμός, αλλά πολλοί πολιτισμοί Η Μεσόγειος είναι ένα αρχαίο σταυροδρόμι. Επί χιλιάδες χρόνια όλα συνέβαιναν στη θάλασσα, διαταράσσοντας ή εμπλουτίζοντας την ιστορία της.» Είναι φανερό ότι η προστασία και η διατήρηση των μεσογειακών παρακτίων οικοσυστημάτων και της πολιτιστικής τους κληρονομιάς αποτελούν και θα αποτελούν σημαντικά θέματα στις πολιτικές ατζέντες όλων των κυβερνήσεων των χωρών της περιοχής και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, υπάρχει το ερώτημα εάν θα κατορθώσουν να αντισταθούν στις πιέσεις της παγκοσμιοποίησης και του οικονομικού ανταγωνισμού. Ένα είναι βέβαιο: οι πιέσεις στις παράκτιες περιοχές θα συνεχίσουν, καθώς θα 3

προσπαθήσουμε να τις αναλύσουμε αναφορικά με τους τομείς που ακολουθούν. προκαλώντας κατάκλιση των παραλιακών περιοχών ακτών σε μεγάλες εκτάσεις. Η διεργασία αυτή περιλαμβάνει και φυσικούς, αλλά και ανθρωπογενείς παράγοντες. Οι ανθρώπινες παρεμβάσεις περιλαμβάνουν στήριξη των ακτών, την αποστράγγιση των γαιών, την κατασκευή φραγμάτων, τις εκσκαφές, την απομάκρυνση της βλάστησης, καθώς και την εξόρυξη φυσικού αερίου και την άντληση ύδατος. Ιδιαίτερα η μετατόπιση του πληθυσμού στις ακτές επιδεινώνει την έκταση του προβλήματος, εξαφανίζοντας βαθμιαία τα μη ανεπτυγμένα παράκτια τοπία. Το Ενετικό λιμάνι των Χανίων στην Κρήτη Φωτογραφία: P. Zdruli 4 Όταν αναφερόμαστε στο μεσογειακό παράκτιο οικοσύστημα, είναι φανερό ότι υπάρχει μεγάλος συσχετισμός μεταξύ των φυσικών διεργασιών που επιτελούνται στην ενδοχώρα, όπως είναι π.χ. η διάβρωση του εδάφους και οι επιπτώσεις της στις κατώτερες πεδινές περιοχές που σχετίζονται με πλημμύρες, αποθέσεις υλικών, διάβρωση των ακτών, που όλες τους οι διεργασίες συνδέονται με την μετατόπιση τους [littoral drift] και τις αλλαγές τους. Παράδειγμα, η εξέλιξη του Κόλπου της Βαλένθια στην Ισπανία, η οποία είναι από τα αρχαία χρόνια πολύ καλά τεκμηριωμένη. Όλα δείχνουν ότι από την κοιλάδα του Έβρου ως την πόλη της Βαλένθια η ακτή έχει τάση υποχώρησης προς τη στεριά, ενώ από την Βαλένθια έως το Ακρωτήριo Sant Antonio υπάρχει τάση επέκτασης προς την θάλασσα. Παρόμοιες διεργασίες είναι εμφανείς σε όλη τη λεκάνη, ιδιαίτερα στα μεγάλους δέλτα των ποταμών Ροδανού, Νείλου και Πω. Αυτές οι διεργασίες αναπόφευκτα προκαλούν επέκταση της διάβρωσης των ακτών, η οποία με τη σειρά της προκαλεί εκτεταμένες ζημιές. Η χρηματοδοτούμενη από την Ευρωπαϊκή Ένωση του προγράμματος EUROSION, που εκπονήθηκε το 2004, αναφέρει ότι η περιοχή που χάθηκε ή διατρέχει μεγάλο κίνδυνο να χαθεί στην Ευρώπη εκτιμάται στα 15 τετραγωνικά χιλιόμετρα το χρόνο. Μόνο για την περίοδο 1999 2002, περίπου 300 σπίτια έπρεπε να εγκαταλειφθούν στην Ευρώπη και άλλα 3000 σπίτια έχασαν την αγοραστική τους αξία, λόγω υψηλών κινδύνων διάβρωσης των ακτών. Οι κίνδυνοι αυξάνονται κατά πολύ σε περίπτωση που οι αμμοθίνες και τα τεχνητά φράγματα καταστραφούν, Η ακτή της Βαρκελώνης (Φωτογραφία: P. Zdruli) Αν υποθέσουμε ότι τα σενάρια των κλιματικών αλλαγών αποδειχθούν σωστά, η οικονομική καταστροφή λόγω της αύξησης της στάθμης της θάλασσας κ αι άλλων παραγόντων θα είναι ολέθρια. Μόνο η Ιταλία θα χάσει το 6% από το έδαφός της, ενώ οι μισοί υγροβιότοποι της Ευρώπης θα εξαφανιστούν. Μια μελέτη που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Διακυβερνητικής Ομάδας για τις Κλιματικές Μεταβολές [IPCC] εκτιμά τον παγκόσμιο κίνδυνο διάβρωσης των ακτών σε 5,400 εκατομμύρια Ευρώ ανά έτος για την περίοδο 1990 2020. Αυτή η εκτίμηση πιθανώς να είναι μεγαλύτερη για τη Μεσόγειο, εφόσον είναι κλειστή θάλασσ α. Ερημοποίηση και υπερανάπτυξη των ακτών: πώς συνδέονται Αν κάποιος θεωρούσε την ερημοποίηση με τη στενή έννοια της, τότε από κλιματικής άποψης η υπερανάπτυξη των ακτών δεν έχει τη διάσταση της έννοιας της ερημοποίησης. Ωστόσο, η ερημοποίηση αποτελεί υποβάθμιση της γης..., έτσι η σχέση της

