ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΧΟΛΘ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΘΜΩΝ ΣΜΘΜΑ ΝΟΜΙΚΘ ΑΚΑΔΘΜΑΪΚΟ ΕΣΟ:2012-2013 ΕΡΓΑΙΑ ΣΟ ΜΑΘΘΜΑ:ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΙΑ:Ο ΕΛΕΓΧΟ ΣΗ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ ΣΩΝ ΝΟΜΩΝ ΚΑΣΑ ΣΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΝΣΑΓΜΑ ΔΙΔΑΚΩΝ ΚΑΘΘΓΘΣΘ:ΔΘΜΘΣΡΟΠΟΤΛΟ ΑΝΔΡΕΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:ΜΠΟΤΗΙΟΤ ΜΑΡΙΑ ΑΡΙΘΜΟ ΜΘΣΡΩΟΤ:1340201200295 1

ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΤ: ΕΙΑΓΩΓΗ (Α)ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟ Α.1.Αντικείμενο του ελζγχου ςυνταγματικότθτασ των νόμων. i) Ο νόμοσ γενικά.. ii) Συπικόσ και ουςιαςτικόσ νόμοσ... iii) Εκτελεςτικοί, οργανωτικοί και ατομικοί νόμοι.. Α.2.υνταγματικότθτα των νόμων i) Ζννοια και διακρίςεισ.. ii) Δικαιολογθτικι βάςθ του ελζγχου τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων. iii) Σο τεκμιριο τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων Α.3.υνταγματικότθτα των νόμων και ενοποίθςθ τθσ ζννομθσ τάξθσ.. (Β)ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟ Β.1.Είδθ του ελζγχου τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων γενικά.. Β.2.Ο ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων ςτθν Ελλάδα. i) Ιςτορικά... ii) Προλθπτικόσ και καταςταλτικόσ ζλεγχοσ. 2

iii) Ζκταςθ του δικαςτικοφ ελζγχου τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων α)τυπικι ςυνταγματικότθτα β)ουςιαςτικι ςυνταγματικότθτα. iv ) Επιχειριματα υπζρ και κατά του δικαςτικοφ ελζγχου v) Ειδικότερα ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων από τα κοινά δικαςτιρια. vi) Ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων από το Ανϊτατο Ειδικό Δικαςτιριο.. vii) Ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων από τα Σμιματα των Ανωτάτων Δικαςτθρίων.. viii) Αςτικι ευκφνθ του κράτουσ για αντιςυνταγματικό νόμο... Γ.3. Ο ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων ςτισ διάφορεσ χϊρεσ. α) Γαλλία β) Γερμανία γ)θνωμζνεσ Πολιτείεσ Αμερικισ (Γ)ΠΕΡΙΛΗΨΗ SUMMARY{THE EXAMINATION OF THE CONSTITUTIONALITY OF LAWS}. (Δ)ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 3

ΕΙΑΓΩΓΗ Σο φνταγμα αποτελεί τθν κορυφαία ζκφραςθ τθσ δθμοκρατικισ νομιμότθτασ και τθσ «Volonté générale»: οι διατάξεισ του «ςυντάςςουν» τθν πολιτικι κοινωνία, «νομιμοποιοφν» τα όργανα ςτθν άςκθςθ τθσ εξουςίασ και «εξαςφαλίηουν» τθν ενότθτα και τθ διάρκεια τθσ πολιτείασ. Σο κορυφαίο νομικό κείμενο του υντάγματοσ βρίςκεται ςτθν κορυφι τθσ ιεραρχίασ τθσ ζννομθσ τάξθσ. Ζτςι, γεννάται θ αναγκαιότθτα ςυμφωνίασ των κατϊτερων νόμων προσ το ανϊτερο φνταγμα. Οι νόμοι οφείλουν να είναι ςφμφωνοι προσ τισ επιταγζσ του ςυντακτικοφ νομοκζτθ κακϊσ ςε περίπτωςθ ζλλειψθσ ςυμφωνίασ υφίςτανται «κυρϊςεισ»(μθ εφαρμογι αντιςυνταγματικισ διάταξθσ νόμου ι και απενεργοποίθςθ αυτισ).ο ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων είναι άρρθκτα ςυνδεδεμζνοσ με τθν τυπικι(επακόλουκο τθσ ουςιαςτικισ) υπεροχισ του υντάγματοσ απζναντι ςε όλουσ τουσ κλάδουσ δικαίου. Σα ποικίλα είδθ ελζγχου ςυνταγματικότθτασ των νόμων κακϊσ και τα διαφορετικά ςυςτιματα ελζγχου που αναπτφχκθκαν ςε διάφορεσ χϊρεσ καταδεικνφουν τθν ςπουδαιότθτα του ηθτιματοσ. 4

(Α)ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟ Α.1.Σο αντικείμενο του ελζγχου τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων. i) Ο νόμοσ γενικά Θ λζξθ «νόμοσ» προζρχεται ετυμολογικά από το ριμα «νζμω» που ςθμαίνει «μοιράηω»(διανζμω) και χρθςιμοποιείται ςυχνά ςτισ επιςτιμεσ. Για παράδειγμα, ςτθν επιςτιμθ τθσ φυςικισ ο νόμοσ δθλϊνει ζνα ςυχνό και κατά τον ίδιο τρόπο επαναλαμβανόμενο φαινόμενο(για παράδειγμα ο νόμοσ τθσ βαρφτθτασ). το πεδίο τθσ νομικισ επιςτιμθσ «νόμοσ» είναι «το ειδικά προςδιοριηόμενο και ςε ζνα ι περιςςότερα κζματα αναφερόμενο ςφνολο κανόνων δικαίου, το οποίο ζχει ψθφιςτεί από τθ Βουλι και ζχει εκδοκεί και δθμοςιευτεί ςφμφωνα με τθν προβλεπόμενθ από το Σφνταγμα διαδικαςία». φμφωνα με παλαιότερεσ αντιλιψεισ οι νόμοι είχαν θεϊκή προζλευςη κακϊσ περιείχαν τθ κζλθςθ των κεϊν οι οποίοι τουσ υπαγόρευαν ςτον άνκρωπο νομοκζτθ. Πρϊτοι οι ςοφιςτζσ τθσ Αρχαίασ Ακινασ του 5 ου π.χ. αιϊνα προςζδωςαν ςτθ λζξθ «νόμοσ» ανθρώπινη προζλευςη με τθν ζννοια ότι είναι δθμιοφργθμα των ανκρϊπων(των νομοκετϊν), με το οποίο «διανζμονται» τα αγακά μεταξφ των κοινωνϊν. Σον 4 ο αιϊνα π.χ. οι αρχαίοι Ακθναίοι αντιλαμβάνονταν τον όρο «νόμο» ωσ το γραπτό νομοθζτημα το ποίο ζχει παραχθεί ςφμφωνα με προκαθοριςμζνη πολιτειακή διαδικαςία από τη λαϊκή ςυνζλευςη, τθν Εκκλθςία του Διμου. ii) Συπικόσ και ουςιαςτικόσ νόμοσ 5

