Περιεχόμενα 191 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ...9 PREFACE (ΠΡΟΛΟΓΟΣ)...13 ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ... 17 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ...21 Ι. Ξενόγλωσσες...21 ΙΙ. Ελληνικές... 22 ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ...25 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 29 Ι. Δικαιώματα συμμετοχής και δημοκρατία... 34 ΙΙ. Τα δικαιώματα συμμετοχής που κατοχυρώνονται στην ΕΣΔΑ... 40 ΙΙΙ. Τα πολιτικά δικαιώματα στην νομολογία του ΕΔΔΑ... 42 ΙV. Πεδίο της μελέτης... 44 V. Πλάνο της μελέτης... 46 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΜΙΑ ΕΥΡΕΙΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΦΟΡΕΙΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι. Φορείς των εν στενή εννοία πολιτικών δικαιωμάτων...53 Τμήμα I. Τα άτομα μπορούν να επικαλεστούν τις διατάξεις του άρθρου 3 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ...53 Τμήμα II: αλλά όχι οι αλλοδαποί!...54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ. Φορείς των εν ευρεία εννοία πολιτικών δικαιωμάτων...57 Τμήμα I: Υπάρχουν ημεδαποί «πιο ίσοι» μεταξύ των ημεδαπών;...57
192 Περιεχόμενα 1: Όλοι οι ημεδαποί μπορούν να επικαλεστούν τις διατάξεις των άρθρων 10 και 11 της ΕΣΔΑ...57 2: αλλά δεν απολαμβάνουν όλοι το ίδιο επίπεδο προστασίας!... 58 A. Οι πρωταγωνιστές του πολιτικού παιχνιδιού: οι πολιτικοί... 58 B. Οι σχολιαστές του πολιτικού παιχνιδιού: οι δημοσιογράφοι...61 Τμήμα II: Υπάρχουν αλλοδαποί «πιο ίσοι» μεταξύ των αλλοδαπών;... 62 1: Δεν απαγορεύεται να επιβληθούν περιορισμοί στην πολιτική δραστηριότητα των αλλοδαπών... 63 2: αλλά όχι στους κοινοτικούς αλλοδαπούς!... 64 ΤΙΤΛΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι. Περιεχόμενο των εν στενή εννοία πολιτικών δικαιωμάτων... 71 Τμήμα I: Κατά τους «όρους» του άρθρου 3 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ...74 1. Πεδίο εφαρμογής της διάταξης: η έννοια του «νομοθετικού σώματος»...74 2. Ουσιαστικό περιεχόμενο της διάταξης: ο τρόπος εκλογής του νομοθετικού σώματος...77 Τμήμα II: τα άτομα απολαμβάνουν πολιτικών δικαιωμάτων!...78 1. Η «ενεργητική» πλευρά των πολιτικών δικαιωμάτων: το δικαίωμα του εκλέγειν...79 2. Η «παθητική» πλευρά των πολιτικών δικαιωμάτων: το δικαίωμα του εκλέγεσθαι... 85 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ. Περιεχόμενο των εν ευρεία εννοία πολιτικών δικαιωμάτων... 89 Τμήμα I: Η ελευθερία της πολιτικής έκφρασης... 89 Τμήμα II: Η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι σε πολιτικά κόμματα... 93 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΙΑ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι. Περιορισμοί σχετικά με τους φορείς των εν στενή εννοία πολιτικών δικαιωμάτων...107
Περιεχόμενα 193 Τμήμα I: Περιορισμοί για πολιτικούς λόγους: η προστασία της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων και των ελευθεριών...108 1. Περιορισμοί για πολιτικούς λόγους σχετικά με τους φορείς του δικαιώματος του εκλέγειν...109 2. Περιορισμοί για πολιτικούς λόγους σχετικά με τους φορείς του δικαιώματος του εκλέγεσθαι...111 Τμήμα II: Περιορισμοί για ποινικούς λόγους: η πρόληψη του εγκλήματος, η ενδυνάμωση του αισθήματος πολιτικής συνείδησης και ο σεβασμός του κράτους δικαίου;... 115 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ. Περιορισμοί σχετικά με τους φορείς των εν ευρεία εννοία πολιτικών δικαιωμάτων... 119 Τμήμα I: Περιορισμοί για πολιτικούς λόγους... 