FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH

Ι ΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΒΟΛΗ ΕΙ ΙΚΟΥ ΦΟΡΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΙΟΒΕ εκέµβριος 2011

Στην ερευνητική οµάδα που εκπόνησε την παρούσα έκθεση συµµετείχαν οι: Svetoslav Danchev Γιώργος Μανιάτης Χορηγός Copyright 2011 Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών Απαγορεύεται η µε οιονδήποτε τρόπο ανατύπωση ή µετάφραση οποιουδήποτε µέρους της µελέτης, χωρίς την άδεια του εκδότη. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών (IOBE) Τσάµη Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα Tηλ.: (210 9211200-10), Fax: (210 9228130 & 210 9233977) E-mail: iobe@iobe.gr - URL: http://www.iobe.gr Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 2

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 13 2. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α... 15 2.1 ΙΕΙΣ ΥΣΗ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α... 15 2.2 ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ... 18 2.3 ΤΙΜΕΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ... 19 2.4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 22 3. ΦΟΡΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ... 24 3.1 ΕΛΑΧΙΣΤΟΙ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ... 24 3.2 Η ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α... 28 3.3 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΜΕ ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΕ... 29 3.4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 30 4. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΒΟΛΗ ΕΙ ΙΚΟΥ ΦΟΡΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ... 31 4.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 31 4.2 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΟΙΚΙΑΚΟ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ... 31 4.3 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ... 34 4.4 ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ... 36 4.4.1 Οριακή τιµή συστήµατος... 36 4.4.2 Επίδραση στην τελική ζήτηση ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών... 39 4.4.3 Συνολική επίδραση στην οικονοµία... 41 4.5 ΙΣΟ ΥΝΑΜΑ ΜΕΤΡΑ... 45 4.6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ... 50 5. ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΗΣΗΣ... 53 5.1 ΠΡΟΤΑΣΗ Ο ΗΓΙΑΣ... 53 5.2 ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΕΠΙΠΕ Α ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ... 55 5.3 ΣΕΝΑΡΙΑ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ... 57 5.4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 63 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 65 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 67 Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 3

Περιεχόµενα ΛΙΣΤΑ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ιάγραµµα 2.1: Συνολική Κατανάλωση Φυσικού Αερίου στην Ελλάδα (ktoe)... 15 ιάγραµµα 2.2: Σύνθεση Κατανάλωσης Φυσικού Αερίου στην Ελλάδα το 2009... 16 ιάγραµµα 2.3: ιείσδυση Φυσικού Αερίου σε τοµείς κατανάλωσης, Ελλάδα και ΕΕ-27... 17 ιάγραµµα 2.4: Στόχοι του Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασµού... 18 ιάγραµµα 2.5: Μείγµα τεχνολογιών στην παραγωγή ηλεκτρισµού στο σενάριο αναφοράς.. 19 ιάγραµµα 2.6: Τιµή του φυσικού αερίου που εισάγεται µέσω αγωγών το 2010... 20 ιάγραµµα 2.7: Συµµετοχή της φορολογίας στη διαµόρφωση της τελικής τιµής στον οικιακό τοµέα το 2010... 21 ιάγραµµα 2.8: Τελικές τιµές φυσικού αερίου το 2010... 21 ιάγραµµα 3.1: Συνεισφορά του ΕΦΚ στα ενεργειακά προϊόντα στο σύνολο των φορολογικών εσόδων (2010)... 24 ιάγραµµα 3.2: ΕΦΚ στο Φυσικό Αέριο για θέρµανση... 29 ιάγραµµα 3.3: ΕΦΚ στο Φυσικό Αέριο κινητήρες σταθερής θέσης (Άρθρο 8)... 30 ιάγραµµα 4.1: Κύκλος Εργασιών της Ενεργειοβόρου Βιοµηχανίας, 2008-2010... 32 ιάγραµµα 4.2: Καθαρά κέρδη µετά από φόρους στην ενεργειοβόρο βιοµηχανία, 2008-2010... 32 ιάγραµµα 4.3: Καθαρά κέρδη µετά από φόρους σε ενεργειοβόρους κλάδους της ελληνικής βιοµηχανίας, 2010... 33 ιάγραµµα 4.4: Επίπτωση στο πλεόνασµα παραγωγού από την επιβολή ΕΦΚ... 35 ιάγραµµα 4.5: Επίδραση στο κόστος καυσίµου των µονάδων ηλεκτροπαραγωγής µε ΦΑ.. 38 ιάγραµµα 4.6: Επίπτωση της επιβολής ΕΦΚ στις εξαγωγές και την κατανάλωση... 39 ιάγραµµα 4.7: Μεταβολή της εγχώριας κατανάλωσης... 40 ιάγραµµα 4.8: Μεταβολή της αξίας των εξαγωγών... 41 ιάγραµµα 4.9: Άµεση και έµµεση επίδραση του ΕΦΚ στην οικονοµία... 42 ιάγραµµα 4.10: Απώλεια ΑΕΠ από την επιβολή του ΕΦΚ... 43 ιάγραµµα 4.11: Μεταβολή προστιθέµενης αξίας λόγω επιβολής ΕΦΚ... 44 ιάγραµµα 4.12: Απώλεια θέσεων εργασίας λόγω επιβολής ΕΦΚ στο φυσικό αέριο... 44 ιάγραµµα 4.13: Επίπτωση στα φορολογικά έσοδα από την επιβολή ΕΦΚ... 45 ιάγραµµα 4.14: Επίδραση στην εγχώρια κατανάλωση στα εναλλακτικά σενάρια... 46 ιάγραµµα 4.15: Επίδραση στην αξία των εξαγωγών στα εναλλακτικά σενάρια... 47 ιάγραµµα 4.16: Επίδραση στο ΑΕΠ στα εναλλακτικά σενάρια... 48 ιάγραµµα 4.17: Επίδραση στην απασχόληση στα εναλλακτικά σενάρια... 49 ιάγραµµα 4.18: Επίδραση στη µισθολογική δαπάνη στα εναλλακτικά σενάρια... 49 ιάγραµµα 4.19: Επίδραση στα φορολογικά έσοδα στα εναλλακτικά σενάρια... 50 Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 4

ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 3.1: Ελάχιστο επίπεδο φορολογίας για τα καύσιµα κινητήρων... 26 Πίνακας 3.2: Ελάχιστο επίπεδο φορολογίας των καυσίµων θέρµανσης και της ηλεκτρικής ενέργειας... 27 Πίνακας 3.3: Φορολόγηση καυσίµων (εκτός κίνησης) στην Ελλάδα... 28 Πίνακας 4.1: Επίδραση στις δαπάνες για φυσικό αέριο και ηλεκτρική ενέργεια (εκατ. )... 38 Πίνακας 4.2: Ελαστικότητες τιµής και εισοδήµατος εγχώριας ζήτησης και εξαγωγών... 40 Πίνακας 4.3: Επεξήγηση πίνακα εισροών-εκροών... 42 Πίνακας 4.4: Μεταβολή των συντελεστών ΕΦΚ στα εναλλακτικά σενάρια... 46 Πίνακας 4.5: Μεταβολή προστιθέµενης αξίας ανά κλάδο της οικονοµίας... 48 Πίνακας 4.6: Σύνοψη των εκτιµήσεων για την οικονοµική επίδραση του ΕΦΚ στο ΦΑ... 52 Πίνακας 4.7: Σύνοψη των εκτιµήσεων για την οικονοµική επίδραση του ΕΦΚ στο ΦΑ στα εναλλακτικά σενάρια φορολογικής πολιτικής... 52 Πίνακας 5.1: Ελάχιστοι συντελεστές εφαρµόσιµοι από 1.1.2013 για τα καύσιµα κινητήρων στις µεταφορές... 55 Πίνακας 5.2: Ελάχιστα επίπεδα φορολογίας για τα καύσιµα κινητήρων... 56 Πίνακας 5.3: Ελάχιστα επίπεδα φορολογίας των καυσίµων θέρµανσης και της ηλεκτρικής ενέργειας για εµπορική χρήση... 56 Πίνακας 5.4: Ελάχιστα επίπεδα φορολογίας των καυσίµων θέρµανσης και της ηλεκτρικής ενέργειας για µη εµπορική χρήση... 57 Πίνακας 5.5: Σενάρια διαµόρφωσης της φορολογίας των καυσίµων θέρµανσης, καυσίµων κίνησης για χρήσεις εκτός του τοµέα µεταφορών και ηλεκτρικής ενέργειας... 58 Πίνακας 5.6: Επίπεδα φορολογίας των καυσίµων θέρµανσης και ηλεκτρικής ενέργειας για εµπορική χρήση στο σενάριο εξαίρεσης του τοµέα ETS... 59 Πίνακας 5.7: Επίπεδα φορολογίας των καυσίµων θέρµανσης και ηλεκτρικής ενέργειας για µη εµπορική χρήση στο σενάριο εξαίρεσης του τοµέα ETS... 60 Πίνακας 5.8: Επίπεδα φορολογίας των καυσίµων θέρµανσης και ηλεκτρικής ενέργειας για εµπορική χρήση στο σενάριο φορολόγησης του τοµέα ETS, 10 /tco 2 τιµή των EUA... 61 Πίνακας 5.9: Επίπεδα φορολογίας των καυσίµων θέρµανσης και ηλεκτρικής ενέργειας για µη εµπορική χρήση στο σενάριο φορολόγησης του τοµέα ETS, 10 /tco 2 τιµή των EUA... 62 Πίνακας 5.10: Επίπεδα φορολογίας των καυσίµων θέρµανσης και ηλεκτρικής ενέργειας για εµπορική χρήση στο σενάριο σύνδεσης µε ETS... 62 Πίνακας 5.11: Επίπεδα φορολογίας των καυσίµων θέρµανσης και ηλεκτρικής ενέργειας για µη εµπορική χρήση στο σενάριο σύνδεσης µε ETS... 63 Πίνακας 5.12: Συντελεστές µετατροπής... 64 Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 5

Περίληψη ΠΕΡΙΛΗΨΗ Από την 1.9.2011 επιβλήθηκε ειδικός φόρος κατανάλωσης (ΕΦΚ) στο φυσικό αέριο, ύψους 1,5 /GJ (περίπου 5,4 /MWh). Λαµβάνοντας υπόψη το επίπεδο ετήσιας κατανάλωσης φυσικού αερίου, ο στόχος είσπραξης εσόδων από το φόρο εκτιµάται σε περίπου 200 εκατ. Η φορολόγηση ενεργειακών προϊόντων όπως το φυσικό αέριο, το οποίο αποτελεί αναγκαία εισροή στην παραγωγική διαδικασία σε βιοµηχανία, ηλεκτροπαραγωγή, εµπόριο και υπηρεσίες, καθώς και σηµαντικό µέρος της δαπάνης των νοικοκυριών, έχει σηµαντικές επιπτώσεις που επηρεάζουν ολόκληρο το οικονοµικό σύστηµα. Στην παρούσα φάση, ο υπέρτατος στόχος της φορολογικής πολιτικής είναι η µεγιστοποίηση των δηµοσίων εσόδων. Ωστόσο, οι επιπτώσεις της ακολουθούµενης φορολογικής πολιτικής στα ενεργειακά προϊόντα στους επιδιωκόµενους στόχους της ενεργειακής πολιτικής, καθώς και η αποφυγή των πρόσθετων αρνητικών επιπτώσεων στην οικονοµία δεν πρέπει σε καµία περίπτωση να αγνοούνται. Στο πλαίσιο αυτό απαιτείται η αναλυτική εξέταση των δυνατοτήτων είσπραξης των αναγκαίων κρατικών εσόδων µε τις ελάχιστες δυνατές αρνητικές επιπτώσεις στην οικονοµία. Στόχος της µελέτης είναι η εξέταση των επιπτώσεων της απόφασης επιβολής ΕΦΚ στο φυσικό αέριο και η διατύπωση προτάσεων σχετικά µε το µέλλον της Η επιβολή ΕΦΚ στο Φυσικό Αέριο εκτιµάται ότι οδηγεί σε απώλειες ΑΕΠ ύψους 2,8 δισεκ. Χάνονται περίπου 46 χιλ. θέσεις εργασίας. Τα 2/3 του φόρου ουσιαστικά χάνονται λόγω της µείωσης της οικονοµικής δραστηριότητας. Ο εξαιρετικά µεγάλος αρνητικός αντίκτυπος οφείλεται κυρίως στις στρεβλώσεις που προκαλεί η επιβολή του φόρου στην ηλεκτροπαραγωγή. Εναλλακτικά φορολογικά µέτρα στον ενεργειακό τοµέα µπορούν να φέρουν τα απαιτούµενα (µεικτά) φορολογικά έσοδα µε ηπιότερες κατά 70%-76% επιπτώσεις στην οικονοµία. φορολογίας ενεργειακών προϊόντων στην Ελλάδα. Στη µελέτη εξετάζεται ο ρόλος του φυσικού αερίου στην Ελλάδα στο πλαίσιο των στόχων της εθνικής ενεργειακής πολιτικής και περιγράφεται το πλαίσιο φορολόγησης του φυσικού αερίου και των ανταγωνιστικών προς αυτό καυσίµων στην Ελλάδα και στα κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρουσιάζεται επίσης η προοπτική αλλαγής του κοινοτικού ρυθµιστικού πλαισίου µε ορίζοντα το 2013 και επιχειρείται εκτίµηση των συντελεστών φορολογίας υπό διάφορα σενάρια φορολογικής πολιτικής. Τέλος, αναλύονται και ποσοτικοποιούνται οι επιπτώσεις από την επιβολή ΕΦΚ στην Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 6