Ουςιαςτικόσ Νόμοσ είναι κάκε πράξθ τθσ Πολιτείασ που κεςπίηει κανόνα δικαίου, ανεξάρτθτα από το όργανο που τθν κεςπίηει (Νομοκετικι Εξουςία - Βουλι ι Εκτελεςτικι Εξουςία - Κυβζρνθςθ). Συπικόσ Νόμοσ είναι κάκε πράξθ τθσ Πολιτείασ που κεςπίηεται από τθ Βουλι και τον Πρόεδρο τθσ Δθμοκρατίασ - δθλαδι από τα όργανα ςτα οποία ζχει ανατεκεί θ Νομοκετικι Εξουςία -, ςφμφωνα με τθ ςυνταγματικά προβλεπόμενθ διαδικαςία. iii) Εκτελεςτικοί, οργανωτικοί και ατομικοί νόμοι Εκτελεςτικοί νόμοι είναι οι απαραίτθτοι για τθν υλοποίθςθ του κανονιςτικοφ περιεχομζνου των ςυνταγματικϊν διατάξεων, των οποίων θ ζκδοςθ προβλζπεται άμεςα ι ζμμεςα από το φνταγμα. Οργανωτικοί νόμοι είναι αυτοί που ρυκμίηουν τθ ςφςταςθ και τθ λειτουργία διάφορων οργανωτικϊν μορφωμάτων. Ατομικοί νόμοι είναι αυτοί που ρυκμίηουν ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ. Α.2.υνταγματικότθτα των νόμων. i) Ζννοια και διακρίςεισ υνταγματικότητα είναι αφενόσ μεν θ τιρθςθ των διαδικαςτικϊν κανόνων που τίκενται από το φνταγμα ωσ προσ τθ κζςπιςθ των υποδεζςτερων κανόνων δικαίου, 6

αφετζρου δε θ μθ αντίκεςθ του περιεχομζνου των υποδεζςτερων αυτϊν κανόνων ωσ προσ το φνταγμα. υνεπϊσ, διακρίνουμε δφο μορφζσ ςυνταγματικότθτασ, τθν τυπικι και τθν ουςιαςτικι. 7 Θ τυπική ςυνταγματικότητα ελζγχεται με κριτιριο τθν τιρθςθ των διαδικαςτικϊν διατάξεων που ζχουν τεκεί από το φνταγμα για τθ κζςπιςθ των υποδεζςτερων κανόνων δικαίου και κατά βάςθ των τυπικϊν νόμων, οι οποίοι προζρχονται από τθν άςκθςθ τθσ νομοκετικισ λειτουργίασ. Από το ςφνολο των ςχετικϊν διατάξεων(αρκρ.42 και 70 επ..) άλλεσ αναφζρονται ςτθν κοινοβουλευτικι διαδικαςία ςυηιτθςθσ και ψιφιςθσ των νόμων και άλλεσ ςτθν κατανομι των αρμοδιοτιτων των διάφορων κρατικϊν οργάνων που ςυμμετζχουν ςτθ νομοκετικι διαδικαςία και ςτθν παραγωγι του νόμου. Με βάςθ αυτι τθ διαφοροποίθςθ προκφπτει θ διάκριςθ μεταξφ εςωτερικήσ και εξωτερικήσ τυπικισ ςυνταγματικότθτασ. Α) Θ εςωτερική τυπικι ςυνταγματικότθτα αναφζρεται ςτθν τιρθςθ των ςυνταγματικϊν κανόνων που διζπουν τθν κοινοβουλευτικι διαδικαςία κατάκεςθσ, επεξεργαςίασ, ςυηιτθςθσ και ψιφιςθσ των νόμων. Με αυτό το περιεχόμενο εςωτερική τυπικι ςυνταγματικότθτα εντοπίηεται ςτισ εςωτερικζσ διαδικαςίεσ τθσ Βουλισ, ςτα λεγόμενα interna corporis(εςωτερικά ςϊματα) τθσ Βουλισ. Ο ζλεγχοσ τθσ τιρθςθσ των ςχετικϊν κανόνων ανικει μόνο ςτθν ίδια τθ Βουλι για λόγουσ που ανάγονται ςτθν αφετθρία τθσ αρχισ τθσ διάκριςθσ των εξουςιϊν και ςυνδζονται με τθν αυτονομία τθσ Βουλισ.

Β)Θ εξωτερική τυπικισ ςυνταγματικότθτα αναφζρεται ςτθν ίδια τθν υπόςταςθ τοy νόμου, θ οποία ταυτίηεται με τθν ζκδοςθ και τθ δθμοςίευςι του ςτθν Εφθμερίδα τθσ Κυβζρνθςθσ, δθλαδι με τισ κατά το αρκρ.42. αρμοδιότθτεσ του Προζδρου τθσ Δθμοκρατίασ. Θ υπόςταςθ του νόμου, που ςυνδζεται με τθν ίδια του τθν ιςχφ, ελζγχεται από τα δικαςτιρια, ενϊ θ εςωτερικι τυπικι ςυνταγματικότθτα ελζγχεται μόνο ςτο πλαίςιο του προλθπτικοφ ελζγχου, που αςκεί θ ίδια θ Βουλι. Η ουςιαςτική ςυνταγματικότητα αναφζρεται ςτο ίδιο το κανονιςτικό περιεχόμενο των διατάξεων του κοινοφ νόμου,το οποίο δεν πρζπει να είναι αντίκετο προσ τισ ουςιαςτικζσ διατάξεισ του υντάγματοσ. Ωσ κριτιρια του ελζγχου αυτοφ ενεργοποιοφνται κυρίωσ οι διατάξεισ που κεμελιϊνουν τα ςυνταγματικά δικαιϊματα και οι γενικζσ αρχζσ του υντάγματοσ(που είτε είναι διατυπωμζνεσ ρθτά ςε ςυγκεκριμζνθ διάταξθ είτε ςυνάγονται ερμθνευτικά από τθ ςυςτθματικι ερμθνεία περιςςότερων διατάξεων). ii) Δικαιολογθτικι βάςθ του ελζγχου τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων Σο ελλθνικό φνταγμα ανικει ςτθν κατθγορία των τυπικών και αυςτηρών ςυνταγμάτων. Πρϊτον, περιλαμβάνει κανόνεσ αυξθμζνθσ τυπικισ ιςχφοσ, και δεφτερον οι κανόνεσ του δεν 8