119 1. Περιορισμοί στα εν ευρεία εννοία πολιτικά δικαιώματα των δημοσίων υπαλλήλων...120 A. Οι δημόσιοι υπάλληλοι δεν κείνται εκτός του πεδίου ε- φαρμογής των άρθρων 10 και 11 της ΕΣΔΑ...120 B. αλλά υπέχουν υποχρέωση πολιτικής ουδετερότητας!... 121 2. Περιορισμοί στα εν ευρεία εννοία πολιτικά δικαιώματα των στρατιωτικών...123 Τμήμα II: Περιορισμοί για ποινικούς λόγους;...124 ΤΙΤΛΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι. Περιορισμοί σχετικά με το περιεχόμενο των εν στενή εννοία πολιτικών δικαιωμάτων...129 Τμήμα Ι. Όχι μόνο υφίστανται περιορισμοί κατά τους «όρους» του άρθρου 3 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ...129 1. Η θεωρία των «σιωπηρών περιορισμών»...129 2. Οι «σιωπηροί περιορισμοί» των «σιωπηρών περιορισμών»... 131 Τμήμα ΙΙ. αλλά αναγνωρίζεται στα συμβαλλόμενα κράτη ευρύ περιθώριο εκτίμησης σχετικά με τα εν στενή εννοία πολιτικά δικαιώματα...133 1. Ευρύ περιθώριο εκτίμησης σχετικά με την εκλογική διαδικασία...133 2. Ευρύ περιθώριο εκτίμησης σχετικά με το ουσιαστικό περιεχόμενο των εν στενή εννοία πολιτικών δικαιωμάτων...138
194 Περιεχόμενα A. Περιορισμοί στο δικαίωμα του εκλέγειν...139 B. Περιορισμοί στο δικαίωμα του εκλέγεσθαι... 141 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ. Περιορισμοί σχετικά με το περιεχόμενο των εν ευρεία εννοία πολιτικών δικαιωμάτων...149 Τμήμα Ι. Τα τρία στάδια του δικαστικού ελέγχου των περιορισμών των εν ευρεία εννοία πολιτικών δικαιωμάτων: «να προβλέπονται από τον νόμο», «να ακολουθούν έναν θεμιτό σκοπό» και «να είναι αναγκαίοι σε μία δημοκρατική κοινωνία»...150 Τμήμα II. Η συμβατικότητα των περιορισμών επί του ουσιαστικού περιεχομένου των εν ευρεία εννοία πολιτικών δικαιωμάτων...153 1. Περιορισμοί στην ελευθερία της πολιτικής έκφρασης...154 2. Περιορισμοί στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι σε πολιτικά κόμματα...158 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...165 RESUME (ΠΕΡΙΛΗΨΗ)...169 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 175 Ι. Ξενόγλωσση... 175 ΙΙ. Ελληνική... 179 ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ...183 I. ΔΔΧ...183 ΙΙ. Επιτροπή ΔΣΑΠΔ...183 ΙΙI. ΕΕΔΑ και ΕΔΔΑ...186 IV. ΔΕΔΑ και ΔΔΔΑ...189 V. ΑφρΕΔΑΛ...189 VΙ. ΔΕΚ...190 VΙΙ. Ελληνικά Δικαστήρια...190
Table des Matières 195 TABLE DES MATIERES Pages AVANT-PROPOS...9 PREFACE...13 PROLEGOMENES... 17 LISTE DES ABREVIATIONS...21 I. Etrangères...21 II. Grecques... 22 SOMMAIRE...25 INTRODUCTION... 29 I. Droits de participation et démocratie... 34 II. Les droits de participation consacrés par la CEDH... 40 III. Les droits politiques dans la jurisprudence de la CourEDH... 42 IV. Champ de l étude... 44 V. Plan de l étude... 46 PREMIERE PARTIE UNE APPROCHE EXTENSIVE DES DROITS POLITIQUES TITRE I TITULAIRES DES DROITS POLITIQUES CHAPITRE I: Titulaires des droits politiques principaux...53 Section I: Les individus peuvent invoquer les dispositions de l article 3 du Protocole no. 1 de la Convention...53 Section II: mais pas les étrangers!...54 CHAPITRE II: Titulaires des droits politiques par rattachement...57 Section I: Y-a-t-il des nationaux «plus égaux» parmi les nationaux?...57 1: Tous les nationaux peuvent invoquer les dispositions des articles 10 et 11 de la Convention...57
