ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Βρυξέλλες, 25 Νοεμβρίου 2009 (27.11) (OR. en) 16542/1/09 REV 1 JAI 868 DROIPEN 160 ΣΗΜΕΙΩΜΑ της : Προεδρίας προς : την ΕΜΑ/το Συμβούλιο αριθ. πρότ. Επιτρ. : 16542/09 JAI 868 DROIPEN 160 Θέμα : Σχέδιο συμπερασμάτων του Συμβουλίου σχετικά με πρότυπες διατάξεις προς καθοδήγηση των εργασιών του Συμβουλίου στον τομέα του ποινικού δικαίου Στις 2 Ιουλίου 2009 η Επιτροπή του άρθρου 36 (CATS) εξέτασε το θέμα «Ποινικό δίκαιο στο πλαίσιο μελλοντικών διαπραγματεύσεων - εσωτερικές και εξωτερικές πτυχές» βάσει του έγγρ. 11335/09. Οι περισσότερες αντιπροσωπίες επιθυμούν να συνεχισθούν οι συζητήσεις για το θέμα αυτό. Ζητήθηκε επίσης να εισαχθεί κάποιο είδος τυποποιημένων πρότυπων διατάξεων που να αρμόζει τόσο στην εσωτερική νομοθεσία όσο και στις διεθνείς συμφωνίες. Όσον αφορά τη μορφή αυτών των πρότυπων διατάξεων, οι αντιπροσωπίες θα προτιμούσαν μη δεσμευτικές νομικές πράξεις. Υπογραμμίσθηκε η σημασία του θέματος ενόψει της ενδεχόμενης έναρξης ισχύος της Συνθήκης της Λισσαβώνας. Μετά τις συζητήσεις αυτές η Προεδρία, σε συνεργασία με τη γερμανική αντιπροσωπία, πρότεινε στις 9 Οκτωβρίου 2009 σχέδιο συμπερασμάτων του Συμβουλίου σχετικά με κατευθυντήριες γραμμές για μελλοντικές ποινικές διατάξεις της νομοθεσίας της ΕΕ. Η Ομάδα «Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο» συζήτησε το κείμενο του σχεδίου συμπερασμάτων του Συμβουλίου σε αρκετές συνεδριάσεις της του Οκτωβρίου και Νοεμβρίου. 16542/1/09 REV 1 ΛΜ/νικ 1 DG H 2B EL
Ο φάκελος αυτός εξετάσθηκε από την Επιτροπή του άρθρου 36 στις 11 Νοεμβρίου 2009. Μετά από διμερείς διαβουλεύσεις και μια συνεδρίαση των συμβούλων Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων στις 25 Νοεμβρίου 2009, η Προεδρία υποβάλλει στην ΕΜΑ / στο Συμβούλιο την ακόλουθη συμβιβαστική πρόταση Ορισμένες αντιπροσωπίες διατύπωσαν γενικές επιφυλάξεις εξέτασης για το κείμενο. Η Επιτροπή ανήγγειλε, κατά τη συνεδρίαση της επιτροπής του άρθρου 36, στις 11 Νοεμβρίου 2009, ότι έχει γενική επιφύλαξη και σκοπεύει να υποβάλει δήλωση προς καταχώρηση στα πρακτικά του Συμβουλίου. 16542/1/09 REV 1 ΛΜ/νικ 2 DG H 2B EL
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I Σχέδιο συμπερασμάτων του Συμβουλίου σχετικά με πρότυπες διατάξεις προς καθοδήγηση των εργασιών του Συμβουλίου στον τομέα του ποινικού δικαίου Από την έναρξη ισχύος της Συνθήκης του Άμστερνταμ έχουν εκδοθεί διάφορες αποφάσεις-πλαίσια βάσει των άρθρων 31 και 34 της ΣΕΕ, με τις οποίες θεσπίζονται ελάχιστοι κανόνες για τον ορισμό των αξιόποινων πράξεων και των κυρώσεων σε διάφορους τομείς, μεταξύ των οποίων η τρομοκρατία, το έγκλημα σε σχέση με ηλεκτρονικούς υπολογιστές και το οργανωμένο έγκλημα. Επιπλέον το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει