ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΨΝ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΨΝ ΦΟΛΗ ΝΟΜΙΚΨΝ ΠΟΛΙΣΙΚΨΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΨΝ ΕΠΙΣΗΜΨΝ ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗ ΕΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΘΜΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: «Θ ΡΑΑΓΩΓΘ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ» TOPIC: THE CREATION OF LAWS ΟΝΟΜΑΤΕΡΩΝΥΜΟ: ΑΛΕΞΑΝΔΟΣ Ν. ΜΑΚΘΣ Α.Μ.: ΥΡΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΘΓΘΤΘΣ: Κ. ΑΝΔΕΑΣ Γ. ΔΘΜΘΤΟΡΟΥΛΟΣ ΡΑΝΕΡΙΣΤΘΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ: (Α ΕΞΑΜΘΝΟ)

2 ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΙΕ ΕΙΑΓΩΓΗ Η νομοκετικι εξουςία Ο νόμοσ Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΚΗ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΑ ΣΗ ΒΟΤΛΗ Απαιτοφμενθ ςυγκζντρωςθ τθσ Βουλισ κατά τθ νομοκετικι διαδικαςία (Άρκρα 70-72) Διαδικαςία ψιφιςθσ νόμων από τθ Βουλι (Άρκρα 73-77) Τακτικι διαδικαςία Νομοκετικι πρωτοβουλία Επεξεργαςία Συηιτθςθ και ψιφιςθ Συνοπτικζσ διαδικαςίεσ Διαδικαςία χωρίσ ι με περιοριςμζνθ ςυηιτθςθ Διαδικαςία κατεπείγοντοσ Διαδικαςία επείγοντοσ Ειδικζσ διαδικαςίεσ Επιψιφιςθ κωδίκων Κφρωςθ διεκνϊν ςυνκθκϊν Κφρωςθ πράξεων νομοκετικοφ περιεχομζνου Ψιφιςθ αναπεμφκζντων νομοςχεδίων Ψιφιςθ προχπολογιςμοφ, απολογιςμοφ και γενικοφ ιςολογιςμοφ του κράτουσ ΤΜΠΡΑΞΗ ΣΟΤ ΠΡΟΕΔΡΟΤ ΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΣΙΑ ΣΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΩΝ ΝΟΜΩΝ: ΕΚΔΟΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΙΕΤΗ Ζκδοςθ Ζννοια και λειτουργία Διχογνωμίεσ γφρω από τθν ζκδοςθ Δθμοςίευςθ ΑΛΛΟΙ ΣΡΟΠΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΝΟΜΩΝ Οι δθμοψθφιςματικοί νόμοι Οι πράξεισ νομοκετικοφ περιεχομζνου

3 5. ΣΕΛΙΚΑ ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΡΓΑΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΥΙΕ Α. άρκρο Βλ. βλζπε εδ. εδάφιο ΕΔΔΔ Επικεϊρθςθ Δθμοςίου και Διοικθτικοφ Δικαίου (περιοδικό) επ. επόμενεσ ςελίδεσ ΕτΚ Εφθμερίδα τθσ Κυβερνιςεωσ ΚτΒ Κανονιςμόσ τθσ Βουλισ ό.π. όπου παραπάνω ΟΤΑ Οργανιςμόσ Τοπικισ Αυτοδιοίκθςθσ ΡτΔ Ρρόεδροσ τθσ Δθμοκρατίασ ςελ. ςελίδα Σ Σφνταγμα - 4 -

5 1. ΕΙΑΓΨΓΗ Το κζμα τθσ επικείμενθσ εργαςίασ είναι θ παραγωγι των νόμων. Σφμφωνα με το ιςχφον ελλθνικό Σφνταγμα, ψθφιςκζν το 1975 και ανακεωρθκζν το 1986, το 2001 και το 2008, θ κφρια διαδικαςία παραγωγισ των νόμων περιλαμβάνει τρία ςτάδια: τθν ψιφιςθ των νόμων, που διεκπεραιϊνεται από το Κοινοβοφλιο, τθν ζκδοςι τουσ και τθ δθμοςίευςι τουσ, που τελοφνται uno actu από τον αρχθγό του κράτουσ, δθλαδι από τον Ρρόεδρο τθσ Δθμοκρατίασ. Σχετικά με τθν παραγωγι των νόμων, όμωσ, πρζπει να γίνει αναφορά και ςτουσ κεςμοφσ του νομοκετικοφ δθμοψθφίςματοσ και των πράξεων νομοκετικοφ περιεχομζνου. Σκοπόσ τθσ εργαςίασ είναι θ ςυνοπτικι αλλά ολοκλθρωμζνθ παρουςίαςθ όλων των ςταδίων παραγωγισ των νόμων, πάντα ςφμφωνα με το ιςχφον ελλθνικό Σφνταγμα. Κατ αρχάσ, λοιπόν, παρατίκενται κάποια ειςαγωγικά ςτοιχεία ςχετικά με τθ νομοκετικι εξουςία και το περιεχόμενό τθσ, κακϊσ και ςχετικά με το περιεχόμενο τθσ ζννοιασ του νόμου. Στθ ςυνζχεια, αναλφεται θ νομοκετικι λειτουργία τθσ Βουλισ: πρϊτον, θ απαιτοφμενθ ςυγκζντρωςι τθσ κατά τθ νομοκετικι διαδικαςία και, δεφτερον, θ ακριβισ διαδικαςία πρόταςθσ, επεξεργαςίασ, ςυηιτθςθσ και ψιφιςθσ των νόμων από τθ Βουλι. Ακολουκεί θ ανάλυςθ τθσ διαδικαςίασ τθσ ζκδοςθσ και οι ςχετικζσ με αυτιν διχοςταςίεσ, αλλά και θ διαδικαςία τθσ δθμοςίευςθσ, αμφότερεσ τελοφμενεσ από τον Ρρόεδρο τθσ Δθμοκρατίασ. Ζπειτα, γίνεται αναφορά ςτο νομοκετικό δθμοψιφιςμα και ςτισ πράξεισ νομοκετικοφ περιεχομζνου, που επίςθσ αποτελοφν τρόπουσ κζςπιςθσ νόμων ςφμφωνα με το ιςχφον ελλθνικό Σφνταγμα. Τζλοσ, εκτίκενται τα τελικά ςυμπεράςματα και θ περίλθψθ τθσ εργαςίασ, κακϊσ και θ αναλυτικι βιβλιογραφία. 1.1 Η νομοθετικό εξουςύα Βάςει τθσ διάκριςθσ των εξουςιϊν, όπωσ αυτι διατυπϊκθκε από τον Montesquieu, θ παραγωγι των νόμων εντάςςεται αςφαλϊσ ςτθ νομοκετικι εξουςία. Θ νομοκετικι εξουςία είναι θ εξουςία που «βουλεφεται περί τα κοινά» και ζτςι οδθγείται ςτθ κζςπιςθ του Δικαίου. Ρροθγείται των άλλων εξουςιϊν, αφοφ πρϊτα είναι αναγκαίο να παραχκοφν κανόνεσ δικαίου, τουσ οποίουσ ςτθ ςυνζχεια κα εφαρμόςουν θ εκτελεςτικι και θ δικαςτικι εξουςία. Επομζνωσ, παρά τθν κεωρθτικι ιςότθτα των εξουςιϊν, μποροφμε να μιλιςουμε για υπεροχι τθσ νομοκετικισ εξουςίασ. Ακόμα, θ νομοκετικι εξουςία ζχει δθμοκρατικι νομιμοποίθςθ και αντικατοπτρίηει τθ δθμιουργικι πλευρά τθσ κρατικισ δραςτθριότθτασ. 1 1 Δθμθτρόπουλοσ, Α., Σφςτθμα Συνταγματικοφ Δικαίου (Μζροσ Α: Γενικι Συνταγματικι Θεωρία, Μζροσ Β: Οργάνωςθ και Λειτουργία του Κράτουσ), Ακινα, Εκδόςεισ Σάκκουλασ, 2011, ςελ

6 Σφμφωνα με κάποιουσ μελετθτζσ, οι όροι «νομοκετικι εξουςία» και «νομοκετικό ςϊμα» δεν αποδίδουν με ακρίβεια όλο το εφροσ των αρμοδιοτιτων των οργάνων που είναι επιφορτιςμζνα με τθν παραγωγι των νόμων. Ο ζλεγχοσ τθσ κυβερνθτικισ δραςτθριότθτασ, ωσ δεφτερθ μείηων αρμοδιότθτα των οργάνων αυτϊν μετά το νομοκετικό ζργο, θ ψιφιςθ του προχπολογιςμοφ, θ άςκθςθ ποινικισ δίωξθσ κατά φορζων πολιτειακισ εξουςίασ κ.ά. ανικουν επίςθσ ςτισ αρμοδιότθτεσ τθσ νομοκετικισ εξουςίασ, χωρίσ ωςτόςο να αποτελοφν «γνιςιεσ» νομοκετικζσ διαδικαςίεσ. 2 Ππωσ ορίηει το άρκρο 26 1 του ιςχφοντοσ ελλθνικοφ Συντάγματοσ, θ νομοκετικι λειτουργία αςκείται από τθ Βουλι και τον Ρρόεδρο τθσ Δθμοκρατίασ. Λαμβανομζνου υπόψθ, όμωσ και του άρκρου 44 2 Σ, κα ιταν ορκό να κεωριςουμε ότι αςκείται και από το Λαό με το κεςμό του νομοκετικοφ δθμοψθφίςματοσ, κάτι που κα αναλυκεί περαιτζρω ςτθ ςυνζχεια τθσ εργαςίασ. 1.2 Ο νόμοσ Ππωσ αναφζρκθκε προθγουμζνωσ, κφρια αρμοδιότθτα τθσ νομοκετικισ εξουςίασ είναι θ κζςπιςθ των νόμων. Ο νόμοσ ορίηεται ωσ το ειδικά προςδιοριηόμενο και ςε ζνα ι περιςςότερα κζματα αναφερόμενο ςφνολο κανόνων δικαίου, το οποίο ζχει ψθφιςτεί από τθ Βουλι και ζχει εκδοκεί και δθμοςιευτεί ςφμφωνα με τθν από το Σφνταγμα προβλεπόμενθ διαδικαςία. Σφμφωνα με τθν οντολογικι άποψθ, οι νόμοι είναι ςφνολα κανόνων δικαίου, αφοφ ζνασ νόμοσ εμπεριζχει περιςςότερα άρκρα, το κακζνα από τα οποία εμπεριζχει περιςςότερουσ κανόνεσ δικαίου. Συνεπϊσ, ο νόμοσ δεν ταυτίηεται με τον κανόνα δικαίου. Με τον όρο «νόμοσ», αποδίδεται θ απόφαςθ του κυρίωσ νομοκετικοφ οργάνου, δθλαδι τθσ Βουλισ, θ οποία απόφαςθ εμπεριζχει κανόνεσ τυπικά κατϊτερουσ των ςυνταγματικϊν κανόνων και τυπικά ανϊτερουσ των κανονιςτικϊν πράξεων, βάςει τθσ ιεραρχίασ τθσ ζννομθσ τάξθσ. Αντικζτωσ, ςτθν κυριολεξία του όρου, δεν είναι νόμοσ κανόνασ δικαίου που ζχει παραχκεί από άλλο όργανο. Ζτςι, δεν κεωροφνται, επί παραδείγματι, νόμοι οι κανονιςτικζσ πράξεισ, διότι προζρχονται από τθ διοίκθςθ και όχι από το Κοινοβοφλιο, ζςτω κι αν εμπεριζχουν γενικι και αφθρθμζνθ ρφκμιςθ. Άρα, με τον όρο «νόμοσ» αποδίδονται κανόνεσ δικαίου που καταλαμβάνουν ςυγκεκριμζνθ κζςθ ςτθν ιεραρχία τθσ ζννομθσ τάξθσ, αφοφ ςχθματικά κα λζγαμε ότι βρίςκονται ςτο μεςαίο επίπεδο, «κάτω» από το Σφνταγμα και «πάνω» από τισ κανονιςτικζσ πράξεισ τθσ διοίκθςθσ, γεγονόσ που καταδεικνφει τθν πολιτικι υπεροχι του Κοινοβουλίου. Το περιεχόμενο των νόμων ποικίλλει, αφοφ μπορεί να ρυκμίηουν κζματα κοινωνικά, πολιτικά ι οικονομικά, διατθρϊντασ ωςτόςο μια ζκφραςθ γενικι και 2 Μαυριάσ, Κ., Συνταγματικό Δίκαιο, Ακινα, Εκδόςεισ Αντ. Ν. Σάκκουλασ, 2004, ςελ