ηλεκτροπαραγωγή, στη βιοµηχανία, στα νοικοκυριά και ευρύτερα στην οικονοµία. Στο ίδιο πλαίσιο εξετάζονται εναλλακτικοί τρόποι είσπραξης φορολογικών εσόδων παραπλήσιου ύψους από τον ενεργειακό τοµέα µε ηπιότερες επιπτώσεις στην οικονοµία. Ο ρόλος του φυσικού αερίου στην Ελλάδα Το φυσικό αέριο εντάχθηκε σχετικά πρόσφατα - το 1996 - στο εγχώριο µείγµα καυσίµων. Σε αυτά τα 15 χρόνια η διείσδυση του φυσικού αερίου υπήρξε γρήγορη, ωστόσο το µερίδιο του «καθαρότερου» ορυκτού καυσίµου παραµένει αρκετά χαµηλότερο σε σύγκριση µε το µέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικά στον οικιακό τοµέα το µερίδιο του φυσικού αερίου µόλις ξεπέρασε το 5% το 2009, σε σύγκριση µε 39% κατά µέσο όρο στην ΕΕ-27. Το φυσικό αέριο έχει σηµαντικές προοπτικές περαιτέρω ανάπτυξης στην Ελλάδα. Αυτή η εξέλιξη είναι άκρως επιθυµητή, εάν λάβουµε υπόψη τη σηµαντική συνεισφορά του φυσικού αερίου στους στόχους ενεργειακής πολιτικής που έχει θέσει η πολιτεία. Φορολόγηση των ενεργειακών προϊόντων Για να πραγµατοποιηθεί η απαιτούµενη περαιτέρω διείσδυση, είναι σηµαντικό οι τιµές του φυσικού αερίου να είναι αρκετά χαµηλότερες σε σύγκριση µε τα ανταγωνιστικά καύσιµα. Επιπλέον, η ανταγωνιστικότητα της εγχώριας ενεργειοβόρου βιοµηχανίας εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τη διαφορά των τιµών ενέργειας µε ανταγωνίστριες χώρες. Μέχρι τον Αύγουστο του 2011, η Ελλάδα, µαζί µε αρκετές άλλες χώρες της Ευρώπης, εκµεταλλευόταν τη δυνατότητα να µην επιβάλλεται ειδικός φόρος κατανάλωσης στο φυσικό αέριο λόγω της χαµηλής διείσδυσης του καυσίµου στο εγχώριο ενεργειακό µείγµα. Έτσι, η Ελλάδα απολάµβανε µια από τις χαµηλότερες φορολογικές επιβαρύνσεις στην τιµή φυσικού αερίου στην Ευρώπη, καθώς µόλις τρεις από τις 25 χώρες µε διαθέσιµα στοιχεία είχαν ακόµα χαµηλότερη φορολογική επιβάρυνση στο συγκεκριµένο καύσιµο. Ακόµα και µε χαµηλή φορολογία, ωστόσο, οι τελικές τιµές στην Ελλάδα ήταν ανάµεσα στις υψηλότερες στην Ευρώπη. Αυτό οφείλεται στις υψηλές τιµές στα σηµεία εισαγωγής του φυσικού αερίου, οι οποίες προκύπτουν από το γεγονός ότι η χώρα µας αποτελεί τελικό προορισµό και δεν απολαµβάνει ευνοϊκή µεταχείριση ως χώρα διαµετακόµισης φυσικού αερίου. Στον τοµέα των επιχειρήσεων, η Ελλάδα το 2010 ήταν η 8 η ακριβότερη ανάµεσα σε 23 ευρωπαϊκές χώρες, ενώ στα νοικοκυριά καταλαµβάνει την τέταρτη θέση ανάµεσα σε 26 χώρες, πίσω µόνο από τη Σουηδία, τη ανία και την Ιταλία. Στην προσπάθεια επίτευξης των φιλόδοξων στόχων δηµοσιονοµικής προσαρµογής, από την 1.9.2011 επιβλήθηκε ΕΦΚ στο φυσικό αέριο µε ύψος πενταπλάσιο στον οικιακό τοµέα και δεκαπλάσιο στην επιχειρηµατική χρήση Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 7

Περίληψη από το ελάχιστο επίπεδο που προβλέπει η Οδηγία 2003/96/ΕΚ. Με αυτές τις αλλαγές, η Ελλάδα έχει πλέον τον 7 ο υψηλότερο φορολογικό συντελεστή στο φυσικό αέριο για µη επιχειρηµατική χρήση και τον 8 ο υψηλότερο στην επιχειρηµατική χρήση για θέρµανση. Ο φόρος επιβλήθηκε και στη χρήση για ηλεκτροπαραγωγή, όπου δεν προβλέπονται ελάχιστα επίπεδα φορολόγησης. Η ανάγκη δηµοσιονοµικής εξυγίανσης δεν µπορεί να τεθεί υπό αµφισβήτηση, ωστόσο δεν πρέπει να αγνοούνται και οι στόχοι της ενεργειακής πολιτικής, η επίτευξη των οποίων δυσχεραίνεται σηµαντικά µε την επιβάρυνση της φορολογίας του φυσικού αερίου. Μια τόσο απότοµη και µονοµερής αλλαγή στη φορολογία δεν µπορεί να µην έχει σοβαρές επιπτώσεις στις ενεργειακές δαπάνες των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, αλλά και ευρύτερα στην οικονοµία. Προκύπτει έτσι επιτακτική ανάγκη εξέτασης και ποσοτικοποίησης αυτών των επιπτώσεων µε στόχο τη διερεύνηση της δυνατότητας άµβλυνσής τους µέσω εναλλακτικών τρόπων φορολόγησης. Επιπτώσεις στον τοµέα ηλεκτρικής ενέργειας Οι στρεβλώσεις και οι αρνητικές επιπτώσεις που έχουν προκληθεί από την επιβολή ΕΦΚ στο φυσικό αέριο έχουν ήδη γίνει ιδιαίτερα αισθητές στον τοµέα της ηλεκτρικής ενέργειας, στον οποίο καταναλώνεται το µεγαλύτερο µέρος των ποσοτήτων φυσικού αερίου. Με δεδοµένο ότι η ηλεκτρική ενέργεια αποτελεί αναγκαία εισροή σε όλες σχεδόν τις οικονοµικές δραστηριότητες, οι αρνητικές επιπτώσεις διαχέονται στο σύνολο της οικονοµίας. Ειδικότερα, η επιβολή του ΕΦΚ στο φυσικό αέριο που χρησιµοποιείται στην ηλεκτροπαραγωγή έχει τις παρακάτω επιπτώσεις: Αύξηση του µεταβλητού κόστους παραγωγής των µονάδων ηλεκτροπαραγωγής φυσικού αερίου κατά το ποσό του φόρου. Πολλαπλάσια του φόρου αύξηση της οριακής τιµής συστήµατος (ΟΤΣ) τις ώρες που αυτή καθορίζεται από τις µονάδες φυσικού αερίου και εποµένως αύξηση της µέσης σταθµικής ΟΤΣ. Ενδεικτικά, εκτιµάται ότι, ceteris paribus, η τιµή ηλεκτρικής ενέργειας στη χονδρεµπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (ΟΤΣ) επιβαρύνεται κατά 11,93 /MWh κατά µέσο όρο ετησίως. Η υψηλότερη, σε σχέση µε το επίπεδο του ΕΦΚ, επιβάρυνση οφείλεται στο ότι σηµαντικό µέρος της ενέργειας χάνεται κατά τη µετατροπή του φυσικού αερίου σε ηλεκτρική ενέργεια. Αύξηση πλεονάσµατος παραγωγού των λιγνιτικών µονάδων βάσης τις ώρες που η ΟΤΣ καθορίζεται από µονάδες ηλεκτροπαραγωγής που χρησιµοποιούν φυσικό αέριο και βελτίωση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος των εισαγωγών ηλεκτρικής ενέργειας. Οι προµηθευτές και οι εξαγωγείς πληρώνουν υψηλότερη τιµή και για το φορτίο που παράγεται µε λιγνίτη ή εισάγεται από Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 8