διευκρινίσει ότι υπό ορισμένους όρους είναι δυνατόν να περιλαμβάνονται διατάξεις ποινικού δικαίου σε συγκεκριμένους τομείς του κοινοτικού δικαίου. Η Συνθήκη της Λισσαβώνας είναι πιθανόν να έχει ως αποτέλεσμα να εξετάζονται διατάξεις ποινικού δικαίου στο πλαίσιο του Συμβουλίου ακόμη συχνότερα απ' ό,τι προς το παρόν. Κατά τον τρόπο αυτό ενδέχεται να περιληφθούν στη νομοθεσία της ΕΕ ποινικές διατάξεις με προβλήματα συνέπειας και συνοχής. Επιπλέον οι διατάξεις τις οποίες αφορούν οι διαπραγματεύσεις στο πλαίσιο του Συμβουλίου είναι δυνατόν να παρεκκλίνουν αδικαιολόγητα από τη διατύπωση που χρησιμοποιείται συνήθως στην ποινική νομοθεσία της ΕΕ, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται περιττές δυσχέρειες κατά την εφαρμογή και ερμηνεία του δικαίου της ΕΕ. Το Συμβούλιο, μολονότι σημειώνει τη συμφωνία που επιτεύχθηκε στο Συμβούλιο ΔΕΥ της 21ης Φεβρουαρίου 2006 1 όσον αφορά τη διαδικασία για το μελλοντικό χειρισμό των νομοθετικών φακέλων που περιέχουν προτάσεις σχετικές με τη διαμόρφωση πολιτικής στον τομέα του ποινικού δικαίου, αναγνωρίζει ότι απαιτούνται περαιτέρω δράση και συντονισμός ώστε να εξασφαλισθεί συνεπής και συνεκτική χρήση των διατάξεων ποινικού δικαίου στη νομοθεσία της ΕΕ. Θα ήταν χρήσιμο προς το σκοπό αυτό εάν το Συμβούλιο συμφωνούσε σχετικά με κατευθυντήριες γραμμές και πρότυπες διατάξεις για τις εργασίες του στον τομέα του ποινικού δικαίου. 1 Βλ. έγγρ. 7876/06. 16542/1/09 REV 1 ΛΜ/νικ 3 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I DG H 2B EL
Τα προβλεπόμενα πλεονεκτήματα των κατευθυντήριων γραμμών και πρότυπων διατάξεων για το ποινικό δίκαιο περιλαμβάνουν τα εξής : Οι κατευθυντήριες γραμμές και πρότυπες διατάξεις θα διευκόλυναν τις διαπραγματεύσεις επιτρέποντας μεγαλύτερη ενασχόληση με την ουσία των συγκεκριμένων διατάξεων. Η αυξημένη συνέπεια θα διευκόλυνε τη μεταφορά των διατάξεων της ΕΕ στο εθνικό δίκαιο. Η νομική ερμηνεία θα διευκολυνόταν με τη σύνταξη της νέας ποινικής νομοθεσίας βάσει συμφωνημένων κατευθυντήριων γραμμών που θα στηρίζονταν σε κοινά στοιχεία. Οι ακόλουθες κατευθυντήριες γραμμές θα πρέπει να λαμβάνονται ως αφετηρία των συζητήσεων του Συμβουλίου. Οι εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές δεν εισάγουν υποχρεώσεις ή περιορισμούς πέραν των προβλεπόμενων στις Συνθήκες. Βάσει αυτού το Συμβούλιο εισηγείται να διεξάγει η Προεδρία τις μελλοντικές συζητήσεις θεμάτων ποινικού δικαίου στο πλαίσιο της ΕΕ λαμβάνοντας υπόψη της τα παρόντα συμπεράσματα. Επί πλέον, το Συμβούλιο θα πρέπει να επιδιώξει, από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Επιτροπή, το συντομότερο δυνατόν μετά την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισσαβώνας, την περαιτέρω