7 αφθρθμζνθ, με ςκοπό τθν υπαγωγι όςο το δυνατόν περιςςότερων περιπτϊςεων ςτο ρυκμιςτικό τουσ πεδίο. 3 Οι νόμοι ςτθ ςθμερινι εποχι εξειδικεφουν κάποια διάταξθ του Συντάγματοσ. Το Σφνταγμα, ωσ lex generalis, αποτελεί μια «μικρι ζννομθ τάξθ», που εμπεριζχει τισ βαςικζσ ρυκμίςεισ και όχι αναγκαία τισ λεπτομζρειεσ. Οι βαςικζσ αυτζσ ρυκμίςεισ εξειδικεφονται ςτο κοινό δίκαιο, ςτουσ νόμουσ. 4 Από ιςτορικισ άποψθσ, θ ετυμολογικι προζλευςθ τθσ λζξθσ «νόμοσ» από το αρχαίο ριμα «νζμω» δθλϊνει κάτι που ζχει δοκεί ςτουσ ανκρϊπουσ από τουσ κεοφσ με τθν αξίωςθ να μθν μεταβάλλεται από τουσ πρϊτουσ. Το αρχικό περιεχόμενο τθσ λζξθσ εξζφραηε, μάλιςτα, τθν ζννοια τθσ χριςθσ, τθσ ςυνικειασ, και τελικά κάποιασ διάταξθσ που από τθ χριςθ και τθ ςυνικεια μετατράπθκε ςε νόμο. Βζβαια, ωσ προσ τθν αντίλθψθ περί κεϊκισ προζλευςθσ του νόμου πρζπει να ςθμειωκεί ότι ιδθ ο Αριςτοτζλθσ διετφπωςε τθ κζςθ ότι αυτόσ που εξουςιάηει τον νόμο είναι ςτθν πραγματικότθτα ο ίδιοσ ο λαόσ. 3 Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ

8 2. Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΚΗ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΑ ΣΗ ΒΟΤΛΗ Ππωσ αναφζρκθκε προθγουμζνωσ, θ νομοκετικι λειτουργία αςκείται κατά μείηονα λόγο από το κυρίωσ νομοκετικό όργανο, τθ Βουλι, αποτελϊντασ τθ μία από τισ δφο ςπουδαιότερεσ λειτουργίεσ τθσ (θ άλλθ είναι ο ζλεγχοσ του κυβερνθτικοφ ζργου) 5, αλλά και από τον Ρρόεδρο τθσ Δθμοκρατίασ (Α Σ). Σφμφωνα με το Άρκρο 77 1 του ιςχφοντοσ Συντάγματοσ, θ αυκεντικι ερμθνεία των νόμων ανικει ςτθ νομοκετικι λειτουργία, κακϊσ αυτι, ζχοντασ κεςπίςει τουσ νόμουσ, κεωρείται θ πλζον αρμόδια να τουσ ερμθνεφςει. Κατά τθν ψιφιςθ των νόμων, θ Βουλι ςυνιςτά μθ αυτοτελζσ νομοκετικό όργανο, αφοφ ςτθν άςκθςθ του νομοκετικοφ ζργου ςυμπράττει με τον Ρρόεδρο τθσ Δθμοκρατίασ. Πμωσ, θ Βουλι αναγνωρίηεται ωσ το κυρίωσ νομοκετικό όργανο. Αυτό ςυνάγεται από το γεγονόσ ότι, ςτθ ςχετικι διάταξθ (Α. 26 1), ο ςυντακτικόσ νομοκζτθσ αναφζρει πρϊτα τθ Βουλι ςυνεπϊσ, ο πρωταρχικόσ ρόλοσ τθσ ςτθν ψιφιςθ των νόμων προκφπτει ςαφϊσ από τισ ςυνταγματικζσ διατάξεισ. Μάλιςτα, θ ςυνταγματικι κζςθ τθσ Βουλισ ενιςχφκθκε με τθν κατάργθςθ τθσ κφρωςθσ ςτθ ςυνταγματικι ανακεϊρθςθ του Άλλωςτε, το γεγονόσ ότι θ Βουλι είναι το κυρίωσ νομοκετικό όργανο προκφπτει και από το ότι κατεξοχιν αρμοδιότθτά τθσ είναι θ νομοκετικι μαηί με τθν άςκθςθ του κοινοβουλευτικοφ ελζγχου και άλλεσ αρμοδιότθτεσ. Το Κοινοβοφλιο κεςπίηει νόμουσ κατϊτερουσ από το Σφνταγμα και ανϊτερουσ από τισ κανονιςτικζσ πράξεισ τθσ Διοίκθςθσ. Στισ νομοκετικζσ αρμοδιότθτεσ τθσ Βουλισ ανικουν θ ανακεϊρθςθ του Συντάγματοσ (Α. 110 Σ), θ ψιφιςθ τυπικϊν νόμων (Α και Σ), και θ ψιφιςθ κυρωτικϊν νόμων και διεκνϊν ςυνκθκϊν (Α και Α Σ). 6 Στθ νομοκετικι διαδικαςία αναφζρονται τα άρκρα του Συντάγματοσ. Από αυτά, τα άρκρα 70-72, με τα οποία κα αςχολθκοφμε πρϊτα, αναφζρονται ςτισ απαιτοφμενεσ αρικμθτικζσ ςυγκεντρϊςεισ τθσ Βουλισ όςον αφορά το νομοκετικό ζργο, ενϊ τα άρκρα 73-77, με τα οποία κα αςχολθκοφμε εν ςυνεχεία, είναι αυτά που αναφζρονται ςτθ διαδικαςία τθσ πρόταςθσ, επεξεργαςίασ, ςυηιτθςθσ και ψιφιςθσ των νόμων. 2.1 Απαιτούμενη ςυγκϋντρωςη τησ Βουλόσ κατϊ τη νομοθετικό διαδικαςύα (Ωρθρα 70-72) Καταρχιν, βάςει του άρκρου 70 1 Σ, το νομοκετικό ζργο αςκείται ςε Ολομζλεια. Ωςτόςο, θ ρφκμιςθ αυτι δεν αποτελεί τον κανόνα. Σφμφωνα με το Α. 70 2, ο 5 Μαυριάσ, Κ., ό.π., ςελ Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ

9 Κανονιςμόσ τθσ Βουλισ (Άρκρα 89 7, 90 6, 91 4 και 6) προβλζπει ότι το νομοκετικό ζργο μπορεί να αςκείται από τισ «Διαρκείσ Κοινοβουλευτικζσ Επιτροπζσ» 7, που ςυγκροτοφνται και λειτουργοφν κατά τθ διάρκεια τθσ ςυνόδου. Ρροβλζπεται, επίςθσ, θ ςυγκρότθςθ και θ λειτουργία «Τμιματοσ Διακοπισ Εργαςιϊν τθσ Βουλισ» 8, που αςκεί νομοκετικό ζργο, εκτόσ από νομοκετιματα που ανικουν ςε αρμοδιότθτεσ τθσ Ολομζλειασ, όπωσ ορίηει το άρκρο Το Τμιμα ςυγκροτείται και λειτουργεί ςφμφωνα με τουσ οριςμοφσ των άρκρων 68 3 και 70 του Συντάγματοσ. Συνεχίηοντασ, το άρκρο 72 1 είναι αυτό που κακορίηει το περιεχόμενο τθσ αποκλειςτικισ νομοκετικισ αρμοδιότθτασ τθσ Βουλισ, θ οποία αφορά: νομοςχζδια και προτάςεισ νόμων 9 για κζματα των άρκρων 3, 13, 27, 28 2 και 3, 29 2, 33 3, 48, 51, 54, 86 νομοςχζδια και προτάςεισ εκτελεςτικϊν του Συντάγματοσ νόμων για τθν άςκθςθ και προςταςία των ατομικϊν δικαιωμάτων νομοςχζδια και προτάςεισ νόμων για τθν αυκεντικι ερμθνεία των νόμων κακϊσ και για κάκε άλλο κζμα που, ςφμφωνα με ειδικι πρόβλεψθ του Συντάγματοσ, ανατίκεται ςτθν Ολομζλεια, ι για τθ ρφκμιςθ του οποίου απαιτείται ειδικι πλειοψθφία τζλοσ, ςτθν Ολομζλεια τθσ Βουλισ ανικει και θ ψιφιςθ του προχπολογιςμοφ και του απολογιςμοφ Κράτουσ τθσ Βουλισ. Θ παράγραφοσ 2 του άρκρου 72 ορίηει ότι θ ςυηιτθςθ και θ ψιφιςθ όλων των άλλων νομοςχεδίων και προτάςεων νόμων μπορεί να γίνεται, κατά τθ διάρκεια τθσ ςυνόδου, από τθν αρμόδια Κοινοβουλευτικι Επιτροπι και από το Τμιμα Διακοπϊν, κατά το διάςτθμα μεταξφ δφο τακτικϊν ςυνεδρίων. Ωςτόςο, θ ψιφιςθ νομοςχεδίου / πρόταςθσ νόμου από διαρκι κοινοβουλευτικι επιτροπι δεν αποτελεί τθν τελικι φάςθ τθσ νομοκετικισ διαδικαςίασ. Τον τελευταίο λόγο ζχει θ Ολομζλεια τθσ Βουλισ, ςτθν οποία ειςάγεται το νομοςχζδιο ι θ πρόταςθ νόμου που ςυηθτικθκε και ψθφίςκθκε ςε διαρκι κοινοβουλευτικι ε- πιτροπι, ςε μία όμωσ ςυνεδρίαςθ 10 ςυηθτείται και ψθφίηεται ενιαία επί τθσ αρχισ, επί των άρκρων και ςτο ςφνολο, όπωσ αναφζρεται ςτο άρκρο 72 4 του Συντάγματοσ. Ρρζπει να ςθμειωκεί πωσ το Τμιμα Διακοπϊν, βάςει των άρκρων 71 και 72 2 του Συντάγματοσ, είναι αρμόδιο για κζματα που δεν εμπίπτουν ςε αποκλειςτικι αρμοδιότθτα τθσ Ολομζλειασ. Το Τμιμα διζπεται, όμωσ, από τισ διατάξεισ που ιςχφουν για τθν Ολομζλεια, πλθν διαφορετικισ ρφκμιςθσ από τον Κανονιςμό τθσ Βουλισ. Σθμειϊνεται, ακόμα, ότι θ ςυμμετοχι των διαρκϊν κοινοβουλευτικϊν ε- πιτροπϊν ςτο νομοκετικό ζργο δεν περιορίηεται ςτθν ψιφιςθ νομοςχεδίων και προτάςεων νόμων. Συνιςτϊμενεσ ςτθν αρχι κάκε τακτικισ ςυνόδου, διευκολφνουν το νομοκετικό ζργο τθσ Βουλισ με τθν εξζταςθ και επεξεργαςία νομοςχεδίων και 7 Βλ. άρκρο 68 1 Συντάγματοσ. 8 Βλ. άρκρο 71 Σ. 9 Ππωσ κα αναφερκεί αναλυτικότερα και ςτθ ςυνζχεια τθσ εργαςίασ, τα «νομοςχζδια» κατατίκενται ςτθ Βουλι από τθν Κυβζρνθςθ, ενϊ οι «προτάςεισ νόμων» από τουσ βουλευτζσ. Βλ. και Δθμθτρόπουλο, Α., ό.π., ςελ Βλ. άρκρο ΚτΒ

