ΕκΝΙΚΟ ΚΑΡΟΔΙΣΤΙΑΚΟ ΡΑΝΕΡΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΡΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΡΙΣΤΗΜΩΝ

Transcript

1 ΕκΝΙΚΟ ΚΑΡΟΔΙΣΤΙΑΚΟ ΡΑΝΕΡΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΡΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΡΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ:ΝΟΜΙΚΗΣ ΡΟΡΤΥΧΙΑΚΗ ΕΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ (αϋ εξάμθνο ) ΘΕΜΑ: Η ΣΑΚΣΙΚΗ ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: κοσ ΔΗΜΗΤΟΡΟΥΛΟΣ ΑΝΔΕΑΣ ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ : MAΥΙΔΟΡΟΥΛΟΥ ΤΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΑ ΑΙΘΜΟΣ ΜΗΤΩΟΥ :

2 ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩN Α ) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Β )ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΙΕ Γ )ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΙΑ Δ )ΠΡΟΛΟΓΟ/ ΕΙΑΓΩΓΗ Ε )ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1, Η ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ 1. ΟΡΙΜΟ 2. ΔΙΑΚΡΙΕΙ (επιγραμματικά) [ τακτικι, ζκτακτθ, εξαιρετικι, άμεςθ/ςυνταγματικι-ζμμεςθ νομοκετικι, γενικι-ειδικι, ευρείαπεριοριςμζνθ] 3. Ο ΚΑΝΟΝΑ ΔΙΚΑΙΟΤ 4. Η ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΠΡΑΞΗ 2

3 5. ΛΟΓΟΙ ΚΑΘΙΕΡΩΗ ΚΑΙ ΕΠΕΚΣΑΗ ΣΟΤ ΘΕΜΟΤ/ΣΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΣΗ ΔΙΑΣΑΤΡΩΗ ΣΩΝ ΕΞΟΤΙΩΝ 6. ΣΡΕΙ ΒΑΘΜΙΔΕ ΣΗ ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ ΚΑΣ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΣΩΝ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΟΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΤΝΘΗΚΩΝ (ΣΑΚΣΙΚΗ- ΕΚΣΑΚΣΗ-ΕΞΑΙΡΕΣΙΚΗ) {Εκτενζςτερθ αναφορά από ότι ςτο 2} I. Τακτικι κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ {βλ. Κεφ. 2} II. Ζκτακτθ Κανονιςτικι Εξουςιοδότθςθ III. Εξαιρετικι Κανονιςτικι Εξουςιοδότθςθ Δ.) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2, Η ΣΑΚΣΙΚΗ ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ 1. ΓΕΝΙΚΑ 2. ΣΟ ΑΡΘΡΟ ΑΝΑΛΤΣΙΚΑ Η ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ ΣΟΤ ΑΡΘΡΟΤ 43. 3

4 I. ΤΑ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΑ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ II. ΤΑ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΑ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΟΔΟΤΗΣΗΣ III. ΤΑ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΑ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΟΔΟΤΗΣΗΣ IV. ΑΛΛΕΣ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΡΑΞΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ 4. ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΗ-ΙΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 5. ΛΟΓΟΙ ΚΑΘΙΕΡΩΗ ΚΑΙ ΕΠΕΚΣΑΗ ΣΟΤ ΘΕΜΟΤ 6. ΠΡΟΫΠΟΘΕΕΙ ΓΙΑ ΣΗΝ ΔΙΑΦΑΛΙΗ ΣΗ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ ΣΟΤ ΘΕΜΟΤ ΣΗ ΣΑΚΣ.ΚΑΝ.ΕΞ. 7. Η ΙΧΤ ΣΟΤ ΘΕΜΟΤ ΣΗ ΣΑΚΣΙΚΗ ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ I. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ (ΚΑΙ ΑΝΑΔΟΜΙΚΗ) ΙΣΧΥΣ II. ΤΥΡΙΚΗ ΙΣΧΥΣ 4

5 Ε )ΕΠΙΛΟΓΟ Σ )ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η )SUMMARY Θ )ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ι )ΑΛΛΕ ΠΗΓΕ -//- 5

6 ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΙΕ Βλ. -> Βλζπε Δθλ.-> Δθλαδι Εδ. -> εδάφιο Εκτ.Καν.Εξ. -> Ζκτακτθ Κανονιςτικι Εξουςιοδότθςθ Εξαιρ.Καν.Εξ. -> Εξαιρετικι Κανονιςτικι Εξουςιοδότθςθ Κλπ. -> και τα λοιπά Καν.Εξ. -> Κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ Ρ.χ. -> παραδείγματοσ χάριν ΡτΔ. -> Ρρόεδροσ τθσ Δθμοκρατίασ Σελ. -> ςελίδα ΣτΕ. -> Συμβοφλιο τθσ Επικρατείασ Σ. -> Σφνταγμα 6

7 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΙΑ Ρρόλογοσ/Ειςαγωγι Η μελζτθ τθσ παροφςασ εργαςίασ διαρκρϊνεται κατά βάςθ γφρω από δφο κεντρικοφσ άξονεσ: Α.Το κεςμό τθσ Κανονιςτικισ εξουςιοδότθςθσ γενικά, Ππου κρίνεται απαραίτθτο να γίνουν αναφορζσ: i. Στον οριςμό τθσ ζννοιασ και ςτισ διακρίςεισ τθσ κανονιςτικισ εξουςιοδότθςθσ (ΕΡΙΓΑΜΜΑΤΙΚΑ ςε: Τακτικι, Ζκτακτθ, Εξαιρετικι, Άμεςθ/Συνταγματικι-Ζμμεςθ/Νομοκετικι,Γενικι-Ειδικι,Ρεριοριςμζνθ- Ευρεία ii. Στον οριςμό του κανόνα δικαίου iii. Στον οριςμό τθσ κανονιςτικισ πράξθσ iv. Στθν ςυνταγματικι-ιςτορικι εξζλιξθ τθσ Καν.Εξ v. Στουσ λόγουσ κακιζρωςθσ και επζκταςθσ τθσ/το Φαινόμενο διαςταφρωςθσ των εξουςιϊν vi. Στθν ουςιαςτικι τριχοτόμθςθ τθσ κανονιςτικισ εξουςιοδότθςθσ vii. Συνοπτικά ςτθν Ζκτακτθ κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ viii. Συνοπτικά ςτθν Εξαιρετικι κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ Β.Τθν Τακτικι Κανονιςτικι Εξουςιοδότθςθ ειδικότερα, Mε ςκζλθ: i. Γενικι αναφορά ςτο κεςμό ii. Άρκρο 43 του Συντάγματοσ(ςυνοπτικι επεξιγθςθ παραγραφϊν του άρκρου) iii. Αναλυτικά τθν κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ κατά το άρκρο 43 του Συντάγματοσ: Α.Τα εκτελεςτικά διατάγματα Β.Τα κανονιςτικά διατάγματα ειδικισ εξουςιοδότθςθσ 7

8 Γ.Άλλεσ κανονιςτικζσ πράξεισ τθσ διοίκθςθσ Δ.Τα κανονιςτικά διατάγματα γενικισ εξουςιοδότθςθσ vii. Τθν ιςτορικι-ςυνταγματικι διαδρομι του κεςμοφ viii. Τουσ λόγουσ κακιζρωςθσ και επζκταςθσ του ix. Τισ προχποκζςεισ για τθν διαςφάλιςθ τθσ εγκυρότθτασ και τθσ ςυνταγματικότθτασ τθσ Τακτ.Καν.Εξ x. Τθν ιςχφ τθσ Τακτ.Καν.Εξ (ΤΥΡΙΚΗ και ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ) Επίλογοσ ΠΡΟΛΟΓΟ/ΕΙΑΓΩΓΗ: Η ανάλυςθ του κεςμοφ τθσ Τακτικισ Κανονιςτικισ Εξουςιοδότθςθσ, ο οποίοσ και αποτελεί το κεντρικό κζμα τθσ παροφςασ εργαςίασ,προχποκζτει πρωτίςτωσ,τθν ευρφτερθ εξζταςθ, γνϊςθ και κατανόθςθ τθσ λειτουργιάσ του κεςμου τθσ Κανονιςτικισ Εξουςιοδότθςθσ εν γζνει. Ριο ςυγκεκριμζνα, δεδομζνου,ότι το κζμα αυτοτελϊσ παρουςιάηει ιδιαίτερθ εξειδίκευςθ,κρίνεται όχι μόνο ςκόπιμθ, αλλα και αναγκαία θ ενδελεχισ εξζταςθ του ευρφτερου πλαιςίου ςτο οποίο ανικει ο ςυγκεκριμζνοσ ςυνταγματικόσ κεςμόσ (όπωσ ορίηεται ςτο αρκ.43 του ιςχφοντοσ Συντάγματοσ).Εφόςον, ςυνεπϊσ, κεωρείται απαραίτθτο για τθν ουςιαςτικι και εμπεριςτατωμζνθ εποπτεία του κζματοσ, ςτον κορμό τθσ εργαςίασ κα ςυμπεριλθφκοφν, θ ζννοια του κανόνα δικαίου και τθσ κανονιςτικισ πράξθσ, θ ςυνοπτικι αλλά πολφπλευρθ παρουςίαςθ του κεςμοφ τθσ Κανονιςτικισ Εξουςιοδότθςθσ, κακϊσ επίςθσ και οι απαραίτθτεσ Ιςτορικζσ-Συνταγματικζσ αναφορζσ. Σε κάκε περίπτωςθ, τα παραπάνω ςτοιχεία, ωσ ςτόχο ζχουν να λειτουργιςουν επικουρικά. Κεντρικόσ άξονασ τθσ ανά χείρασ εργαςίασ αποτελεί ο κεςμόσ τθσ Τακτ.Καν.Εξ. ο οποίοσ χριηει,αφενόσ μια ςφαιρικότερθσ ανάλυςθσ, παράλλθλα όμωσ,απαιτεί αυςτθρι οριοκζτθςθ,που κινδυνεφει να αρκεί μζςω διεξοδικϊν αναλφςεων ςε παράπλευρουσ κεματικοφσ κφκλουσ. 8