ανάπτυξη και επεξεργασία των παρόντων συμπερασμάτων, καλεί δε την Προεδρία να λάβει τα απαιτούμενα μέτρα για το σκοπό αυτό. Το Συμβούλιο εγκρίνει τα ακόλουθα συμπεράσματα : Εκτίμηση της ανάγκης θέσπισης ποινικών διατάξεων (1) Διατάξεις ποινικού δικαίου θα πρέπει να εισάγονται όταν κρίνονται ως ουσιαστικές για την προστασία των συμφερόντων και, κατά κανόνα, να χρησιμοποιούνται μόνον ως έσχατη λύση. (2) Ποινικές διατάξεις θα πρέπει να θεσπίζονται σύμφωνα με τις αρχές που ορίζονται στις Συνθήκες, μεταξύ των οποίων οι αρχές της αναλογικότητας και της επικουρικότητας, προς αντιμετώπιση σαφώς καθορισμένης και οριοθετημένης συμπεριφοράς που δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά με λιγότερο αυστηρά μέτρα : α) στους τομείς της ιδιαίτερα σοβαρής εγκληματικότητας με διασυνοριακή διάσταση που οφείλεται στη φύση ή τις επιπτώσεις των εν λόγω αξιόποινων πράξεων ή σε ειδική ανάγκη από κοινού καταπολέμησής τους, ή β) εάν η εναρμόνιση των ποινικών δικαίων και ρυθμίσεων των κρατών μελών αποδεικνύεται αναγκαία για την εξασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής μιας πολιτικής της Ένωσης σε τομέα ο οποίος έχει εναρμονισθεί ήδη. 16542/1/09 REV 1 ΛΜ/νικ 4 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I DG H 2B EL
(3) όταν φαίνεται να επιβάλλεται η θέσπιση νέων ποινικών διατάξεων, θα πρέπει να εξετάζονται περαιτέρω οι κατωτέρω παράγοντες, λαμβανομένων πλήρως υπόψη των υφιστάμενων εκτιμήσεων των επιπτώσεων : αναμενόμενη προστιθέμενη αξία ή αποτελεσματικότητα των ποινικών διατάξεων σε σύγκριση με άλλα μέτρα, λαμβανομένων υπόψη της δυνατότητας διερεύνησης και δίωξης του εγκλήματος με την καταβολή εύλογων προσπαθειών καθώς και της σοβαρότητας και των επιπτώσεών του, σοβαρότητα και/ή έκταση και συχνότητα της επιβλαβούς συμπεριφοράς, τόσο περιφερειακά όσο και τοπικά στο πλαίσιο της ΕΕ, ενδεχόμενες επιπτώσεις στις ισχύουσες ποινικές διατάξεις της νομοθεσίας της ΕΕ και στις διάφορες έννομες τάξεις της ΕΕ. Διάρθρωση των ποινικών διατάξεων (4) Η περιγραφή της συμπεριφοράς που χαρακτηρίζεται ως αξιόποινη δυνάμει του ποινικού δικαίου πρέπει να είναι επακριβής, ώστε να εξασφαλίζεται προβλεψιμότητα όσον αφορά την εφαρμογή, την εμβέλεια και την έννοια της διάταξης. (5) Οι ποινικές διατάξεις θα πρέπει να επικεντρώνονται στη συμπεριφορά που θίγει πράγματι ή απειλεί σοβαρά το δικαίωμα ή ουσιώδες συμφέρον που αποτελεί το αντικείμενο προστασίας αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αποφεύγεται η ποινικοποίηση μιας συμπεριφοράς σε αδικαιολόγητα πρώιμο στάδιο η συμπεριφορά που εμπεριέχει απλώς αόριστο κίνδυνο για το προστατευόμενο δικαίωμα ή συμφέρον θα πρέπει να ποινικοποιείται μόνο εφόσον αυτό είναι σκόπιμο λόγω της ιδιαίτερης σημασίας του δικαιώματος ή συμφέροντος που αποτελεί το αντικείμενο προστασίας. Σκοπός (6) Η ποινική νομοθεσία της ΕΕ θα πρέπει γενικά να προβλέπει ποινές μόνο για πράξεις που έχουν διαπραχθεί εκ προθέσεως. 16542/1/09 REV 1 ΛΜ/νικ 5 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I DG H 2B EL