10 προτάςεων νόμων που υποβάλλονται προσ ςυηιτθςιν και ψιφιςιν ςτθ Βουλι (Α. 68 1). 11 Λαμβάνοντασ υπ όψιν τουσ άνωκεν οριςμοφσ του Συντάγματοσ και του Κανονιςμοφ τθσ Βουλισ όςον αφορά τισ πλειοψθφίεσ που απαιτοφνται για τθ διεκπεραίωςθ του νομοκετικοφ ζργου, κάποιοι μελετθτζσ ζχουν υποςτθρίξει ότι λαμβάνουν χϊρα δφο παράλλθλεσ νομοκετικζσ διαδικαςίεσ, μία «μικρι» και μία «μεγάλθ». 12 Θ «μεγάλθ» περιλαμβάνει μόνο νομοκετιματα που δεν ειςάγονται για ςυηιτθςθ και ψιφιςθ ςτισ διαρκείσ κοινοβουλευτικζσ επιτροπζσ (Α Σ). Θ οικεία επιτροπι, εδϊ, περιορίηεται μόνο ςε μια πρϊτθ επεξεργαςία των νομοςχεδίων / προτάςεων νόμων και υποβάλλει ςχετικι ζκκεςθ (Α Σ και Α. 89 και 92 6 ΚτΒ). Ζπειτα, ακολουκεί θ ςυηιτθςθ και θ ψιφιςθ ςτθν Ολομζλεια. Ανάλογθ διαδικαςία ακολουκείται και ςτο Τμιμα διακοπισ εργαςιϊν τθσ Βουλισ (Α ΚτΒ). Αντίκετα, θ «μικρι» νομοκετικι διαδικαςία εφαρμόηεται ςε νομοκετιματα τα οποία ειςάγονται βάςει του άρκρου 70 2 Σ για ςυηιτθςθ και ψιφιςθ από τισ διαρκείσ κοινοβουλευτικζσ επιτροπζσ και, ςτθ ςυνζχεια, θ Ολομζλεια αφιερϊνει μόνο μία ςυνεδρίαςθ για τθν ψιφιςι τουσ (Α και Α. 108 ΚτΒ). 2.2 Διαδικαςύα ψόφιςησ νόμων από τη Βουλό (Ωρθρα 73-77) Το νομοκετικό ζργο τθσ Βουλισ διακρίνεται ςτθν ψιφιςθ νόμων και ςτο λοιπό νομοκετικό ζργο, το οποίο περιλαμβάνει άλλεσ νομοκετικζσ αρμοδιότθτεσ τθσ Βουλισ, εκτόσ τθσ ψιφιςθσ των νόμων. Θα μποροφςαμε να ποφμε ότι τα ςτάδια κζςπιςθσ των νόμων γενικότερα είναι τρία: πρϊτον, νομοκετικισ πρωτοβουλίασ, δεφτερον επεξεργαςίασ, ςυηιτθςθσ και ψιφιςθσ νόμων και, τρίτον, ζκδοςθσ και δθμοςίευςθσ uno actu από τον ΡτΔ. Στθ ςυνζχεια εκτίκεται αναλυτικά θ ακριβισ διαδικαςία που ακολουκείται. Βάςει του Συντάγματοσ και του Κανονιςμοφ τθσ Βουλισ, υπάρχουν τρία είδθ νομοκετικϊν διαδικαςιϊν, ανάλογα με το επείγον και τθν οικονομία του χρόνου: θ τακτικι, οι ςυνοπτικζσ και οι ειδικζσ διαδικαςίεσ. 11 Μαυριάσ, Κ., ό.π., ςελ Βενιηζλοσ, Ε., Μακιματα Συνταγματικοφ Δικαίου, Ακινα, Εκδόςεισ Αντ. Ν. Σάκκουλασ, Τθν άποψθ του Βενιηζλου υιοκετεί ο Χρυςόγονοσ (Χρυςόγονοσ, Κ., Συνταγματικό Δίκαιο, Ακινα, Εκδόςεισ Σάκκουλασ, 2003, ςελ )

11 2.2.1 Σακτικό διαδικαςύα Θ τακτικι νομοκετικι διαδικαςία ζχει γενικι εφαρμογι, κακϊσ εφαρμόηεται ςε κάκε νομοςχζδιο / πρόταςθ νόμου. Αςχολείται με διατάξεισ γενικοφ χαρακτιρα, εν αντικζςει με τισ ειδικοφ χαρακτιρα διατάξεισ των ςυνοπτικϊν και ειδικϊν διαδικαςιϊν. Ρεριλαμβάνει τρία μερικότερα ςτάδια: τθ νομοκετικι πρωτοβουλία ( ), τθν επεξεργαςία των νομοςχεδίων και των προτάςεων νόμου ( ) και τθ ςυηιτθςθ και τελικι ψιφιςθ των νόμων ( ) Νομοθετικό πρωτοβουλύα Νομοςχζδια και προτάςεισ νόμων: Θ νομοκετικι πρωτοβουλία ανικει ςφμφωνα με το άρκρο 73 1 Σ ςτθ Βουλι και τθν Κυβζρνθςθ. Ανάλογα με το φορζα τθσ νομοκετικισ πρωτοβουλίασ, χρθςιμοποιοφνται οι όροι «νομοςχζδιο» και «πρόταςθ νόμου»: προτάςεισ νόμων κατακζτουν ςτθ Βουλι οι βουλευτζσ, ενϊ νομοςχζδια κατακζτει θ Κυβζρνθςθ. Θ διάκριςθ μεταξφ των δφο εμπεριζχεται ρθτά ςτο άρκρο 75 1 Σ. Σε πρακτικό επίπεδο, βζβαια, οι προτάςεισ νόμων ςπάνια υποβάλλονται και γίνονται δεκτζσ από τθ Βουλι.13 Άςκθςθ νομοκετικισ πρωτοβουλίασ: Θ άςκθςθ τθσ νομοκετικισ πρωτοβουλίασ γίνεται μζςω τθσ υποβολισ νομοςχεδίων και προτάςεων νόμων και μζςω τθσ υποβολισ τροπολογιϊν. Τα νομοςχζδια και οι προτάςεισ νόμων κατατίκενται ςτθ Βουλι και καταχωροφνται ςε ειδικό βιβλίο ανά Υπουργεία, κατά τθ χρονολογικι ςειρά κατάκεςθσ (Α. 85 ΚτΒ). Κάκε νομοςχζδιο και πρόταςθ νόμου ςυνοδεφεται υποχρεωτικά από αιτιολογικι ζκκεςθ (Α εδ. α και 5 Σ). Θ αιτιολογικι ζκκεςθ αναφζρεται ςτον ςκοπό τθσ προτεινόμενθσ ρφκμιςθσ και πρζπει να περιλαμβάνει και το κείμενο των τροποποιοφμενων διατάξεων και τθ νζα διάταξθ, όπωσ αυτι τελικά διαμορφϊνεται. Δεν ειςάγεται για ςυηιτθςθ νομοςχζδιο / πρόταςθ νόμου που αποςκοπεί ςτθν τροποποίθςθ διάταξθσ νόμου, αν δεν ζχει καταχωριςτεί ςτθν αιτιολογικι ζκκεςθ ολόκλθρο το κείμενο τθσ διάταξθσ που τροποποιείται και ςτο κείμενο του νομοςχεδίου / τθσ πρόταςθσ νόμου θ νζα διάταξθ, όπωσ διαμορφϊκθκε μετά τθν τροποποίθςθ (Α Σ). Κάκε νομοςχζδιο / πρόταςθ νόμου που ςυνεπάγεται επιβάρυνςθ του προχπολογιςμοφ πρζπει, εφόςον μεν υποβάλλεται από Υπουργοφσ, να ςυνοδεφεται από ζκκεςθ του Γενικοφ Λογιςτθρίου του Κράτουσ εφόςον δε υποβάλλεται από βουλευτζσ, διαβιβάηεται πριν από κάκε ςυηιτθςθ ςτο Γενικό Λογιςτιριο του Κράτουσ, που υποχρεωτικά υποβάλλει ςτθ Βουλι ςχετικι ζκκεςθ εντόσ δεκαπζντε 13 Χρυςόγονοσ, Κ., Συνταγματικό Δίκαιο, Ακινα, Εκδόςεισ Σάκκουλασ, 2003, ςελ

