Πτυχιακή εργασία. Τμήμα : Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών. Θέμα : Η αγορά των LNG και η πορεία τους στην ελληνόκτητη ναυτιλία.

Πτυχιακή εργασία Τμήμα : Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών Θέμα : Η αγορά των LNG και η πορεία τους στην ελληνόκτητη ναυτιλία. Επιβλέπουσα Καθηγήτρια : Αν. Καθ. Δρ. Ελένη Α. Θανοπούλου Της φοιτήτριας : Εμμανουέλα Μπρέγκου 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...6 1.1. Ενεργειακές ανάγκες στον 21 ο αιώνα.6 1.2. Τα πλεονεκτήματα του φυσικού αερίου και προοπτικές για τα πλοία L.N.G 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΥΓΡΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ (L.N.G.).11 2.1. Ιστορικά στοιχεία..11 2.2. Παραγωγική διαδικασία και διαδικασία διανομής L.N.G 12 2.3. Ανταγωνιστικότητα του Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου..15 2.4. Οι κίνδυνοι του Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΣΤΟΛΟΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΗΣΕΙΣ L.N.G.28 3.1. Ανάλυση και τρόπος λειτουργίας ενός πλοίου L.N.G..28 3.2. Ο παγκόσμιος στόλος L.N.G 31 3.3. Η μεταφορική δραστηριότητα των L.N.G. ανά την υφήλιο..36 3.3.1. Η μεταφορική δραστηριότητα των L.N.G. στη Μεσόγειο.37 3.3.2. Η μεταφορική δραστηριότητα των L.N.G. στον Ατλαντικό..39 3.3.3. Η μεταφορική δραστηριότητα των L.N.G. στις Η.Π.Α.42 3.4. Η Διεθνής Αγορά το Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου Σήμερα..43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ L.N.G. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ.45 4.1. Η Ελληνική ναυτιλία στον κλάδο του L.N.G 45 4.2. Τα L.N.G. Carriers των Ελληνόκτητων ναυτιλιακών επιχειρήσεων 49 4.2.1. Υφιστάμενες επενδύσεις 52 4.3. Η ελληνική παρουσία στον παγκόσμιο στόλο L.N.G. στον 21 ο αιώνα.54 4.3.1. Προβλήματα και προοπτικές του κλάδου..55 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...59 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ... 72 ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας 1 : Χημική σύσταση φυσικού αερίου.9 Πίνακας 2 : Εκπεμπόμενοι ρύποι φυσικού αερίου σε σχέση με άλλα καύσιμα...9 Πίνακας 3 : Κατηγορίες λειτουργίας LNG δεξαμενόπλοιων...30 Πίνακας 4 : Τερματικοί σταθμοί εισαγωγής LNG στη Μεσόγειο..38 Πίνακας 5 : Τερματικοί σταθμοί εξαγωγής LNG στη Μεσόγειο...39 Πίνακας 6 : Τερματικοί σταθμοί εισαγωγής LNG στον Ατλαντικό...40 Πίνακας 7 : Τερματικοί σταθμοί εξαγωγής LNG στον Ατλαντικό. 40 Πίνακας 8 : Εισαγωγική και εξαγωγική δραστηριότητα LNG στον Ατλαντικό 2011-2013..41 Πίνακας 9 : Τερματικοί Σταθμοί Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου στις Η.Π.Α...42 Πίνακας 10 : Εισαγωγές LNG στις Η.Π.Α. ανά εξαγωγικό προορισμό 2013 43 Πίνακας 11 : Εξειδίκευση των Ελληνόκτητων πλοίων 1991-2006....45 ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ Πίνακας Π1 : Ιστορική αναδρομή φυσικού και υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Ελλάδα..61 Πίνακας Π2 : Terminals σε λειτουργία, υπό κατασκευή και υπό σχεδιασμό.63 Πίνακας Π3 : Δρομολόγια μεταφοράς ΥΦΑ που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια...64 Πίνακας Π4 : Εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (2013).65 Πίνακας Π5 : Εισαγωγές και εξαγωγές υγραερίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου 2011-2012 (σε δισεκατομμύρια m 3 )...66 Πίνακας Π6 : Εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου ανά εξαγωγικό προορισμό 2013 (σε δισεκατομμύρια m 3 )..68 Πίνακας Π7 : Εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου χωρών της Μεσογείου ανά χώρα εισαγωγής 69 3