(7) Η συμπεριφορά εξ αμελείας θα πρέπει να ποινικοποιείται μόνο εφόσον από κατά περίπτωση εκτίμηση συνάγεται ότι αυτό είναι σκόπιμο λόγω της ιδιαίτερης σημασίας του δικαιώματος ή ουσιώδους συμφέροντος που αποτελεί το αντικείμενο προστασίας, λ.χ. σε περιπτώσεις βαριάς αμέλειας που θέτει σε κίνδυνο την ανθρώπινη ζωή ή προξενεί σοβαρή ζημία. (8) Η ποινική νομοθεσία της ΕΕ δεν θα πρέπει να ποινικοποιεί τις πράξεις των οποίων η διάπραξη δεν οφείλεται σε πρόθεση ούτε σε αμέλεια, δηλ. τις περιπτώσεις αντικειμενικής ευθύνης. Ηθική αυτουργία, υποβοήθηση και συνέργεια και απόπειρα (9) Η ποινικοποίηση της ηθικής αυτουργίας, της υποβοήθησης και συνέργειας και της απόπειρας θα πρέπει κανονικά να έπεται της ποινικοποιήσεως της κύριας πράξης. Η απόπειρα διάπραξης εκ προθέσεως αξιόποινης πράξης θα πρέπει να ποινικοποιείται εφόσον αυτό είναι αναγκαίο και ανάλογο προς την κύρια αξιόποινη πράξη. Θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα διάφορα καθεστώτα δυνάμει του εθνικού δικαίου. Ποινές (10) Όταν διαπιστωθεί ότι επιβάλλεται να προβλεφθούν ποινικές κυρώσεις κατά φυσικών προσώπων, ενδέχεται σε ορισμένες περιπτώσεις να αρκεί η πρόβλεψη αποτελεσματικών, αναλογικών και αποτρεπτικών ποινικών κυρώσεων και να μπορεί να επαφίεται σε κάθε κράτος μέλος ο καθορισμός του ύψους των ποινών. Σε άλλες περιπτώσεις ενδέχεται να απαιτείται περαιτέρω εναρμόνιση του ύψους των ποινών. Στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα συμπεράσματα του Συμβουλίου του Απριλίου 2002 σχετικά με την προσέγγιση που θα ακολουθηθεί όσον αφορά την εναρμόνιση των ποινών, εντός του πλαισίου της Συνθήκης της Λισσαβώνας. Πρότυπες διατάξεις (11) Μόλις διαπιστωθεί ότι θα πρέπει να θεσπισθούν ποινικές διατάξεις, είτε ως μόνη λύση είτε ως εναλλακτική δυνατότητα, επιβάλλεται η θέσπιση σειράς συντρεχόντων κανόνων, λ.χ. κανόνων σχετικά με την ευθύνη των νομικών προσώπων. Ενδέχεται επίσης να απαιτείται η διάκριση μεταξύ συμπεριφοράς που θα πρέπει να απαγορευθεί αλλά δεν είναι υποχρεωτικό να λάβει το χαρακτήρα αξιόποινης πράξης και συμπεριφοράς που θα πρέπει να ποινικοποιηθεί. 16542/1/09 REV 1 ΛΜ/νικ 6 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I DG H 2B EL
(12) Οι πρότυπες διατάξεις που περιέχονται στο παράρτημα ΙΙ θα πρέπει να καθοδηγούν τις μελλοντικές εργασίες του Συμβουλίου σχετικά με νομοθετικές πρωτοβουλίες που ενδέχεται να περιλαμβάνουν ποινικές διατάξεις. 16542/1/09 REV 1 ΛΜ/νικ 7 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I DG H 2B EL