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ. 1.ΟΡΙΜΟ ΕΝΝΟΙΑ. Κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ είναι θ παρεχόμενθ προσ τθ διοίκθςθ,από το ςυντακτικό ι τον κοινό νομοκζτθ,εξουςιοδότθςθ για τθν ζκδοςθ κανόνων δικαίου με τθ μορφι των κανονιςτικϊν πράξεων,με ςκοπό τθ διευκόλυνςθ του νομοκετικοφ ζργου ι τθν αντιμετϊπιςθ ζκτακτων περιπτϊςεων ι και κινδφνων. 1 2.ΔΙΑΚΡΙΕΙ (επιγραμματικά). 2 i. Τακτικι κανονιςτικι Εξουςιοδότθςθ (εκτενισ αναφορά ςτθ ςυνζχεια) ii. Ζκτακτθ κανονιςτικι Εξουςιοδότθςθ (αναλυτικότερα ςτθ ςυνζχεια) iii. Εξαιρετικι κανονιςτικι Εξουςιοδότθςθ (αναλυτικότερα ςτθ ςυνζχεια) iv. Συνταγματικι/άμεςθ Νομοκετικι/ζμμεςθ.Κριτιριο αποτελεί το όργανο που παρζχει τθν εξουςιοδότθςθ δθλ. αν δίνεται από τον ςυντακτικό ι τον κοινό νομοκζτθ- κακϊσ και ο τρόποσ με τον οποίο παρζχεται αυτι. v. Γενικι-Ειδικι ( Αναφορικά με το περιεχόμενο τθσ εξουςιοδότθςθσ και τον τρόπο υλοποίθςθσ τθσ). Άν δθλαδι, ο ςυντακτικόσ νομοκζτθσ επιβάλει ςτον κοινό τθν εξειδίκευςθ του αντικείμενου τθσ εξουςιοδότθςθσ ι αντίκετα του επιτρζπει να παρζχει γενικισ φφςεωσ εξουςιοδότθςθ ςτα αρμόδια διοικθτικά όργανα. vi. Ρεριοριςμζνθ-ευρεία. Αναφορικά με τα κζματα που μποροφν να γίνουν αντικείμενο εξουςιοδότθςθσ, αναφερόμαςτε ςε ευρεία όταν δεν υπάρχει περιοριςμόσ ςτθν κεματολογία, και ςε περιοριςμζνθ όταν αυτι είναι ςυγκεκριμζνθ οριςμζνθ από το νομοκζτθ. 1 Βλ.Α.Δθμθτρόπουλοσ, φςτθμα υνταγματικοφ Δικαίου,ςελ.423 (παρ.14,99α) 2 Βλ. Α.Δθμθτρόπουλοσ, ωσ άνω, ςελ (παρ.14,99β) 9

10 Είναι φανερό, ότι για τθν ουςιαςτικι κατανόθςθ του οριςμοφ τθσ Κανονιςτικισ Εξουςιοδότθςθσ, είναι αναγκαίο να προςδιορίςουμε,πρωτίςτωσ, με ακρίβεια, το περιεχόμενο δυο όρων. Αυτϊν του κανόνα δικαίου και τθσ κανονιςτικισ πράξθσ. 3.ΚΑΝΟΝΑ ΔΙΚΑΙΟΤ Οι κανόνεσ δικαίου αποτελοφν γραπτι ζκφραςθ του Δικαίου μιασ πολιτείασ, που παράγονται και τίκενται ςε ιςχφ μζςω οριςμζνθσ από το ίδιο διαδικαςίασ. Η ιςχφσ αυτι είναι τυπικι και αναγκαςτικι. Στόχοσ τουσ είναι ο προςδιοριςμόσ του ορκοφ, κατά τθν κρατοφςα κοινωνικι ςυνείδθςθ,αλλά και τθν αντίλθψθ του ςυντάκτθ τουσ, κακϊσ και θ ςυνολικι ρφκμιςθ τθσ κοινωνικοπολιτικισ και οικονομικισ ςυμβίωςθσ. Ο κανόνασ δικαίου καταρχάσ,είναι,ςφμφωνα με τθν επικρατοφςα άποψθ, απρόςωποσ, δεν ρυκμίηει δθλαδι εξειδικευμζνεσ ατομικζσ περιπτϊςεισ και καταςτάςεισ. Είναι προφανζσ ςυνεπϊσ, ότι χαρακτθρίηεται και από γενικότθτα. Ερμθνεφοντασ το νόμο λειτουργικά, προκφπτει ότι θ διοίκθςθ ζχει ωσ ρόλο καταρχιν τθν εκτζλεςθ και εφαρμογι των κανόνων δικαίου και όχι τθ κζςπιςθ τουσ. Κάτι τζτοιο ςυνάδει με τθν φυςικι λειτουργία του πολιτεφματοσ. Κατϋ εξαίρεςθ ωςτόςο, θ διοίκθςθ εκτόσ από το να εφαρμόηει, είναι ςε κζςθ να εκδίδει και θ ίδια κανόνεσ δικαίου, ζχοντασ λάβει ειδικι εξουςιοδότθςθ από το νόμο, οπότε ςτθ περίπτωςθ αυτι, αναφερόμαςτε ςε κανονιςτικζσ πράξεισ τθσ διοίκθςθσ. 4.ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΠΡΑΞΗ Κανονιςτικι πράξθ είναι θ μετά από εξουςιοδότθςθ του κοινοφ ι και του ςυντακτικοφ νομοκζτθ εκδιδόμενθ από τθ διοίκθςθ πράξθ, που περιζχει ρφκμιςθ γενικι και αφθρθμζνθ και ζχει τυπικι ιςχφ κατϊτερθ των νόμων. 3 Με βάςθ τθν ιεραρχία τθσ ζννομθσ τάξθσ, οι κανονιςτικζσ πράξεισ τθσ διοίκθςθσ βρίςκονται ςτθ βάςθ τθσ πυραμίδασ ΣΥΝΤΑΓΜΑ->ΝΟΜΟΣ->ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗ ΡΑΞΗ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ. 3 Βλ.Α.Δθμθτρόπουλοσ, φςτθμα υνταγματικοφ Δικαίου,ςελ 423 (παρ14,98.) 10