12 θμερϊν. Αν θ προκεςμία περάςει άπρακτθ, θ πρόταςθ νόμου ειςάγεται για ςυηιτθςθ και χωρίσ ζκκεςθ (Α Σ), κάτι που ιςχφει και για τισ τροπολογίεσ, ςε περίπτωςθ που το ηθτιςουν οι αρμόδιοι Υπουργοί (Α Σ). Ακόμα, κάκε νομοςχζδιο που ςυνεπάγεται δαπάνθ ι ελάττωςθ εςόδων οφείλει να ςυνοδεφεται από ειδικι ζκκεςθ για τον τρόπο που αυτά κα καλυφκοφν, υπογεγραμμζνθ από τον αρμόδιο Υπουργό και τον Υπουργό Οικονομικϊν, αλλιϊσ δεν ειςάγεται για ςυηιτθςθ (Α Σ). Τα νομοςχζδια με τθν αιτιολογικι ζκκεςθ και με τθν ειδικι ζκκεςθ, αν αυτι είναι απαραίτθτθ, υπογράφονται από τουσ αρμόδιουσ Υπουργοφσ και οι προτάςεισ νόμων από τουσ βουλευτζσ που ζχουν τθν πρωτοβουλία (Α ΚτΒ). Τα κατατικζμενα νομοςχζδια και οι κατατικζμενεσ προτάςεισ νόμων ανακοινϊνονται ςτθ Βουλι κατά τθν πρϊτθ μετά τθν κατάκεςι τουσ ςυνεδρίαςθ, ενϊ τυπϊνονται και διανζμονται ςτουσ βουλευτζσ με τα ζγγραφα που τα ςυνοδεφουν. Στθν αρχι κάκε εβδομάδασ ι δεκαπενκθμζρου, διανζμεται ςτουσ βουλευτζσ κατάλογοσ των ςχεδίων και προτάςεων νόμων και πλθροφορίεσ για το ςθμείο όπου βρίςκονται (Α και 4 ΚτΒ). Θ κατάκεςθ νομοςχεδίου ι πρόταςθσ νόμου ιςχφει για όλθ τθ βουλευτικι περίοδο, αν ςτο μεταξφ δεν αποςυρκεί. Σθμειϊνεται ότι νομοςχζδια ι προτάςεισ νόμων που εμπεριζχουν άςχετεσ με το κφριο αντικείμενό τουσ διατάξεισ δεν ειςάγονται για ςυηιτθςθ. Επίςθσ, καμία προςκικθ ι τροπολογία δεν ειςάγεται για ςυηιτθςθ, αν δεν ςχετίηεται με το κφριο αντικείμενο του νομοςχεδίου ι τθσ πρόταςθσ νόμου. Σε περίπτωςθ αμφιβολίασ, αποφαίνεται θ Βουλι (Α Σ και Α ΚτΒ). Θ ςυχνι παρεμβολι άςχετων διατάξεων ςε νομοςχζδιο ι πρόταςθ νόμου με διαφορετικό κφριο αντικείμενο αποτελεί καίριο πρόβλθμα. 14 Ενίοτε παρατθρείται ότι το νομοςχζδιο δεν ζχει καν κφριο αντικείμενο, αλλά ςυνιςτά άκροιςμα ετερόκλθτων ρυκμίςεων, με μόνο κοινό χαρακτθριςτικό ότι εμπίπτουν ςτθ ςφαίρα αρμοδιοτιτων του ςυγκεκριμζνου Υπουργείου. Πλα αυτά, ςε ςυνδυαςμό με τθν πολυνομία, κακιςτοφν ανζφικτθ τθν ζγκαιρθ γνϊςθ των νομοκετθμάτων από τουσ πολίτεσ και τουσ νομικοφσ. Θ παράγραφοσ 5 του άρκρου 74 Σ επιχειρεί βζβαια να προλάβει το πρόβλθμα με τθ κζςθ μιασ ςειράσ απαγορεφςεων το εδάφιο ςτ, ωςτόςο, ερμθνεφεται κατά πάγιο τρόπο από τα δικαςτιρια ότι κακιερϊνει αποκλειςτικι αρμοδιότθτα του νομοκετικοφ ςϊματοσ ςτο ηιτθμα και ότι δεν αφινει περικϊριο δικαςτικοφ ελζγχου τθσ παρεμβολισ άςχετων διατάξεων ςε νόμο. Ζτςι, θ ανοχι τθσ Βουλισ ςε τζτοιεσ περιπτϊςεισ οδθγεί ςτθ διαρκι αναπαραγωγι αντίςτοιχων πρακτικϊν. 15 Ακόμα, πρζπει να διευκρινιςτεί ότι θ νομοκετικι πρωτοβουλία αςκείται από τουσ Υπουργοφσ και τουσ βουλευτζσ όχι μόνον με τθν κατάκεςθ ολόκλθρων νομοςχεδίων / προτάςεων νόμων, αλλά και αποςπαςματικά με τθν υποβολι τροπολογιϊν ςε νομοςχζδια ι προτάςεισ νόμων που ζχουν ιδθ κατατεκεί ςτθ 14 Ραπαντωνίου, Ν., Θ αντιςυνταγματικι παρεμβολι άςχετων διατάξεων ςε νόμο, ΝοΒ 1990, ςελ. 214 επ. 15 Χρυςόγονοσ, Κ., ό.π., ςελ

13 Βουλι. Σφμφωνα με το άρκρο 88 1 ΚτΒ, οι τροπολογίεσ περιζχουν τροποποιιςεισ ι προςκικεσ άρκρων ι διατάξεων, ενϊ ςυνοδεφονται από ςφντομθ αιτιολογικι ζκκεςθ (Α ΚτΒ) και από ζκκεςθ του Γενικοφ Λογιςτθρίου του Κράτουσ, εφόςον επιβαρφνουν τον προχπολογιςμό και το ηθτιςουν οι αρμόδιοι Υπουργοί. Το Γενικό Λογιςτιριο υποχρεοφται να υποβάλει τθν ζκκεςθ εντόσ τριϊν θμερϊν, ενϊ, αν θ προκεςμία αυτι περάςει άπρακτθ, θ ςυηιτθςθ προχωρεί χωρίσ τθν ζκκεςθ (Α.75 2 Σ). Τροπολογίεσ που υποβάλλονται από βουλευτζσ και αναφζρονται ςε νομοςχζδια και προτάςεισ νόμων, για τα οποία αρμόδια είναι θ Ολομζλεια ι τμιματα τθσ Βουλισ, δεν ειςάγονται για ςυηιτθςθ, αν δεν υποβλθκοφν ζωσ τθν παραμονι τθσ θμζρασ που κα αρχίςει θ ςυηιτθςθ, εκτόσ αν υπάρχει ςυγκατάκεςθ τθσ Κυβζρνθςθσ για τθ ςυηιτθςι τουσ (Α Σ). Ο χρονικόσ αυτόσ περιοριςμόσ των βουλευτικϊν τροπολογιϊν κεςπίςτθκε με ςκοπό να μθν πιζηονται οι βουλευτζσ να υπογράφουν τροπολογίεσ εςπευςμζνα. Οι βουλευτζσ ζχουν τθ δυνατότθτα να κατακζτουν τροπολογίεσ από τθν θμζρα που ανακοινϊνεται θ κατάκεςθ του νομοςχεδίου / τθσ πρόταςθσ νόμου. Αν κατατεκοφν ωσ τθν ολοκλιρωςθ τθσ επεξεργαςίασ και τθσ εξζταςισ τουσ από τθν αρμόδια επιτροπι διαβιβάηονται υποχρεωτικά ςε αυτιν (Α ΚτΒ). Ραρόλο που μζχρι τθ ςυνταγματικι ανακεϊρθςθ του 2001 επιτρεπόταν θ υποβολι τροπολογιϊν και κατά τθ διάρκεια τθσ ςυηιτθςθσ του νομοςχεδίου / τθσ πρόταςθσ νόμου, θ παράγραφοσ 5 του άρκρου 74 Σ τροποποιικθκε, προκειμζνου να αποφεφγονται αιφνιδιαςμοί από μζρουσ τθσ Κυβζρνθςθσ και κατάχρθςθ τθσ ςχετικισ ευχζρειασ που παρείχε ο ΚτΒ ςτουσ Υπουργοφσ, αλλά και να μεςολαβεί ικανόσ χρόνοσ μεταξφ τθσ κατάκεςθσ τροπολογιϊν και προςκθκϊν και τθσ ςυηιτθςισ τουσ. 16 Ζτςι, τροπολογίεσ Υπουργϊν ςυηθτοφνται μόνον εάν ζχουν υποβλθκεί τρεισ τουλάχιςτον θμζρεσ πριν από τθν ζναρξθ τθσ ςυηιτθςθσ ςτθν Ολομζλεια, ςτο κατά το άρκρο 71 Τμιμα Διακοπισ Εργαςιϊν τθσ Βουλισ ι ςτθν αρμόδια Διαρκι Κοινοβουλευτικι Επιτροπι, όπωσ ορίηεται από τον ΚτΒ. Οι τροπολογίεσ υπογράφονται από τουσ βουλευτζσ ι από τουσ Υπουργοφσ που ζχουν τθν πρωτοβουλία, κατατίκενται ςτθ Βουλι και καταχωρίηονται ςε ιδιαίτερο βιβλίο. Με τθν κατάκεςθ, θ αρμόδια υπθρεςία ςυντάςςει πράξθ με τθν οποία ςθμειϊνεται ο αρικμόσ, θ θμερομθνία και θ ϊρα κατάκεςθσ. 17 Ρεριοριςμοί τθσ νομοκετικισ πρωτοβουλίασ: Στο ελλθνικό Σφνταγμα κακιερϊνονται δφο ρθτοί περιοριςμοί τθσ νομοκετικισ πρωτοβουλίασ τθσ Βουλισ, ζνασ που αφορά τα ςυνταξιοδοτικά και ζνασ που αφορά τα μιςκολογικά δαπανθρά νομοςχζδια, ενϊ από τισ ςυνταγματικζσ διατάξεισ κα μποροφςαμε να ςυναγάγουμε άλλον ζναν, που αφορά τα φορολογικά νομοςχζδια. Συνταξιοδοτικά νομοςχζδια: Νομοςχζδια που ζχουν ωσ αντικείμενο τθν απονομι ςφνταξθσ μπορεί να υποβάλει μόνον ο Υπουργόσ Οικονομικϊν, μετά από 16 Μαυριάσ, Κ., ό.π., ςελ. 680 επ. 17 Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ

14 γνωμοδότθςθ του Ελεγκτικοφ Συνεδρίου, αν πρόκειται δε για ςυντάξεισ που επιβαρφνουν τον προχπολογιςμό οργανιςμϊν τοπικισ αυτοδιοίκθςθσ ι άλλων νομικϊν προςϊπων δθμοςίου Δικαίου, υποβάλλονται από τον αρμόδιο Υπουργό και τον Υπουργό Οικονομικϊν. Τα νομοςχζδια αυτά πρζπει, κατά το Σφνταγμα, να είναι ειδικά, με τθν ζννοια ότι δεν επιτρζπεται, με ποινικι ακυρότθτα, να αναγράφονται διατάξεισ για ςυντάξεισ ςε νόμουσ που ζχουν άλλα αντικείμενα (Α Σ). Σφμφωνα με τα παραπάνω, δεν επιτρζπεται θ νομοκετικι πρωτοβουλία τθσ Βουλισ για ςυνταξιοδοτικά κζματα, απαγορεφονται δθλαδι οι ςυνταξιοδοτικζσ προτάςεισ νόμων. Μιςκολογικά δαπανθρά νομοςχζδια: Ο περιοριςμόσ αυτόσ αναφζρεται ςε μιςκολογικζσ κυρίωσ προτάςεισ, που όμωσ επιβαρφνουν τον προχπολογιςμό και είναι υπό τθν ζννοια αυτι «δαπανθρζσ», ιτοι επιβαρυντικζσ. Γενικά, πρόταςθ νόμου που επιβαρφνει τον προχπολογιςμό δεν απαγορεφεται, απαγορεφεται όμωσ πρόταςθ υπζρ κάποιου προςϊπου (: επωφελισ ατομικόσ νόμοσ, που αφορά π.χ. μιςκό κ.λπ. 18 ), εάν κρίνεται επιβαρυντικι για το Δθμόςιο, τουσ ΟΤΑ ι άλλα νομικά πρόςωπα δθμοςίου Δικαίου (Α Σ). Ραρά ταφτα, είναι παραδεκτι πρόταςθ που υποβάλλει αρχθγόσ κόμματοσ ι εκπρόςωποσ ομάδασ κατά τουσ οριςμοφσ τθσ παραγράφου 3 του άρκρου 74, όταν πρόκειται για νομοςχζδια που αφοροφν τθν οργάνωςθ των δθμοςίων υπθρεςιϊν και των οργανιςμϊν δθμοςίου ενδιαφζροντοσ, τθν υπθρεςιακι γενικά κατάςταςθ των δθμοςίων υπαλλιλων, των ςτρατιωτικϊν και των οργάνων των ςωμάτων αςφαλείασ, των υπαλλιλων ΟΤΑ ι άλλων νομικϊν προςϊπων δθμοςίου Δικαίου, κακϊσ και δθμοςίων γενικά επιχειριςεων (Α Σ). Φορολογικά νομοςχζδια: Νομοςχζδια που ζχουν ωσ αντικείμενο τθν επιβολι τοπικϊν ι ειδικϊν ι βαρϊν οποιαςδιποτε φφςεωσ υπζρ οργανιςμϊν ι νομικϊν προςϊπων δθμοςίου ι ιδιωτικοφ Δικαίου πρζπει να προςυπογράφονται και από τουσ Υπουργοφσ Εκνικισ Οικονομίασ και Οικονομικϊν (Α Σ) Επεξεργαςύα Μετά τθν κατάκεςθ του νομοςχεδίου / τθσ πρόταςθσ νόμου ςτθ Βουλι, ακολουκεί το δεφτερο ςτάδιο, που είναι αυτό τθσ επεξεργαςίασ του νομοςχεδίου ι τθσ πρόταςθσ νόμου. Σφμφωνα με τον κανόνα που κζτει το άρκρο 74 2 εδ. α του Συντάγματοσ, «τα νομοςχζδια και οι προτάςεισ νόμων που κατατίκενται ςτθ Βουλι παραπζμπονται ςτθν οικεία κοινοβουλευτικι επιτροπι». Θ περαιτζρω επεξεργαςία ρυκμίηεται λεπτομερϊσ από τισ διατάξεισ των άρκρων ΚτΒ. Μετά το πζρασ τθσ επεξεργαςίασ, θ διαρκισ κοινοβουλευτικι επιτροπι ςυντάςςει ζκκεςθ τθν οποία και υποβάλλει ςτθ Βουλι, ςτθν οποία εμπεριζχονται μεταξφ άλλων θ πρόταςθ 18 Χρυςόγονοσ, Κ., ό.π., ςελ Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ Επίςθσ Μαυριάσ, Κ., ό.π., ςελ