με την υπερανάπτυξη των ακτών είναι πραγματική. Για να προσεγγίσουμε αυτό το θέμα είναι απαραίτητο να αναλύσουμε μια σειρά πιέσεων και κινήτρων που επηρεάζουν άμεσα τις παράκτιες ζώνες. Η παρακάτω εικόνα παρουσιάζει περιληπτικά τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των γήινων διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στο ανώτερο τμήμα της υδρολογικής λεκάνης και των πιέσεων στις ακτές. Είναι φανερό ότι οι ανθρώπινες πιέσεις παίζουν βασικό ρόλο στη συνολική διεργασία. Η ερημοποίηση δεν έχει σύνορα, άρα οι αναλύσεις και τα συμπεράσματα του παρόντος εντύπου δεν απευθύνονται μόνο στις χώρες που περιλαμβάνονται στα Παραρτήματα IV και V της Συνθήκης των Ηνωμένων Εθνών για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (UNCCD). Αντίθετα, ακολουθεί μια προσέγγιση που αφορά ολόκληρη τη Μεσόγειο. αντί για την καλλιέργεια τοματιών; Η απάντηση είναι ξεκάθαρη: η τεχνητή κάλυψη του εδάφους διαταράσσει σε μεγάλο βαθμό τις λειτουργίες του οικοσυστήματος και τους φυσικούς κύκλους ανταλλαγής θρεπτικών στοιχείων, καθώς και τις εισροές υδάτων και αερίων, με άμεσες συνέπειες στη βιοποικιλότητα, στην ισορροπία των υπόγειων υδάτων και στη σταθερότητα του οικοσυστήματος, ως μερικά παραδείγματα. ΕΠΙΤΌΠΙΕΣ ΕΠΙΔΡΆΣΕΙΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΝΆΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΑΚΤΏΝ Μια σειρά κινήτρων και πιέσεων εξετάζονται σε αυτές τις αναλύσεις με σκοπό τη διερεύνηση των αιτιών που βρίσκονται πίσω και την εκτίμηση της έκτασής τους. Εν ώ επισημαίνουμε ότι αυτ ές οι αναλύσεις βασίζονται σε δημοσιευμένα στοιχεία, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με προσοχή και να λαμβάνονται υπόψη τόσο οι εθνικές όσο και οι τοπικές συνθήκε ς. Επίσης θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως μεθοδολογική προσέγγιση ανάλυσης του κινδύνου και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στις παράκτιες ζώνες. Πόσο χρόνο θα χρειασθεί να καλυφθεί με τσιμέντο η Μάλτα (πη γή: Πανεπιστήμιο Μάλτας, 2004) 5 Αστικοποίηση, κάλυψη της επιφανείας του εδάφους με αδρανή υλικά και πληθυσμιακή πίεση, συμπεριλαμβανομένου του τουρισμού Η Θεματική Στρατηγική για την Προστασία του Εδάφους της Ευρωπαϊκής Ένωσης ορίζει την κάλυψη της επιφανείας του εδάφους ως μια από τις οκτώ γνωστές απειλές για τους εδαφικούς πόρους της Ευρώπης. Ενώ η οικονομική καταστροφή από άλλες απειλές όπως η διάβρωση ή η ρύπανση για παράδειγμα υπολογίζονται σε κάποια εκατομμύρια ευρώ ετησίως, δεν είναι δυνατός ο υπολογισμός της κάλυψης της επιφανείας του εδάφους. Αυτό αποτελεί ένα βασικό θέμα που χρήζει περαιτέρω μελέτης. Κάποιοι ίσως αναρωτηθούν: Και γιατί είναι κακό να χρησιμοποιηθεί η γη για την ανάπτυξη υποδομών Εκτεταμένη οικιστική ανάπτυξη στη παράκτια περιοχή της Μάλτας (φωτογραφία: Ch. Morini) Οι λαοί της Ευρώπης έχουν μετατρέψει σε οικιστικές περιοχές παραπάνω από το 65% του εδάφους της ηπείρου τους, όμως η κατάσταση είναι οξύτερη στις παράκτιες περιοχές. Οι μελέτες δείχνουν ότι περίπου 50 70% των κατοικούν της Μεσογειακής Ευρώπης κατοικούν εντός 60 χιλιομέτρων από την ακτή. Σε μερικές νότιες Ευρωπαϊκές χώρες το μέγεθος είναι ακόμα μεγαλύτερο. (Ένα ακραίο παράδειγμα της υπερανάπτυξης των ακτών είναι η πρωτεύουσα της Βηρυτού του Λιβάνου, όπου ουσιαστικά δεν έχει μείνει ελεύθερη γη στην ακτή και η κάλυψη με κτίσματα εξαπλώνεται στους γύρω λόφους). Δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις η αστικοποίηση

6 επεκτείνεται παράνομα. Το ερώτημα αν αυτοί που λαμβάνουν τις αποφάσεις μπορούν ή δεν μπορούν να σταματήσουν αυτή τη διεργασία, παραμένει ανοικτό και γίνεται συχνά θέμα έντονων συζητήσεων. Οι κατοικημένες επιφάνειες αυτή τη στιγμή καλύπτουν σχεδόν το 40% της Μεσογειακής ακτογραμμής. Το 80% της συνολικής ρύπανσης που πλήττει τη Μεσόγειο Θάλασσα είναι χερσαίας προέλευσης. Οι μισές πόλεις με παραπάνω από 100,000 πληθυσμό δεν διαθέτουν μονάδες βιολογικού καθαρισμού του νερού και το 60% των αστικών υδάτινων λυμάτων αποβάλλεται στη θάλασσα χωρίς να έχει υποστεί καμία επεξεργασία. Παρόλα αυτά, η ποιότητα του θαλάσσιου νερού έχει βελτιωθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η συσσώρευση ανθεκτικών τοξικών ουσιών (PTS) στις τροφικές αλυσίδες αποτελεί λόγο ανησυχίας. Σε ορισμένες περιοχές οι μετρήσεις έχουν δείξει επίπεδα πάνω από τα επιτρεπτά όρια από αυτά της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO). Η εισροή των νιτρικών αλάτων έχει διπλασιαστεί σε 20 χρόνια. Τα πλαστικά ευθύνονται για το 75% των λυμάτων που απαντώνται στο βυθό ή στην επιφάνεια της θάλασσας. Τα τελευταία πενήντα