γειτονικές χώρες. Έτσι το µέσο κόστος προµήθειας εκτοξεύεται. Ενώ το κράτος αναµένεται να εισπράξει από τους ηλεκτροπαραγωγούς 116 εκατ. σε ετήσια βάση (σύµφωνα µε το επίπεδο κατανάλωσης του 2009), το κόστος παροχής ηλεκτρικής ενέργειας εκτιµάται ότι θα αυξηθεί κατά περίπου 653 εκατ. Η διαφορά εισπράττεται από τους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας από άλλες συµβατικές τεχνολογίες (λιγνιτικές µονάδες, µεγάλοι υδροηλεκτρικοί σταθµοί), και από τους εισαγωγείς, ενώ ένα µέρος πηγαίνει και για κάλυψη του ελλείµµατος του λογαριασµού του ΕΣΜΗΕ για στήριξη των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας. Μικρή αντιστάθµιση στο κόστος για τον τελικό καταναλωτή µπορεί να προέλθει από τη δυνατότητα µείωσης των ρυθµιζόµενων χρεώσεων, όπως οι ΥΚΩ και το Ειδικό Τέλος ΑΠΕ, το ύψος των οποίων εξαρτάται από την ΟΤΣ. Η ΕΗ Παραγωγή κερδίζει από το πλεόνασµα επί του κόστους των λιγνιτικών µονάδων, αλλά η ΕΗ Προµήθεια χάνει σε περίπτωση που δεν προσαρµοστούν ανάλογα τα ρυθµιζόµενα τιµολόγια. Σε αυτή την περίπτωση οι ανεξάρτητοι προµηθευτές δεν µπορούν να ανταγωνιστούν τη ΕΗ, η οποία λόγω καθετοποίησης αντισταθµίζει µερικώς τις ζηµιές που προκύπτουν από την αύξηση του µέσου κόστους ενέργειας. Αυτό έχει ήδη σηµατοδοτήσει πιέσεις από την πλευρά των προµηθευτών για την αύξηση των τιµών ηλεκτρικής ενέργειας σε µια εξαιρετικά δυσµενή συγκυρία για τη χώρα. ηµιουργεί προσκόµµατα στην προσπάθεια απελευθέρωσης της αγοράς, καθώς οι ανεξάρτητοι παραγωγοί, οι οποίοι δεν διαθέτουν λιγνιτικές µονάδες, χάνουν ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα έναντι των εισαγωγέων. Αποµακρύνει το ενδεχόµενο οι µονάδες συνδυασµένου κύκλου φυσικού αερίου να ανταγωνιστούν τις λιγνιτικές µονάδες µετά την κατάργηση της δωρεάν κατανοµής δικαιωµάτων CO 2. Επιπτώσεις στη βιοµηχανία Εξαιρετικά δυσµενείς είναι οι επιπτώσεις που προκαλεί η επιβολή ΕΦΚ στο φυσικό αέριο και στην ελληνική βιοµηχανία. Η δαπάνη για ενέργεια αυξάνεται όχι µόνο στην κατανάλωση φυσικού αερίου, αλλά και της ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς ο φόρος επιβάλλεται και στην ηλεκτροπαραγωγή. Αυτό αυξάνει το κόστος παραγωγής, ειδικά στην ενεργειοβόρο βιοµηχανία, µειώνοντας την ανταγωνιστικότητα για τα διεθνώς εµπορεύσιµα αγαθά. Ως αποτέλεσµα, µειώνεται η προστιθέµενη αξία και η κερδοφορία, κάτι που επιδρά αρνητικά και στις επενδύσεις. Το ενδεχόµενο παύσης λειτουργίας επιχειρήσεων ή µετεγκατάστασής τους γειτονικές χώρες µε χαµηλότερο κόστος ενέργειας ενισχύεται. Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 9

Περίληψη Συνολικά για την οικονοµία αυτό µεταφράζεται σε απώλεια θέσεων εργασίας και ΑΕΠ. Τέλος, ενώ, τουλάχιστον µε βάση τη θεωρία και τις κοινοτικές οδηγίες, τα ενεργειακά προϊόντα φορολογούνται µε ειδικό φόρο κατανάλωσης κυρίως για περιβαλλοντικούς σκοπούς, η επιβολή ΕΦΚ στο φυσικό αέριο έχει αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις στο βαθµό που στρέφει τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές στη χρήση περισσότερο ρυπογόνων καυσίµων. Τα αρνητικά αυτά αποτελέσµατα έρχονται σε µια περίοδο κατά την οποία η ενεργειοβόρος βιοµηχανία δέχεται τεράστιες πιέσεις στις πωλήσεις και στα οικονοµικά της αποτελέσµατα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 2010 η ενεργειοβόρος βιοµηχανία εµφάνισε σηµάδια οριακής ανάκαµψης των πωλήσεων, κυρίως λόγω της εξαγωγικής προσπάθειας, µετά την κατακόρυφη πτώση κατά -33% που είχε σηµειωθεί το 2009. Αυτή η εξέλιξη, ωστόσο δεν απέτρεψε µια ιδιαιτέρως ζηµιογόνα χρήση για το σύνολο της ενεργειοβόρου βιοµηχανίας. Επιπτώσεις στον οικιακό τοµέα Στον οικιακό τοµέα η επιβολή ΕΦΚ συνεπάγεται την αύξηση των τελικών τιµών διάθεσης του φυσικού αερίου. Η αύξηση των τιµών οδηγεί σε µείωση της ζήτησης φυσικού αερίου ανάλογα µε την ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιµή και την εξέλιξη των σχετικών τιµών του φυσικού αερίου έναντι των ανταγωνιστικών προς αυτό καυσίµων. Μια τέτοια εξέλιξη µπορεί να οδηγήσει σε ανακοπή του ρυθµού αύξησης της διείσδυσης φυσικού αερίου στον οικιακό τοµέα και αύξηση των ληξιπρόθεσµων υποχρεώσεων, ενώ δίνει αρνητικό σήµα για τις επενδύσεις επέκτασης του φυσικού αερίου σε νέες περιοχές. Ποσοτικοποίηση των συνολικών οικονοµικών επιπτώσεων Η επιβάρυνση του κόστους παραγωγής σε βιοµηχανία και υπηρεσίες, η οποία προκύπτει από τις αυξήσεις στις τιµές του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας, εκτιµάται ότι οδηγεί σε µείωση της εγχώριας ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών κατά σχεδόν 1,3 δισ. (0,7%) και των εξαγωγών κατά 294 εκ. (0,9%). Επιπλέον, η µείωση της ζήτησης και των εξαγωγών έχει αρνητική πολλαπλασιαστική επίδραση στην εγχώρια οικονοµική δραστηριότητα. Εκτιµάται ότι η επιβολή ΕΦΚ στο φυσικό αέριο οδηγεί σε µείωση του ΑΕΠ κατά 2,8 δισεκ. και απώλεια 46.450 θέσεων εργασίας. Επιπλέον, περίπου τα 2/3 των επιδιωκόµενων φορολογικών εσόδων από τον ΕΦΚ ( 122 εκατ.) χάνονται λόγω της υποχώρησης της οικονοµικής δραστηριότητας. Ισοδύναµα µέτρα Στη µελέτη εξετάζονται εναλλακτικά σενάρια φορολογικής πολιτικής στα ενεργειακά προϊόντα και οι επιπτώσεις που προκύπτουν για το σύνολο της οικονοµίας. Τα σενάρια αφορούν α) στην επιβολή ΕΦΚ και στην καύση λιγνίτη για ηλεκτροπαραγωγή β) στη µη επιβολή ΕΦΚ στην καύση ΦΑ (και λιγνίτη) για ηλεκτροπαραγωγή και γ) στην επιβολή Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 10

