Αυτοφυή εδώδιμα φυτά: διατροφική, αγρονομική και οικονομική τους αξία. Δρ. Ψαρουδάκη Αντωνία ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ MSc ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ PhD ΓΕΩΠΟΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΕΙ Κρήτης τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας Επιστημονικός Συνεργάτης Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Ακρογωνιαίος λίθος στην πολιτική για την υγεία, σε όλα τα ανεπτυγμένα κράτη στην εποχή μας, είναι η πρόληψη. Μεγάλο μέρος από αυτά είναι αυτοφυή. ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΥΓΕΙΑΣ Η ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Η προαγωγή της υγείας, έχει συνδεθεί την τελευταία 30ετια, ισχυρά με την διατροφή. Από τα κύρια χαρακτηριστικά της Μεσογειακής και ιδιαίτερα της κρητικής διατροφής είναι η υψηλή πρόσληψη χόρτων και λαχανικών. Η Μεσογειακή διατροφή έχει αναγνωριστεί παγκόσμια, σαν το διατροφικό πρότυπο που προστατεύει και προάγει την υγεία του ανθρώπου.
Όχι μόνο στην Κρήτη
ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΑΞΙΑ
Τα άγρια χόρτα περιέχουν συστατικά τα οποία είναι αποδεδειγμένο ότι επιδρούν στην καλή υγεία του ανθρώπινου οργανισμού. Η σύγχρονη ιατρική αλλά και γενικότερα η βιομηχανία τροφίμων, χρησιμοποιούν μεμονωμένα πολλά από τα παραπάνω συστατικά για φαρμακευτικούς αλλά και διατροφικούς σκοπούς.
Η παραδοσιακή κουλτούρα της Κρήτης, αλλά και της ελληνικής υπαίθρου γενικότερα, περιλαμβάνει τα αυτοφυή εδώδιμα στην καθημερινή διατροφή, προσφέροντας όλα τα παραπάνω ωφέλιμα συστατικά στον ανθρώπινο οργανισμό, με ένα φυσικό τρόπο όπου επιτυγχάνεται, έκτος από την επίδραση του κάθε συστατικού χωριστά, η αλληλεπίδραση μεταξύ τους, που όπως υποστηρίζουν οι διατροφολόγοι στις μέρες μας, έχει μεγαλύτερη σημασία για την αφομοίωση τους στον ανθρώπινο οργανισμό και την λειτουργία του μεταβολισμού, ώστε να επιτευχθούν οι προστατευτικές της υγείας δράσεις τους (Holst et al. 2008, Hotz et al. 2007, van Het Hof et al.2000).
ΦΥΤΟΧΗΜΙΚΑ Αντιοξειδωτική δράση Ορμονική δράση Υποκίνηση - αναχαίτιση ενζύμων Αντιβακτηριακή - αντιμυκητιακή δράση Αντικαρκινική δράση
Αντιοξειδωτική δράση Τα περισσότερα φυτοχημικά αναπτύσσουν αντιοξειδωτική δραστηριότητα προστατεύοντας τα κύτταρά μας από την οξειδωτική ζημία μειώνοντας τον κίνδυνο για διάφορες εκφυλιστικές νόσους για ορισμένους τύπους καρκίνου επιβραδύνοντας τον γηρασμό των κυττάρων που σχετίζεται με οξειδωτικά φαινόμενα(υπεροξειδώσεις, μη επαρκής αποτοξίνωση περιβαλλοντικών ρύπων, φωτογήρανση) (Frei et al 2003, Strzelecka et. al. 2005, Tabancaa et al.2007).
Ορμονική δράση Τα ισοφλαβονοειδή μιμούνται τα ανθρώπινα οιστρογόνα και βοηθούν στην μείωση εμμηνοπαυσιακών συμπτωμάτων και συμπτωμάτων οστεοπόρωσης (Fischer et. al 2004).
Υποκίνηση- αναχαίτιση ενζύμων Aναχαιτίζοντας την δραστηριότητα υδρολυτικών ενζύμων των υδατανθράκων, βοηθούν στην υπογλυκαιμική δράση των φυτών στα οποία περιέχονται (Loizzo et al. 2010). Επίσης φυτοχημικά που απαντώνται στην οικογένεια των σταυρανθών, υποκινούν τα ένζυμα που καθιστούν τα οιστρογόνα λιγότερο αποτελεσματικά και θεωρείται ότι μειώνουν τον κίνδυνο για τον καρκίνο του μαστού. Άλλα φυτοχημικά παρεμποδίζουν διάφορα ένζυμα και είναι ανασταλτικοί παράγοντες των πρωτεασών ( Fahey et al. 2001).
Αντιβακτηριακή-αντιμυκητιακή αντιική δράση: Έχει αναφερθεί αντιμικροβιακή δράση έναντι παθογόνων του ανθρώπου (Fokialakis et al. 2009, Rabe et al. 2000).
Αντικαρκινική δράση: Αναστέλλουν ένζυμα φάσης 1 (ένζυμα που μετατρέπουν βλαβερές ουσίες σε καρκινογόνες) Επάγουν ένζυμα φάσης 2 (ένζυμα που μπορούν να προσκολλήσουν καρκινογόνα σε μόρια διευκολύνοντας την απέκκριση τους) (Nair et al. 2007, Mc Morris 1999,Lee et al, 2007).
ΑΓΡΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ
χρησιμοποιούνται σαν φυτά εδαφοκάλυψης με στόχο την προστασία του εδάφους από διάβρωση, μπορούν να αποτελέσουν μέρος της αντιμετώπισης ανεπιθύμητων ζιζανίων σε ένα αγρό ως φυτά ανθεκτικά και συνεπώς ανταγωνιστικά τους. Να τονιστεί ότι τα αυτοφυή αποτελούν σημαντικό στοιχείο της αειφορικής διαχείρισης αγρών και καλλιεργειών (ελαιοκομία) κομμένα αφημένα στο έδαφος εξασφαλίζουν οικονομία στην χρήση νερού τους καλοκαιρινούς μήνες, μπορούν να ενταχθούν σε προγράμματα αμειψισποράς
ο ζοχός αξιοποιεί τα βαριά και κακώς αποστραγγιζόμενα εδάφη η αγαλατσίδα και η κάπαρη προσαρμόζονται σε εδάφη με υψηλό ποσοστό ασβεστίου το γιαλοράδικο και η αλμύρα αντέχουν στη μεγάλη αλατότητα τόσο του εδάφους όσο και του νερού καλλιέργεια τους έδωσε στοιχεία για εδαφοκλιματικές απαιτήσεις
Οικονομική σημασία Δεκαετία 1990,-> η ρόκα σερβίρεται σε γκουρμέ εστιατόρια μαζί με μαρούλι και άλλα φυλλώδη λαχανικά. 2000 στο μεσογειακό αγρονομικό ινστιτούτο εκπονείται μεταπτυχιακή διατριβή με θέμα την διατροφική σύσταση του σταμναγκαθιού (Zeghichi S, Kallithraka S, Simopoulos AP. (2003) Nutritional composition of molokhia (Corchorus olitorius) and stamnagathi (Cichorium spinosum) World Rev Nutr Diet. p.91-121. 2006 αρχίζει η καλλιέργεια του στα Χανιά. 2012 η τιμή του σπόρου εκτοξεύεται στα 1000 ευρώ περίπου το κιλό ενώ η τιμή του εδώδιμου προϊόντος ξεκινά από 6 ευρώ το κιλό και φτάνει τα 30 ευρώ ανά κιλό, συσκευασμένο στα σούπερ μάρκετ της Αθήνας. Παράλληλα εμφανίζονται στην αγορά και αλλά είδη λαχανικών παραδοσιακά καταναλισκόμενων στην Ελλάδα αλλά ξεχασμένων(αλμύρα Salsola sp. Τα γκουρμέ εστιατόρια, οι εκπομπές μαγειρικής στην τηλεόραση και γενικότερα η διαφήμιση τους στα ΜΕΕ διαμορφώνουν ένα καταναλωτικό κοινό το οποίο ακόμα και σε συνθήκες οικονομικής κρίσης αυξάνεται σε αριθμό. Παράλληλα στην Ευρώπη παρατηρείται έντονο ενδιαφέρον και ζήτηση νέων λαχανικών που προσφέρουν γευστικές συγκινήσεις σε συνδυασμό με την ωφέλεια
Τα βασικά βήματα από επιστημονική πλευρά έχουν πραγματοποιηθεί. Τα επιχειρηματικά βήματα θα πρέπει να γίνουν με σχεδιασμό ο όποιος θα περιλαμβάνει Και την παραγωγική διαδικασία και μεταποίηση και διάθεση προϊόντων.
Σε αρχικά στάδια και ειδικά όταν αποτελούν συμπληρωματικές καλλιέργειες και πήγες εσόδων για τον παραγωγό πιθανά δεν αποφασίζεται από τον ενδιαφερόμενο η σχεδίαση της επένδυσης καθώς τις περισσότερες φορές ειδικά για τα αυτοφυή, τα κόστη παραγωγής είναι πολύ μικρά. Ωστόσο παρόλο που μια τέτοια κίνηση θα φέρει κάποια οικονομικά οφέλη δεν αποτελεί ορθή επιχειρηματική πρακτική. Οι συμπράξεις παραγωγών με ειδικούς πχ στην γεωπονία, xημεία πληροφορική, οικονομία θα μπορούσε να χαρακτηριστούν ελπιδοφόρες και να οδηγήσουν σε προσοδοφόρα επιχειρηματική δραστηριότητα.
ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Για να εισαχθεί ένα φυτό σε καλλιέργεια θα πρέπει να υπάρξουν πρωτόκολλα καλλιέργειας τα οποία θα έχουν αναπτυχτεί χρησιμοποιώντας επιστημονικές μελέτες, πειραματικές καλλιέργειες και σχεδιασμοί που αποσκοπούν στην αειφορία και στην διατήρηση της βιοποικιλότητας
Πειραματικές διαδικασίες σε εξέλιξη Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Νερατζούνι, κοπανίδα ΤΕΙ Κρήτης Σχολή Γεωπονίας Αγαλατσίδα, κορκολεκανίδα, γιαλοράδικο, πετροκαρά
Φωτογραφικό υλικό Οι εικόνες των φυτών, προέρχονται από την προσωπική μας συλλογή και παρουσιάζουν τα φυτά, την εποχή που λαχανεύονται αλλά και κατά την εποχή της άνθησης τους, καθώς και αποξηραμένα δείγματα Παρουσιάζονται επίσης εικόνες, καρπών,σπερμάτων και άλλων φυτικών οργάνων. Reichardia picroides την εποχή που λαχανεύονται Reichardia picroides διασπορά σπερμάτων
Leontodon tuberosus
Sonchus asper ssp. glaucescens
Prasium majus
C. pelviformis C e n t a u r e a r a p h a n i n a s s p. r a p h a n i n a H y p o c h o e r i s r a d i c a t a
Tragopogon sincuatus
Daucus carota ssp major
Scolymus hispanicus
Muscari comosum,ornithogalum sp.
Erodium gruinum
Tetragonolobus purpureus
Urospermum picroides
Tordylium apulum
Lotus edulis
Papaver roeas
Scandix pecten veneris
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