χρόνια οι ποσότητες των ποτάμιων αποθέσεων που καταλήγουν στη θάλασσα έχουν μειωθεί κατά 90% και μια τεράστια επιφάνεια ακτής υφίσταται διάβρωση. Παρά τη μείωση της λειτουργικής ρύπανσης από τους υδρογονάνθρακε ς η οποί α είναι αποτέλεσμα κανονισμών, ακόμα ευθύνεται για παραγωγή 100,000 με 150,000 τόνους ανά έτος. Υπάρχουν στοιχεία που αποκαλύπτουν την εισροή 500 ξένων εδών ι στο οικοσύστημα της Μεσογείου. Οι ακτογραμμές καλύπτονται με τσιμέντο λόγω των λιμένων και μαρινων που κατασκευάζονται για να φιλοξενήσουν την ολοένα και πιο διαδεδομένη ναυσιπλοΐα αναψυχής, η οποία επίσης συμβάλλει στη ρύπανση από στερεά λύματα, από την αποβολή ανεπεξέργαστων υλών, στο θαλάσσιο περιβάλλον και στον εκφυλισμό της θαλάσσιας χλωρίδας, λόγω των αγκυροβολίων. Αρκετοί τουριστικοί προορισμοί έχουν υποστεί σημαντική απώλεια εσόδων, λόγω της υποβάθμισης της ποιότητας του περιβάλλοντος. Πηγή: www.planblue.org/coastal Η συγκέντρωση των δραστηριοτήτων σε τόσο στενές λωρίδες γης συνοδεύεται από την απώλεια γόνιμων γεωργικών εδαφών και πολύτιμων παράκτιων βιότοπων, καθώς και από ρύπανση και αυξημένη περιβαλλοντική καταστροφή. Υπολογίζεται ότι μόνο η Ελλάδα πιθανόν έχει χάσει παραπάνω από το ένα τρίτο των υγροβιότοπών της. Από την άλλη πλευρά, η μεγάλη συγκέντρωση του πληθυσμού της σε μικρές περιοχές την καθιστούν πιο ευάλωτη σε φυσικές καταστροφές όπως πλημμύρες, σεισμούς και εκρήξεις ηφαιστείων. Ο Βεζούβιος, που κατάστρεψε την Πομπηία πριν από 2000 χρόνια, δεν βρίσκεται μακριά από την ακτή, όμως η σημερινή εξάπλωση της Νάπολης είναι τρομακτική και δεν εμπόδισε το ηφαίστειο. Τελικά ποιος ξέρει αν παλιρροιακά κύματα (τσουνάμι) δεν θα μπορούσαν να εμφανιστούν και στη Μεσόγειο; Η διεργασία της συγκέντρωσης του πληθυσμού στις παράκτιες περιοχές της Ευρώπης ξεκίνησε κυρίως μετά τη βιομηχανική επανάσταση, αλλά εξαπλώθηκε ραγδαία μόλις στα μέσα του εικοστού αιώνα. Προωθήθηκε από μια σειρά κινήτρων που δόθηκαν στο λαό, τα οποία ευνοούσαν την ταχεία οικονομική ανάπτυξη μετά το πέρας του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Μόλις η οικονομική άνθηση παρήγαγε ένα πλούτο άνευ προηγουμένου (ιδιαίτερα στη Δυτική Ευρώπη), ο τουρισμός έγινε το βασικό κίνητρο για τη μεταμόρφωση των ακτών. Ευρώπη τη νύχτα Παρατηρείστε την ένταση των Europe by night φώτων σε όλες τις παράκτιες ζώνες της Ευρώπης (Πηγή:ΝΟΑΑ (www.nqdc.noaa.gov)

Το σχέδιο LACOAST [από τα αγγλικά αρκτικόλεξα LΑnd (γη) & COAST (ακτή)] είναι μια μελέτη που εκδόθ ηκε το 2000 από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ερευνών και ονομάστηκε έτσι επειδή αφορά τις αλλαγές που επέρχονται στις παράκτιες περιοχές από την κάλυψη του εδάφους. Η εν λόγω μελέτη καθόρισε ποσοτικά τις αλλαγές που επήλθαν στις Ευρωπαϊκές παράκτιες ζώνες λόγω κάλυψης του εδάφους κατά την περίοδο μεταξύ 1975 1990 σε σταθερό μήκος 10 χιλιομέτρων από την ακτή. Η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ό τι οι αλλαγές που σημειώθηκαν σε αυτή την περίοδο περιλαμβάνουν και μετατροπές εντός της ίδιας κατηγορίας (αρδευόμενες καλλιέργειες αντί ξηρικές), μετατροπές από βοσκοτόπια σε αρόσιμη γη ή απώλεια υγροβιότοπων για κατασκευή και επέκταση λιμένων. Οι πιο σχετικές αλλαγές που αναδείχθηκαν αφορούσαν τις δομημένες περιοχές στις ακτές της νοτιοανατολικής Πορτογαλίας, της νοτίου Ισπανίας και των τριών μεγάλων νήσων Κορσικής, Σαρδηνίας και Σικελίας, όπου τα μεγέθη δείχνουν αύξηση κατά 30% (βλ. επίσης το χάρτη που καταρτίστηκε από το πρόγραμμα LACOAST). Έκτοτε η υπερανάπτυξη των ακτών συνεχίζεται με γρήγορους ρυθμούς. Ένας από τους παράγοντες που επηρεάζουν την υπερανάπτυξη των ακτών είναι η πίεση του πληθυσμού. Τις τρεις τελευταίες δεκαετίες οι μεσογειακές χώρες βίωσαν τεράστια αύξηση του πληθυσμού. Το 2000 ο πληθυσμός των 22 παραθαλάσσιων χωρών στο σύνολό του ανερχόταν σε 428 εκατομμύρια, σε σύγκριση με 285 εκατομμύρια το 1970. Τα στοιχεία διαφέρουν αρκετά μεταξύ των βορείων και των νοτίων χωρών, με τις τελευταίες να παρουσιάζουν ετήσιο ρυθμό αύξησης 2.35% το έτος ή αύξηση 3.9 εκατομμυρίων ανθρώπων ανά έτος σε όλες τις χώρες από το Μαρόκο έως την Τουρκία. Αυτά τα στοιχεία είναι πέντε φορές μεγαλύτερα από τα αντίστοιχα των βορίων μεσογειακών