ΕΦΚ για την καύση ΦΑ µόνο στον οικιακό τοµέα. Στο σενάριο α) οι συντελεστές ΕΦΚ του φυσικού αερίου και του λιγνίτη προσαρµόζονται έτσι ώστε να αποκατασταθεί η αναλογία των τελικών τιµών φυσικού αερίου και λιγνίτη στα επίπεδα πριν από την επιβολή του φόρου, υπό την προϋπόθεση ότι συγκεντρώνονται τα προϋπολογισθέντα φορολογικά έσοδα. Στα σενάρια β) και γ), οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης του φυσικού αερίου και των ενεργειακών προϊόντων που ανταγωνίζονται ευθέως µε το φυσικό αέριο, προσαρµόζονται έτσι ώστε να µην µεταβληθούν οι σχετικές τιµές των ενεργειακών προϊόντων και να επιτευχθούν συνολικά επιπλέον έσοδα από ΕΦΚ ίσα µε τα έσοδα στο σενάριο µε την υφιστάµενη φορολογική πολιτική. Τα αποτελέσµατα των εκτιµήσεων δείχνουν ότι το ίδιο ύψος φορολογικών εσόδων µπορεί να επιτευχθεί µε ηπιότερες επιπτώσεις στην οικονοµία. Η επιβολή ΕΦΚ και στο λιγνίτη (0,23 /GJ) µε µείωση του συντελεστή ΕΦΚ για το φυσικό αέριο σε όλες τις χρήσεις (σε 0,86 /GJ) περιορίζει τις απώλειες σε όρους οικονοµικής δραστηριότητας κατά περίπου 40%. Ακόµα µεγαλύτερη βελτίωση προκύπτει στα άλλα δυο σενάρια. Εξαιρώντας την ηλεκτροπαραγωγή από την επιβολή ΕΦΚ στο φυσικό αέριο, επιτυγχάνεται το ίδιο ύψος φορολογικών εσόδων από ΕΦΚ µε σχετικά µικρή αύξηση (12%) των συντελεστών ΕΦΚ στο φυσικό αέριο για τις υπόλοιπες χρήσεις και στα ανταγωνιστικά καύσιµα. Εάν εξαιρεθεί και ο επιχειρηµατικός τοµέας, η απαιτούµενη αύξηση του ΕΦΚ στον οικιακό τοµέα είναι υψηλότερη, καθώς αποφεύγεται η µείωση των εξαγωγών, αλλά επιβαρύνεται η εγχώρια κατανάλωση. Ωστόσο, οι επιπτώσεις στην οικονοµία στα δύο τελευταία εναλλακτικά σενάρια είναι σηµαντικά ηπιότερες κατά 70% 76%, ενώ αρκετά µικρότερη είναι και η απώλεια φορολογικών εσόδων λόγω µειωµένης οικονοµικής δραστηριότητας (Πίνακας 1). Σε κάθε περίπτωση οι συνολικές επιπτώσεις στην οικονοµία είναι αρνητικές. Ωστόσο, η ανάλυση καταδεικνύει ότι υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι συγκέντρωσης εσόδων από τη φορολόγηση των ενεργειακών προϊόντων µε ηπιότερες επιπτώσεις στο σύνολο της εγχώριας οικονοµικής δραστηριότητας. Κατευθύνσεις αλλαγής του κοινοτικού πλαισίου φορολόγησης Η πρόταση για την αναµόρφωση της φορολογίας ενεργειακών προϊόντων που πρόσφατα δηµοσιοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κυοφορεί ριζικές αλλαγές για το φορολογικό πλαίσιο στην Ελλάδα από το 2013. Η θέσπιση ενιαίων φορολογικών συντελεστών µε βάση το ενεργειακό περιεχόµενο και τους συντελεστές εκποµπών για όλα τα καύσιµα και χρήσεις, εκτός του τοµέα µεταφορών και των εγκαταστάσεων που εντάσσονται στο σύστηµα εµπορίας δικαιωµάτων εκποµπής CO 2, συνεπάγεται σηµαντικές αλλαγές στη φορολογική επιβάρυνση. Πολύ µεγάλη επιβάρυνση προκύπτει στα στερεά καύσιµα, τα οποία έχουν και τους Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 11

Περίληψη υψηλότερους συντελεστές εκποµπής CO 2. Από την άλλη πλευρά µειώνεται σηµαντικά η επιβάρυνση για επιχειρηµατική χρήση του πετρελαίου θέρµανσης, καθώς η πρόταση οδηγίας δεν προβλέπει προς το παρόν εξίσωση του φόρου στο πετρέλαιο θέρµανσης και κίνησης. Στην οικιακή χρήση, η φορολογική επιβάρυνση του πετρελαίου θέρµανσης και του φυσικού αερίου µεταβάλλεται µε κοντινές αναλογίες στα περισσότερα σενάρια φορολογικής πολιτικής. Συµπεράσµατα Λαµβάνοντας υπόψη την προσωρινή φύση του µέτρου επιβολής ΕΦΚ στην κατανάλωση φυσικού αερίου, αλλά και τις πολύ σοβαρές του επιπτώσεις σε µια εξαιρετικά κρίσιµη συγκυρία για την ελληνική οικονοµία, οι αρµόδιοι φορείς οφείλουν να εξετάσουν εναλλακτικές προσεγγίσεις. Η κρίσιµη κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα απαιτεί σε κάποιες περιπτώσεις την ταχεία λήψη αποφάσεων που θα έχουν άµεσα αποτελέσµατα, ακόµα και µε κίνδυνο αυτές οι αποφάσεις να αποκλίνουν από εκείνες που θα προέκυπταν µέσα από διαδικασίες προσεκτικού σχεδιασµού. Ωστόσο, όταν αποδεικνύεται ότι υπάρχουν διαθέσιµες λύσεις, οι οποίες προσφέρουν καλύτερο αποτέλεσµα τόσο σε όρους καθαρών φορολογικών εσόδων, όσο και οικονοµικής δραστηριότητας, η Πολιτεία οφείλει να προβεί σε διορθωτικές κινήσεις. Πίνακας 1: Ετήσια µεταβολή οικονοµικών µεγεθών από την επιβολή του ΕΦΚ στο Φυσικό Αέριο Μεταβλητή Ως έχει Εξαίρεση ηλεκτροπαραγωγής Επιβολή ΕΦΚ µόνο στον οικιακό τοµέα Εγχώρια κατανάλωση ( εκ.) -1.283-337 -485 Εξαγωγές ( εκ.) -294-99 0 Αξία παραγωγής ( εκ.) -3.390-996 -814 Προστιθέµενη αξία ( εκ.) -2.755-803 -672 Φόροι ( εκ.) 61 146 155 ΑΕΠ ( εκ.) -2.842-830 -689 Μισθοί ( εκ.) -722-214 -190 Απασχόληση (άτοµα) -46.456-13.708-12.099 Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 12