11 Η ζκδοςθ κανονιςτικϊν διαταγμάτων από τθ διοίκθςθ είναι αδφνατθ χωρίσ εξουςιοδότθςθ.η εξουςιοδότθςθ αυτι δίνεται κατά βάςθ από τον κοινό νομοκζτθ (ζμμεςθ εξουςιοδότθςθ), αλλά δεν αποκλείεται να δοκεί και από τον ςυντακτικό νομοκζτθ (άμεςθ εξουςιοδότθςθ). Η κανονιςτικι πράξθ,ονομάηεται ζτςι, αφοφ περιλαμβάνει κανόνα δικαίου (δθλαδι ρφκμιςθ γενικι και αφθρθμζνθ). Οι πράξεισ αυτζσ ζχουν τυπικι ιςχφ κατϊτερθ των νόμων, γεγονόσ που αποτελεί ουςιϊδθ αςφαλιςτικι δικλίδα για τθν διαςφάλιςθ τθσ ςυνταγματικότθτασ ςτο πλαίςιο του γενικότερου κεςμοφ τθσ κανονιςτικισ εξουςιοδότθςθσ. 5.ΛΟΓΟΙ ΚΑΘΙΕΡΩΗ ΚΑΙ ΕΠΕΚΣΑΗ ΣΟΤ ΘΕΜΟΤ/ΣΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΣΗ ΔΙΑΣΑΤΡΩΗ ΣΩΝ ΕΞΟΤΙΩΝ Ο κεςμόσ τθσ Κανονιςτικισ Εξουςιοδότθςθσ είναι ςυνταγματικά κατοχυρωμζνοσ και ιδιαίτερα χριςιμοσ ςτθν ςφγχρονθ εποχι. Οι λόγοι 4 που οδιγθςαν ςτθν κακιζρωςθ του, ςχετίηονται με κζματα τόςο πρακτικά, όςο και ευρφτερθσ ςκοπιμότθτασ και ςθμαςίασ. Αναγκαία είναι ςτισ μζρεσ μασ θ οικονομία χρόνου. Κακθμερινά προκφπτει ζνασ τεράςτιοσ όγκοσ νομικϊν υποκζςεων, που αφοροφν ολόκλθρο το φάςμα τθσ ςφγχρονθσ κοινωνικοοικονομικισ ηωισ, των οποίων θ αντιμετϊπιςθ αποκλειςτικά και μόνο από το Κοινοβοφλιο κρίνεται αδφνατθ 5. Ζνα μεγάλο ποςοςτό αυτϊν απαιτεί άμεςεσ αποφάςεισ, που επιβραδφνονται ακόμα και μζςω των ςυνοπτικότερων τυπικϊν διεργαςιϊν τθσ Βουλισ, ενϊ άλλεσ είναι εξαιρετικά ιςςονοσ ςθμαςίασ για να απαςχολιςουν το Κοινοβοφλιο. Επιπλζον, οριςμζνεσ υποκζςεισ ζχουν ζντονα τοπικό ι τεχνικό χαρακτιρα, ενϊ άλλεσ απαιτοφν ςυντομία αι μυςτικότθτα. Πλα αυτά τα ηθτιματα αναλαμβάνει να επιλφςει ο νομοκζτθσ μζςω 4 Βλ.Α.Δθμθτρόπουλο, ωσ άνω, ςελ Άλλωςτε, ςτο παρελκόν εκδίδονταν πολλζσ φόρεσ οι Πράξεισ Τπυργικοφ υμβουλίου, χωρισ να ακολουκοφνται οι ςυνταγματικοί κανόνεσ ςχετικά με τθ νομοκετικι εξουςιοδότθςθ.εν ςυνεχεία υποβάλλονταν ςτθ Βουλι για αναδρομικι κφρωςθ.βλ. Ε.Βενιηζλοσ, Μακιματα υνταγματικοφ Δικαίου (ανακεωρθμενθ ζκδοςθ 2008) ςελ

12 του κεςμοφ τθσ κανονιςτικισ εξουςιοδότθςθσ. Ραρζχοντασ τθν εξουςιοδότθςθ για ζκδοςθ κανόνων δικαίου ςτθ διοίκθςθ εξαςφαλίηεται περιςςότεροσ ουςιαςτικόσ χρόνοσ ςτο Κοινοβοφλιο.Ραράλλθλα αντιμετωπίηονται ευκολότερα οι περιπτϊςεισ, που ο νομοκζτθσ αδυνατεί να ρυκμίςει εξειδικευμζνεσ καταςτάςεισ ι μελλοντικζσ ιδιοτυπίεσ που πικανϊσ προκφψουν. Κατϋ αυτόν τον τρόπο, θ κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ αποτελεί ζνα φαινόμενο διαςταφρωςθσ των εξουςιϊν 7 Αφενόσ θ διάκριςθ των εξουςιϊν δεν δφναται ςε καμία περίπτωςθ να καταπατθκεί, αφετζρου, όμωσ, το δθμοκρατικό ιδεϊδεσ δεν ςυμβαδίηει και με τθν ζννοια του απόλυτου ςυγκεντρωτιςμοφ. Μζςω αυτισ λοιπόν, εφαρμόηεται θ άςκθςθ τθσ νομοκετικισ εξουςίασ από το διοικθτικό και όχι από το νομοκετικό όργανο. Ραρότι, ωςτόςο, πρόκειται για κεςμό ςφμφυτο με τθν δθμοκρατικι αξία εγείρονται,παράλλθλα, και οριςμζνεσ ενςτάςεισ που δεν πρζπει να αποςιωποφνται, κακϊσ κατά τθν εφαρμογι του παρακάμπτεται ο κοινοβουλευτικόσ ζλεγχοσ κανονιςτικϊν πράξεων. 6.ΣΡΕΙ ΒΑΘΜΙΔΕ ΣΗ ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ ΚΑΣ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΣΩΝ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΟΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΤΝΘΗΚΩΝ (ΣΑΚΣΙΚΗ- ΕΚΣΑΚΣΗ-ΕΞΑΙΡΕΣΙΚΗ) Εκτενζςτερθ αναφορά. Ππωσ ιδθ αναφζρκθκε( δεσ 2) ο κεςμόσ τθσ Καν.Εξ. εμφανίηει αρκετζσ διακρίςεισ. Εξαιτίασ τθσ ςυνάφειασ τουσ με το κεντρικό κζμα τθσ παροφςασ εργαςίασ, που αποτελεί θ τακτικι κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ, κρίνεται ςκόπιμο ςτο ςυγκεκριμζνο ςθμείο να γίνει εκτενζςτερθ αναφορά ςτισ τρείσ διακρίςεισ, τισ αναλογικά με τισ ςυνταγματικοπολιτικζσ ςυνκικεσ τθσ κοινωνίασ μζςα ςτθν οποία εφαρμόηεται ο κεςμόσ. Η εφαρμογι του κεςμοφ τθσ κανονιςτικισ εξουςιοδότθςθσ δεν είναι κοινι μζςα ςε διαφορετικζσ ςυνταγματικοπολιτικζσ ςυνκικεσ. Το ελλθνικό ςφςτθμα προβλζπει τρείσ μερικότερεσ διαςτάςεισ οι οποίεσ τριχοτομοφν τθν κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ ςε ανάλογα είδθ. 7 Βλ.Α.Δθμθτρόπουλο, ωσ άνω, ςελ

13 i. Καταρχιν, ο κεςμόσ κεωρείται απαραίτθτοσ για τθν ςυμπλιρωςθ, διευκόλυνςθ και εν γζνει υποβοικθςθ του νομοκετικοφ ζργου ςτο πλαίςιο ομαλϊν ςυνταγματικοπολιτικϊν ςυνκθκϊν. Σε αυτι τθν περίπτωςθ εφαρμόηεται θ ΣΑΚΣΙΚΗ ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ (ςφμφωνα με το αρ.43 του Συνταγματοσ) [Εκτενήσ αναφορά ςτο κεφ.2] ii. Στο πλαίςιο ομαλϊν μεν ςυνταγματικοπολιτικϊν ςυνκθκϊν, αλλά με ςκοπό τθν αντιμετϊπιςθ ζκτακτων περιπτϊςεων, εφαρμόηεται θ ΕΚΣΑΚΣΗ ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ. 8 Ριο αναλυτικά: Στο άρκρο 41 παρ.1 του ιςχφοντοσ Συντάγματοσ προβλζπεται θ ζκδοςθ πράξεων νομοκετικοφ περιεχομζνου, ςτοχεφοντασ ςτθν αντιμετϊπιςθ ζκτακτων ςυνκθκϊν( τισ οποίεσ προςδιορίηει ο νομοκζτθσ).η ζκτακτθ Καν.Εξ. ανικει ςτθν κατθγορία των ςυνταγματικϊν/άμεςων, δεδομζνου ότι ο ςυντακτικόσ νομοκζτθσ είναι εκείνοσ που απευκείασ παρζχει ςτα διοικθτικά όργανα τθν εξουςιοδότθςθ, και των ευρζων, μίασ και δεν υποβάλλεται ςε κεματικό περιοριςμό. Το Υπουργικό ςυμβοφλιο κζτει πρόταςθ ςτον ΡτΔ για τθν ζκδοςθ των αναγκαίων πράξεων νομοκετικοφ περιεχομζνου ο οποίοσ και προβαίνει ι όχι ςτθν ζκδοςθ τουσ. Κατά ςυνζπεια πρόκειται για ζνα ςφνκετο εξουςιοδοτθμζνο όργανο. Στθν Εκτ.Καν.Εξ, θ λειτουργία τθσ διοίκθςθσ προθγείται αυτισ του Κοινοβουλίου, δθλαδι πρϊτα εκδίδεται θ πράξθ νομοκετικοφ περιεχομζνου, και ακολουκεί θ εκ των υςτζρων ςφμπραξθ του Κοινοβουλίου, μζςω τθσ κφρωςθσ(αρ 72 παρ 1, υποβολι μζςα ςε ςαράντα μζρεσ). Η ιςχφσ των ςυγκεκριμζνων πράξεων, όπωσ και όλων των κανονιςτικϊν πράξεων τθσ διοίκθςθσ, βρίςκεται ςε ιεραρχικά κατϊτερθ κζςθ από αυτισ του Συντάγματοσ, ενϊ θ ζναρξθ τθσ ςυμπίπτει με τθν ζκδοςθ τθσ πράξθσ. Η παφςθ τθσ ιςχφοσ επζρχεται ex nunc και όχι ex tunc,ςυνεπϊσ κατά τθ διάρκεια προκεςμιϊν για τθν επικφρωςθ τθσ επιφζρει τα προβλεπόμενα ζννομα αποτελζςματα. iii. Στο Σφνταγμα υφίςταται και θ πρόβλεψθ περιπτϊςεων ζκτακτθσ ανάγκθσ (λχ. Ρόλεμοσ, επιςτράτευςθ, ζνοπλθ απειλι του δθμοκρατικοφ πολιτεφματοσ) κατά τισ οποίεσ τίκεται ςε εφαρμογι ο κεςμόσ τθσ ΕΞΑΙΡΕΣΙΚΗ ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ 9 8 Βλ. Α.Δθμθτρόπουλο, ωσ άνω, ςελ 432 (101) 9 Βλ.Α.Δθμθτρόπουλο, ωσ άνω, ςελ 434 (102) 13