15 αποδοχισ ι απόρριψθσ του νομοςχεδίου / τθσ πρόταςθσ νόμου και οι ενδεχόμενεσ τροποποιιςεισ. Θ ζκκεςθ τυπϊνεται και εν ςυνεχεία διανζμεται ςτουσ βουλευτζσ. Επίςθσ, όπωσ ορίηεται ςτο άρκρο 74 1 εδ. β και 5 Σ, κάκε νομοςχζδιο / πρόταςθ νόμου μπορεί, πριν ειςαχκεί ςτθ Βουλι, ςτθ Ολομζλεια ι ςε τμιματα τθσ Βουλισ, να παραπεμφκεί ςτθν Επιςτθμονικι Υπθρεςία τθσ παραγράφου 5 του άρκρου 65, όπωσ ορίηει ο ΚτΒ. Θ δυνθτικι αυτι προπαραπομπι αποςκοπεί ςτθ «νομοτεχνικι επεξεργαςία» του ζργου τθσ Βουλισ Συζότηςη και ψόφιςη Επόμενο ςτάδιο, μετά τθν επεξεργαςία ςτθν αρμόδια κοινοβουλευτικι ε- πιτροπι, είναι θ ςυηιτθςθ και τελικά θ ψιφιςθ των προτακζντων νομοςχεδίων ι προτάςεων νόμων. Συγκεκριμζνα, αφοφ υποβλθκεί θ ζκκεςθ ι περάςει άπρακτθ θ προκακοριςμζνθ προκεςμία, τα νομοςχζδια ι οι προτάςεισ ειςάγονται μετά τθν παρζλευςθ τριϊν θμερϊν από τότε ςτθ Βουλι για ςυηιτθςθ, εκτόσ αν ο αρμόδιοσ Υπουργόσ τα ζχει χαρακτθρίςει ωσ επείγοντα (Α εδ. β Σ). Γίνεται δε εγγραφι τουσ ςτθν θμεριςια διάταξθ (Α ΚτΒ), εφόςον ζχουν τθρθκεί οι απαιτοφμενεσ προχποκζςεισ. Θ ζναρξθ τθσ ςυηιτθςθσ γίνεται με προφορικι ειςιγθςθ του αρμόδιου Υ- πουργοφ και των λοιπϊν ειςθγθτϊν τθσ επιτροπισ (Α εδ. γ Σ). Με τθν εφαρμογι των διατάξεων του Συντάγματοσ, που αναλφκθκαν παραπάνω, και κυριότατα με βάςθ το άρκρο 76 1 Σ, προκφπτει ότι κάκε νομοςχζδιο και κάκε πρόταςθ νόμου, που ειςάγεται ςτθ Ολομζλεια ι ςτα τμιματα, «ςυηθτείται και ψθφίηεται μία μόνο φορά καταρχιν, κατ άρκρο και ςτο ςφνολο, με τθν εξαίρεςθ των περιπτϊςεων που προβλζπονται ςτθν παράγραφο 4 του άρκρου 72 Σ», ςτθν ίδια ι ςε περιςςότερεσ ςυνεδριάςεισ (: ςυνικθσ διαδικαςία). Ππωσ ορίηεται ςτο άρκρο 76 3 του Συντάγματοσ, αν κατά τθ ςυηιτθςθ ζγιναν δεκτζσ προςκικεσ ι τροπολογίεσ, θ ψιφιςθ ςτο ςφνολο αναβάλλεται για ζνα εικοςιτετράωρο από τθ διανομι του τροποποιθμζνου νομοςχεδίου ι τθσ πρόταςθσ νόμου, με τθν εξαίρεςθ των περιπτϊςεων που προβλζπονται ςτο άρκρο 72 4 Σ. Πςον αφορά τισ εκκρεμείσ προτάςεισ νόμων, μία φορά το μινα, ςε θμζρα που κα προςδιοριςτεί από τον ΚτΒ, αυτζσ εγγράφονται ςτθν θμεριςια διάταξθ κατά ςειρά προτεραιότθτασ και ςυηθτοφνται (Α Σ). 21 Εξαιρζςεισ: Νομοςχζδιο ι πρόταςθ νόμου που ςυηθτικθκε και ψθφίςκθκε ςε διαρκι κοινοβουλευτικι επιτροπι, ειςάγεται, εν ςυνεχεία, ςτθν Ολομζλεια τθσ Βουλισ, όπου ςυηθτείται και ψθφίηεται ςε μία μόνον ςυνεδρίαςθ, ενιαία επί τθσ αρχισ, επί των άρκρων και ςτο ςφνολο. Κατά τθ ςυηιτθςθ ςτθν Ολομζλεια, και αν ακόμα ζχουν γίνει δεκτζσ προςκικεσ ι τροπολογίεσ ςτθ ςυηιτθςθ τθσ διαρκοφσ 20 Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ Επίςθσ βλ. Μαυριά, Κ., ςελ Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ

16 κοινοβουλευτικισ επιτροπισ, θ ψιφιςθ ςτο ςφνολο του νομοςχεδίου ι τθσ πρόταςθσ νόμου, κατ εξαίρεςθ του κανόνα (άρκρο 76 3), δεν αναβάλλεται για ζνα εικοςιτετράωρο από τθ διανομι του τροποποιθμζνου νομοςχεδίου ι τθσ πρόταςθσ νόμου (Α. 72 4). 22 Επίςθσ, οι Συνοπτικζσ και Ειδικζσ νομοκετικζσ διαδικαςίεσ, που κα αναλυκοφν ςτθ ςυνζχεια, αποτελοφν εξαιρζςεισ ςτον κανόνα που κζτει το άρκρο 76 ςχετικά με τθ ςυηιτθςθ και τθν ψιφιςθ των νομοςχεδίων / προτάςεων νόμων υνοπτικϋσ διαδικαςύεσ Στο Σφνταγμα και τον Κανονιςμό τθσ Βουλισ προβλζπονται τρεισ ςυνοπτικζσ νομοκετικζσ διαδικαςίεσ: Διαδικαςία χωρίσ ι με περιοριςμζνθ ςυηιτθςθ ( ), Διαδικαςία κατεπείγοντοσ ( ), Διαδικαςία επείγοντοσ ( ) Διαδικαςύα χωρύσ ό με περιοριςμϋνη ςυζότηςη Ρρϊτθ μορφι ςυνοπτικισ διαδικαςίασ είναι εκείνθ τθσ ψιφιςθσ νομοςχεδίων και προτάςεων νόμων χωρίσ ι με περιοριςμζνθ ςυηιτθςθ, ςτθν αρχι τθσ ςυνεδρίαςθσ και πριν από τθν ζναρξθ τθσ ςυηιτθςθσ των κεμάτων τθσ θμεριςιασ διάταξθσ. Νομοςχζδια και προτάςεισ νόμων μποροφν να ψθφίηονται χωρίσ ςυηιτθςθ, μετά από ομόφωνθ πρόταςθ τθσ Διάςκεψθσ των Ρροζδρων, όπωσ κατατζκθκαν ι διαμορφϊκθκαν από τθν αρμόδια κοινοβουλευτικι επιτροπι ι, εφόςον διατυπωκοφν αντιρριςεισ, μετά από περιοριςμζνθ ςυηιτθςθ, με απόφαςθ τθσ Βουλισ. Τζλοσ, νομοςχζδια και προτάςεισ νόμων που κατά το ςτάδιο τθσ επεξεργαςίασ τουσ ζγιναν δεκτά ομοφϊνωσ ι με πλειοψθφία τεςςάρων πζμπτων από των μελϊν τθσ αρμόδιασ διαρκοφσ κοινοβουλευτικισ επιτροπισ, ψθφίηονται από τθ Βουλι χωρίσ ςυηιτθςθ (Α. 108 ΚτΒ) Διαδικαςύα κατεπεύγοντοσ Βάςει άρκρου 76 4 Σ, νομοςχζδια και προτάςεισ νόμων που λαμβάνουν από τθν Κυβζρνθςθ τον χαρακτθριςμό του κατεπείγοντοσ, ειςάγονται ςτθ Ολομζλεια ι το Τμιμα διακοπισ εργαςιϊν τθσ Βουλισ προσ ψιφιςθ, μετά από περιοριςμζνθ ςυηιτθςθ ςε μια ςυνεδρίαςθ, όπωσ ορίηει ο ΚτΒ Διαδικαςύα επεύγοντοσ 22 Βλ. Μαυριά, Κ., ό.π., ςελ