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II Πρότυπες διατάξεις Η ακόλουθη διατύπωση καθοδηγεί τις μελλοντικές νομοθετικές εργασίες σε ποινικά και συναφή θέματα στο πλαίσιο της ΕΕ. Ο στόχος είναι να επιτευχθούν συνεπείς και συνεκτικές διατάξεις ποινικού δικαίου και να αποφεύγονται οι περιττές δυσχέρειες κατά την ερμηνεία του δικαίου της ΕΕ και τα προβλήματα των εθνικών νομοθετών κατά τη διαδικασία εφαρμογής 2. Α - Διάταξη σχετικά με τις παραβάσεις και τις κυρώσεις που δεν είναι υποχρεωτικό να λάβουν ποινικό χαρακτήρα Παραβάσεις Τα κράτη μέλη θα πρέπει να θεσπίσουν κανόνες σχετικά με τις κυρώσεις που επιβάλλονται για παραβάσεις των διατάξεων οι οποίες θεσπίζονται κατ' εφαρμογή της παρούσας οδηγίας. Οι προβλεπόμενες κυρώσεις πρέπει να είναι αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές. Β - Διατάξεις ποινικού δικαίου και συναφείς διατάξεις Αξιόποινες πράξεις Κάθε κράτος μέλος εξασφαλίζει ότι η ακόλουθη συμπεριφορά αποτελεί αξιόποινη πράξη, εφόσον [είναι παράνομη και] έχει διαπραχθεί εκ προθέσεως [ή οφείλεται τουλάχιστον σε βαριά αμέλεια]. Ηθική αυτουργία, υποβοήθηση και συνέργεια και απόπειρα 1. Κάθε κράτος μέλος εξασφαλίζει ότι η ηθική αυτουργία, η συνέργεια και η υποβοήθηση στην εκ προθέσεως πράξη που αναφέρεται στο άρθρο (άρθρο σχετικά με αξιόποινες πράξεις) τιμωρείται ως αξιόποινη πράξη. 2. Κάθε κράτος μέλος εξασφαλίζει ότι η απόπειρα διάπραξης της εκ προθέσεως πράξης που αναφέρεται στο άρθρο (άρθρο σχετικά με αξιόποινες πράξεις) τιμωρείται ως αξιόποινη πράξη. 2 Το κείμενο εντός αγκυλών σημαίνει ότι η προσθήκη του κειμένου αυτού θα πρέπει να εξετασθεί κατά περίπτωση. 16542/1/09 ΛΜ/νικ 8 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IΙ DG H 2B EL
Ποινικές κυρώσεις (κατά φυσικών προσώπων, χωρίς εναρμόνιση του ύψους των ποινών) Κάθε κράτος μέλος λαμβάνει τα απαιτούμενα μέτρα ώστε να εξασφαλίζεται ότι οι αξιόποινες πράξεις που αναφέρονται στα άρθρο (άρθρο σχετικά με αξιόποινες πράξεις) τιμωρούνται με αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές ποινικές κυρώσεις. Ποινικές κυρώσεις (κατά φυσικών προσώπων, με εναρμόνιση του ύψους των ποινών) Κάθε κράτος μέλος λαμβάνει τα απαιτούμενα μέτρα ώστε να εξασφαλίζεται ότι οι αξιόποινες πράξεις που αναφέρονται στο άρθρο (άρθρο σχετικά με αξιόποινες πράξεις) τιμωρούνται με ποινές στερητικές της ελευθερίας [επίπεδα της ποινής] 3. Ευθύνη νομικών προσώπων 1. Κάθε κράτος μέλος [λαμβάνει τα απαιτούμενα μέτρα ώστε να εξασφαλίζεται] εξασφαλίζεται ότι τα νομικά πρόσωπα είναι δυνατόν να υπέχουν ευθύνη για τις αξιόποινες πράξεις που αναφέρονται στο άρθρο (άρθρο σχετικά με αξιόποινες πράξεις) και οι οποίες έχουν διαπραχθεί προς όφελός τους από οποιοδήποτε