14 Ριο αναλυτικά: Σε περίπτωςθ διαπίςτωςθσ τθσ φπαρξθσ ανάλογων καταςτάςεων, τίκεται ςε εφαρμογι θ διαδικαςία για τθν κιρυξθ τθσ χϊρασ ςε κατάςταςθ πολιορκίασ (θ διάρκεια ιςχφσ των επιβαλλόμενων μζτρων δεν δφναται να ξεπεράςει τισ δεκαπζντε θμζρεσ) Η εξαιρετικι κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ προβλζπεται ςτο άρκρο 48 του Συντάγματοσ, εφόςον ςυντρζχουν κίνδυνοι εςωτερικοί ι και εξωτερικοί και ζπεται τθσ ζναρξθσ τθσ ιςχφοσ των παραπάνω μζτρων. Αυτοδίκαια μετα τθν εφαρμογι τθσ ιςχφουν και οι διατάξεισ των άρκρων 61 & 62 του Συντ. Το εξουςιοδοτοφμενο όργανο ςτθν περίπτωςθ αυτι είναι επίςθσ ςφνκετο, κακϊσ αποτελείται από τθν Κυβζρνθςθ και τον ΡτΔ, ο οποίοσ φςτερα από πρόταςθ τθσ, δφναται να εκδϊςει πράξεισ νομοκετικοφ περιεχομζνου. Η παφςθ τθσ ιςχφοσ τουσ επζρχεται αν θ υποβολι τουσ είναι εκπρόκεςμθ ι αν δεν εγκρικοφν εντόσ δεκαπζντε θμερϊν από τθν υποβολι τουσ.για το διάμεςο χρονικό διάςτθμα κεωρείται ότι ιςχφουν. -//- ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Η ΣΑΚΣΙΚΗ ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ 1.ΓΕΝΙΚΑ Η Τακτικι Κανονιςτικι Εξουςιοδότθςθ 10 αποτελεί πρϊτθ (και ςυνθκζςτερθ) υποκατθγορία τθσ Κανονιςτικισ Εξουςιοδότθςθσ, αναφορικά με το είδοσ των ςυνταγματικοπολιτικϊν ςυνκθκϊν, κατά τισ οποίεσ αυτι εφαρμόηεται. Ριο ςυγκεκριμζνα, ο κεςμόσ τθσ Τακτ.Καν.Εξ λαμβάνει χϊρα κάτω από ομαλζσ ςυνταγματικζσ, πολιτικζσ και κοινωνικοοικονομικζσ ςυνκικεσ, με ςτόχο και ζργο τθν υποβοικθςθ του ζργου τθσ Βουλισ. Αντίκετα, δεν γίνεται χριςθ τθσ, όταν θ πολιτεία καλείται να αντιμετωπίςει μια ζκτακτθ κατάςταςθ (ζκτακτθ Καν.Εξ) ι όταν απειλείται από ςοβαρότατουσ εςωτερικοφσ ι εξωτερικοφσ κινδφνουσ ( εξαιρετικι Καν.Εξ.) 10 Βλ.Α.Δθμθτρόπουλο, ωσ άνω, ςελ 428, Δθμ.Σςάτςο υνταγματικό Δίκαιο τόμοσ Α, ςελ , Ε.πθλιωτόπουλο, ωσ άνω, ςελ 74-75, Αρ.Μάνεςθ, υνταγματικι Θεωρία και πράξθ ςελ

15 Ο κεςμόσ αυτόσ προβλζπεται ςτο άρκρο 43 του ιςχφοντοσ Συντάγματοσ,ςτο οποίο και διαπλάςςεται ο τρόποσ με τον οποίο αυτόσ λειτουργεί επικουρικά ςτο νομοκετικό ζργο του Κοινοβουλίου. Συγκεκριμζνα, αυτό επιτυγχάνεται μζςω των: Εκτελεςτικϊν διαταγμάτων,των Κανονιςτικϊν Διαταγμάτων ειδικισ εξουςιοδότθςθσ, Άλλων Κανονιςτικϊν Ρράξεων τθσ διοίκθςθσ και τζλοσ, των Κανονιςτικϊν Διαταγμάτων γενικισ εξουςιοδότθςθσ. 2.ΣΟ ΑΡΘΡΟ 43 Η μελζτθ πάνω ςτον κεςμό τθσ Τακτ.Καν.Εξ κα ιταν αδιαμφιςβιτθτα ελλειπισ, δίχωσ τθν παράκεςθ, εξϋαρχισ, του ίδιου του άρκρου 43. του Συντάγματοσ, πάνω ςτο οποίο κα ςτθριχτεί και θ ςυνζχεια τθσ εργαςιακισ μελζτθσ. Α. ΑΘΟ 43. *ΤΑΚΤΙΚΗ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΟΔΟΤΗΣΗ] 11 1.Ο ΠτΔ εκδίδει τα διατάγματα που είναι αναγκαία για τθν εκτζλεςθ των νόμων, και δεν μπορεί ποτζ να αναςτείλει τθν εφαρμογι τουσ, οφτε να εξαιρζςει κανζναν από τθν εκτζλεςθ τουσ. 2.Υςτερα από πρόταςθ του αρμόδιου Τπουργοφ, επιτρζπεται θ ζκδοςθ κανονιςτικϊν διαταγμάτων, με ειδικι εξουςιοδότθςθ νόμου και μζςα ςτα όρια τθσ. Εξουςιοδότθςθ για ζκδοςθ κανονιςτικϊν πράξεων από άλλα όργανα τθσ διοίκθςθσ επιτρζπεται προκειμζνου να ρυκμιςτοφν ειδικότερα κζματα, ι κζματα με τοπικό ενδιαφζρον, ι με χαρακτιρα τοπικό ι λεπτομεριακό. 3.*Η παράγραφοσ 3 καταργείται+ 4.Με νόμουσ που ψθφίηονται από τθν ολομζλεια τθσ Βουλισ μπορεί να παρζχεται εξουςιοδότθςθ ζκδοςθσ κανονιςτικϊν διαταγμάτων για τθ ρφκμιςθ των κεμάτων που κακορίηονται ςε αυτοφσ ςε γενικό πλαίςιο.με τουσ νόμουσ αυτοφσ χαράηονται οι γενικζσ αρχζσ και οι κατευκφνςεισ τθσ ρφκμιςθσ που πρζπει να ακολουκθκεί και τίκενται χρονικά όρια για τθ χριςθ τθσ εξουςιοδότθςθσ. 5.Σα κατά το άρκρο 72 παρ 1 κζματα τθσ αρμοδιότθτασ τθσ ολομζλειασ τθσ Βουλισ δεν μπορεί να αποτελζςουν αντικείμενο εξουςιοδότθςθσ κατά τθν προθγοφμενθ παράγραφο. 11 Βλ.Α.Δθμθτρόπουλο, Σο φνταγμα τθσ Ελλάδασ και άλλα βαςικά ευρωπαϊκά κείμενα, τόμοσ Α, ςελ 47, αρκ.43 *Η τακτικι κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ+ 15