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η δυσµενής δηµοσιονοµική θέση της χώρας σε συνδυασµό µε τις σηµαντικές αποκλίσεις στους στόχους του προϋπολογισµού, οδήγησαν, µεταξύ άλλων, στην επιβολή ειδικού φόρου κατανάλωσης στο φυσικό αέριο. Το ύψος του φόρου καθορίστηκε σε 1,5 /GJ (περίπου 5,4 /MWh) και επιβάλλεται (σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα) από την 1.9.2011 σε όλες τις ενεργειακές χρήσεις στον οικιακό τοµέα, στη βιοµηχανία, στο τριτογενή τοµέα και στην ηλεκτροπαραγωγή. Ο στόχος για τα έσοδα από την επιβολή του ειδικού φόρου κατανάλωσης στο φυσικό αέριο δεν είναι σαφώς προσδιορισµένος, αλλά λαµβάνοντας υπόψη το τρέχον επίπεδο ετήσιας κατανάλωσης φυσικού αερίου, εκτιµάται σε περίπου 200 εκατ. Η επιβολή φόρου οδηγεί σε στρεβλώσεις των σχετικών τιµών στην παραγωγή και στην κατανάλωση του προϊόντος που φορολογείται, µειώνοντας την αποτελεσµατικότητα στη λειτουργία της σχετικής αγοράς. Επιπλέον, η φορολόγηση ενεργειακών προϊόντων όπως το φυσικό αέριο, το οποίο αποτελεί αναγκαία εισροή στην παραγωγική διαδικασία σε βιοµηχανία, ηλεκτροπαραγωγή, εµπόριο και υπηρεσίες, καθώς και σηµαντικό µέρος της δαπάνης των νοικοκυριών, έχει σηµαντικές επιπτώσεις που διαχέονται σε ολόκληρο το οικονοµικό σύστηµα. Στην παρούσα φάση, ο υπέρτατος στόχος της φορολογικής πολιτικής είναι η µεγιστοποίηση των δηµοσίων εσόδων. Ωστόσο, οι επιπτώσεις της ακολουθούµενης φορολογικής πολιτικής στα ενεργειακά προϊόντα στους επιδιωκόµενους στόχους της ενεργειακής πολιτικής και η αποφυγή πρόσθετων αρνητικών επιπτώσεων στην οικονοµία δεν πρέπει σε καµία περίπτωση να αγνοούνται. Στο πλαίσιο αυτό θεωρούµε ότι απαιτείται η αναλυτική εξέταση των δυνατοτήτων είσπραξης των αναγκαίων κρατικών εσόδων µε τις ελάχιστες δυνατές αρνητικές επιπτώσεις στην οικονοµία και η επεξεργασία πρότασης για συνολική αναµόρφωση του συστήµατος φορολόγησης ενεργειακών προϊόντων, έτσι ώστε να συνάδει µε τους στόχους ενεργειακής και περιβαλλοντικής πολιτικής. Στόχος της µελέτης είναι η εξέταση των επιπτώσεων της απόφασης επιβολής ΕΦΚ στο φυσικό αέριο και η διατύπωση προτάσεων σχετικά µε το µέλλον της φορολογίας ενεργειακών προϊόντων στην Ελλάδα, λαµβάνοντας υπόψη τη δηµοσιονοµική κατάσταση της χώρας, τις επιπτώσεις στις αναπτυξιακές προοπτικές της ελληνικής οικονοµίας και την ευθυγράµµιση µε τους στόχους της ευρωπαϊκής και εθνικής ενεργειακής πολιτικής. Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 13

1. Εισαγωγή Στην επόµενη ενότητα περιγράφεται ο ρόλος του φυσικού αερίου στην Ελλάδα στο πλαίσιο των στόχων της εθνικής ενεργειακής πολιτικής, καθώς και η έως σήµερα διείσδυση του φυσικού αερίου στο ενεργειακό µείγµα της χώρας. Το πλαίσιο φορολόγησης του φυσικού αερίου και των ανταγωνιστικών προς αυτό καυσίµων στην Ελλάδα και στα κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως αυτό προσδιορίζεται από σχετικές Οδηγίες και την ακολουθούµενη φορολογική και ενεργειακή πολιτική στα κράτη µέλη, εξετάζεται στην τρίτη ενότητα. Στην τέταρτη ενότητα αναλύονται οι επιπτώσεις από την επιβολή του ΕΦΚ στο φυσικό αέριο στην ηλεκτροπαραγωγή, στη βιοµηχανία, και ευρύτερα στην οικονοµία. Επιχειρείται ποσοτικοποίηση των επιπτώσεων, προκειµένου να αναδειχθούν σε όλη τους την έκταση οι συνέπειες από την επιβολή του ΕΦΚ. Στο ίδιο πλαίσιο εξετάζονται εναλλακτικοί τρόποι είσπραξης φορολογικών εσόδων παραπλήσιου ύψους από τον ενεργειακό τοµέα µε ηπιότερες όµως επιπτώσεις στην οικονοµία. Στην πέµπτη ενότητα εξετάζεται το ζήτηµα της αναµόρφωσης της φορολογίας των ενεργειακών προϊόντων, λαµβάνοντας υπόψη την προοπτική αλλαγής του κοινοτικού ρυθµιστικού πλαισίου µε ορίζοντα το 2013. Παρουσιάζεται η µεταβολή των ελάχιστων επιπέδων φορολογίας των ενεργειακών προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και επιχειρείται εκτίµηση των συντελεστών φορολογίας στην Ελλάδα υπό διαφορετικά σενάρια φορολογικής πολιτικής. Η µελέτη ολοκληρώνεται µε σύνοψη των βασικών διαπιστώσεων. Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 14

2. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 2.1 ιείσδυση του φυσικού αερίου στην Ελλάδα Η ένταξη του φυσικού αερίου στο εγχώριο ενεργειακό µείγµα καυσίµων δροµολογήθηκε προς τα τέλη της δεκαετίας του 1980 µε την ίδρυση της ηµόσιας Επιχείρησης Αερίου ( ΕΠΑ) και την υπογραφή διακρατικών συµφωνιών µε τη Ρωσία και την Αλγερία για τον εφοδιασµό της χώρας µε φυσικό αέριο. Η κατασκευή αγωγού µεταφοράς φυσικού αερίου από τα σύνορα µε τη Βουλγαρία έως την Αττική ολοκληρώθηκε στις αρχές του 1996, ενώ είχε προηγηθεί η θέσπιση του νοµοθετικού πλαισίου για την ίδρυση περιφερειακών Εταιρειών Παροχής Αερίου (ΕΠΑ). Έκτοτε, η διείσδυση του φυσικού αερίου στην Ελλάδα ήταν αλµατώδης ( ιάγραµµα 2.1). Το 2000 ξεκίνησε και η διείσδυση στον οικιακό τοµέα µε την ίδρυση των πρώτων ΕΠΑ στην περιοχή της Θεσσαλονίκης και στη Θεσσαλία, και ένα χρόνο αργότερα στην Αττική. Προσωρινή ανακοπή του θετικού ρυθµού ανάπτυξης καταγράφεται το 2009 λόγω της ύφεσης της ελληνικής και της διεθνούς οικονοµίας και τεχνικών βλαβών σε µονάδες ηλεκτροπαραγωγής φυσικού αερίου. ιάγραµµα 2.1: Συνολική Κατανάλωση Φυσικού Αερίου στην Ελλάδα (ktoe) 4000 3500 3000 ΜΕΡΜ 2000-2009: 6,2% 2500 2000 1500 1000 500 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Πηγή: Eurostat Το 2010 ο τοµέας µε το υψηλότερο µερίδιο (62%) στην κατανάλωση φυσικού αερίου - η ηλεκτροπαραγωγή ( ιάγραµµα 2.2) - σηµείωσε αύξηση της παραγωγής κατά 10,6%. [9] Τους πρώτους ένδεκα µήνες του 2011 η ηλεκτροπαραγωγή µε φυσικό αέριο ήταν ακόµα υψηλότερη (+45%) σε σύγκριση µε την αντίστοιχη περίοδο του 2010, [8] αντισταθµίζοντας τη µειωµένη διαθεσιµότητα υδάτινων πόρων και τη µειωµένη διαθεσιµότητα λιγνιτικών µονάδων κατά τις απεργιακές κινητοποιήσεις στην ΕΗ τον Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 15

2. Ο Ρόλος του Φυσικού Αερίου στην Ελλάδα Ιούνιο του 2011. Τα στοιχεία αυτά καταδεικνύουν ότι η κατανάλωση φυσικού αερίου πιθανότατα επανήλθε σε ανοδική πορεία το 2010 και το 2011, παρά την οξύτατη κρίση που διέρχεται η ελληνική οικονοµία. ιάγραµµα 2.2: Σύνθεση Κατανάλωσης Φυσικού Αερίου στην Ελλάδα το 2009 Βιοµηχανία 14% Ηλεκτροπαραγ ωγή 62% Μεταφορές 1% Οικιακός Τοµέας 9% Υπηρεσίες 5% Λοιπές Χρήσεις 9% Πηγή: Eurostat Σε σύγκριση µε το µέσο όρο διείσδυσης του φυσικού αερίου στην ΕΕ-27, η απόσταση είναι ακόµα µεγάλη ( ιάγραµµα 2.3). Το µερίδιο του φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή αυξάνεται ραγδαία στην Ελλάδα, αλλά παρόµοια τάση παρατηρείται και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου το µερίδιο του φυσικού αερίου το 2009 προσέγγισε το 33%, έναντι περίπου 15% στην Ελλάδα. Έτσι, η απόσταση παραµένει σηµαντική. Εµφανέστερη τάση σύγκλισης παρατηρείται στη βιοµηχανία, όπου η διείσδυση φυσικού αερίου στην ΕΕ-27 έχει σταθεροποιηθεί σε επίπεδα κοντά στο 28%, ενώ στην Ελλάδα αυξάνεται σταδιακά, φτάνοντας περίπου 12% το 2009. Πορεία σύγκλισης παρατηρείται και στον οικιακό τοµέα µετά τη δραστηριοποίηση των ΕΠΑ, αλλά η απόσταση από το µέσο όρο της ΕΕ-27 παραµένει πολύ µεγάλη. Ενώ στην Ελλάδα το µερίδιο του φυσικού αερίου το 2009 µόλις ξεπέρασε το 5%, στην ΕΕ- 27 κατά µέσο όρο η διείσδυση κυµαίνεται τα τελευταία χρόνια κοντά στο 40%. Προφανώς, υπάρχει ακόµα µεγάλο περιθώριο περαιτέρω διείσδυσης του φυσικού αερίου στο εγχώριο ενεργειακό ισοζύγιο. Αυτή η διαδικασία, ωστόσο, απαιτεί επενδύσεις, εκ µέρους των εταιρειών παροχής, αλλά και των καταναλωτών, στην κατασκευή της απαιτούµενης υποδοµής δικτύου και στην εγκατάσταση του εξοπλισµού. Η ανάληψη αυτών των επενδύσεων εµποδίζεται από τη δυσµενή οικονοµική συγκυρία. Έτσι, η εκµετάλλευση των αναµφισβήτητων περιβαλλοντικών ωφελειών από την υποκατάσταση των στερεών καυσίµων και του πετρελαίου µε Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 16

φυσικό αέριο απαιτεί τη µέγιστη δυνατή προσπάθεια και στήριξη εκ µέρους όλων των εµπλεκόµενων µερών. ιάγραµµα 2.3: ιείσδυση Φυσικού Αερίου σε τοµείς κατανάλωσης, Ελλάδα και ΕΕ-27 ιείσδυση Φυσικού Αερίου στην Ηλεκτροπαραγωγή 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Ελλάδα ΕΕ-27 ιείσδυση Φυσικού Αερίου στον Οικιακό Τοµέα 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Ελλάδα ΕΕ-27 ιείσδυση ΦΑ στη Βιοµηχανία 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Ελλάδα ΕΕ-27 Πηγή: Eurostat Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 17