μποροφν να τροποποιθκοφν, να καταργθκοφν ι να αντικαταςτακοφν από τον κοινό νομοκζτθ ςτα πλαίςια τθσ τακτικισ νομοκετικισ λειτουργίασ, αλλά υπόκεινται ςτθν ειδικι διαδικαςία τθσ ανακεϊρθςθσ ςφμφωνα με τουσ όρουσ, τισ προδιαγραφζσ και τουσ περιοριςμοφσ τοα άρκρου 110. Με τον τρόπο αυτό όλεσ οι ςυνταγματικζσ διατάξεισ αποκτοφν την ιδιότητα τησ υπεροχήσ ζναντι των υπόλοιπων και ιεραρχικά κατώτερων κανόνων δικαίου. Την απσή ηηρ ςπεποσήρ ηων ςυνταγματικϊν διαηάξεων εκθπάζει πηηά ή ηοςλάσιζηον ςπαινίζζεηαι ζαθώρ ηο ζςνηαγμαηικό κείμενο ζε απκεηά ζημεία. Ήδη ηο αρθ.1. παρ.3. προβλζπει ότι «Όλεσ οι εξουςίεσ πθγάηουν από το Λαό, υπάρχουν υπζρ αυτοφ και του Ζκνουσ και αςκοφνται όπωσ ορίηει το φνταγμα». φμφωνα με το αρκ.25. παρ.1. «Σα δικαιϊματα του ανκρϊπου ωσ ατόμου και ωσ μζλουσ του κοινωνικοφ ςυνόλου και θ αρχι του κοινωνικοφ κράτουσ δικαίου τελοφν υπό τθν εγγφθςθ του Κράτουσ. Όλα τα κρατικά όργανα υποχρεοφνται να διαςφαλίηουν τθν ανεμπόδιςτθ και αποτελεςματικι άςκθςι τουσ». Σο αρκρ.111. παρ.1. ορίηει ότι «Kάκε διάταξθ νόμου ι διοικθτικισ πράξθσ με κανονιςτικό χαρακτιρα, που είναι αντίκετθ προσ το φνταγμα, καταργείται από τθν ζναρξθ τθσ ιςχφοσ του», ενϊ ςυναφζσ περιεχόμενο διακζτει το αρκρ.112. παρ.1. ςφμφωνα με το οποίο «ε κζματα που για τθ ρφκμιςι τουσ προβλζπεται ρθτά από διατάξεισ του υντάγματοσ θ ζκδοςθ νόμου, οι κατά περίπτωςθ νόμοι ι διοικθτικζσ πράξεισ κανονιςτικοφ χαρακτιρα, που υπάρχουν κατά τθν ζναρξθ τθσ ιςχφοσ του, εξακολουκοφν να ιςχφουν ϊςπου να εκδοκεί ο νόμοσ που προβλζπεται κατά περίπτωςθ, εκτόσ αν είναι αντίκετεσ προσ τισ διατάξεισ του υντάγματοσ». iii) Σο τεκμιριο τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων. 9

Κάκε νόμοσ κεωρείται μετά το πζρασ τθσ διαδικαςίασ παραγωγισ του, τόςο ωσ προσ τθν ουςία του όςο και ωσ προσ τθ διαδικαςία παραγωγισ (τφποσ). Αυτό είναι το τεκμιριο τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων δεδομζνου ότι ζχει προθγθκεί ο προλθπτικόσ ζλεγχοσ. Κάκε νόμοσ που ψθφίηεται από τθ Βουλι και εκδίδεται και δθμοςιεφεται από τον Πρόεδρο τθσ Δθμοκρατίασ ςυνιςτά πλζον νόμο του κράτουσ και δεςμεφει τα όργανά του. τθν περίπτωςθ που ζνασ νόμοσ κρικεί αντιςυνταγματικόσ δεν εφαρμόηεται ςτθν ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ, ενϊ κατά τα λοιπά εξακολουκεί να ιςχφει και να εφαρμόηεται ςτισ υπόλοιπεσ περιπτϊςεισ. Πρόκειται για μαχητό τεκμήριο, δθλαδι ανατρζπεται ςε περίπτωςθ που αποδειχκεί το αντίκετο. Πάντωσ, ςε περίπτωςθ αμφιβολίασ για το αν μια διάταξθ νόμου είναι αντιςυνταγματικι ι όχι, υπεριςχφει βάςει του τεκμθρίου αυτοφ ότι θ διάταξθ είναι ςφμφωνθ με το φνταγμα. Α.3.υνταγματικότθτα των νόμων και ενοποίθςθ τθσ ζννομθσ τάξθσ. Όταν καλοφμαςτε να εξετάςουμε το κζμα του ελζγχου τθσ ςυνταγματικότθτα των νόμων απαραίτθτο είναι να ζχουμε ξεκακαρίςει εάν το φνταγμα νοείται ωσ ρυκμιςτισ ολόκλθρθσ τθσ ζννομθσ τάξθσ, ιδιωτικοφ και υνταγματικότθτα των νόμων δικαίου, ι ωσ ρυκμιςτισ µόνο του δθμοςίου δικαίου. φμφωνα µε τθν παραδοςιακι δυαδιςτική κεωρία, θ ζννομθ τάξθ χωρίηεται ςε δθμόςιο και ιδιωτικό δίκαιο και οι δφο χϊροι αυτοί ποτζ δε ςυναντιοφνται. Σο φνταγμα, υπό το πρίςμα αυτισ τθσ κεωρίασ, είναι ρυκμιςτισ µμονάχα του δθμοςίου βίου, οπότε δεν τίκεται κζμα ουςιαςτικισ ανωτερότθτάσ του ζναντι του ιδιωτικοφ δικαίου. Μπορεί το 10

φνταγμα να υπερζχει τυπικά ζναντι όλων των νόμων, όμωσ θ ουςιαςτικι του ανωτερότθτα περιορίηεται ςθμαντικά. Ορκότερθ κρίνεται ςιμερα θ μονιςτική κεωρία τθσ ενιαίασ ζννομθσ τάξθσ. Ιδιωτικόσ και δθμόςιοσ χϊροσ αποτελοφν ςτοιχεία τθσ ζννομθσ τάξθσ που διαχωρίηονται µεν, αλλά αλλθλεπιδροφν μεταξφ τουσ. Μποροφμε πλζον να μιλάμε για ιδιωτικοποίθςθ του δθμοςίου δικαίου και δθμοςιοποίθςθ του ιδιωτικοφ. Θ ενοποίθςθ τθσ ζννομθσ τάξθσ είναι άλλωςτε ςυνταγματικά κατοχυρωμζνθ ςτο άρκρο 25 Σ. Θ μονιςτικι κεωρία ορκϊσ ανάγει το φνταγμα ςε κακολικό ρυκμιςτι τθσ ζννομθσ τάξθσ, θ εμβζλεια του απλϊνεται ςε όλουσ τουσ τομείσ του βίου µασ, τίποτα δεν μζνει εκτόσ ςυνταγματικισ ρφκμιςθσ. Σο φνταγμα υπερζχει ουςιαςτικά ζναντι όλων των άλλων κατϊτερων κανόνων δικαίου εξαςφαλίηοντασ ζτςι τθ μεγαλφτερθ δυνατι προςταςία. (Β)ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟ Β.1.Είδθ του ελζγχου τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων γενικά. Τπάρχουν διαφορετικά κριτιρια με βάςθ τα όποια διακρίνουμε τον ζλεγχο τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων: Α)Ανάλογα με το χρόνο άςκθςθσ του ελζγχου, αυτόσ διακρίνεται ςε: προληπτικό: διενεργείται πριν τθ ψιφιςθ του νόμου από τθ Βουλι θ οποία ψθφίηει και από τον Πρόεδρο τθσ Δθμοκρατίασ ο οποίοσ εκδίδει και δθμοςιεφει. Διακρίνεται ςε κοινοβουλευτικό ζλεγχο και ςε ζλεγχο από τον αρχθγό του κράτουσ. 11