16 Β.ΕΡΕΞΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΑΘΟΥ 43. 1)Η παρ.1 του άρκρου αναφζρεται ςτα εκτελεςτικά διατάγματα 2)Στθν παρ.2 πρόκειται για ευρεία και ειδικι εξουςιοδότθςθ Το εδάφιο 1 τθσ παρ.2 αφορά ςτα κανονιςτικά διατάγματα Το εδάφιο 2 τθσ παρ.2 αφορά ςτισ άλλεσ κανονιςτικζσ πράξεισ 3)Η παρ.3 του άρκρου αναφερόταν ςτα οργανωτικά διατάγματα.ωςτόςο με τθν ανακεϊρθςθ του 1986 θ παράγραφοσ αυτι καταργικθκε. Επρόκειτο για κατά ςυνζπεια για περιοριςμζνθ εξουςιοδότθςθ (μόνο για τα οργανωτικά διατάγματα) 4)Η παρ.4 ρυκμίηει τθν γενικι εξουςιοδότθςθ που παρζχεται με νόμο-πλαίςιο. Ρρόκειται επίςθσ για περιοριςμζνθ κακϊσ από αυτιν εξαιροφνται τα κζματα τθσ ολομζλειασ τθσ Βουλισ. 3.ΑΝΑΛΤΣΙΚΑ Η ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ ΣΟΤ ΑΡΘΡΟΤ I. ΣΑ ΕΚΣΕΛΕΣΙΚΑ ΔΙΑΣΑΓΜΑΣΑ: Τα εκτελεςτικά διατάγματα, αποτελοφν τθν αναγκαία προχπόκεςθ για τθν εκτζλεςθ ενόσ νόμου, και προβλζπονται ςτο άρκρο 43 παρ.1 του Σ. Ο ςυντακτικόσ νομοκζτθσ ςε αυτι τθν περίπτωςθ, παρζχει απευκείασ τθν ζγκριςθ για τθν ζκδοςθ τουσ, επομζνωσ, κατά ςυνζπεια, δεν είναι αναγκαία θ μεςολάβθςθ νόμου. Σφμφωνα με το Σ., ο ΡτΔ είναι ςε κζςθ να εκδϊςει ο ίδιοσ το εκτελεςτικό διάταγμα. Ωςτόςο, παρότι δεν αναφζρεται ξεκάκαρα, είναι αυτονόθτο ότι προαπαιτείται θ προςυπογραφι του αρμόδιου Υπουργοφ (ςφμφωνα με το αρκ.35 παρ1 Σ. και δεδομζνου ότι ο κεςμόσ των Εκτελ.Διαταγμ. δεν ανικει ςτισ εξαιρζςεισ που ορίηει το αρκ.35 παρ 2 Σ.) όλοσ τθσ ςυγκεκριμζνθσ κατθγορίασ διαταγμάτων είναι θ εξειδίκευςθ, όταν αυτι κρίνεται αναγκαία, του νόμου που πρόκειται, μζςω αυτϊν να εκτελεςτεί. Σε περίπτωςθ δθλαδι που ο νομοκζτθσ, 12 Βλ. Α.Δθμθτρόπουλο, φςτθμα υνταγματικοφ Δικαίου,ςελ ,για I & II & III & IV 16

17 δεν ζχει προβλζψει όλεσ τισ απαραίτθτεσ προχποκζςεισ για τθν εφαρμογι και υλοποίθςθ ενόσ νόμου, τότε το Σ. επιτρζπει τθν ζκδοςθ προεδρικοφ εκτελεςτικοφ διατάγματοσ, το περιεχόμενο του οποία μπορεί να αφορά ςε πράξεισ τόςο ατομικοφ όςο και κανονιςτικοφ περιεχομζνου. Τζλοσ, πρζπει να επιςθμανκεί ότι είναι αδφνατο να ειςαχκεί ζνασ νζοσ, πρωτεφων και ουςιαςτικόσ κανόνασ δικαίου μζςω Εκτελεςτικϊν Διαταγμάτων. Οι κανόνεσ δικαίου που πικανϊσ τίκενται μζςω αυτϊν, είναι αυςτθρά δευτερογενείσ, με τθν ζννοια ότι ορίηουν τθν εκτζλεςθ ενόσ νόμου που ζχει ιδθ τεκεί από τον νομοκζτθ. Επιπλζον, ςφμφωνα με το αρκ.71 παρ 1 Σ τα Εκτλ.Διαταγμ. δεν είναι ςε κζςθ οφτε να ερμθνεφςουν, οφτε να αναςτείλουν τθν εφαρμογι, οφτε να εξαιρζςουν κάποιον από τθν τιρθςθ ενόσ νόμου. II. III. ΣΑ ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΑ ΔΙΑΣΑΓΜΑΣΑ ΕΙΔΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ: Τα κανονιςτικά διατάγματα ειδικισ εξουςιοδότθςθσ εμφανίηουν αρκετζσ διαφορζσ ςε ςχζςθ με τα εκτελεςτικά που προαναφζρκθκαν. Καταρχάσ, το εξουςιοδοτοφν όργανο ςε αυτι τθν περίπτωςθ είναι ο κοινόσ νομοκζτθσ, ενϊ το εξουςιοδοτοφμενο, είναι ςφνκετο αποτελοφμενο από τον ΡτΔ ( ςτον οποίο δίνεται θ εξουςιοδότθςθ κατά το αρκ.50 του Σ) και τον αρμόδιο ανά περίπτωςθ υπουργό. Τα διατάγματα αυτά προβλζπονται ςτο αρκ.43 παρ 2. Του Σ, και πρόκειται για τθν ςθμαντικότερθ κατθγορία διαταγμάτων, κακϊσ οι κανόνεσ δικαίου που παράγουν είναι πρωτεφοντεσ. Με άλλα λόγια, θ εφαρμογι τουσ ζχει ωσ ςυνζπεια τθν ειςαγωγι μίασ νζασ υποχρζωςθσ, ρφκμιςθσ ι αρμοδιότθτασ μεγάλθσ ςπουδαιότθτασ. Στθ περίπτωςθ αυτι, αναφερόμαςτε ςε ευρεία και ειδικι εξουςιοδότθςθ. Ευρεία κακϊσ δεν υπάρχει περιοριςμόσ ςτο κζμα που το κανονιςτικό διάταγμα μπορεί να ορίηει, και ειδικι, μιασ και ο ςυντακτικόσ νομοκζτθσ επιτάςςει ςτον κοινό τθν ςυγκεριμενοποιιςθ τθσ παρεχόμενθσ εξουςιοδότθςθσ, ϊςτε να διαφυλαχτεί θ δθμοκρατικι αξία από αςάφειεσ και ανακρίβειεσ,αναφορικά με το αντικείμενο τθσ, που όπωσ προαναφζρκθκε, είναι ωσ επί το πλείςτον μεγάλθσ ςθμαςίασ. ΣΑ ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΑ ΔΙΑΣΑΓΜΑΣΑ ΓΕΝΙΚΗ ΕΞΟΤΙΟΔΟΣΗΗ: Τα κανονιςτικά διατάγματα γενικισ εξουςιοδότθςθσ ειςάγονται ςτο αρκ.43 παρ 4. Του Σ, και κατ ουςίαν, θ πρόβλεψθ τουσ αποτελεί εξαίρεςθ ςτον κανόνα που ορίηουν τα προαναφερκζντα διατάγματα ειδικισ εξουςιοδότθςθσ. Ριο ςυγκεκριμζνα, ςφμφωνα με το Σ.,θ γενικι εξουςιοδότθςθ, εν αντικζςει με τθν ειδικι, είναι 17

18 εφικτι μόνον εφόςον το ορίηει ςυγκεκριμζνοσ νόμοσ-πλαίςιο. Ο νομοκζτθσ μζςω ενόσ νόμου-πλαιςίου κακορίηει γενικά τα προσ ρφκμιςθ κζματα. Ο νόμοσ-πλαίςιο ωςτόςο, πρζπει απαραιτιτωσ να ψθφιςτεί από τθν Ολομζλεια τθσ Βουλισ (ςε αντίκεςθ και πάλι με τθν ειδικι εξουςιοδότθςθ που μπορεί να δοκεί και ςε ζνα μζροσ μόνο τθσ Βουλισ). Ο κοινόσ νομοκζτθσ είναι και πάλι αυτόσ που παρζχει τθν εξουςιοδότθςθ ςτο ςφνκετο εξουςιοδοτοφμενο όργανο, αποτελοφμενο από τον ΡτΔ και τον αρμόδιο για προςυπογραφι υπουργό. Η εξουςιοδότθςθ που παρζχεται ςε αυτιν τθν περίπτωςθ όμωσ είναι περιοριςμζνθ ( τόςο κεματολογικά δεν μπορεί να αφορά ςτο ςφνολο των προβλεπόμενων κεμάτων ςτο άρκρο 72.παρ 1 του Σ για τθν Ολομζλεια τθσ Βουλισ, όςο και χρονικά, κακϊσ θ εξουςιοδότθςθ παρζχεται για οριςμζνο χρονικό διάςτθμα και όχι επ αόριςτον.) IV. ΑΛΛΕ ΚΑΝΟΝΙΣΙΚΕ ΠΡΑΞΕΙ ΣΗ ΔΙΟΙΚΗΗ: Τελευταία κατθγορία των μζςων εφαρμογισ τθσ Τακτ.Καν.Εξ. αποτελοφν οριςμζνεσ άλλεσ κανονιςτικζσ πράξεισ τθσ διοίκθςθσ. Συγκεκριμζνα, ςτο αρκ.43 παρ 2. Εδαφ.Β αναφζρεται θ δυνατότθτα παροχισ εξουςιοδότθςθσ και ςε άλλα διοικθτικά όργανα πζραν του ΡτΔ, όταν πρόκειται για τθ ρφκμιςθ κεμάτων ειδικότερων ι τοπικοφ ενδιαφζροντοσ ι τεχνικοφ/ λεπτομεριακοφ χαρακτιρα. Είναι απαραίτθτο, ςτο ςθμείο αυτό να γίνουν οριςμζνεσ διευκρινιςεισ για τθν επίλυςθ πικανϊν ερμθνευτικϊν παρανοιςεων. Καταρχιν, τα κζματα που αφοροφν ςτο φυςικό ι πολιτιςτικό περιβάλλον τθσ χϊρασ ζχει οριςκεί ότι δεν ανικουν ςε καμία από τισ παραπάνω κατθγοριζσ ειδικϊν κεμάτων Δεφτερον, τα ειδικότερα κζματα προςδιορίηονται με κριτιρια ποςοτικά και ποιοτικά. Αφενόσ, κεωρείται ότι είναι εκείνα που αποτελοφν υποπερίπτωςθ ενόσ κζματοσ που αποτελεί αντικείμενο τθσ νομοκετικισ ρφκμιςθσ (ποςοτικό κριτιριο), αφετζρου, ο χαρακτθριςμόσ που τουσ αποδίδεται μπορεί να ςχετίηεται με τθ ςπουδαιότθτα τουσ.(ποιοτικό κριτιριο) Ειδικότερο κζμα αποτελεί και ο κακοριςμόσ του χρόνου προβολισ των εκάςτοτε πολιτικϊν κομμάτων ςτουσ τθλεοπτικοφσ ςτακμοφσ κατά τθ προεκλογικι περίοδο 18