χωρών. Η Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία στο επίπεδο των ακτών αναφέρει ότι ο πληθυσμός αυξήθηκε από 90 εκατομμύρια το 1970 σε 143 εκατομμύρια το 2000. Η πιο ουσιαστική αύξηση επήλθε στις νότιες και ανατολικές χώρες (80% αύξηση στο σύνολο των 48 εκατομμυρίων ανθρώπων μέσα σε 30 χρόνια). Οι προβλέψει ς για τις παράκτιε ς περιοχές δείχνουν ότι η πληθυσμιακή αύξηση σε αυτές τις περιοχές θα μπορούσε να φτάσει ως και τα 174 εκατομμύρια ως το 2025,δηλαδη μέση αύξηση 0.8% ανά έτος. Ωστόσο, το υψηλότερο ποσοστό αφορά τις νοτιοανατολικές περιοχές της λεκάνης. Αύξηση των περιοχών που αστικοποιήθηκαν κατά την περίοδο 1975 1990. πρόγραμμα LACOAST Project (πηγή: EEA 2002) (Φωτογραφία από P. Zdruli) H πληθυσμιακή πίεση επιδεινώνεται επίσης από την τουριστική βιομηχανία. Η Μεσόγειος είναι ο τρίτος δημοφιλέστερος τουριστικός προορισμός και ο πρώτος για τους Ευρωπαίους τουρίστες και φιλοξενεί 218 εκατομμύρια επισκέπτες κάθε έτος. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, η ροή των τουριστών στη Μεσόγειο θα αυξηθεί. Ως το 2025 η περιοχή θα δεχθεί 396 εκατομμύρια αλλοδαπούς και 273 εκατομμύρια εγχώριους τουρίστες. Μόνο η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία θα φιλοξενήσουν παραπάνω από το 75% των αλλοδαπών τουριστών, ενώ η Τουρκία θα γίνει ο τέταρτος προορισμός στη Μεσόγειο,με περίπου 34 εκατομμύρια αλλοδαπούς επισκέπτες ανά έτος. Σε αυτά τα μεγέθη θα πρέπει να προστεθούν πολύ περισσότερα εκατομμύρια εγχώριων τουριστών, που θα περάσουν τις διακοπές ή τα σαββατοκύριακά τους στην ακτή. Τυπικό παράδειγμα αποτελεί η Μάλτα, μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με λιγότερο από εκατομμύριο κατοίκων, η οποία δέχεται κατά μισό μέσο όρο 1.2 εκατομμύρια επισκέπτες ανά έτος. Η τουριστική βιομηχανία παίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομία της Μεσογείου και το ποσοστό της αναμένεται να αυξηθεί. Ωστόσο, αυτή έχει επιφέρει αρκετά περιβαλλοντικά προβλήματα που ποικίλλουν, από την απώλεια καλλιεργήσιμων εκτάσεων, τη ρύπανση, τη διάβρωση των ακτών, ως την αύξηση της κατανάλωσης του νερού. 7

Οι ανάγκη για στέγαση και δημιουργία υποδομών έχει αναγκάσει αυτούς που ασχολούνται με την ανάπτυξη να χτίσουν σχεδόν παντού, όπως μπορούμε να δούμε σε αυτή τη φωτογραφία του Μονακό. Γεωργία Τα σημερινά πρότυπα χρήσης γης στις παράκτιες ζώνες της Μεσογείου δεν αντιπροσωπεύουν πλέον τις μακραίωνες πρακτικές της παραδοσιακής γεωργίας της υπαίθρου. Αντίθετα, είναι όλο και σε μεγαλύτερο βαθμό αποτέλεσμα των πολύπλοκων αποφάσεων αυτών που χρησιμοποιούν τη γη και ενδιαφέρονται για τις αναμενόμενες οικονομικές αποδόσεις από τις διαφορετικές καλλιέργειες, τα οπωροφόρα δέντρα και τα εκτρεφόμενα ζώα. Επίσης εξαρτώνται από τις αποφάσεις των ιθυνόντων που ασχολούνται με τις βιομηχανικές και εμπορικές δραστηριότητες, την αστική ανάπτυξη και την επέκταση υποδομών, τα οποία εκφράζονται με την κατασκευή αυτοκινητόδρομων και κέντρων υποδοχής τουριστών. Υπάρχουν πολλά αλληλοσυγκρουόμενα ενδιαφέροντα όσον αφορά τη χρήση γης και φαίνεται ότι η γεωργία είναι ο μεγάλος χαμένος της υπόθεσης. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 15 χωρών η γεωργία το 2001 αντιπροσώπευε μόλις το 2 % του ΑΕΠ και μόλις το 4 % της απασχόλησης. Μετά τη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27 χωρών μελών το 2007 8 το ποσοστό ΑΕΠ από τη γεωργία αυξήθηκε. Παρά το μικρό ποσοστό της στα εθνικά ΑΕΠ, η γεωργία ακόμα παραμένει η κυριότερη αιτία κατανάλωσης νερού, σε ποσοστό περίπου 50%. Στις ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου το μέγεθος της κατανάλωσης νερού από τη γεωργία ξεπερνά το 50%, αλλά αυξάνεται δραματικά στη Βόρειο Αφρική και τη Μέση Ανατολή,με τιμές ως και 80%. Η Οδηγία Πλαίσιο για το Νερό της Ευρωπαϊκής Ένωσης κάνει ιδιαίτερη αναφορά στην αποτελεσματικότητα της χρήσης του νερού και δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη βιώσιμη χρήση του νερού στις παράκτιες ζώνες. Από την άλλη, είναι σημαντικό να καθορίσουμε καλύτερα το ρόλο της γεωργίας ως σημαντικής κινητήριας δύναμης για την οικονομική ανάπτυξη, την απασχόληση και τις πηγές εισοδήματος για τον πληθυσμό της υπαίθρου των παράκτιων ζωνών. Η γεωργία δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται μονόπλευρα ως ένοχη για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Η απώλεια γόνιμων εδαφών με την αστικοποίηση και την κάλυψη της επιφανείας του εδάφους με αδρανή υλικά, ιδιαίτερα στις νότιες μεσογειακές χώρες,θα μπορούσε να επιφέρει σοβαρότατα προβλήματα ανασφάλειας, όσον αφορά την τροφή και κοινωνικές αναταραχές σε αυτές τις χώρες, τα οποία πιθανόν να επηρεάσουν τις βόρειες χώρες της Μεσογείου, όπως την Ισπανία και την Ιταλία,για παράδειγμα. Λόγω της αυξανόμενης πληθυσμιακής πίεσης και του συνεχούς αυξητικού ρυθμού υποβάθμισης της γης, αναμένεται ότι η διαθέσιμη κατά κεφαλή αρόσιμη γη σε ολόκληρη τη Μεσόγειο θα μπορούσε να μειωθεί από 0,48, εκτάρια ανά άτομο, το 1961,σε 0,22 εκτάρια ως το έτος 2020. Αυτή τη στιγμή, οι νότιες χώρες δαπανούν σημαντικά ποσά των οικονομικών τους προσόδων που προέρχονται από την πετρελαϊκή και τουριστική βιομηχανία για να καλύψουν τις ανάγκες τους σε τρόφιμα., δαπάνες που θα μπορούσαν να διατεθούν σε προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας και περίθαλψης. Δύο διαφορετικά αγροτικά σενάρια εμφανίζονται στον τομέα της γεωργίας και στις δύο πλευρές της Μεσογείου. Οι νότιες περιοχές παραμένουν ως παραδοσιακές αγροτικές κοινωνίες, εφόσον η πραγματική έννοια «αγροτική περιοχή» στη μεσογειακή Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αλλάξει δραματικά ή και σχεδόν χάθηκε, για να αντικατασταθεί από την «ημιαστική» ή «αστική αγροτική» περιοχή [urban rural]. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν και είναι ιδιαίτερα προσεκτική όσον αφορά τις στρατηγικές αγροτικής ανάπτυξής της. millions ha milions i nhab. 600 500 400 300 200 100 0 Arable land and population in Mediterranean countries 251 Arable land 120,2 380 Population Πηγή: Πρόγραμμα MEDCOASTLAND, βασισμένο σε στοιχεία του Οργανισμού Τροφίμων & Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών [FAO] Οι στρατηγικές αγροτικής ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν αντιμετωπίσει ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων και έχουν επιχειρήσει να αναπτύξουν σενάρια για το μέλλον. Μια σημαντική πλευρά, τυπικά μεσογειακή, ασχολείται με τη λεγόμενη 428 477 517 120,1 117,3 114,5 111,9 1961 1990 2000 2010 2020 years

περιθωριοποίηση της γεωργίας, που με άλλα λόγια σημαίνει συνδυαστική διεργασία κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, σύμφωνα με τους οποίους σε μερικές περιοχές η καλλιέργεια της γης παύει να είναι βιώσιμη, λόγω της υπάρχουσας χρήσης της γης και της κοινωνικοοικονομικής δομής, και δεν υπάρχουν άλλες επιλογές όσον αφορά τη γεωργία. Έτσι η διεργασία αυτή καταλήγει στην εγκατάλειψη της γης. Το τελευταίο αυτό φαινόμενο συνδέεται αμεσότατα με την υπερανάπτυξη των ακτών. Το πρόγραμμα LEADER (αρκτικόλεξο από τη φράση στα γαλλικά Liaison Entre Actions de Développements de l Εconomie Rurale και σημαίνει Κοινές Αναπτυξιακές Δράσεις για την Αγροτική Οικονομία) αποτελεί καλό παράδειγμα. Στις μεσογειακές ευρωπαϊκές χώρες επισημαίνεται η ανάγκη διαφοροποίησης των δραστηριοτήτων,που σημαίνει ότι οι αγρότες δεν θα πρέπει να ασχολούνται μόνο με τις καλλιέργειες, τα φρούτα, την ελιά, τα κηπευτικά και την παραγωγή ζώων εκτροφής, αλλά και να επιδίδονται σε άλλες δραστηριότητες, όπως ο αγροτουρισμός και ο οικοτουρισμός, καθώς και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου τους. Επίσης θα μπορούσαν να αμείβονται για την ανάπτυξη και εφαρμογή αγρο οικολογικών μέτρων προστασίας. χρήσης ζιζανιοκτόνων και λιπασμάτων και της συσσώρευσης αλάτων, λ όγω της κακής ποιότητας του νερού άρδευσης. Το τελευταίο αυτό πρόβλημα είναι πολύ εμφανές στην Ιταλία, την Ισπανία, την Ελλάδα, την Αλβανία, την Αίγυπτο και την Τουρκία. Το 2004 το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) κυκλοφόρησε τις παρακάτω δορυφορικές εικόνες των παράκτιων περιοχών της Αλμερίας της Ισπανίας. Σε τριάντα χρόνια (1974 2004) ολόκληρη η περιοχή του Campo de Dalias μετατράπηκε από βοσκοτόπια και καλλιεργήσιμη μη αρδευόμενη γη σε θερμοκήπια. Αυτή η διεργασία συνοδεύθηκε με υπεράντληση νερού, για να καλυφθούν οι αρδευτικές ανάγκες. Αυτές οι δραματικές αλλαγές της χρήσης γης δείχνουν πόσο αποφασιστικό ρόλο παίζουν οι αγορές,όσον αφορά τον καθορισμό των χρήσεων γης. Η Ισπανία αποτελεί τη σημαντικότερη εξαγωγική χώρα φρέσκων οπωροκηπευτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 9 Γραφικό τοπίο στην περιοχή Murge di Alberobello κοντά στην Αδριατική ακτή του Μπάρι, στην Ιταλία. Στο κέντρο διακρίνοντα ι οι περίφημες κωνικές αγροικίες ή trulli της Απουλίας. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως,η γεωργία είναι ο «χαμένος» των αλλαγών που προκύπτουν λόγω της υπερανάπτυξης των ακτών. Για το ποσοστό γης που ακόμα παραμένει διαθέσιμο για αγροτική παραγωγή, οι συσχετισμοί του με την ερημοποίηση ανακλώνται κυρίως στην αυξημένη ρύπανση του εδάφους και του νερού, λόγω της υπερβολικής Πηγή: Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP), 2004

10 Το παρακάτω σχήμα δείχνει τη διείσδυση του θαλάσσιου νερού στον υδροφόρο ορίζοντα των υπόγειων υδάτων, λόγω των γεωτρήσεων που κατασκευάσθηκα ν και της άντλησης νερού, κυρίως για άρδευση. Αυτή η διεργασία έχει διαδοθεί πολύ στις ακτές της νοτίου Ιταλίας και αλλού στην περιοχή και έχει επιταχύνει τη δημιουργία αλατούχων εδαφών ιδιαίτερα στα κατώτερα τμήματα των γεωργικών πεδινών περιοχών, με σοβαρές συνέπειες για τις καλλιέργειες. Διείσδυση υφάλμυρου νερού και δημιουργία αλατούχων μέσω της άντλησης υπόγειων υδάτων (Πηγή: www.lentech.com) Πλημμύρες Οι πλημμύρες είναι το αποτέλεσμα της μεταβλητότητας του κλίματος (ιδιαίτερα της κατανομής της βροχή ς) και σχετίζονται με την υδρολογία (συμπεριλαμβανόμενου του σχήματος της κοίτης του ποταμού), την ένταση αποστράγγισης και τη μόνιμη ροή νερού, καθώς και με τα χαρακτηριστικά του εδάφους ιδιαίτερα με αποθηκευτική ικανότητα σε νερό. Οι πλημμύρες θεωρούνται ως το αποτέλεσμα της αποψίλωσης των δασών, των πυρκαγιών, της υπερβόσκησης, της κατάρρευσης των αναβαθμών και των μέτρων προστασίας κατά της διάβρωσης, τα οποία επιταχύνουν τη διάβρωση του εδάφους και της απορροής των επιφανειακών υδάτων, ενισχύοντας έτσι την ένταση της πλημμύρας στις κατώτερες πεδινές περιοχές. Οι παράκτιες ζώνες είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε αυτή την καταστροφική διεργασία. Η υπερανάπτυξη των ακτών παρεμποδίζει τη διεργασία αυτή, κυρίως μέσω της τεχνητής κάλυψης του εδάφους, που μειώνει την διήθηση του νερού σε αυτό και προκαλεί διαταραχές του φυσικού οικοσυστήματος. Συνεπώς, η υπερανάπτυξη των ακτών αποτελεί ταυτόχρονα αιτία και θύμα των πλημμυρών. Σύμφωνα με ένα δελτίο τύπου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατά την περίοδο 1980 2002 ο μεγαλύτερος αριθμός πλημμυρών σημειώθηκε στη Γαλλία (22%), στην Ιταλία (17%) και ο μεγαλύτερος αριθμός θυμάτων καταγράφηκε στην Ιταλία (38%), με επόμενη την Ισπανία (20%) και τη Γαλλία (17%). Οι μεγαλύτερες οικονομικές καταστροφές επήλθαν στη Γερμανία και την Ιταλία (και στις δύο περιπτώσεις 11 εκατομμύρια ευρώ) και ακολούθησαν η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο (περίπου 6 εκατομμύρια ευρώ). Οι πλημμύρες του ποταμού Montego στην Πορτογαλία το 2001, εκτός από καταστροφές σε περιουσίες, προκάλεσαν οικονομικές απώλειες ύψους περίπου 12.5 εκατομμυρίων ευρώ,λόγω της κατάρρευσης του φράγματος στην αριστερή πλευρά του ποταμού. Οι πλημμύρες εμφανίζονται και στη νότιο Μεσόγειο. Ένα ακραίο συμβάν βροχής, με περισσότερο από 130 χιλ. βροχ ής, το οποίο προκάλεσε πλημμύρα και λασποροή, καταγράφηκε στο Αλγέρι, μια πόλη με παραπάνω από 3 εκατομμύρια κατοίκους, στις 10 Νοεμβρίου του 2001. Αυτή η φυσική καταστροφή ήταν η αιτία να χαθούν 712 ζωές, να τραυματισθούν 350 άτομα, και να εξαφανιστούν άλλα 116. Επίσης περίπου 1800 σπίτια και 56 σχολεία καταστράφηκαν, όπως και πάρα πολλές γέφυρες, δρόμοι και δημόσια έργα. Περίπου 1,000,000 m 3 (πάχους μέχρι και 10 m) λάσπης συσσωρεύτηκε στην οδό Bab el Oued, όπου περισσότερα από 350 οχήματα (αυτοκίνητα, φορτηγά και λεωφορεία) με τους επιβάτες τους θάφτηκαν στη λάσπη. Το τελευταίο αποτέλεσμα της πλημμύρας είναι ο ευτροφισμός της θάλασσας, τον οποίο κάποιοι επιστήμονες παρομοιάζουν με ερημοποίηση της θάλασσας. Αυτή η τελευταία συνέπεια απλώς ενισχύει την ανάγκη για μια προσέγγιση βασισμένη στο οικοσύστημα, όταν έχουμε να κάνουμε με τη διαχείριση του σημείου σύνδεσης θάλασσα ς ξηράς.