καταςταλτικό: διενεργείται μετά τθ δθμοςίευςθ του νόμου και κατά τθν εφαρμογι του είναι δικαςτικόσ ζλεγχοσ. Β)Ανάλογα με τα όργανα από τα οποία αςκείται ο ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων, αυτόσ χωρίηεται ςε: πολιτικό: διενεργείται από πολιτικά όργανα δικαςτικό: ο ζλεγχοσ ανατίκεται ςτα δικαςτιρια Γ) Ανάλογα με τθν ειδικότερθ μορφι οργάνωςθσ, ο δικαςτικόσ ζλεγχοσ διακρίνεται ςε: ςυγκεντρωτικό: ο ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ ανατίκεται ςε ζνα ςυγκεκριμζνο, ειδικό δικαςτιριο και όχι ςε όλα τα δικαςτιρια αποκεντρωτικό(ή «διάχυτο»): ο ζλεγχοσ αςκείται όχι από ζνα ειδικό, αλλά από όλα τα δικαςτιρια Δ)Ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο αςκείται, ο δικαςτικόσ ζλεγχοσ διακρίνεται ςε: κατ ζνςταςη(ή παρεμπίπτων):ο ζλεγχοσ διενεργείται ςτο πλαίςιο ςυγκεκριμζνθσ δίκθσ. Ο νόμοσ δεν προςβάλλεται αυτοτελϊσ, αλλά «με τθν ευκαιρία» ςυγκεκριμζνθσ υπόκεςθσ. υνδζκθκε με το αποκεντρωτικό ςφςτθμα. κατ αίτηςη(ή κφριοσ): ο νόμοσ προςβάλλεται αυτοτελϊσ, το δικαςτικό ςφςτθμα επιτρζπει τθ με ζνδικο μζςο(αίτθςθ) προςβολι του νόμου ωσ αντιςυνταγματικοφ. 12 Ε)Ανάλογα με τθν ιςχφ τθσ δικαςτικισ απόφαςθσ, ο δικαςτικόσ ζλεγχοσ διακρίνεται ςε:

απόλυτο: θ δικαςτικι εξουςία ζχει εξουςία ακφρωςθσ του νόμου ςχετικό: θ δικαςτικι εξουςία δεν ζχει εξουςία ακφρωςθσ του νόμου, αλλά μόνο εξουςία με εφαρμογισ του ςτθ ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ. Β.2.Ο ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων ςτθν Ελλάδα. I) Ιςτορικά Σο Ψιφιςμα του Απριλίου του 1823 τθσ Β Εθνικήσ υνελεφςεωσ ςτο Άςτροσ Κυνουρίασ όριηε ότι «επ ουδεμία προφάςει και περιςτάςει δφναται θ Διοίκθςισ(Βουλευτικόν και Εκτελεςτικόν) να νομοκετιςει εναντίον προσ το παρόν Πολίτευμα». Σου ίδιου ακριβϊσ περιεχομζνου υπιρξε και το Ψιφιςμα του Μάθ του 1827 τθσ Γ Εθνοςυνζλευςησ ςτθν Σροιηινα, το οποίο ψιφιςε το «Πολιτικό φνταγμα τθσ Ελλάδασ», το οποίο ςτο αρκ.123. ορίηει «οι παρόντεσ ςυνταγματικοί νόμοι υπεριςχφουν από όλουσ τουσ λοιποφσ». Σα ςυντάγματα των ετϊν 1844, 1864 και 1911 δεν προζβλεπαν τον ζλεγχο τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων. Εντοφτοισ, λόγω του τυπικοφ και αυςτθροφ χαρακτιρα του υντάγματοσ γινόταν γενικότερα αποδεκτό ότι ο ζλεγχοσ ανικει ςτισ υποχρεϊςεισ των δικαςτθρίων και ςε αυτι τθν άποψθ ςυγκλίνει τόςο θ κεωρία όςο και θ νομολογία. Σο πρϊτο ελλθνόγλωςςο ςυνταγματικό κείμενο ςτο οποίο κακιερϊνεται ρθτά ο ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων ιταν το φνταγμα τησ Κρητικήσ Πολιτείασ τησ 8 ησ Φεβρουαρίου του 1907. Σο φνταγμα του 1927 κατοχφρωςε ρθτά τον δικαςτικό και παρεμπίπτοντα ζλεγχο τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων. Σο φνταγμα του 1975 επανζλαβε το αρκρ.93. παρ.4. «τα δικαςτιρια υποχρεοφνται να μθν εφαρμόηουν νόμο που το περιεχόμενό του είναι αντίκετο προσ το φνταγμα..εξίςου 13

ςθμαντικό είναι το αρκρ.87. παρ.2. «οι δικαςτζσ κατά τθν άςκθςθ των κακθκόντων τουσ υπόκεινται μόνο ςτο φνταγμα και ςτουσ νόμουσ και ςε καμία περίπτωςθ δεν υποχρεοφνται να ςυμμορφϊνονται με διατάξεισ που ζχουν τεκεί κατά κατάλυςθ του υντάγματοσ». ii) Προλθπτικόσ και καταςταλτικόσ ζλεγχοσ Ο προληπτικόσ ζλεγχοσ ανατίκεται ςε δφο νομοκετικά όργανα, τθ Βουλι και τον Πρόεδρο τθσ Δθμοκρατίασ ( 26 παρ.1.) και ςυχνά αποδίδεται με τον όρο πολιτικόσ ζλεγχοσ. Θ Βουλή είναι υποχρεωμζνθ να μθ ψθφίηει νόμουσ που είναι αντίκετοι προσ το φνταγμα. Σο αρκρ.100. παρ.1. του Κανονιςμοφ τθσ Βουλισ(ΚΒ) ορίηει «O Πρόεδρoσ τθσ Boυλισ και κάκε Boυλευτισ ι μζλoσ τθσ Kυβζρνθςθσ μπoρεί να ηθτιςει, ςτo ςτάδιo τθσ καταρχιν ςυηιτθςθσ, να απoφανκεί θ Boυλι αναφoρικά με ςυγκεκριμζνεσ αντιρριςεισ πoυ πρoβάλλει για τθ ςυνταγματικότθτα νομοςχεδίoυ ι πρόταςθσ νόμoυ». Θ δεφτερθ παράγραφοσ του ίδιου άρκρου προβλζπει «τθ ςυηιτθςθ τθσ πρόταςθσ τθσ πρoθγoφμενθσ παραγράφoυ μετζχoυν ζνασ απ αυτoφσ πoυ τθ διατφπωςαν, ζνασ από τoυσ αντιλζγoντεσ, oι Πρόεδρoι των Koινoβoυλευτικϊν Oμάδων και oι αρμόδιoι Yπoυργoί, κακζνασ για πζντε (5) λεπτά τθσ ϊρασ. H ςχετικι απόφαςθ λαμβάνεται απoκλειςτικά με ανάταςθ ι ζγερςθ». Ο Πρόεδροσ τησ Δημοκρατίασ ςφμφωνα με το αρκρ.42. παρ.1. του υντάγματοσ «O Πρόεδροσ τθσ Δθμοκρατίασ εκδίδει και δθμοςιεφει τουσ νόμουσ που ζχουν ψθφιςτεί από τθ Bουλι μζςα ςε ζνα μινα από τθν ψιφιςι τουσ. 14