19 Λεπτομερειακόσ κεωρείται ο χαρακτιρασ κζματοσ που ρυκμίηεται από δευτερεφων κανόνα δικαίου Να ςθμειωκεί ότι θ εξουςιοδότθςθ του εδαφίου α αποτελεί αναγκαία προχπόκεςθ για τθν ιςχφ τθσ εξουςιοδότθςθσ του εδαφίου β. 4.ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΗ-ΙΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ. Βάςθ ςυμπλθρωματικοφ εκίμου 13 θ νομοκετικι εξουςιοδότθςθ εφαρμοηόταν,χωρίσ ςυνταγματικι κατοχφρωςθ και πριν το Ωςτόςο, θ εξ αντιδιαςτολισ ερμθνεία του άρκρου 59 παρ.2 του Συντάγματοσ αποτζλεςε και τον ουςιαςτικό παράγοντα νομιμοποίθςθσ τθσ κανονιςτικισ εξουςιοδότθςθσ ςτο Σφνταγμα του Ραράλλθλα, προβλεπόταν θ απαγόρευςθ παροχισ εξουςιοδότθςθσ για κζματα φορολογικά, κακϊσ και θ δυνατότθτα ζκδοςθσ νομοκετικϊν διαταγμάτων ςε ζκτακτεσ περιπτϊςεισ. Εν ςυνεχεία, το άρκρο 43 παρ.2 και παρ.4 του Συντάγματοσ του 1975 κατοχυρϊνει ρθτά τθν φπαρξθ και εφαρμογι του κεςμοφ τθσ κανονιςτικισ εξουςιοδότθςθσ τθσ διοίκθςθσ. Το ςφνταγμα του 1975 είναι το ςφνταγμα που κατεξοχιν ςυνταγματικοποιεί τθν Καν.Εξ.,και μάλιςτα τθν διάκριςθ τθσ ςε τρείσ βακμίδεσ, πρϊτθ εκ των οποίων θ τακτικι, τθν οποία και εξετάηουμε ςτθν παροφςα μελζτθ. Μάλιςτα, κατά τθ ςυγκεκριμζνα ανακεϊρθςθ, δόκθκε ςτθ διοίκθςθ αρμοδιότθτα τόςο πρωτογενοφσ όςο και δευτερογενοφσ φφςθσ. Ακολοφκθςαν, δυο ανακεωριςεισ, το 1986 οποφ καταργικθκε θ τρίτθ παράγραφοσ του αρκ.43 (αναφορά ςτα οργανωτικά διατάγματα),και το 2001,κατά τθν οποία το άρκρο παρζμεινε ωσ ζχει.( αναλυτικά το άρκ.43 του ςυντάγματοσ παρατίκεται ςτο Κεφ 2. Ραρ. 2) 5.ΛΟΓΟΙ ΚΑΘΙΕΡΩΗ ΚΑΙ ΕΠΕΚΣΑΗ ΣΟΤ ΘΕΜΟΤ. Ππωσ ζχει τονιςτεί πολλζσ φορζσ ςτθν παροφςα μελζτθ, ο κεςμόσ τθσ τακτικισ κανονιςτικισ εξουςιοδότθςθσ αποτελεί ουςιϊδθ διάταξθ του ιςχφοντοσ Συντάγματοσ, με ιδιαίτερθ χρθςιμότθτα ςτισ μζρεσ μασ. Οι λόγοι κακιζρωςθσ και 13 Βλ.Ακ.Ράϊκο, υνταγματικό Δίκαιο τεφχοσ Β ςελ 323 & Επ.πθλιωτόπουλο, ωσ άνω ςελ 68 19

20 επζκταςθσ του κεςμοφ ταυτίηονται βεβαίωσ με τουσ λόγουσ κακιζρωςθσ του κεςμοφ τθσ κανονιςτικισ εξουςιοδότθςθσ εν γζνει, όπωσ αυτοί αναφζρονται ςτο Κεφ.1 παρ 5. Συνοπτικά ωςτόςο, οφείλουμε να αναφζρουμε και ςε αυτό το ςθμείο τουσ βαςικότερουσ από αυτοφσ, δεδομζνου ότι και θ ίδια θ Καν.Εξ. νοείται ωσ επί το πλείςτον ωσ θ Τακτ.Καν.Εξ, αφοφ αυτι είναι που εφαρμόηεται ςυνθκζςτερα (δθλ. κάτω από ομαλζσ ςυνταγματικοπολιτικζσ ςυνκικεσ). Η Τακτ.Καν.Εξ αποτελεί μια διαδικαςία που ςυμβάλλει κατά κάποιο τρόπο ςτον εκςυγχρονιςμό του πολιτεφματοσ, ςτθν παράλλθλθ πορεία και εξζλιξθ των κρατικϊν ςυνταγματικϊν λειτουργιϊν με τθν ςφγχρονθ εποχι. Ριο ςυγκεκριμζνα, ςτισ μζρεσ μασ, οι ραγδαίεσ τεχνολογικζσ εξελίξεισ και το πλικοσ των νζων κοινωνικοοικονομικϊν ςχζςεων που αναπτφςςονται ςτο πλαίςιο μιασ ευνομοφμενθσ κοινωνίασ, κακιςτοφν αναγκαία τθν ταχεία λείψει αποφάςεων και ρυκμίςεων από τθ Βουλι, τθν αντιμετϊπιςθ ακόμθ και κεμάτων δευτερευόντων, τθν εξαςφάλιςθ ςυντομίασ και οριςμζνεσ φορζσ ακόμθ και μυςτικότθτασ. Είναι προφανζσ ότι το κοινοβοφλιο δεν δφναται να αντιμετωπίςει όλεσ αυτζσ τισ περιπτϊςεισ χωρίσ εξωτερικι βοικεια. Ωσ αρωγόσ λειτουργεί λοιπόν, θ Τακτ.Καν.Εξ που ςτόχο ζχει τθν υποβοικθςθ του νομοκετικοφ ζργου τθσ Βουλισ,παρζχοντασ εξουςιοδότθςθ ςε άλλα όργανα (ΡτΔ και αρμόδιοσ υπουργόσ ). Η εφαρμογι του κεςμοφ αυτοφ, αποτελεί δείγμα μια υγιοφσ και καλά οργανωμζνθσ ςφγχρονθσ κοινωνίασ και είναι βεβαία θ ςυχνότερθ και θ πιο χριςιμθ για τθν κακθμερινι ηωι, μορφι τθσ Καν.Εξ (δεδομζνου ότι θ ζκτακτθ και θ εξαιρετικι εφαρμόηονται ςε περιπτϊςεισ ζκτακτων περιςτατικϊν ι κρίςεωσ) 6.ΠΡΟΫΠΟΘΕΕΙ ΓΙΑ ΣΗΝ ΔΙΑΦΑΛΙΗ ΣΗ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ ΣΟΤ ΘΕΜΟΤ ΣΗ ΣΑΚΣ.ΚΑΝ.ΕΞ. Η τακτικι κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ κεωρείται κεςμόσ αναγκαίοσ για τθν λειτουργία του ςφγχρονου δθμοκρατικοφ πολιτεφματοσ. Ωςτόςο, πριν τθν εφαρμογι του, είναι απαραίτθτθ θ εξαςφάλιςθ τθσ φπαρξθσ οριςμζνων προχποκζςεων, που διαφυλάττουν τον δθμοκρατικό του χαρακτιρα. Η Τακτ.Καν.Εξ. λοιπόν, πρζπει καταρχάσ, να είναι ειδικι 14. Αυτό ςθμαίνει ότι τα 14 Βλ.Επ.πθλιωτόπουλο, ωσ άνω,ςελ & Ε(1466/1995) 20