17 Θ Κυβζρνθςθ μπορεί να ηθτιςει να ςυηθτθκοφν νομοςχζδια και προτάςεισ νόμων που ζχουν επείγοντα χαρακτιρα ςε οριςμζνο αρικμό ςυνεδριάςεων που, κατά τον ΚτΒ, δεν μποροφν να υπερβαίνουν τισ τρεισ, κατ εξαίρεςιν δε τισ πζντε, μετά από πρόταςθ νόμου του ενόσ δεκάτου του όλου αρικμοφ των βουλευτϊν και απόφαςθ τθσ Βουλισ για παράταςθ τθσ ςυηιτθςθσ για δφο ακόμθ ςυνεδριάςεισ (Α. 110 ΚτΒ) Ειδικϋσ διαδικαςύεσ Οι ειδικζσ νομοκετικζσ διαδικαςίεσ περιλαμβάνουν τθν Επιψιφιςθ κωδίκων ( ), τθν Κφρωςθ διεκνϊν ςυνκθκϊν ( ), τθν Κφρωςθ πράξεων νομοκετικοφ περιεχομζνου ( ), τθν Ψιφιςθ αναπεμφκζντων νομοςχεδίων ( ) και τθν Ψιφιςθ του προχπολογιςμοφ, του απολογιςμοφ και του γενικοφ ιςολογιςμοφ του Κράτουσ ( ) Επιψόφιςη κωδύκων Για τθν οικονομία χρόνου και τθν καλφτερθ οργάνωςθ του νομοκετικοφ ζργου, προβλζπεται θ επιψιφιςθ κωδίκων (Α Σ., Α. 111 ΚτΒ). Θ επιψιφιςθ δικαςτικϊν ι διοικθτικϊν κωδίκων, που ςυντάχκθκαν από ειδικζσ επιτροπζσ, οι οποίεσ ζχουν ςυςτακεί με ειδικοφσ νόμουσ, μπορεί να γίνει από τθν Ολομζλεια τθσ Βουλισ με ιδιαίτερο νόμο, που τουσ κυρϊνει ςτο ςφνολό τουσ. Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να γίνει κωδικοποίθςθ των διατάξεων που υπάρχουν με απλι ταξινόμθςι τουσ ι επαναφορά ςτο ςφνολό τουσ κατθργθμζνων νόμων, εκτόσ από φορολογικοφσ Κύρωςη διεθνών ςυνθηκών Θ κφρωςθ των διεκνϊν ςυνκθκϊν προβλζπεται ςτο άρκρο 36 Σ και εξειδικεφεται με το άρκρο 112 ΚτΒ. Θ κφρωςθ των διεκνϊν ςυνκθκϊν γίνεται μόνο με νόμο και δεν μπορεί να είναι αντικείμενο νομοκετικισ εξουςιοδότθςθσ. Θ κφρωςθ διεκνϊν ςυνκθκϊν ψθφίηεται χωρίσ ι με περιοριςμζνθ ςυηιτθςθ κατά τθ διαδικαςία του άρκρου 108 ΚτΒ Κύρωςη πρϊξεων νομοθετικού περιεχομϋνου 23 Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ Επίςθσ Μαυριάσ, Κ., ό.π., ςελ

18 Με ειδικι διαδικαςία, που προβλζπεται ςτο άρκρο 113 ΚτΒ, ρυκμίηεται και θ κφρωςθ από τθν Ολομζλεια τθσ Βουλισ των πράξεων νομοκετικοφ περιεχομζνου που προβλζπονται ςτα άρκρα 44 1 και 48 5 Σ. Οι πράξεισ νομοκετικοφ περιεχομζνου κα αναλυκοφν περαιτζρω ςτθ ςυνζχεια Ψόφιςη αναπεμφθϋντων νομοςχεδύων Τθν ειδικι διαδικαςία ψιφιςθσ αναπεμφκζντων νομοςχεδίων και προτάςεων νόμων ορίηει το άρκρο 44 2 Σ, κατά το οποίο πρόταςθ νόμου ι νομοςχζδιο που ζχει αναπεμφκεί από τον ΡτΔ ςτθ Βουλι ειςάγεται ςτθν Ολομζλειά τθσ και, αν επιψθφιςτεί και πάλι με τθν απόλυτθ πλειοψθφία του όλου αρικμοφ των βουλευτϊν κατά τθ διαδικαςία του άρκρου 76 2, ο ΡτΔ υποχρεοφται να το εκδϊςει και να το δθμοςιεφςει μζςα ςε δζκα θμζρεσ από τθν επιψιφιςι του. Θ ανακεωρθμζνθ το 2001 διάταξθ τθσ παραγράφου 2 του άρκρου 76 Σ διαφοροποιεί τθ διαδικαςία ςυηιτθςθσ και ψιφιςθσ μόνο για τισ περιπτϊςεισ αναπομπισ. Συγκεκριμζνα, ψθφιςμζνο νομοςχζδιο / πρόταςθ νόμου που αναπζμπεται κατά το άρκρο 42 Σ ςυηθτείται και ψθφίηεται από τθν Ολομζλεια τθσ Βουλισ δφο φορζσ και ςε δφο διαφορετικζσ ςυνεδριάςεισ που απζχουν μεταξφ τουσ δφο τουλάχιςτον θμζρεσ, ςτθν πρϊτθ καταρχιν και κατ άρκρο και ςτθ δεφτερθ κατ άρκρο και ςτο ςφνολο Ψόφιςη προϋπολογιςμού, απολογιςμού και γενικού ιςολογιςμού του κρϊτουσ Για τθ ςυηιτθςθ και τθν ψιφιςθ του προχπολογιςμοφ, του απολογιςμοφ και του γενικοφ ιςολογιςμοφ προβλζπεται επίςθσ ειδικι διαδικαςία ςφμφωνα με τισ διατάξεισ του άρκρου 79 Σ, οι οποίεσ εξειδικεφονται με τα άρκρα ΚτΒ Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ

19 3. ΤΜΠΡΑΞΗ ΣΟΤ ΠΡΟΕΔΡΟΤ ΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΣΙΑ ΣΗΝ ΠΑΡΑΓΨΓΗ ΣΨΝ ΝΟΜΨΝ: ΕΚΔΟΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΙΕΤΗ Απαραίτθτεσ διαδικαςίεσ για τθν παραγωγι των νόμων, αν και τυπικζσ, είναι, εκτόσ τθσ ψιφιςισ τουσ από το Κοινοβοφλιο, θ ζκδοςθ και θ δθμοςίευςι τουσ από τον ΡτΔ (Α Σ). 3.1 Ϊκδοςη Ϊννοια και λειτουργύα Ζκδοςθ (γερμανικά: Ausfertigung, γαλλικά: Promulgation) είναι θ πράξθ του Ρροζδρου τθσ Δθμοκρατίασ, με τθν οποία ςε προκεςμία τριάντα θμερϊν από τθν ψιφιςθ του νόμου πιςτοποιείται αφενόσ θ τιρθςθ τθσ προβλεπόμενθσ από το Σφνταγμα διαδικαςίασ και αφετζρου θ γνθςιότθτά του, θ ταυτότθτα δθλαδι του ψθφιςκζντοσ και του υπό ζκδοςθ κειμζνου. 25 Θ ζκδοςθ προβλζπεται ςτο άρκρο 42 1 εδ. α του Συντάγματοσ. Από τθ ςτιγμι τθσ ζκδοςθσ αποκτά ιςχφ και εκτελεςτότθτα ο νόμοσ. Θ ζκδοςθ εκδθλϊνεται με τθν υπογραφι από τον αρχθγό του κράτουσ του κειμζνου που ψθφίςτθκε από το Κοινοβοφλιο. Τόςο κατά το ελλθνικό, όςο και κατά το γερμανικό Σφνταγμα, θ ζκδοςθ ανικει ςτισ πράξεισ του αρχθγοφ του Κράτουσ που απαιτοφν προςυπογραφι (Α Σ). 26 Μζςα από τον οριςμό ςυνάγεται ότι οι λειτουργίεσ που επιτελεί θ διαδικαςία τθσ ζκδοςθσ είναι τρεισ. Ρρϊτον, με τθν ζκδοςθ πιςτοποιείται καταρχιν από τον ΡτΔ ότι ο ςυγκεκριμζνοσ νόμοσ ψθφίςτθκε από τθ Βουλι. Δεφτερον, ότι κατά τθν ψιφιςθ από τθ Βουλι τθρικθκε θ προβλεπόμενθ από το Σφνταγμα διαδικαςία (ζλεγχοσ τυπικισ ςυνταγματικισ νομιμότθτασ) και, τρίτον, πιςτοποιείται από τον ΡτΔ θ ταυτότθτα του ψθφιςκζντοσ και εκδιδομζνου νόμου, ότι δθλαδι αυτόσ είναι πανομοιότυποσ λεκτικά με αυτόν που ψθφίςκθκε από το Κοινοβοφλιο Διχογνωμύεσ γύρω από την ϋκδοςη Θεωρθτικι διχοςταςία υφίςταται όςον αφορά τα όρια τθσ διαδικαςίασ τθσ ζκδοςθσ. Οι περιςςότεροι αναλυτζσ κεωροφν ότι αυτι πρζπει να περιορίηεται ςτον ζλεγχο τθσ γνθςιότθτασ του νόμου, που ψιφιςε θ Βουλι, και τθσ τιρθςθσ τθσ προβλεπόμενθσ από το Σφνταγμα διαδικαςίασ. Κάποιοι, εντοφτοισ, κεωροφν ότι θ ζκδοςθ (όπωσ και θ αναπομπι, για τθν οποία υφίςταται ςε μεγαλφτερθ ζκταςθ θ ίδια διχογνωμία) πρζπει να εκτείνεται ςτον ζλεγχο τόςο τθσ ςυνταγματικότθτασ τθσ 25 Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ Κανελλοποφλου, Ν., Ο πολιτικόσ ζλεγχοσ τθσ ςυνταγματικότθτασ του νόμου, 1989, ςελ. 447 επ. 27 Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ

20 διαδικαςίασ (τυπικι ςυνταγματικότθτα), όςο και του περιεχομζνου του νόμου (ουςιαςτικι ςυνταγματικότθτα). Σφμφωνα με τθν κρατοφςα άποψθ, θ ελεγκτικι εξουςία του ΡτΔ κατά τθν ζκδοςθ και δθμοςίευςθ του νόμου περιορίηεται ςτον ζλεγχο τθσ τυπικισ ςυνταγματικότθτασ των νόμων (εςωτερικά τυπικά ςτοιχεία των νόμων), κατά τον οποίον ζλεγχο, αν παρατθρθκεί κάποια παρατυπία, ο ΡτΔ αναπζμπει το ψθφιςκζν κείμενο ςτθ Βουλι για επιψιφιςθ, ςφμφωνα με τουσ οριςμοφσ του άρκρου 42 1 εδ. β Σ. Ζτςι, θ ζκδοςθ κ θ δθμοςίευςθ αναβάλλονται μζχρι το αποτζλεςμα τθσ επιψιφιςθσ (: αναβλθτικόσ χαρακτιρασ αναπομπισ). 28 Επιπροςκζτωσ, θ νομικι φφςθ τθσ ζκδοςθσ αποτζλεςε αντικείμενο ζντονων και πολφχρονων αμφιςβθτιςεων. Κατά μία άποψθ, που ξεκινάει από τον Laband και βρίςκει ευρεία υποςτιριξθ ςτθ γερμανικι και τθ γαλλικι κεωρία των αρχϊν του 20 ου αιϊνα, θ ζκδοςθ ζχει χαρακτιρα νομοκετικό. Βάςει τθσ άποψθσ αυτισ, θ ζκδοςθ θ ζκδοςθ είναι απαραίτθτο ςτοιχείο τθσ κατάρτιςθσ του νόμου γιατί, μζςω αυτισ, ο νόμοσ γίνεται εκτελεςτόσ και αποκτά δεςμευτικι ιςχφ χωρίσ τθν ζκδοςθ, ο νόμοσ παραμζνει γράμμα κενό. Ππωσ ςυναφϊσ υποςτθρίηει ο Σπυρόπουλοσ, θ πιςτοποίθςθ ότι ο νόμοσ καταρτίςτθκε όπωσ προβλζπει το Σφνταγμα δεν είναι δυνατόν να ανάγεται ςτθν εκτελεςτικι εξουςία (όπωσ υποςτθρίηει θ αντίκετθ άποψθ), γιατί θ νομοκετικι εξουςία παρζχει μόνθ τθσ τθν εγγφθςθ τθσ νομότυπθσ άςκθςθσ του ζργου τθσ, χωρίσ να χρειάηεται τθ ςφμπραξθ τθσ εκτελεςτικισ. Ζτςι, και θ ζκδοςθ των νόμων, που γίνεται από τον ΡτΔ, φορζα νομοκετικισ λειτουργίασ (Α Σ), πρζπει να κεωρθκεί κατά περιεχόμενο πράξθ νομοκετικι. 29 Κατά τθν αντίκετθ άποψθ, θ ζκδοςθ είναι πράξθ εκτελεςτικισ εξουςίασ, και τοφτο γιατί δεν προςδίδει πράγματι ςτο νόμο εκτελεςτότθτα, απλϊσ αναγνωρίηει τθ δεςμευτικότθτα και τθν εκτελεςτότθτα που αυτόσ ζτςι κι αλλιϊσ εγγενϊσ περιζχει. Βάςει τθσ άποψθσ αυτισ, λοιπόν, θ ζκδοςθ είναι πράξθ «πιςτοποιθτικι» τθσ γζνεςθσ του νόμου και θ πιςτοποίθςθ αυτι δεν μπορεί να είναι προϊόν τθσ ίδιασ τθσ νομοκετικισ εξουςίασ αντίκετα, είναι προϊόν τθσ εκτελεςτικισ εξουςίασ που, πιςτοποιϊντασ τθν φπαρξθ νόμου, διατάςςει τα όργανα τθσ εκτελεςτικισ εξουςίασ να προβοφν ςτθν εκτζλεςι του. Υπζρ τθσ άποψθσ αυτισ τάςςεται και μεγάλο μζροσ τθσ ςφγχρονθσ ελλθνικισ κεωρίασ: αντίκετα προσ τθν καταργθκείςα πλζον κφρωςθ 30, που αποτελεί πράξθ τθσ νομοκετικισ λειτουργίασ, θ ζκδοςθ είναι πράξθ 28 Μαυριάσ, Κ., ό.π., ςελ Σπυρόπουλοσ, Φ., Σκζψεισ γφρω από τθν κφρωςθ, ζκδοςθ και δθμοςίευςθ των νόμων, ΕΔΔΔ, 1981, ςελ. 218 επ. 30 Κφρωςθ είναι θ ςυγκατάκεςθ του αρχθγοφ του Κράτουσ ςτο ουςιαςτικό περιεχόμενο του νόμου. Επομζνωσ, ενόςω θ κφρωςθ προβλεπόταν από το Σφνταγμα, ο ΡτΔ είχε τθ δυνατότθτα να αρνθκεί τθν ζκδοςθ ενόσ νόμου λόγω διαφωνίασ με το περιεχόμενό του επειδι, με άλλα λόγια, κα προτιμοφςε το ηιτθμα που αφοροφςε το περιεχόμενο του νόμου να είχε ρυκμιςτεί αλλιϊσ, και όχι επειδι διζκρινε κάποιο πρόβλθμα ςυνταγματικότθτασ, τυπικισ ι ουςιαςτικισ (: ζλεγχοσ ςκοπιμότθτασ). Ρροβλεπόταν, άρα, ςυμμετοχι του ΡτΔ ςτθν άςκθςθ τθσ νομοκετικισ εξουςίασ. Θ κφρωςθ καταργικθκε με τθν αποψίλωςθ των προεδρικϊν αρμοδιοτιτων κατά τθ ςυνταγματικι ανακεϊρθςθ του