Mζςα ςτθν προκεςμία που προβλζπεται ςτο προθγοφμενο εδάφιο, ο Πρόεδροσ τθσ Δθμοκρατίασ μπορεί να αναπζμψει ςτθ Bουλι νομοςχζδιο που ζχει ψθφιςτεί από αυτι, εκκζτοντασ και τουσ λόγουσ τθσ αναπομπισ». Θ διαδικαςία που ακολουκείται είναι αυτι του αρκρ.76. παρ.2. «Ψθφιςμζνο νομοςχζδιο ι πρόταςθ νόμου που αναπζμπεται κατά το άρκρο 42 ςυηθτείται και ψθφίηεται από τθν Oλομζλεια τθσ Βουλισ δφο φορζσ και ςε δφο διαφορετικζσ ςυνεδριάςεισ που απζχουν μεταξφ τουσ δφο τουλάχιςτον θμζρεσ, ςτθν πρϊτθ ςυηιτθςθ καταρχιν και κατ' άρκρο και ςτθ δεφτερθ κατ' άρκρο και ςτο ςφνολο». Ωςτόςο, ο Πρόεδροσ τθσ Δθμοκρατίασ δεν επικυμεί να αντιπαρατεκεί ςτθν κοινοβουλευτικι πλειοψθφία και αρκείται ςτθν άρνθςθ ζκδοςθσ κανονιςτικϊν διαταγμάτων. Ο καταςταλτικόσ ζλεγχοσ αςκείται από τα δικαςτιρια, οπότε πρόκειται για ζλεγχο δικαςτικό. φμφωνα με το αρκ.25. παρ.1. «Σα δικαιϊματα του ανκρϊπου ωσ ατόμου και ωσ μζλουσ του κοινωνικοφ ςυνόλου και θ αρχι του κοινωνικοφ κράτουσ δικαίου τελοφν υπό τθν εγγφθςθ του Κράτουσ. Όλα τα κρατικά όργανα υποχρεοφνται να διαςφαλίηουν τθν ανεμπόδιςτθ και αποτελεςματικι άςκθςι τουσ». Παρ όλα αυτά, για τα όργανα τθσ διοίκθςθσ δεν κατοχυρϊνεται ανεξαρτθςία, όπωσ για τουσ δικαςτζσ(87), κακϊσ αυτά ςυνιςτοφν εκτελεςτζσ τθσ βοφλθςθσ των κρατικϊν οργάνων (αρκρ.103. παρ.1. «Oι δθμόςιοι υπάλλθλοι είναι εκτελεςτζσ τθσ κζλθςθσ του Kράτουσ και υπθρετοφν το Λαό, οφείλουν πίςτθ ςτο φνταγμα και αφοςίωςθ ςτθν Πατρίδα»). Μόνο τα διοικθτικά όργανα τα οποία δεν υπόκεινται ςε διοικθτικι εξάρτθςθ, π.χ. υπουργοί, 15

μποροφν να προβοφν ςε ζλεγχο τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων. Ο δικαςτικόσ ζλεγχοσ είναι αποκεντρωτικόσ, ςχετικόσ,κατ αίτηςη και ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ ςυγκεντρωτικόσ. Διενεργείται από όλα τα δικαςτιρια ςτα πλαίςια («με τθν ευκαιρία») ςυγκεκριμζνθσ δίκθσ. Εξαίρεςθ αποτελεί ο ςυγκεντρωτικόσ ζλεγχοσ που αςκείται από το Ανϊτατο Ειδικό Δικαςτιριο(ΑΕΔ) (βλ. παρακάτω). iii) Ζκταςθ του δικαςτικοφ ελζγχου τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων α)τυπικι ςυνταγματικότθτα Θ τυπική ςυνταγματικότητα ελζγχεται με κριτιριο τθν τιρθςθ των διαδικαςτικϊν διατάξεων που ζχουν τεκεί από το φνταγμα για τθ κζςπιςθ των υποδεζςτερων κανόνων δικαίου και κατά βάςθ των τυπικϊν νόμων, οι οποίοι προζρχονται από τθν άςκθςθ τθσ νομοκετικισ λειτουργίασ. 16 Θ εςωτερική τυπικι ςυνταγματικότθτα αναφζρεται ςτθν τιρθςθ των ςυνταγματικϊν κανόνων που διζπουν τθν κοινοβουλευτικι διαδικαςία κατάκεςθσ, επεξεργαςίασ, ςυηιτθςθσ και ψιφιςθσ των νόμων. Με αυτό το περιεχόμενο εςωτερική τυπικι ςυνταγματικότθτα εντοπίηεται ςτισ εςωτερικζσ διαδικαςίεσ τθσ Βουλισ, ςτα λεγόμενα interna corporis(εςωτερικά ςϊματα) τθσ Βουλισ. Θ εξωτερική τυπικι ςυνταγματικότθτα αναφζρεται ςτθν ίδια τθν υπόςταςθ τοy νόμου, θ οποία ταυτίηεται με τθν ζκδοςθ και τθ δθμοςίευςι του ςτθν Εφθμερίδα τθσ

Κυβζρνθςθσ, δθλαδι με τισ κατά το αρκρ.42. αρμοδιότθτεσ του Προζδρου τθσ Δθμοκρατίασ. Σα δικαςτιρια ελζγχουν μόνο τθν εξωτερικι τυπικι ςυνταγματικότθτα και όχι τθν εςωτερικι,δθλαδι τα λεγόμενα interna corporis, τα οποία ςυνιςτοφν ζνα από τα «άβατα του κοινοβουλίου». Θ διαδικαςία που ακολουκείται από τθ Βουλι για τθ ψιφιςθ των νόμων ανικει αποκλειςτικά ςτθ νομοκετικι εξουςία και δεν επεμβαίνει θ δικαςτικι(αρχι τθσ διάκριςθσ των εξουςιων). β)ουςιαςτικι ςυνταγματικότθτα Η ουςιαςτική ςυνταγματικότητα αναφζρεται ςτο ίδιο το κανονιςτικό περιεχόμενο των διατάξεων του κοινοφ νόμου,το οποίο δεν πρζπει να είναι αντίκετο προσ τισ ουςιαςτικζσ διατάξεισ του υντάγματοσ. Σα δικαςτιρια υποχρεοφνται να ελζγχουν μόνο τθν ουςιαςτικι ςυνταγματικότθτα, δθλαδι τθν φπαρξθ των όρων του υποςτατοφ του νόμου, αποκλείοντασ ζτςι τον ζλεγχο τθσ νομοπαραγωγικισ διαδικαςίασ. iv ) Επιχειριματα υπζρ και κατά του δικαςτικοφ ελζγχου 17 Τπζρ του δικαςτικοφ ελζγχου τησ ςυνταγματικότητασ των νόμων ςυνωμοτεί θ αυξθμζνθ τυπικι ιςχφ των ςυνταγματικϊν διατάξεων(νομικι υπεροχι και προτεραιότθτα απζναντι ςε όλουσ τουσ άλλουσ δικαϊκοφσ κλάδουσ, θ άμεςθ εφαρμογι τουσ(δθλαδι χωρίσ τθ μεςολάβθςθ νόμου) κακϊσ και θ διάκριςθ των εξουςιϊν. Ο δικαςτικόσ ζλεγχοσ επιβεβαιϊνει τον αυςτθρό