21 κζματα που μποροφν να οριςκοφν και να ρυκμιςτοφν μζςω αυτισ τθσ διαδικαςίασ πρζπει να είναι επαρκϊσ οριςμζνα. Στο ςθμείο αυτό πρζπει να γίνει μια αναγκαία διευκρίνιςθ. Υπάρχει μεγάλθ διαφορά ανάμεςα ςτθν ευρφτθτα των κεμάτων και ςτθ γενικότθτα που πικανϊσ να τα χαρακτθρίηει. Ρεριοριςμόσ με άλλα λόγια δεν υφίςταται ωσ προσ τθν ευρφτθτα(θ οποία άλλοτε κρίνεται αναγκαίο να είναι μεγαλφτερθ και άλλοτε ςτενότερθ) των κεμάτων που αποτελοφν αντικείμενο εξουςιοδότθςθσ, εφόςον το περιεχόμενο τουσ είναι ςυγκεκριμζνο και απαλλαγμζνο από αςάφειεσ. Εφόςον,δθλαδι, ζχουν υποςτεί τθν αναγκαία εξειδίκευςθ.( Γι αυτό άλλωςτε, όςον αφορά τθν Τακτ.Καν.Εξ, είναι ευρεία και ειδικιςτο Σ43 παρ 2, ενϊ περιοριςμζνθ και ειδικι ςτο Σ43 παρ 3 και Σ43 παρ 4 15 ) Μάλιςτα, όςο μεγαλφτερεσ διχογνωμίεσ ι αοριςτίεσ επικρατοφν γφρω από τθν ζννοια και το περιεχόμενο κάποιων όρων, τόςο λεπτομερζςτερθ 16 απαιτείται να γίνεται θ περιγραφι των αντίςτοιχων κεμάτων. Ωςτόςο, θ κεωρία που αντιβαίνει ςτθν ιςχφουςα νομολογία (τθν οριςμζνθ από το ΣτΕ) υποςτθρίηει ότι πρζπει να νοείται ωσ διαφορετικι προχπόκεςθ τθσ ςυνταγματικότθτασ τθσ Καν.Εξ το να είναι όχι μόνο ευρεία αλλά και οριςμζνθ. Ουςιαςτικά, επιδιϊκεται να δοκεί ιδιαίτερθ βάςθ ςτθν εξαςφάλιςθ γενικϊν αρχϊν, που να οριοκετοφν τθν ρφκμιςθ των εκάςτοτε κεμάτων (ΣΕ478/1989) αλλά και τθν εξαςφάλιςθ επαρκϊν κριτθρίων πριν τθν εφαρμογι τθσ εξουςιοδότθςθσ (ΣΕ 2309/1992). Ζτςι, ςφμφωνα με μεμονωμζνεσ αποφάςεισ του ΣτΕ (ΣΕ 2309/1989), θ κανονιςτικι εξουςιοδότθςθ κεωρείται αντιςυνταγματικι, όταν ο χαρακτιρασ τθσ κρίνεται γενικόσ και αόριςτοσ, και κατά ςυνζπεια, οι κανονιςτικζσ πράξεισ που ζχουν,εκδοκεί μζςω αυτισ τθσ διαδικαςίασ, υφίςτανται ακυρότθτα 18 και δεν εφαρμόηονται. Η βαρφτθτα που δίνεται ςτθν εξαςφάλιςθ αυτϊν των προχποκζςεων πρζπει να ςθμειωκεί ότι είναι απολφτωσ αναγκαία. Ππωσ προαναφζρκθκε, ο κεςμόσ αυτόσ αποτελεί μια ςυνταγματικά κατοχυρωμζνθ εξαίρεςθ ςτον πάγιο τρόπο λειτουργίασ τθσ νομοκετικισ εξουςίασ, ανοίγει ζνα δίαυλο επικοινωνίασ και ςυνεργαςίασ μεταξφ των δφο εξουςιϊν (νομοκετικισ και εκτελεςτικισ) που υπό τθσ κατάλλθλεσ ςυνκικεσ μπορεί να λειτουργιςει ιδιαίτερα ευεργετικά για το δθμοκρατικό πολίτευμα, ςε αντίκετθ περίπτωςθ όμωσ, είναι ςε κζςθ να απειλιςει ςοβαρά τθσ βάςεισ και τισ αρχζσ του. 15 Βλ.Α.Δθμθτρόπουλο, ωσ άνω, ςελ Βλ.Επ.πθλιϊτοπουλο, ωσ άνω, ςελ

22 18 Βλ.Επ.πθλιωτόπουλο, ωσ άνω,ςελ 69 7.ΙΧΤ ΣΟΤ ΘΕΜΟΤ ΣΗ ΣΑΚΣ.ΚΑΝ.ΕΞΟΤ. Πςον αφορά τθν ιςχφ του εξεταηόμενου κεςμοφ (εν γζνει τθσ Καν.Εξ και ειδικότερα τθστακτ.καν.εξ ), οφείλουμε να τθν εξετάςουμε ςε δφο ςκζλθ. τθν ουςιαςτικι ιςχφ και τθν τυπικι ιςχφ. I. ΟΤΙΑΣΙΚΗ (/ ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗ) : Η ιςχφσ μιασ κανονιςτικισ πράξθσ ξεκινάει ςυνικωσ κατά τθν θμερομθνία ζκδοςθσ τθσ, ι ςε διαφορετικι θμερομθνία εφόςον θ ίδια ορίηει κάτι τζτοιο. Γενικότερα κεωρείται ότι θ ζκδοςθ μιασ κανονιςτικισ πράξθσ γίνεται με ςτόχο τθν εφαρμογι τθσ ςε κάκε ανάλογθ περίπτωςθ ςτο μζλλον. Κάτι τζτοιο δεν ιςχφει ςτθν περίπτωςθ μόνο που ςτθν ίδια περιλαμβάνεται,ρθτά, ο όροσ ότι θ εφαρμογι τθσ προβλζπεται να ιςχφςει εφϋάπαξ 19. Τζλοσ, ςχετικά με τθν αναδρομικότθτα μιασ κανονιςτικισ πράξθσ,που εκδίδεται μζςω τθσ διαδικαςίασ τθσ (τακτικισ) κανονιςτικισ εξουςιοδότθςθσ, αυτι μπορεί να ιςχφςει μόνο ςτθν περίπτωςθ που το αναφζρει,επίςθσ ρθτϊσ, θ εξουςιοδοτικι διάταξθ ι ςτθ περίπτωςθ που κρίνεται αναγκαίο και αυτονόθτο για τθν επιτζλεςθ του ςκοποφ του νόμου. II. ΣΤΠΙΚΗ: Σχετικά με τθν τυπικι ιςχφ των παραγόμενων κανονιςτικϊν πράξεων, αυτι κεωρείται ιςοδφναμθ με εκείνθ των κανόνων δικαίου που παράγονται μζςω τθσ πάγιασ νομοκετικισ διαδικαςίασ. Ζχουν τθ δυνατότθτα άμεςα ι ζμμεςα να καταργοφν άλλεσ νομοκετικζσ πράξεισ, να επιφζρουν τροποποιιςεισ, και εφόςον επιτρζπεται από το εξουςιοδοτοφν όργανο, να κεςπίηουν διατάξεισ αποκλίνουςεσ από τισ βαςικζσ αρχζσ του διοικθτικοφ δικαίου Βλ. Δθμ.Σςάτςο, ςελ , Ακ.ΡάΪκο, ωσ άνω ςε 177, Αρ.Μάνεςθ ωσ άνω ςε 287, Επ.πθλιωτόπουλο ςελ 66, 20 Εφόςον ορίηεται ρθτά ςε εξουςιοδοτικι διάταξθ, βλ.επ.πθλιωτόπουλο, ωσ άνω ςελ 72 22