21 τθσ εκτελεςτικισ λειτουργίασ και ανικει ςτισ διοικθτικζσ αρμοδιότθτεσ του ΡτΔ. 31 Άρα, όντασ διοικθτικι, «τυπικι» πράξθ, αναφζρεται ςτον τφπο (corpus) και όχι ςτο περιεχόμενο, τθν ουςία του νόμου (animus). Συνιςτά απλι ςφμπραξθ του ΡτΔ ςτθν παραγωγι των νόμων, όχι άςκθςθ νομοκετικισ εξουςίασ Δημοςύευςη Δθμοςίευςθ είναι θ πρακτικά ταυτόχρονθ με τθν ζκδοςθ πράξθ, με τθν οποία ο ΡτΔ δίνει εντολι να καταχωρθκεί ο ψθφιςκείσ και εκδοκείσ νόμοσ ςτθν Εφθμερίδα τθσ Κυβερνιςεωσ. Θεωρθτικά, θ δθμοςίευςθ ζπεται τθσ ζκδοςθσ, κατά κυριολεξία όμωσ πραγματοποιοφνται ταυτόχρονα, uno actu, κακϊσ περιζχονται ςτθν ίδια πράξθ. Θ δθμοςίευςθ ζχει ωσ ςκοπό τθν γνωςτοποίθςθ ςτο λαό του ψθφιςκζντοσ και εκδοκζντοσ νόμου, μζςω τθσ καταχϊρθςισ του ςτθν ΕτΚ. Ρριν τθ δθμοςίευςθ, δεν υπάρχει νόμοσ, κακϊσ αυτι αποτελεί ςυςτατικό ςτοιχείο του. Ο νόμοσ εμφανίηεται ςτο νομικό κόςμο με τθ δθμοςίευςι του, άρα πριν από αυτιν δεν είναι δυνατι θ εκτζλεςθ, κατάργθςθ και τροποποίθςι του με άλλον, νεότερο νόμο. Θ δθμοςίευςθ είναι τυπικι πράξθ του ΡτΔ, ωσ αρχθγοφ τθσ εκτελεςτικισ εξουςίασ, όπωσ και θ ζκδοςθ. Μετά τθ δθμοςίευςθ, αρχίηει θ τυπικι ιςχφσ του νόμου, ο οποίοσ ωςτόςο αναπτφςςει νομικι ενζργεια από τθν ζναρξθ τθσ ουςιαςτικισ ιςχφοσ του. 33 Αναλυτικότερα, όςον αφορά τθν ιςχφ των νόμων, αυτι διακρίνεται ςε τυπικι και ουςιαςτικι. Θ τυπικι ιςχφσ των νόμων αρχίηει αμζςωσ μετά τθ δθμοςίευςθ αυτϊν ςτθ ΕτΚ, ενϊ θ ουςιαςτικι ξεκινά ςυνικωσ δζκα θμζρεσ μετά τθ δθμοςίευςι τουσ. Υπάρχει, εντοφτοισ, περίπτωςθ, να ορίηεται διαφορετικό ςθμείο εκκίνθςθσ τθσ ουςιαςτικισ ιςχφοσ ενόσ νόμου από τον νομοκζτθ. Το ςθμείο αυτό μπορεί να ςυμπίπτει με τθ δθμοςίευςθ του νόμου ςτθν ΕτΚ και τθν ζναρξθ τθσ τυπικισ ιςχφοσ του, να βρίςκεται ςε χρόνο φςτερο των δζκα θμερϊν (ςυνικθσ προκεςμία), ι να βρίςκεται ςε χρόνο προγενζςτερο τθσ δθμοςίευςθσ του νόμου ςτθν ΕτΚ (: αναδρομικότθτα νόμου) 34. Μεταξφ τθσ τυπικισ και τθσ ουςιαςτικισ ιςχφοσ ο νόμοσ βρίςκεται ςε αδράνεια (vacatio legis), πράγμα που ςθμαίνει ότι, ενϊ υπάρχει ςτο νομικό κόςμο, δεν αναπτφςςει ζννομα αποτελζςματα. 35 Τζλοσ, βαςικό 31 Κανελλοποφλου, Μ., ό.π., ςελ. 447 επ. 32 Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ Αναδρομικότθτα του νόμου είναι θ αναγωγι του ρυκμιςτικοφ περιεχομζνου του νόμου ςε χρονικό ςθμείο προγενζςτερο τθσ δθμοςίευςισ του ςτθν ΕτΚ. Θ αναδρομικότθτα δεν απαγορεφεται από το Σφνταγμα, αρκεί να μθν ζχει δυςμενείσ για τουσ πολίτεσ επιπτϊςεισ. Βλ. Δθμθτρόπουλο, Α., ό.π., ςελ. 399 επ. 35 Σε vacatio legis τίκεται νόμοσ και με απόφαςθ του ΑΕΔ

22 είναι να ςθμειωκεί ότι, φςτερα από τθν ζναρξθ τθσ ουςιαςτικισ ιςχφοσ ενόσ νόμου, θ άγνοιά του δε ςυγχωρείται. 36 Οι νόμοι διατθροφν τθν ιςχφ τουσ, εκτόσ αν καταργθκοφν από άλλο νεότερο ιςοδφναμο ι ανϊτερο νόμο ρθτϊσ ι ςιωπθρϊσ. Γενικά ιςχφει ότι νεότεροσ νόμοσ καταργεί παλαιότερο ( lex posterior derogat legi priori ), παρόλο που νεότεροσ γενικόσ νόμοσ δεν καταργεί παλαιότερο ειδικό ( lex posterior generalis non derogat legi priori speciali ), αφοφ ιςχφει ότι ο ειδικόσ νόμοσ υπεριςχφει του γενικοφ ( lex specialis derogat legi generali ) Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ

23 4. ΑΛΛΟΙ ΣΡΟΠΟΙ ΠΑΡΑΓΨΓΗ ΝΟΜΨΝ 4.1 Οι δημοψηφιςματικού νόμοι Με το ελλθνικό Σφνταγμα του 1975, δόκθκε θ δυνατότθτα διεξαγωγισ δθμοψθφιςμάτων για κρίςιμα εκνικά κζματα (εκνικό δθμοψιφιςμα) ι ψθφιςμζνα νομοςχζδια (κοινωνικό δθμοψιφιςμα), όπωσ ορίηει το άρκρο Το άρκρο 26 1 του Συντάγματοσ ορίηει, όπωσ ζχει αναφερκεί ιδθ, ότι θ νομοκετικι εξουςία αςκείται από τθ Βουλι και τον ΡτΔ. Ερμθνευόμενθ απομονωμζνα, αυτι θ διάταξθ φαίνεται να αποκλείει το Λαό από τθν άςκθςθ τθσ νομοκετικισ εξουςίασ. Εφαρμόηοντασ, ωςτόςο, ςυςτθματικι ερμθνεία, κυρίωσ με τθ ςυνδυαςμζνθ ερμθνεία των άρκρων 26 1 και 44 2 (: αναγνϊριςθ ςυνταγματικοφ δθμοψθφίςματοσ), κακίςταται πρόδθλο πωσ ο Λαόσ αναγνωρίηεται ωσ φορζασ νομοκετικισ εξουςίασ. Το ελλθνικό Σφνταγμα ανικει ςτθ χορεία εκείνων των Συνταγμάτων που ρθτά αναγνωρίηουν το δεςμευτικό νομοκετικό δθμοψιφιςμα, αφοφ το άρκρο 44 2 δεν αφινει περικϊρια ςυηιτθςθσ για τθν αναγνϊριςθ του δεςμευτικοφ αυτοφ χαρακτιρα. Επομζνωσ, ο Λαόσ αναγνωρίηεται ευκζωσ ωσ νομοκετικό όργανο από το ελλθνικό Σφνταγμα, κακϊσ και ο ίδιοσ μπορεί να ςυμμετάςχει μζςω του νομοκετικοφ δθμοψθφίςματοσ ςτθν παραγωγι των νόμων. Θ αναγνωριηόμενθ από τισ διατάξεισ του άρκρου 44 2 νομοκετικι αρμοδιότθτα του Εκλογικοφ Σϊματοσ αφορά οποιοδιποτε «κρίςιμο εκνικό κζμα» ι «ςοβαρό κοινωνικό ηιτθμα». Οποιοδιποτε κζμα αρμοδιότθτασ του κοινοφ νομοκζτθ μπορεί να τεκεί ςε δθμοψιφιςμα, εφόςον εμπίπτει ςε μια από αυτζσ τισ κατθγορίεσ. Οι νομοκετικζσ αρμοδιότθτεσ, ςυνεπϊσ, Λαοφ και Κοινοβουλίου, είναι ςυντρζχουςεσ, αφοφ Λαόσ και Κοινοβοφλιο είναι αρμόδια για τα ίδια ηθτιματα. Πλα τα ηθτιματα που μποροφν να ρυκμιςτοφν με τυπικό νόμο, μποροφν να ρυκμιςτοφν και με δθμοψιφιςμα. Εξαιρζςεισ βζβαια υφίςτανται, αφοφ δθμοςιονομικά ηθτιματα δεν μποροφν να ρυκμιςτοφν με δθμοψθφιςματικό νόμο, αλλά μόνον με κοινοβουλευτικό. 39 Θ μζςω δθμοψθφιςμάτων άςκθςθ από το εκλογικό ςϊμα νομοκετικισ εξουςίασ ζκεςε το ηιτθμα τθσ τυπικισ ιςχφοσ των παραγόμενων με τθ δθμοψθφιςματικι διαδικαςία κανόνων δικαίου. Τον κακοριςμό τθσ τυπικισ αυτισ δφναμθσ διεκδικοφν δφο κεωρίεσ: πρϊτον, θ κεωρία τθσ τυπικισ υπεροχισ και, δεφτερον, θ κεωρία τθσ τυπικισ ιςοδυναμίασ. 38 Δθμοψιφιςμα είναι θ για βαςικά κζματα και ςφμφωνα με τισ ςυνταγματικζσ αρχζσ, που διζπουν τθ γραπτι ψιφο και ψθφοφορία, λαμβανόμενθ κρατικι απόφαςθ από το Εκλογικό Σϊμα ωσ ανϊτατο όργανο του κράτουσ. Βλ. Δθμθτρόπουλο, Α., ό.π., ςελ. 818 επ. 39 Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ

24 Σφμφωνα με τθ κεωρία τθσ τυπικισ υπεροχισ, οι δθμοψθφιςματικοί κανόνεσ διακζτουν τυπικι δφναμθ μεγαλφτερθ αυτισ των κοινοβουλευτικϊν. Αυτό ςθμαίνει πωσ θ τροποποίθςθ, κατάργθςθ ι ςυμπλιρωςθ δθμοψθφιςματικϊν νόμων είναι δυνατι μόνον με άλλο δθμοψθφιςματικό νόμο και όχι με κοινοβουλευτικό. Επίςθσ, εφόςον το Εκλογικό Σϊμα αποκροφςει νομοςχζδιο, το Κοινοβοφλιο δεν μπορεί να επανζλκει και να ρυκμίςει το ηιτθμα με τον ίδιο ι με διαφορετικό από τον αποκρουςκζντα τρόπο. Σφμφωνα με τθ κεωρία τθσ τυπικισ ιςοδυναμίασ, οι δθμοψθφιςματικοί νόμοι δεν υπερζχουν, αλλά ζχουν ίδια τυπικι δφναμθ με τουσ κοινοβουλευτικοφσ. Άρα, οι δθμοψθφιςματικοί νόμοι εντάςςονται αρμονικά ςτισ διάφορεσ βακμίδεσ τθσ ζννομθσ τάξθσ, ενϊ μποροφν να τροποποιθκοφν ι να καταργθκοφν με νεότερο νόμο, κοινοβουλευτικό ι δθμοψθφιςματικό, κατά το αξίωμα lex posterior derogat legi priori. Ακόμα, θ απόκρουςθ νομοςχεδίου ι άλλου ερωτιματοσ από το Εκλογικό Σϊμα δεν αποκλείει τθν επαναφορά του ηθτιματοσ ςτο Κοινοβοφλιο. Οι δθμοψθφιςματικοί νόμοι υπόκεινται ςτον ίδιο ζλεγχο τθσ ςυνταγματικότθτασ με τουσ κοινοβουλευτικοφσ νόμουσ. Το ελλθνικό Σφνταγμα δεν ορίηει κάτι ςυγκεκριμζνο όςον αφορά τθν τυπικι δφναμθ των δθμοψθφιςματικϊν νόμων. Από τθ ςιωπι του ςυντακτικοφ νομοκζτθ προκφπτει λοιπόν ότι το Σφνταγμα κεςπίηει ςφςτθμα ιςοδυναμίασ δθμοψθφιςματικϊν και κοινοβουλευτικϊν νόμων. Γίνεται, εντοφτοισ, δεκτό ότι οι δθμοψθφιςματικοί νόμοι, προερχόμενοι άμεςα από το Εκλογικό Σϊμα, περιβάλλονται με αυξθμζνο κφροσ. Ζτςι, παρά τθ νομικι δυνατότθτα που ζχει το Κοινοβοφλιο, δε κα ελάμβανε αποφάςεισ αντίκετεσ προσ τθ κζλθςθ του Λαοφ, όπωσ αυτι εκφράςτθκε μζςω δθμοψθφίςματοσ Οι πρϊξεισ νομοθετικού περιεχομϋνου Εν ςυνεχεία, είναι ςθμαντικό να γίνει αναφορά ςτισ πράξεισ νομοκετικοφ περιεχομζνου οι οποίεσ, μετά τθν κφρωςι τουσ από τθ Βουλι, παίρνουν τθ μορφι νόμου. Ππωσ ορίηεται ςτο άρκρο 44 1 του Συντάγματοσ, είναι δυνατι θ ζκδοςθ πράξεων νομοκετικοφ περιεχομζνου με ζκτακτθ κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ. Ρρόκειται για ςυνταγματικι ι άμεςθ εξουςιοδότθςθ, αφοφ παρζχεται ςτθ διοίκθςθ κατευκείαν από το ςυντακτικό νομοκζτθ, χωρίσ τθν προχπόκεςθ μεςολάβθςθσ νόμου. Οι πράξεισ νομοκετικοφ περιεχομζνου εκδίδονται από τον ΡτΔ μετά από πρόταςθ του υπουργικοφ ςυμβουλίου. Θ εξουςιοδότθςθ αυτι είναι, βεβαίωσ, ευρεία, αφοφ δεν τίκεται κάποιοσ περιοριςμόσ που να αφορά το περιεχόμενό τθσ. 40 Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ

25 Θ ζκτακτθ κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ δεν ζχει, όπωσ θ τακτικι, ωσ αποςτολι απλά τθν υποβοικθςθ του νομοκετικοφ ζργου του Κοινοβουλίου. Ο ρόλοσ τθσ είναι κυριότατα θ αντιμετϊπιςθ ζκτακτων αναγκϊν, που δε ςυνιςτοφν όμωσ ανϊμαλεσ ςυνταγματικοπολιτικζσ ςυνκικεσ. Τζτοιεσ ζκτακτεσ ανάγκεσ είναι ςφμφωνα με τον ςυντακτικό νομοκζτθ οι περιπτϊςεισ εξαιρετικά επείγουςασ και απρόβλεπτθσ ανάγκθσ. Εξαιρετικά επείγουςα είναι θ ανάγκθ εκείνθ που πρζπει να αντιμετωπιςτεί ζγκαιρα, αλλιϊσ εγκυμονεί ςοβαροφσ κινδφνουσ. Ηιτθμα γεννάται αναφορικά με το πότε μια ανάγκθ κεωρείται απρόβλεπτθ, αφοφ ςτα ςφγχρονα οργανωμζνα κράτθ ςπάνια μια περίπτωςθ κεωρείται απρόβλεπτθ. Στθν κατθγορία αυτι ανικουν πάντωσ οι ανάγκεσ που προκφπτουν φςτερα από κεομθνίεσ, όπωσ οι ςειςμοί, τα ακραία καιρικά φαινόμενα κ.ά. Οι πράξεισ νομοκετικοφ περιεχομζνου υποβάλλονται ςτθ Βουλι προσ κφρωςθ κατά τισ διατάξεισ του άρκρου 72 1, μζςα ςε ςαράντα μζρεσ από τθν ζκδοςι τουσ, ι μζςα ςε ςαράντα μζρεσ από τθ ςφγκλθςθ τθσ Βουλισ ςε ςφνοδο. Αφοφ κυρωκοφν, οι πράξεισ νομοκετικοφ περιεχομζνου μεταβάλλονται από κανονιςτικζσ πράξεισ ςε νόμουσ και αποκτοφν ζτςι αυξθμζνθ τυπικι δφναμθ. Συγκεκριμζνα, εάν οι πράξεισ νομοκετικοφ περιεχομζνου δεν υποβλθκοφν ςτθ Βουλι μζςα ςτισ προβλεπόμενεσ προκεςμίεσ ι δεν εγκρικοφν από αυτι μζςα ςε τρεισ μινεσ από τθν υποβολι τουσ, αποβάλλουν εφεξισ τθν ιςχφ τουσ. Επομζνωσ, θ ζναρξθ τθσ ιςχφοσ των πράξεων νομοκετικοφ περιεχομζνου ςυμπίπτει με τθν ζκδοςι τουσ. Εφόςον μια πράξθ νομοκετικοφ περιεχομζνου δεν κυρωκεί από τθ Βουλι, παραμζνει κανονιςτικι πράξθ τθσ διοίκθςθσ, και μάλιςτα χωρίσ εξουςιοδότθςθ, με περιοριςμζνθ χρονικά ιςχφ και με τυπικι δφναμθ κατϊτερθ του νόμου. 41 Ρρόςφατα, ηιτθμα προζκυψε, λόγω τθσ κατάχρθςθσ των πράξεων νομοκετικοφ περιεχομζνου από τθν Κυβζρνθςθ για τθν παραγωγι νόμων. Συγκεκριμζνα, ςυχνι είναι τον τελευταίο καιρό θ ζκδοςθ πράξεων νομοκετικοφ περιεχομζνου για κζματα που ωςτόςο δε κα μποροφςαν εφκολα να χαρακτθριςτοφν «εξαιρετικά ε- πείγοντα και απρόβλεπτα», προχποκζςεισ που τίκενται από το άρκρο 44 1 του Συντάγματοσ για τθν ζκδοςθ πράξεων νομοκετικοφ περιεχομζνου. Αξιοςθμείωτο είναι ότι, από τον Ιοφνιο του 2012, δεκαοχτϊ πράξεισ νομοκετικοφ περιεχομζνου ζχουν εκδοκεί, πολφ περιςςότερεσ από τα ψθφιςκζντα μζςα ςτο ίδιο χρονικό διάςτθμα νομοςχζδια. Αναλυτζσ αποδίδουν τισ ςυνεχείσ πράξεισ νομοκετικοφ περιεχομζνου όχι τόςο ςε ενδεχόμενεσ επείγουςεσ ανάγκεσ, αλλά ςε ζναν εφςχθμο τρόπο με τον οποίον θ Κυβζρνθςθ αποφεφγει τισ επικίνδυνεσ ψθφοφορίεσ ςτθ Βουλι. Συμφωνοφν, επίςθσ, ότι θ υπερβολι ςτο πεδίο των πράξεων νομοκετικοφ περιεχομζνου αποτελεί καίριο πλιγμα ςτο κφροσ του Κοινοβουλίου, αφοφ επί τθσ ουςίασ θ εκτελεςτικι εξουςία υποκακιςτά τθ νομοκετικι. Επιπρόςκετα, όπωσ ορίηεται ςτο άρκρο 48 του Συντάγματοσ, πράξεισ νομοκετικοφ περιεχομζνου εκδίδονται και με εξαιρετικι κανονιςτικι 41 Δθμθτρόπουλοσ, Α., ό.π., ςελ