χαρακτιρα του υντάγματοσ ωσ προϊόντοσ τθσ λαϊκισ κυριαρχίασ ςτθν φψιςτθ ζκφανςι τθσ, που είναι θ άςκθςθ τθσ ςυντακτικισ εξουςίασ και θ κζςπιςθ τυπικοφ ςυντάγματοσ. Θ διάκριςθ των εξουςιϊν προχποκζτει τθν ακόμθ βαςικότερθ διάκριςθ μεταξφ ςυντεταγμζνων και ςυντακτικισ εξουςίασ και,άρα, κεμελιϊνει τον ζλεγχο τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων, κακϊσ ο δικαςτισ εφαρμόηοντασ το νόμο καλείται να εφαρμόςει καταρχιν και απευκείασ τον υπζρτατο νόμο, το φνταγμα. Κατά του δικαςτικοφ ελζγχου τησ ςυνταγματικότητασ των νόμων μπορεί να χρθςιμοποιθκεί θ αρχι τθσ λαϊκισ κυριαρχίασ, θ επίκλθςθ τθσ οποίασ επεδίωκε τθ κεμελίωςθ τθσ υπεροχισ του κοινοβουλίου και,άρα, και του νόμου που προζρχεται από αυτό ωσ εκδιλωςθ τθσ γενικισ κζλθςθσ. Κατά τθν αντίλθψθ αυτι ο δικαςτικόσ ζλεγχοσ κα ιταν προςβολι τθσ δθμοκρατικισ αρχισ. Θ ανεξάρτθτθ δικαςτικι λειτουργίασ καλείται απλϊσ να εφαρμόςει το νόμο και όχι να αςκιςει κατ ουςία νομοκετικι λειτουργία ελζγχοντασ τθ ςυνταγματικότθτα παρά τθ βοφλθςθ του κοινοβουλίου. Σζλοσ, το ενδεχόμενο μεταφοράσ των πολιτικϊν αντικζςεων ςτο δικαςτιριο και άρα το ενδεχόμενο τθσ «πολιτικοποίθςθσ» τθσ δικαιοςφνθσ και τθσ «δικαςτικοποίθςθσ» τθσ πολιτικισ αποτελεί ζνα από τα βαςικά επιχειριματα κατά του δικαςτικοφ ελζγχου τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων. v) Ειδικότερα ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων από τα κοινά δικαςτιρια 18

1) ΠΟΛΙΣΙΚΑ ΔΙΚΑΣΘΡΙΑ τα πολιτικά δικαςτιρια ο ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων ζχει να κάνει με το νόμω βάςιμο αιτιματοσ τθσ αγωγισ. Αφορά μάλιςτα τθ μείηονα πρόταςθ που το δικαςτιριο καλείται να ςχθματίςει. 2)ΠΟΙΝΙΚΑ ΔΙΚΑΣΘΡΙΑ τα ποινικά δικαςτιρια ο ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων αναφζρεται ςτο κατά πόςο είναι νόμιμθ μια κατθγορία ι αντιςυνταγματικι κάποια διάταξθ του Κϊδικα Πολιτικισ Δικονομίασ. τισ περιςςότερεσ περιπτϊςεισ θ απόφανςθ για μία διάταξθ ωσ αντιςυνταγματικι οδθγεί ςτθν ακϊωςθ του κατθγορουμζνου. 3)ΔΙΟΙΚΘΣΙΚΑ ΔΙΚΑΣΘΡΙΑ τα διοικθτικά δικαςτιρια ο ζλεγχοσ ςυνδζεται με το νόμω βάςιμο τθσ αγωγισ ι με κάποιο λόγο ακφρωςθσ τθσ διοικθτικισ πράξθσ που προςβάλλεται. vi) Ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων από το Ανϊτατο Ειδικό Δικαςτιριο (ΑΕΔ) Θ Ελλάδα διακζτει κατά κανόνα αποκεντρωτικό ςφςτθμα ελζγχου τθσ ουςιαςτικισ ςυνταγματικότθτασ των νόμων. Ωςτόςο, ςε οριςμζνεσ ιδιαίτερεσ περιπτϊςεισ προβλζπεται θ ςφςταςθ Ανωτάτου Ειδικοφ Δικαςτθρίου το όποιο κακιςτά εν τζλει το ςφςτθμα ελζγχου του μικτό. Αρμοδιότθτα του Ανωτάτου Ειδικοφ Δικαςτθρίου είναι θ άρςθ των αμφιςβθτιςεων όςον αφορά τθν ουςιαςτικι ςυνταγματικότθτα των νόμων ι τθν ζννοια διατάξεων τυπικοφ 19

νόμου, ςε περίπτωςθ που ζχουν εκδοκεί αντιφατικζσ αποφάςεισ από τα τρία ανϊτατα δικαςτιρια. Δθλαδι, αν ζνα από τα τρία αυτά διδακτιρια κρίνει τθν ςυνταγματικότθτα ι τθν ζννοια τυπικοφ νόμου αντίκετα από προγενζςτερθ απόφαςθ επί του ίδιου κζματοσ ενόσ των άλλων δικαςτθρίων, θ απόφαςθ του παραπζμπεται ςτο Ανϊτατο Ειδικό Δικαςτιριο το οποίο κα επιλφει τθν αμφιςβιτθςθ. Μζχρι να κοινοποιθκεί αυτι θ απόφαςθ του Ανωτάτου Ειδικοφ Δικαςτθρίου με μζριμνα του Γραμματζα του ςτο παρζπεμψαν δικαςτιριο, θ υπόκεςθ παραμζνει εκκρεμισ. Αίτθςθ (προκειμζνου να επιλθφκεί του κζματοσ), νομιμοποιοφνται να υποβάλλουν ςτο Ανϊτατο Ειδικό Δικαςτιριο όςοι ζχουν ζννομο ςυμφζρον, όπωσ επίςθσ, ο Τπουργόσ Δικαιοςφνθσ, ο Ειςαγγελζασ του Αρείου Πάγου, ο Γενικόσ Επίτροποσ τθσ Επικρατείασ του Ελεγκτικοφ υνεδρίου και ο Γενικόσ Επίτροποσ τθσ Διοικθτικισ Δικαιοςφνθσ. Σο ειςαγωγικό δικόγραφο τθσ δίκθσ κοινοποιείται ςτον Τπουργό Δικαιοςφνθσ, ο οποίοσ υποχρεοφται να ςυμμετάςχει ςτθ δίκθ. Θ πράξθ οριςμοφ τθσ δικαςίμου, ςυνθμμζνθσ τθσ περίλθψθσ του κζματοσ που τίκεται υπό αμφιςβιτθςθ, δθμοςιεφεται είκοςι μζρεσ πριν από τκ δικάςιμθ ςε δφο θμεριςιεσ εφθμερίδεσ τθσ πρωτεφουςασ. Μζχρι τθ δθμοςίευςθ τθσ απόφαςθσ του Ανωτάτου Ειδικοφ Δικαςτθρίου, τα δικαςτιρια οφείλουν να αναβάλουν τθν ζκδοςθ οριςτικϊν αποφάςεων, ςτισ οποίεσ χρθςιμοποιοφνται αμφιςβθτθκείςεσ διατάξεισ τυπικοφ νόμου. Οι αποφάςεισ του Ανωτάτου Ειδικοφ Δικαςτθρίου είναι οριςτικζσ και αμετάκλθτεσ και ζχουν απόλυτθ ιςχφ( erga omnes). Διάταξθ νόμου που κρίνεται από το Ανϊτατο 20