πρόσωπο, είτε αυτό ενεργεί ατομικά είτε ως μέλος οργάνου του νομικού προσώπου, το οποίο κατέχει ιθύνουσα θέση εντός του νομικού προσώπου, βασιζόμενη σε : α) αρμοδιότητα εκπροσώπησης του νομικού προσώπου, β) εξουσία λήψης αποφάσεων για λογαριασμό του νομικού προσώπου, ή γ) εξουσίας άσκησης ελέγχου εντός του νομικού προσώπου. [2. Τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν επίσης ότι νομικά πρόσωπα είναι δυνατόν να θεωρηθούν υπεύθυνα και στις περιπτώσεις που η έλλειψη εποπτείας ή ελέγχου, από άτομο που ανταποκρίνεται στην περιγραφή της παραγράφου 1, κατέστησε δυνατή τη διάπραξη αξιόποινης πράξης που αναφέρεται στο άρθρο (άρθρο σχετικά με αξιόποινες πράξεις) προς όφελος του εν λόγω νομικού προσώπου, από πρόσωπο το οποίο τελεί υπό την εξουσία του.] 3 Θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα συμπεράσματα του Συμβουλίου του Απριλίου 2002 σχετικά με την προσέγγιση που θα ακολουθηθεί όσον αφορά την εναρμόνιση των ποινών όπου υποδεικνύονται τέσσερα επίπεδα ποινικών κυρώσεων (έγγρ. 9141/02), εντός του πλαισίου της Συνθήκης της Λισσαβώνας. 16542/1/09 ΛΜ/νικ 9 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IΙ DG H 2B EL
3. Η ευθύνη του νομικού προσώπου βάσει των παραγράφων 1 και 2 δεν αποκλείει την άσκηση ποινικής δίωξης κατά φυσικών προσώπων τα οποία είναι αυτουργοί, ηθικοί αυτουργοί ή συνεργοί στις αξιόποινες πράξεις που αναφέρονται στο άρθρο (άρθρο σχετικά με αξιόποινες πράξεις). 4. [Για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας], ως «νομικό πρόσωπο» νοείται κάθε οντότητα που έχει νομική προσωπικότητα βάσει του εφαρμοστέου εθνικού δικαίου, εξαιρουμένων των κρατών ή των δημόσιων οργανισμών κατά την άσκηση της κρατικής εξουσίας καθώς και των διεθνών οργανισμών δημοσίου δικαίου. [Σημ. : Η παρούσα παράγραφος περιλαμβάνεται κατά προτίμηση σε άρθρο που περιέχει ορισμούς, εφόσον υπάρχει σχετική διάταξη.] Κυρώσεις κατά νομικών προσώπων Κάθε κράτος μέλος λαμβάνει τα απαιτούμενα μέτρα προκειμένου να εξασφαλίσει ότι σε νομικό πρόσωπο το οποίο υπέχει ευθύνη δυνάμει του άρθρου (άρθρο σχετικά με την ευθύνη νομικών προσώπων) επιβάλλονται αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές κυρώσεις [στις οποίες περιλαμβάνονται ποινικές ή μη ποινικές χρηματικές ποινές ή πρόστιμα και, ενδεχομένως, άλλες κυρώσεις, όπως : α) αποκλεισμός από δημόσιες παροχές ή ενισχύσεις, β) μέτρα προσωρινής ή οριστικής απαγόρευσης της άσκησης εμπορικής δραστηριότητας, γ) επιβολή δικαστικής εποπτείας, δ) δικαστική εκκαθάριση, ε) προσωρινό ή οριστικό κλείσιμο των εγκαταστάσεων που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάπραξη της αξιόποινης πράξης.] 16542/1/09 ΛΜ/νικ 10 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IΙ DG H 2B EL