2. Ο Ρόλος του Φυσικού Αερίου στην Ελλάδα 2.2 Συµβολή στους στόχους της εθνικής ενεργειακής πολιτικής Το φυσικό αέριο συµβάλλει σηµαντικά στην επίτευξη των στόχων της εθνικής ενεργειακής πολιτικής ( ιάγραµµα 2.4). Ο στόχος ισόρροπης περιφερειακής ανάπτυξης αναδεικνύει τη σηµαντικότητα της επέκτασης του δικτύου µεταφοράς φυσικού αερίου προς τις υπόλοιπες περιοχές της χώρας. Με σηµαντικά χαµηλότερους συντελεστές εκποµπής αερίων θερµοκηπίου και SO x σε σχέση µε τα υπόλοιπα ορυκτά καύσιµα, το φυσικό αέριο συµµετέχει στην προστασία του περιβάλλοντος και την προσπάθεια αντιµετώπισης της κλιµατικής αλλαγής. Η χρήση του φυσικού αερίου σε ευέλικτες µονάδες ηλεκτροπαραγωγής το καθιστά αναγκαίο καύσιµο για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασµού κατά τη µετάβαση σε µια οικονοµία χαµηλών εκποµπών. Τέλος, καθώς τόσο ο βραχυπρόθεσµος προγραµµατισµός, όσο και ο µακροχρόνιος σχεδιασµός του ενεργειακού συστήµατος βασίζονται σε ελαχιστοποίηση του κόστους παροχής ενέργειας, η αυξανόµενη συµµετοχή του φυσικού αερίου και στις δυο διαδικασίες αναδεικνύει τη σηµαντικότητά του για την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων και την καταπολέµηση της ενεργειακής πενίας. ιάγραµµα 2.4: Στόχοι του Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασµού Καταπολέµηση της Ενεργειακής Πενίας Ολοκλήρωση της Ενιαίας Αγοράς Ενέργειας Ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασµού Ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη Μακροχρόνιος Ενεργειακός Σχεδιασµός Αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής Προστασία του περιβάλλοντος Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Πηγή: [6] Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 18

Πρόσφατη µελέτη του ΙΟΒΕ και ΕΜΠ για τις µακροχρόνιες ενεργειακές προοπτικές της χώρας επιβεβαίωσε το συµπέρασµα ότι το φυσικό αέριο καλείται να αναλάβει κρίσιµο ρόλο στην πορεία προς οικονοµία µε χαµηλές εκποµπές αερίων θερµοκηπίου και στην ελληνική περίπτωση. [10] Στο σενάριο αναφοράς της µελέτης, όπου οι στόχοι για το 2020 επιτυγχάνονται χωρίς να λαµβάνονται περαιτέρω µέτρα για τη µετέπειτα περίοδο, οι µονάδες Φυσικού Αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή είναι οι µόνες από τις συµβατικές µονάδες που αυξάνουν σηµαντικά το µερίδιο τους ( ιάγραµµα 2.5). Στο σενάριο χαµηλών εκποµπών, όπου επιτυγχάνονται οι φιλόδοξοι στόχοι µείωσης των εκποµπών αερίων θερµοκηπίου κατά 80% έως το 2050, χωρίς να υιοθετούνται οι αµφιλεγόµενες, στην Ελλάδα τουλάχιστον, τεχνολογίες της πυρηνικής ενέργειας και της αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα, το φυσικό αέριο αποτελεί το µοναδικό ορυκτό καύσιµο που παραµένει στο µείγµα καυσίµων, προκειµένου να εξασφαλίζεται η αξιοπιστία του συστήµατος. ιάγραµµα 2.5: Μείγµα τεχνολογιών στην παραγωγή ηλεκτρισµού στο σενάριο αναφοράς TWh 120 100 80 60 40 20 Σενάριο αναφοράς 120 100 80 60 40 20 Σενάριο χαµηλών εκποµπών 0 0 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 TWh Λοιπές ΑΠΕ Υδροηλεκτρικά Φυσικό αέριο Πετρέλαιο Λιγνίτης Πηγή: [10] 2.3 Τιµές του φυσικού αερίου Το φυσικό αέριο πρέπει να συνεχίσει τη δυναµική πορεία διείσδυσης προκειµένου να επιτευχθούν οι στόχοι της εθνικής ενεργειακής πολιτικής. Πολύ σηµαντικό παράγοντα επιτυχίας σε αυτή την πορεία αποτελεί η ανταγωνιστικότητά του έναντι υποκατάστατων καυσίµων. Ωστόσο, η σηµαντική αύξηση της φορολογίας του φυσικού αερίου, χωρίς ανάλογη προσαρµογή στη φορολογία των υπόλοιπων καυσίµων θέτει σε κίνδυνο την επίτευξη των στόχων ενεργειακής πολιτικής. Ταυτόχρονα, η απότοµη µονοµερής αύξηση στη φορολογία των ενεργειακών προϊόντων στην Ελλάδα επηρεάζει αρνητικά την ανταγωνιστικότητα της εγχώριας βιοµηχανίας. Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 19

2. Ο Ρόλος του Φυσικού Αερίου στην Ελλάδα Με την αλλαγή της τιµολογιακής πολιτικής της ΕΠΑ Αττικής από 1/10/2011, οι τελικές τιµές φυσικού αερίου και στις τρεις ΕΠΑ καθορίζονται µε βάση το κόστος αγοράς αερίου από τη ΕΠΑ, στο οποίο προστίθενται ένα σταθερό περιθώριο εµπορίας και οι φόροι. Το κόστος αγοράς αερίου, µε τη σειρά του, καθορίζεται κυρίως από την τιµολόγηση της εισαγωγής του καυσίµου µέσω των µακροπρόθεσµων συµβάσεων της ΕΠΑ µε την ρώσικη GAZPROM για το αέριο αγωγών και την αλγερινή Sonatrach για το υγροποιηµένο αέριο (LNG). Το κόστος προµήθειας φυσικού αερίου µέσω µακροχρόνιων συµβάσεων εξαρτάται από ένα καλάθι τιµών πετρελαιοειδών στην περιοχή της Μεσογείου. Σχετικά περιορισµένη ποσότητα φυσικού αερίου εισάγεται και υπό τη µορφή υγροποιηµένου αερίου µε τιµές αγοράς spot, κυρίως από µεγάλους καταναλωτές φυσικού αερίου, όπως ο Όµιλος Μυτιληναίος και η ΕΗ. Καθώς η Ελλάδα, προς το παρόν τουλάχιστον, θεωρείται χώρα τελικού προορισµού, δεν απολαµβάνει τα προνόµια στην τιµολόγηση που έχουν οι χώρες από όπου διαµετακοµίζεται το φυσικό αέριο. Έτσι, η τιµή του αερίου στα σηµεία εισαγωγής του στο σύστηµα είναι σχετικά υψηλή. Η Ελλάδα έχει την υψηλότερη τιµή αερίου που εισάγεται µέσω αγωγών ανάµεσα σε 12 ευρωπαϊκές χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία για το 2010 ( ιάγραµµα 2.6). Σε σύγκριση µε το µέσο όρο για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η τιµή εισαγωγών στην Ελλάδα ήταν υψηλότερη κατά 30%. ιάγραµµα 2.6: Τιµή του φυσικού αερίου που εισάγεται µέσω αγωγών το 2010 12 10 8 6 4 2 0 Ελλάδα Ουγγαρία Σλοβακία Σουηδία Τσεχία Ιταλία Πορτογαλία Γερµανία ΕΕ (Μ.Ο.) Ισπανία Βέλγιο Ιρλανδία Μεγ. Βρετανία $/10 7 kcal GCV Πηγή: [5] Από την άλλη πλευρά, πριν την επιβολή του ΕΦΚ, η Ελλάδα απολάµβανε ένα από τα ευνοϊκότερα πλαίσια φορολόγησης φυσικού αερίου στην Ευρώπη ( ιάγραµµα 2.7). Έχοντας µόνο µειωµένο συντελεστή ΦΠΑ, η φορολογική επιβάρυνση στην Ελλάδα Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών 20