196 Table des Matières 2: mais ne bénéficient pas tous du même niveau de protection!... 58 A. Les acteurs du jeu politique: les politiques... 58 B. Les commentateurs du jeu politique: les journalistes...61 Section II: Y-a-t-il des étrangers «plus égaux» parmi les étrangers?... 62 1: Il n est pas interdit d imposer des restrictions à l activité politique des étrangers... 63 2: mais pas aux ressortissants communautaires!... 64 TITRE II CONTENU DES DROITS POLITIQUES CHAPITRE I: Contenu des droits politiques principaux... 71 Section I: Aux «termes» de l article 3 du Protocole n 1...74 1. Champ d application de la disposition: le sens du «corps législatif»...74 2. Contenu substantiel de la disposition: le mode du choix du corps législatif...77 Section II: les individus bénéficient des droits politiques!...78 1. L aspect «actif» des droits politiques: le droit de vote...79 2. L aspect «passif» des droits politiques: le droit d éligibilité... 85 CHAPITRE II: Contenu des droits politiques par rattachement... 89 Section I: La liberté d expression politique... 89 Section II: La liberté d association des partis politiques... 93 DEUXIEME PARTIE UNE CONCEPTION EVOLUTIVE DES RESTRICTIONS AUX DROITS POLITIQUES TITRE I RESTRICTIONS EN FONCTION DES TITULAIRES DES DROITS POLITIQUES CHAPITRE I: Restrictions en fonction des titulaires des droits politiques principaux...107 Section I: Restrictions pour des raisons politiques: protéger la démocratie, les droits et les libertés...108 1. Restrictions pour des raisons politiques en fonctions des titulaires du droit du vote...109
Table des Matières 197 2. Restrictions pour des raisons politiques en fonctions des titulaires du droit d éligibilité...111 Section II: Restrictions pour des raisons pénales: prévenir le crime, renforcer le sens civique et le respect de l état de droit?... 115 CHAPITRE II: Restrictions en fonction des titulaires des droits politiques par rattachement... 119 Section I: Restrictions pour des raisons politiques... 119 1. Restrictions aux droits politiques par rattachement des fonctionnaires...120 A. Les fonctionnaires ne sortent pas du champ d application des articles 10 et 11 de la Convention...120 B.. mais ils ont une obligation de neutralité politique!... 121 2. Restrictions aux droits politiques par rattachement des militaires...123 Section II: Restrictions pour des raisons pénales?...124 TITRE II RESTRICTIONS EN FONCTION DU CONTENU DES DROITS POLITIQUES CHAPITRE I: Restrictions en fonction du contenu des droits politiques principaux...129 Section I. Non seulement y-a-t-il des restrictions aux «termes» de l article 3 du Protocole n 1...129 1. La théorie des «limitations implicites»...129 2. Les «limitations implicites» des «limitations implicites»... 131 Section II. mais est reconnue aux Etats contractants une large marge d appréciation en fonction des droits politiques principaux...133 1. Une large marge d appréciation en fonction de la procédure électorale...133 2. Une large marge d appréciation en fonction du fond des droits politiques principaux...138 A. Restrictions au droit de vote...139 B. Restrictions au droit d éligibilité... 141 CHAPITRE II: Restrictions en fonction du contenu des droits politiques par rattachement...149 Section I. Les trois stades du contrôle prétorien des restrictions aux droits politiques par rattachement: «prévues par la loi», «suivant un but légitime», «nécessaires dans une société démocratique»...150
198 Table des Matières Section II. La conventionalité des restrictions sur le fond des droits politiques par rattachement...153 1. Restrictions à la liberté d expression politique...154 2. Restrictions à la liberté d association des partis politiques...158 CONCLUSION...165 RESUME...169 BIBLIOGRAPHIE... 175 I. Etrangère... 175 II. Grecque... 179 LISTE DE JURISPRUDENCE...183 I. CIJ...183 ΙΙ. Comité PIDCP...183 IΙI. CommEDH et CourEDH...186 IV. CommIΑDH et CourIΑDH...189 V. CommADHP...189 VΙ. CJCE...190 VΙΙ. Cours Grecques...190