Ειδικό Δικαςτιριο ωσ αντιςυνταγματικι είναι ανίςχυρθ από τθν δθμοςίευςθ τθσ ςχετικισ απόφαςθσ (ex nunc). Ωςτόςο, το φνταγμα δίνει τθν δυνατότθτα ςτο Ανϊτατο Ειδικό Δικαςτιριο να κακορίςει το ίδιο ςτθν απόφαςθ του το χρόνο από τον οποίο και μετά κ αντιςυνταγματικι διάταξθ είναι ανίςχυρθ. Σζλοσ, ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ, όταν θ απόφαςθ του Ανωτάτου Ειδικοφ Δικαςτθρίου είναι αιτιολογθμζνθ, μπορεί θ ζναρξθ του ανίςχυρου τισ αντιςυνταγματικισ διάταξθσ να είναι αναδρομικι (ex tunc). Όμωσ, πρζπει να επιςθμανκεί ότι το Ανϊτατο Ειδικό Δικαςτιριο δεν καταργεί αντιςυνταγματικό νόμο, διότι κα ιταν ςαν να παρεμβαίνει ςτθν νομοκετικι εξουςία αλλά τον κακιςτά ςε αδράνεια (vacatio legis), δθλαδι ο νόμοσ εξακολουκεί να υπάρχει ςτθν ζννομθ ςφαίρα και τάξθ απλϊσ δεν εκπζμπει νομικι ιςχφ. Ιςχφει, δθλαδι, το λατινικό αξίωμα: «Quod nullum est, nullum producit effectum». vii) Ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων από τα Σμιματα των Ανωτάτων Δικαςτθρίων Με τθν ανακεϊρθςθ του 2001, προςτζκθκε ςτο άρκρο 100 του υντάγματοσ θ παράγραφοσ 5 που ορίηει:«όταν τμιμα του υμβουλίου τησ Επικρατείασ ι του Αρείου Πάγου ι του Ελεγκτικοφ υνεδρίου κρίνει διάταξθ τυπικοφ νόμου αντιςυνταγματικι παραπζμπει υποχρεωτικά το αίτθμα ςτθν οικεία ολομζλεια, εκτόσ αν αυτό ζχει κρικεί με προθγοφμενθ απόφαςθ τθσ ολομελείασ ι του Ανωτάτου Ειδικοφ Διδακτθρίου του άρκρου αυτοφ. Θ Ολομζλεια ςυγκροτείται ςε δικαςτικό ςχθματιςμό και αποφαίνεται οριςτικά, όπωσ νόμοσ ορίηει. Θ ρφκμιςθ αυτι εφαρμόηεται αναλόγωσ και κατά τθν 21

επεξεργαςία των κανονιςτικϊν διαταγμάτων από το υμβοφλιο τθσ Επικρατείασ.».Θ διάταξθ αυτι προβλζπει ότι πλζον οι μόνεσ αρμόδιεσ να κρίνουν κζματα ουςιαςτικισ ςυνταγματικότθτασ των νόμων είναι οι Ολομζλειεσ των ανωτάτων δικαςτθρίων κατόπιν παραπεμπτικισ ζκκεςθσ του τμιματοσ που δε δζχεται τθν εφαρμογι του νόμου ωσ αντιςυνταγματικοφ. Αυτό ςυνζβαινε πριν τθν ανακεϊρθςθ του 2001 μόνο με τα τμιματα του Άρειου Πάγου, τα όποια παράπεμπαν μια υπόκεςθ ςτθν Ολομζλεια, όταν υπιρχαν ενςτάςεισ ωσ προσ τθν ςυνταγματικότθτα μιασ διάταξθσ. Όμωσ, θ ςυνταγματικι διάταξθ επιδρά ςτο ίδιο το ςφςτθμα του αποκεντρωτικοφ ζλεγχου, διότι τα τμιματα των ανωτάτων δικαςτθρίων, αντί να μθν εφαρμόηουν διάταξθ τθν οποία κεωροφν αντιςυνταγματικι, ςφμφωνα με το άρκ. 93. παρ 4. του υντάγματοσ υποχρεοφνται να τθν παραπζμψουν ςτθν ολομζλεια θ οποία και κα αποφαςίςει μετά από διεξοδικό ζλεγχο. Εν τοφτοισ, αναδεικνφεται ςοβαρόσ και ορατόσ κίνδυνοσ να μετατραποφν οι ολομζλειεσ ςε οιονεί ςυνταγματικά δικαςτιρια, κάτι το όποιο κα προκαλζςει κακυςτζρθςθ ςτθν απονομι δικαιοςφνθσ. vii) Αςτικι ευκφνθ του κράτουσ για αντιςυνταγματικό νόμο Θ Αςτική Ευθφνη του Κράτουσ για αντιςυνταγματικό Νόμο ςφμφωνα με τθν παλιά αντίλθψθ τθν οποία υποςτιριξε και ο Β. Οικονομίδθσ «το κράτοσ νομοκετϊντασ δεν αδικεί». Εξαιροφνταν οι περιπτϊςεισ προςβολισ των ςυνταγματικϊσ κατοχυρωμζνων ιδιωτικϊν δικαιωμάτων, ζτςι τόςο ςτθν κεωρία όςο και ςτθν νομολογία επικράτθςε θ αμφιςβθτοφμενθ ςιμερα άποψθ ότι το κράτοσ δεν ζχει αςτικι 22

ευκφνθ λόγω ηθμιάσ που προκάλεςε με τθν κζςπιςθ αντιςυνταγματικϊν κανόνων δικαίου, παρά μόνο ςτθν περίπτωςθ τθσ προβολισ τθσ ατομικισ ακίνθτθσ ιδιοκτθςίασ ( ιδιωτικό δικαίωμα). Αντίκετα, ςτη ςφγχρονη ζννομη τάξη θ αντίλθψθ αυτι θ οποία εδράηεται ςτο ενδεχόμενο κατακόρυφθσ αφξθςθσ των κρατικϊν εξόδων με τθν επιβάρυνςθ του προχπολογιςμοφ, αρχίηει, τουλάχιςτον ςτθν κεωρία και ςπανιότερα ςτθν πράξθνομολογία, να θεμελιώνεται αςτική ευθφνη του κράτουσ για αντιςυνταγματικό νόμο. Αυτό ςυμβαίνει, επειδι είναι προφανζσ ότι θ εφαρμογι ενόσ αντιςυνταγματικοφ νόμου μπορεί να προξενιςει ηθμία. Όταν με τθν αντιςυνταγματικι διάταξθ κίγεται θ ιδιοκτθςία, εφαρμόηονται οι διατάξεισ περί αναγκαςτικισ απαλλοτρίωςθσ. Εάν θ αντιςυνταγματικότθτα του νόμου κίγει άλλα κατοχυρωμζνα δικαιϊματα εφαρμόηεται το άρκ. 105 του Ειςαγωγικοφ Νόμου του Αςτικοφ Κϊδικα. Ζτςι, κεμελιϊνεται θ αςτικι ευκφνθ του κράτουσ, κ οποία είναι αντικειμενικι (δεν απαιτεί υπαιτιότθτα), όχι όμωσ και των βουλευτϊν, διότι προςτατεφονται ςφμφωνα με το άρκ. 61 του υντάγματοσ που αφορά το ανεφκυνο γνϊμθσ ι ψιφου τουσ. Γ.3. Ο ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων ςτισ διάφορεσ χϊρεσ α) Γαλλία τθ Γαλλία ο ζλεγχοσ είναι προλθπτικόσ, ςυγκεντρωτικόσ και κφριοσ. Γίνεται μόνο από το γαλλικό υνταγματικό υμβοφλιο και μόνο πριν τθν ψιφιςθ των νόμων. Κατ εξαίρεςθ μπορεί να ελεγχκεί παλαιότεροσ νόμοσ κατά τον 23