23 ΕΠΙΛΟΓΟ. Στο ςθμείο αυτό ολοκλθρϊκθκε θ μελζτθ μασ πάνω ςτο κεςμό τθσ Τακτικισ Κανονιςτικισ Εξουςιοδότθςθσ. Αναπτφχκθκε,αναλυτικϊσ, θ ςπουδαιότθτα του ςυγκεκριμζνου κεςμοφ ςτθ ςφγχρονθ εποχι, κακϊσ και όλα τα χαρακτθριςτικά του. Είναι προφανζσ, ότι θ εφαρμογι τθσ ςυγκεκριμζνθσ νομοκετικισ ρφκμιςθσ, αποτελεί δείγμα μια ςφγχρονθσ, ευνομοφμενθσ, καλά οργανωμζνθσ και,προπάντων, δθμοκρατικισ κοινωνίασ. Αυτά τα χαρακτθριςτικά αρμόηουν πράγματι ςε μία κοινωνία που μπορεί να αξιοποιιςει ζναν ςυνταγματικό κεςμό προσ όφελοσ τθσ, τθρϊντασ παράλλθλα το μζτρο και κζτοντασ τα αναγκαία όρια, ϊςτε, ςτθν προκειμζνθ περίπτωςθ, να μθν προκφψουν ςοβαρά ηθτιματα διαςταφρωςθσ των εξουςιϊν, που αςφαλϊσ κα υπονόμευαν το δθμοκρατικό χαρακτιρα τόςο του ίδιου του κεςμοφ, όςο και του πολιτεφματοσ εν γζνει. Η ζκδοςθ και θ τιρθςθ νόμων που υπθρετοφν τισ ανάγκεσ τθσ κοινωνίασ, τθν εςωτερικι γαλινια και ευνομία,δε μπορεί παρά να αποτελεί μία από τισ ςπουδαιότερεσ λειτουργίεσ του εκλεγμζνου Κοινοβουλίου. Πντασ μζροσ αυτισ τθσ διαδικαςίασ, είναι φανερι θ ςπουδαιότθτα και του εξεταηόμενου κεςμοφ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Η παραπάνω εργαςία είχε ωσ κφριο κζμα τθσ τθν Τακτικι Κανονιςτικι Εξουςιοδότθςθ. Ο κεςμόσ αυτόσ προβλζπεται ςτο άρκρο 43 του Συντάγματοσ. Βζβαια, για τθν επιτυχι μελζτθ του, ιταν απαραίτθτθ πρωτίςτωσ, θ μελζτθ του κεςμοφ τθσ Καν.Εξ. γενικά, και ακολοφκωσ τθσ Τακτ.Καν.Εξ. ειδικότερα. Συνεπϊσ, κεντρικοί άξονεσ τισ εργαςίεσ αποτελοφν : θ αναφορά ςτα είδθ και τισ διακρίςεισ τθσ Καν.Εξ, οι προχποκζςεισ για τθν εξαςφάλιςθ τθσ ςυνταγματικότθτασ του κεςμοφ, οι λόγοι κακιζρωςθσ του, οι αμφιβολίεσ που ενδεχομζνωσ προκαλεί θ εφαρμογι του εξαιτίασ του φαινόμενου τθσ διαςταφρωςθσ των εξουςιϊν αλλά και θ ιςτορικι- ςυνταγματικι του διαδρομι. Επιπλζον, περιλαμβάνεται ςφντομθ ανάλυςθ του περιεχομζνου των όρων των: Κανόνα δικαίου, κανονιςτικισ πράξθσ, ζκτακτθσ Καν.Εξ, εξαιρετικισ Καν.Εξ. Ακολοφκωσ, τθν εργαςία απαςχόλθςε θ ανάλυςθ του άρκρου 43Σ, ςτο οποίο κατοχυρϊνεται ο κεςμόσ τθσ Τακτ.Καν.Εξ., θ αναφορά ςτα μζςα εφαρμογισ του (εκτελεςτικά διατάγματα,άλλεσ κανονιςτικζσ πράξεισ τθσ διοίκθςθσ, τα κανονιςτικά 23

24 διατάγματα ειδικισ και γενικισ εξουςιοδότθςθσ), ηθτιματα ςχετικά με τθν εξαςφάλιςθ τθσ ςυνταγματικότθτασ του κεςμοφ, τουσ λόγουσ κακιζρωςθσ του κακϊσ και τισ προχποκζςεισ για τθν εγκυρότθτα του. Τζλοσ, εξετάςτθκαν θ τυπικι και ουςιαςτικι ιςχφσ του. Στόχοσ τθσ εργαςίασ, ιταν θ ενδελεχισ, πολφπλευρθ, κατατοπιςτικι και πλιρθσ μελζτθ του εξεταηόμενου κεςμοφ. Ζγινε προςπάκεια, να τθρθκεί αυςτθρι οριοκζτθςθ που κα απζτρεπε πικανζσ ςοβαρζσ παρεκκλίςεισ από το κεντρικό κζμα, μολονότι το ίδιο εμφανίηει ζντονθ εξειδίκευςθ, που κάνει αναγκαία τθν διεφρυνςθ του πεδίου μελζτθσ. SUMMARY. The above study s main theme was the Annual Regulatory Authorization. This institution is provided in Article 43 of the Greek Constitution. Of course, for the accomplishment of a successful study, was needed primarily to study the institution of Regulatory Authorization in general, and then the Annual Regulatory Authorization particular. Therefore, key aspects of the work are the reference of the species and the discrimination of Annual Regulatory Authorization, the conditions for ensuring the constitutionality of the institution, the reasons that may cause doubts for its use, due to the phenomenon of ''crossing powers'' and also, its historicalconstitutional route. In addition, there is included a brief analysis of the content of the terms: rule of law, regulation act, Emergency Regulatory Authorization, Exceptional Regulatory Authorization. Subsequently, our work focused on the analysis of Article 43 of the Greek Constitution, which enshrined the institution of the Annual Regulatory Authorization. There is a reference to the means of its implementation (executive orders, other regulatory acts of government, regulatory acts (degrees) of special and general authorization),to the issues related to ensuring the constitutionality of the institution, the reasons for the introduction and the conditions for the validity of the institution. Finally, we have examined the institution s formal and substantial power. The aim of work was thorough, the inclusive, informative and comprehensive study of the concerned institution. It was a big attempt to meet strict limitation that would prevent possible serious deviations from the central theme, although itself displays intense specialization, which makes it necessary to extend the scope of study. 24

25 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δθμθτρόπουλοσ Ανδρζασ Γ., Γενικι ςυνταγματικι κεωρία-σφςτθμα ςυνταγματικοφ δικαίου Ακινα-Θεςςαλονίκθ 2011, Β ζκδοςθ, Εκδόςεισ Σάκκουλα Ο ίδιοσ, Οργάνωςθ και λειτουργία του Κράτουσ, 2004 Ο ίδιοσ, Το Σφνταγμα τθσ Ελλάδασ και άλλα βαςικά ευρωπαϊκά και διεκνι κείμενα Ακινα-Θεςςαλονίκθ 2010,Τόμοσ I, Β Ζκδοςθ, Εκδόςεισ Σάκκουλα Μαυριάσ Κϊςτασ Γ., Συνταγματικό δίκαιο Ακινα-Κομοτθνι 2005, Δ ζκδοςθ επαυξθμζνθ, Εκδόςεισ Αντ.Σάκκουλα Σπυρόπουλοσ Φίλιπποσ Κ., Ο Ρρόεδροσ τθσ δθμοκρατίασ ωσ ρυκμιςτισ του πολιτεφματοσ Ακινα-Κομοτθνι, Εκδόςεισ Αντ.Σάκκουλα Σπθλιωτόπουλοσ Επαμεινϊνδασ Ρ., Εγχειρίδιο διοικθτικοφ δικαίου Ακινα-Κομοτθνι 2001, Εκδόςεισ Αντ.Σάκκουλα άϊκοσ Ακανάςιοσ Γ., Συνταγματικό δίκαιο, Ειςαγωγι-Οργανωτικό μζροσ- Τεφχοσ Β Ακινα-Κομοτθνι 1990, Εκδόςεισ Αντ.Σάκκουλα Μάνεςθσ Αριςτόβουλοσ, 25

26 Συνταγματικι κεωρία και πράξθ, Τόμοσ I (μελζτεσ ) 1980, Εκδόςεισ Σάκκουλα Α.Ε & Τόμοσ II (μελζτεσ ), 2007, Εκδόςεισ Αντ.Σάκκουλα Ραράρασ Ρζτροσ Ι., Σφνταγμα και ευρωπαϊκι ςφμβαςθ δικαιωμάτων του ανκρϊπου Ακινα 2001, Εκδόςεισ Αντ.Σάκκουλα Τςάτςοσ Δθμιτριοσ, Συνταγματικό Δίκαιο, Τόμοσ Α Εκδόςεισ Αντ.Σάκκουλα Βενιηζλοσ Ευάγγελοσ Μακιματα Συνταγματικοφ δικαίου Ανακεωρθμζνθ ζκδοςθ, 2008,Εκδόςεισ Αντ.Σακκοφλα ΑΛΛΕ ΠΗΓΕ Ηλεκτρονικι εγκυκλοπαίδεια Βικιπαιδεία ( B3%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%94%CE%AF%CE% BA%CE%B1%CE%B9%CE%BF#.CE.97_.CE.BA.CE.B1.CE.BD.CE.BF.CE.BD.CE.B9.CF.83.CF.84.CE.B9.CE.BA.CE.AE_.CE.B1.CF.81.CE.BC.CE.BF.CE.B4.CE.B9.CF.8C.CF.8 4.CE.B7.CF.84.CE.B1_.CF.84.CE.B7.CF.82_.CE.94.CE.B9.CE.BF.CE.AF.CE.BA.CE.B7.CF.83.CE.B7.CF.82 ) 26

27 27