Sediment deposition causing sea eutrophication ΜΗ ΕΠΙΤΌΠΙΕΣ ΕΠΙΠΤΏΣΕΙΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΝΆΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΑΚΤΏΝ Στις μελέτες για τη διάβρωση οι μη επιτόπιες επιπτώσεις σχετίζονται με τις τελικές συνέπειες της διεργασίας. Στην περίπτωση της υπερανάπτυξης των ακτών οι μη επιτόπιες επιπτώσεις της είναι το αντίθετο της διάβρωσης. Στο πλαίσιο αυτό η υπερανάπτυξη των ακτών δημιουργεί τεράστιες ανισότητες ανάπτυξης μεταξύ των παρακτίων ζωνών και της ενδοχώρας. Η τελευταία εγκαταλείπεται αφήνοντας πίσω παραμελημένα δάση, διαβρωμένα εδάφη, αναβαθμίδες που έχουν υποστεί κατάρρευση, βοσκότοπους με υπερβόσκηση, πυρκαγιές και γενικά υποβάθμιση. Τις τελευταίες δεκαετίες η εσωτερική μετανάστευση προς της ακτές της Μεσογείου έχει επιδεινώσει τις παραπάνω διεργασίες. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΈΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΈΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΆΣΕΙΣ Οι κίνδυνοι είναι μεγάλοι για τις παράκτιες ζώνες της Μεσογείου. Ο πληθυσμός της διευρυμένης Ευρωπαϊκής Ένωσης που ζει στις παράκτιες περιοχές υπερδιπλασιάστηκε τα τελευταία πενήντα χρόνια και η συνολική αξία των ακινήτων που βρίσκονται εντός 500 μέτρων από την ακτή πολλαπλασιάστηκε φτάνοντας περίπου στα 500 1000 δισεκατομμύρια ευρώ το 2000. Αναμένεται, συνεπώ ς, ότι οι οικονομικοί λόγοι θα συνεχίσουν να είναι ο κινητήριος μοχλός για την ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών και οι υπεύθυνοι για τους στρατηγικούς σχεδιασμούς, σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα συνεχίσουν να ενδιαφέρονται για τη δυναμική της οικονομικής και της γενικότερης ανάπτυξης. Αυτό θα συνεχίσει να κυριαρχεί στις πολιτικές ατζέντες και το πιο πιθανό να επιταχύνει την υπερανάπτυξη των ακτών, με όλες τις σχετικές θετικές και αρνητικές συνέπειες, όπως αυτές περιγράφηκαν παραπάνω. Υπάρχουν πιθανότητες να εμφανιστούν περισσότερες περιοχές όπως η Promenade d Angles ή η Las Ramblas σε όλες τις ακτές της Μεσογείου. Παρόλα αυτ ά, η ανταπόκριση για να διασφαλιστεί η αειφόρος ανάπτυξη της παράκτιας ζώνης ως τώρα δεν υπήρξε αποτελεσματική. Ήρθε η ώρα να αναλάβουμε δράση και να σταματήσουμε ή να αναστρέψουμε την υποβάθμιση τη ς παράκτιας ζώνης. Ωστόσο, χωρίς σαφή προσδιορισμό των ορίων που αρχίζει και που τελειώνει η παράκτια ζώνη, είναι δύσκολο να συγκρίνουμε και να παρακολουθήσουμε τους διάφορους δείκτες και την κατάσταση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της υπερανάπτυξης των ακτών στο εξής είναι η εφαρμογή των αρχών της Ενιαία Διαχείρισης της Παράκτιας Ζώνης (ICZM). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ορίζει την Ενιαία Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης (ICZM) ως εξής: η ICZΜ είναι μια δυναμική, διεπιστημονική και αλληλεπιδραστική διεργασία προώθησης της βιώσιμης διαχείρισης των παρακτίων ζωνών. Καλύπτει όλο το φάσμα της συλλογής πληροφοριών, του σχεδιασμού (υπό την ευρύτερη έννοια του), της λήψης αποφάσεων, της διαχείρισης και της παρακολούθησης της υλοποίησης του προγράμματος. Η ICZM χρησιμοποιεί την ενημερωμένη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων για την εκτίμηση των κοινωνικών στόχων σε μια δεδομένη παράκτια περιοχή και για τη δράση, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί. Η ICZM προσπαθεί, μακροπρόθεσμα, να εξισορροπήσει τους περιβαλλοντικούς, τους κοινωνικούς, τους πολιτιστικούς και ψυχαγωγικούς στόχους και όλα αυτά εντός των ορίων που τίθενται από τη δυναμική του φυσικού περιβάλλοντος. Η λέξη «ολοκληρωμένη» ICZM αναφέρεται στην ένταξη των στόχων, και επίσης την ένταξη των εργαλείων επίτευξής τους, σε ενιαίο πλαίσιο. Σημαίνει ένταξη σε ενιαίο πλαίσιο όλων των σχετικών στρατηγικών,περιοχών, τομέων και επιπέδων διοίκησης. Σημαίνει επίσης ένταξη στο πλαίσιο αυτό όλων των 11

12 θαλάσσιων και χερσαίων τμημάτων που απαρτίζουν την περιοχή στόχο, αναφορικά με το χρόνο και το χώρο». Το σενάριο σχετικά με το όριο της Μεσογείου προβλέπει σημαντική αύξηση των πιέσεων με: Την αύξηση των πληθυσμών των παρακτίων πόλεων, από 70 εκατομμύρια το 2000 σε 90 εκατομμύρια το 2025. 312 εκατομμύρια τουρίστες το 2025 στις παράκτιες περιοχές, έναντι 175 εκατομμυρίων το 2000, πυκνότητα ανά χιλιόμετρο ακτής που θα μπορούσε να τριπλασιαστεί στο Νότο και στην Ανατολή. 360 παράκτια εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ως το 2025,έναντι 200 το 2000. Αρκετές δεκάδες διυλιστηρίων και άλλων βιομηχανικών συγκροτημάτων στο Νότο και στην Ανατολή, ίσως το ισοδύναμο των 175 νέων εγκαταστάσεων αφαλάτωσης χωρητικότητας 6,000 m 3 ημερησίως, καθώς και νέα λιμάνια, δρόμους και αεροδρόμια. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που ελλοχεύει είναι ο κορεσμός των παρακτίων περιοχών και η τεχνητή κατασκευή παραπάνω από 4,000 χιλιόμετρα ακτογραμμής (που θα πλησιάζει το 50% του συνόλου το 2025). Το παραπάνω σενάριο για τις τάσεις παρουσιάζει επίσης τους αυξημένους κινδύνους επεισοδίων εκτεταμένης ρύπανσης από ατυχήματα, δεδομένης της μέσης ηλικίας του στόλου, του αριθμού των πλοίων με νηολόγηση ανοικτής θάλασσας, του αριθμού των ατυχημάτων που έχουν καταγραφεί (311 σε 23 χρόνια) και του πιθανού τετραπλασιασμού της θαλάσσιας κυκλοφορίας. Πηγή: www.planblue.org/coastal Στρατηγικό και θεσμικό πλαίσιο Το Κεφάλαιο 17 της Ατζέντα 21 ορίζει στρατηγικές που αφορούν την ICZM. Όλες οι μεσογειακές χώρες έχουν υπογράψει αυτό το έγγραφο. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν πάντα ενεργή όσον αφορά την πολιτική της για τη Μεσόγειο. Το 1976 στη Βαρκελώνη έλαβε χώρα η πρώτη Διακυβερνητική Σύνοδος για την Προστασία της Μεσογείου, που ενέκρινε το Σχέδιο Δράσης για τη Μεσόγειο, το οποίο ακολούθησε μια σειρά από συνόδους και διεθνείς συνθήκε ς. Ένα σημαντικό γεγονός έαβε λ ξανά χώρα στην Ισπανία, γνωστό ως Σύνοδος της Βαρκελώνης για την Προστασία της Μεσογείου που υπογράφτηκε το 1995. Η αρχική Συνθήκη της Βαρκελώνης του 1976 τέθηκε σε ισχύ το 1978 και τροποποιήθηκε το 1995 και τα Πρωτόκολλα που συντάχθηκαν σύμφωνα με αυτή τη Συνθήκη έχουν σκοπό τη μείωση της ρύπανσης στη Μεσόγειο Θάλασσα και την προστασία και τη βελτίωση του θαλάσσιου περιβάλλοντος στην περιοχή συμβάλλοντας έτσι στην αειφόρο ανάπτυξή της. Το 1996 οι ιθύνοντες της πε ριοχής και η Ευρωπαϊκή Ένωση ίδρυσαν την Μεσογειακή Επιτροπή για την Αειφόρο Ανάπτυξη (MCSD) με μια πολύ ευρεία και φιλόδοξη εντολή όσον αφορά τη στρατηγική αειφόρου ανάπτυξης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει ένθερμα την πρόσφατη Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτνίασης με όλες τις χώρες της περιοχής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση σκοπεύει να καθαρίσει το θαλάσσιο περιβάλλον σε 15 χρόνια Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει μια νέα στρατηγική για να εξασφαλίσει ότι όλα τα θαλάσσια ύδατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα είναι περιβαλλοντικά υγιή σε 15 χρόνια. Η απώλεια της θαλάσσιας βιοποικιλότητας λόγω της ρύπανσης από επικίνδυνες ουσίες, οι υπερβολικές ποσότητες θρεπτικών ουσιών, το αντίκτυπο της εμπορικής αλιείας και οι συνέπειες των κλιματικών αλλαγών είναι τα κύρια προβλήματα που επισημαίνονται από την Επιτροπή και τα οποία καλείται να αντιμετωπίσει η εφαρμοζόμενη στρατηγική. Ο Επίτροπος για το Περιβάλλον Σταύρος Δήμας λέει: «Οι θάλασσες και οι ωκεανοί της Ευρώπης έχουν τεράστια συμβολή στην ποιότητα ζωής μας και στην οικονομική μας ευμάρεια, αλλά η κατάστασή τους επιδεινώνεται λόγω της υπερεκμετάλλευσης, της ρύπανσης, των κλιματικών αλλαγών και άλλων πολλών παραγόντων. Αυτή είναι μια περιοχή, όπου η ανάγκη για υπερπροσπάθεια από την Ευρωπαϊκή Ένωση και για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση είναι πάρα πολύ επιτακτική.» Η Επιτροπή έχει καταρτίσει ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό πλαίσιο, για να βοηθήσει να αντιμετωπιστούν οι πιέσεις και οι αρνητικές επιδράσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον. Η στρατηγική αυτή διατυπώνει ξεκάθαρες λειτουργικές κατευθυντήριες γραμμές, για τους τρόπους επίτευξης μιας καλής κατάστασης του περιβάλλοντος για όλες τις θαλάσσιες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως το 2021.

Τα κράτη μέλη που μοιράζονται θαλάσσιες περιοχές με χώρες που δεν είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα ενθαρρύνονται να συνεργάζονται στενά με αυτές τις τρίτες χώρες, στα πλαίσια τοπικών συμβάσεων που υπάρχουν για τη θάλασσα. Οι εκτιμήσεις των επιδράσεων, οι οποίες περιλαμβάνουν λεπτομερείς αναλύσεις κόστους οφέλους των προτεινόμενων μέτρων θα είναι απαραίτητες πριν από την εισαγωγή οποιουδήποτε νέου μέτρου. Τα εθνικά προγράμματα θα πρέπει να εγκριθούν από την Επιτροπή. Πηγή: Ιανουάριος 2005, Europa News Τέλος, το παρόν έντυπο προτείνει τα ακόλουθα βασικά ζητήματα, που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής μελλοντικά: Ικανότητα και δημιουργία θεσμών σε επίπεδο κέντρου, περιφέρειας και περιοχής Ενίσχυση της εφαρμογής των ρυθμιστικών πολιτικών και διακυβέρνησης των παρακτίων ζωνών Αναβάθμιση των πολιτιστικών πόρων και ενθάρρυνση της κοινοτικής στήριξης για βιώσιμη διαχείριση των παρακτίων ζωνών Αποκατάσταση μιας λογικής ισορροπίας μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και της προστασίας του περιβάλλοντος Εξασφάλιση της διαρκούς παρακολούθησης. ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ A sustainable Future for the Mediterranean: The Blue Plan s Environment & Development Outlook edited by Guillaume Benoit & Aline Comeau. EARTHSCAN 2005. ISBN 13 1 84407 259 0 The LACOAST Atlas: Land Cover Changes in European Coastal Zones, edited by Vanda Perdigào and Susan Christensen. European Commission, Joint Research Centre, Space Applications Institute, Ispra, Italy. 2000. http ://europa.eu.int/comm/environment/iczm/home.htm EU Water Framework Directive http://ec.europa.eu/environment/water/waterframework/ind ex_en.htm CIESM Mediterranean Science Commission http://ww w.ciesm.org/index.htm MEDCOASTLAND Thematic network funded by the European Commission (EC), within the 5 th framework program for the international cooperation with Mediterranean countries, aiming at the Mediterranean coordination and dissemination of land conservation management to combat land degradation for the sustainable use of natural resources in the Mediterranean coastal zones. http://medcoastland.iamb.it/index.php MEDCOAST proj ect: Contribute to coastal and marine conservation in the Mediterranean and the Black Sea, through improved coastal management practices http://www.medcoast.org.tr European Commission, Directorate General Environment: A European initiative for sustainable coastal erosion management EUROSION Project http://www.eurosion.org/ The Blue Flag is an exclusive eco label awarded to over 3200 beaches and marinas in 36 countries across Europe, South Africa, Morocco, New Zealand, Canada and the Caribbean in 2006 http://www.blueflag.org COM (2006) 232 of 22.9.2006 EU Thematic Strategy for Soil Protection http://ec.europa.eu/environment/soil/index.htm Post Graduate Programme (Master of Science): Coastal Management for the Mediterranean http://www.educomed.org/course/courseweb.htm 13 ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Barcelona Convention http://www.unep.ch/regionalseas/regions/med/t_ba rcel.htm European Commission policy in Integrated Coastal Zone Management