ζλεγχο νομοςχεδίου που τον τροποποιεί. Ο ζλεγχοσ αφορά τόςο το περιεχόμενο του νόμου όςο και τθ διαδικαςία ψιφιςισ του. β) Γερμανία τθ Γερμανία ο ζλεγχοσ είναι ςυγκεντρωτικόσ, τόςο κφριοσ όςο και παρεμπίπτων και καταςταλτικόσ. Σο μόνο αρμόδιο δικαςτιριο είναι το γερμανικό Ομοςπονδιακό υνταγματικό Δικαςτιριο. Αν ζνα δικαςτιριο κατά τθν εκδίκαςθ μιασ υπόκεςθσ ζχει αμφιβολίεσ για τθ ςυνταγματικότθτα ενόσ νόμου, αποςτζλλει ςτο Ομοςπονδιακό υνταγματικό Δικαςτιριο προδικαςτικό ερϊτθμα. Σο Ομοςπονδιακό υνταγματικό Δικαςτιριο αποφαίνεται για τθ ςυνταγματικότθτα του νόμου. Αν κρίνει τον νόμο αντιςυνταγματικό, ο νόμοσ εξαφανίηεται από τθν ζννομθ τάξθ. Εναλλακτικά μπορεί το Ομοςπονδιακό υνταγματικό Δικαςτιριο να ελζγξει τθ ςυμμόρφωςθ ενόσ νόμου με το φνταγμα κατά τθ διαδικαςία τθσ ςυνταγματικισ προςφυγισ. Οποιοςδιποτε πολίτθσ κεωρεί ότι μια κρατικι πράξθ ι απόφαςθ (ςυμπεριλαμβανομζνων και των δικαςτικϊν αποφάςεων) προςβάλλει ατομικό του δικαίωμα, μπορεί να προςφφγει ςτο Ομοςπονδιακό υνταγματικό Δικαςτιριο με το ζνδικο βοικθμα τθσ ςυνταγματικισ προςφυγισ. Θ κρατικι πράξθ πρζπει να τον αφορά ατομικά, δεν μπορεί να προςφφγει κανείσ κατά νόμου. Μπορεί όμωσ να προςφφγει κατά δικαςτικισ απόφαςθσ που τον αφορά και θ οποία εφαρμόηει τον νόμο. Με αυτόν τον τρόπο το Ομοςπονδιακό υνταγματικό Δικαςτιριο μπορεί να ελζγξει παρεμπιπτόντωσ τθ ςυνταγματικότθτα του νόμου. γ)θνωμζνεσ Πολιτείεσ Αμερικισ Ο ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων ςτισ ΘΠΑ είναι επίςθσ διάχυτοσ, καταςταλτικόσ και παρεμπίπτων. Για πρϊτθ 24

φορά αποφάςιςε το Ανϊτατο Δικαςτιριο των ΘΠΑ (US Supreme Court) το 1803 ςτθν υπόκεςθ Marbury v. Madison (5 U.S. 137, 1803) ότι τα δικαςτιρια ζχουν τθν εξουςία να ελζγχουν τθ ςυνταγματικότθτα των νόμων. Διαδικαςία αντίςτοιχθ με τθν ελλθνικι του ΑΕΔ δεν προβλζπεται, αφοφ το ανϊτατο δικαςτιριο ςτισ ΘΠΑ είναι ζνα για όλεσ τισ διαφορζσ. (Γ)ΠΕΡΙΛΗΨΗ Κάκε νόμοσ που παράγεται (ψθφίηεται, εκδίδεται και δθμοςιεφεται) ςφμφωνα με τισ προβλεπόμενεσ από το φνταγμα διαδικαςίεσ είναι ςυνταγματικόσ τόςο ωσ προσ τον τφπο(τυπικι ςυνταγματικότθτα) όςο και ωσ προσ τθν ουςία(ουςιαςτικι ςυνταγματικότθτα). υνταγματικότθτα του νόμου εν γζνει είναι θ ςυμφωνία του προσ το τυπικά ανϊτερο φνταγμα. Ο ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ αυτισ μπορεί να είναι προλθπτικόσ καταςταλτικόσ, πολιτικόσ δικαςτικόσ, ςυγκεντρωτικόσ αποκεντρωτικόσ (ι «διάχυτοσ»), παρεμπίπτων κφριοσ, ςχετικόσ απόλυτοσ. τθν Ελλάδα ιςχφει το ςφςτθμα του αποκεντρωτικοφ, παρεμπίπτοντοσ, ςχετικοφ ελζγχου. Ελζγχεται θ ουςιαςτικι και θ εξωτερικι τυπικι ςυνταγματικότθτα. υνταγματικά κατοχυρϊνεται ςτο άρκ.93. παρ.4. και ςτο αρκ.87. παρ.2.. Κατ εξαίρεςθ ςυγκεντρωτικόσ είναι ο ζλεγχοσ που αςκεί το Ανϊτατο Ειδικό Δικαςτιριο. Γ)SUMMARY{THE EXAMINATION OF THE CONSTITUTIONALITY OF LAWS} 25

Every law produced (voted and adopted and published) in accordance with the procedures provided for in the Constitution is constitutional both as to type (standard constitutionality) and the substance (substantive constitutionality). Constitutionality of the law in general agreement is typically superior to the Constitution. Control of the constitutionality of this may be preventive-repressive, political-legal, centralized-decentralized (or "diffuse"), incidental-principal, relative-absolute. In Greece, as the system of decentralized, step, relative control. The substantial and the external typical constitutionality are those that the courts examine. The control is enshrined constitutionally in art.93. 4. and art.87. 2.. Exceptionally centralized control is exercised by the Supreme Court. (Δ) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αλιβιηάτοσ Νικόλαοσ, «Σο τεκμιριο τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων»,1994 Βενιηζλοσ Ευάγγελοσ, «Μακιματα υνταγματικοφ Δικαίου», 1991 Βενιηζλοσ Ευάγγελοσ, «Θ κζςθ του τε ςτο ςφςτθμα δικαςτικοφ ζλεγχου τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων», 1983 Βλαχόπουλοσ πυρίδων,» Ο ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων από τα τμιματα των Ανωτάτων Δικαςτθρίων» Δθμθτρόπουλοσ Ανδρζασ, «Γενικι υνταγματικι Θεωρία», 2004 Μάνεςθσ Αριςτόβουλοσ, «υνταγματικι Θεωρία και Πράξθ», 1980 κουρισ Βαςίλειοσ/Βενιηζλοσ Ευάγγελοσ, «Ο δικαςτικόσ ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ των νόμων», 1985 Σςάτςοσ Δθμιτριοσ, «υνταγματικό Δίκαιο», 1992 26