Πίνακας Π8 : Ελληνικές εφοπλιστικές εταιρίες ανά κατηγορία δραστηριοποίησης (αρ. εταιριών, αρ. σκαφών, συν. Χωρητ. σε χιλ. dwt και σε χιλ. cbm για τα LNG) 70 Πίνακας Π9 : Χρονοδιάγραμμα παραδόσεων πλοίων Ελληνικών Εταιριών 71 ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ Γράφημα 1. : Παγκόσμια Ζήτηση για φυσικό αέριο (σε τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια)...20 Γράφημα 2. : Εισαγωγές και εξαγωγές υγραερίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου 2011-2012 (σε δισεκατομμύρια m 3 ) 24 Γράφημα 3. : Κατανομή Παγκόσμιου Στόλου L.N.G. (ανά έτος και χωρητικότητα) 32 Γράφημα 4. : Κατανομή Παγκόσμιου Στόλου L.N.G. (ανά αριθμό και έτος) 33 Γράφημα 5. : Εξέλιξη αριθμού πλοίων LNG χωρητικότητας και μεταφορικού έργου.34 Γράφημα 6. : Δείκτης μεταφοράς φορτίου LNG 2012...35 Γράφημα 7. : Μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης μεταφοράς φορτίου LNG 2005-2012.35 Γράφημα 8. : Μεταβολή των δρομολογίων ΥΦΑ που πραγματοποιήθηκαν την τελευταία τριετία..37 Γράφημα 9. : Προβλεπόμενη αύξηση της προσφοράς και της ζήτησης μεταφορικού έργου LNG...44 Γράφημα 10. : Παγκόσμιος εμπορικός στόλος κατά ιδιοκτησία 2012 (σε εκ. dwt)..46 Γράφημα 11. : Συμμετοχή του Ελληνόκτητου στόλου στα μεγέθη της Παγκόσμιας ναυτιλίας ανά κατηγορία (Μάρτιος 2013)...47 Γράφημα 12. : Κατανομή του Ελληνόκτητου στόλου ανά κατηγορία (2013)...48 Γράφημα 13. : Παραδόσεις πλοίων ανά εταιρία παγκοσμίως 53 ΕΙΚΟΝΕΣ Εικόνα εξωφύλλου 1 Εικόνα 1. : Σύνθεση φυσικού αερίου και ΥΦΑ...12 4

Εικόνα 2. : Σχηματική παρουσίαση της παραγωγικής διαδικασίας L.N.G.14 Εικόνα 3. : Τεχνολογία μεταφοράς φυσικού αερίου και κόστος σε σχέση με την απόσταση..13 Εικόνα 4. : Προβλέψεις για την πορεία της παγκόσμιας ζήτησης LNG.20 Εικόνα 5. : Παγκόσμια αποθέματα τεχνικά ανακτήσιμου σχιστολιθικού φυσικού αερίου και πετρελαίου (Εκτιμήσεις Ιουνίου 2013)..23 Εικόνες 6 και 7. : Κάτοψη Πλοίου LNG τύπου μεμβράνης και Κάτοψη Πλοίου LNG σφαιρικών δεξαμενών (Moss)..29 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Ενεργειακές ανάγκες στον 21 ο αιώνα. Ο πλανήτης αντιμετωπίζει ποικίλα και προκλητικά ερωτήματα σχετικά με την παραγωγή και την παροχή ενέργειας. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι θα χρειαστούν επενδύσεις άνω των 30 δισεκατομμυρίων ευρώ μέχρι το 2020 για την αναβάθμιση και κατασκευή μονάδων παραγωγής, μεταφοράς και διανομής ενέργειας, καθώς και για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. 1 Σύμφωνα με τον καθηγητή Horst Wildemann και έρευνα της Siemens : «Εάν οι μονάδες καύσης άνθρακα αντικαθίσταντο σε ευρεία κλίμακα από ενεργειακές μονάδες φυσικού αερίου έως το 2030, οι εκπομπές CO2 του ενεργειακού τομέα θα μειώνονταν έως και 5% σε σχέση με τα σημερινά τους επίπεδα. Φυσικά θα ήταν εξωπραγματική η αντικατάσταση όλων των ενεργειακών μονάδων καύσης άνθρακα με μονάδες φυσικού αερίου, αλλά οι δυναμικές που εντοπίζονται είναι πραγματικά εντυπωσιακές. Οι παγκόσμιες εκπομπές Co2 που θα μπορούσαν να εξαλειφθούν σε ετήσια βάση με τον τερματισμό της παραγωγής ηλεκτρισμού από τον άνθρακα αντιστοιχούν στις συνολικές εκπομπές Co2 των 28 κρατών μελών της Ε.Ε.» 2 Βάσει της παρουσίασης που πραγματοποιήθηκε σε Διεθνές συνέδριο με θέμα Φυσικό Αέριο και Ασφάλεια Ενεργειακού Εφοδιασμού στην Ευρώπη : «Η Ευρωπαϊκή Ένωση εισάγει το 54% των ενεργειακών πηγών που χρειάζεται, με μεγαλύτερη εξάρτηση στο αργό πετρέλαιο ( εισάγεται το 82% των αναγκαίων ποσοτήτων), και στο φυσικό αέριο ( εισάγεται το 60% των αναγκαίων ποσοτήτων). Εάν δεν αλλάξει ο σημερινός τρόπος παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας, εκτιμάται ότι 1 Ενέργεια (Χωρίς ημ.). Στην Enterprise Greece Invest & Trade. Ανακτήθηκε 1 Ιουνίου 2014 από http://www.investingreece.gov.gr/default.asp?pid=36&sectorid=38&la=2 2 Αυξάνονται 3% οι ενεργειακές ανάγκες στον πλανήτη ετησίως (2013, Οκτώβριος, 22). Στην kathimerini.gr. Ανακτήθηκε 1 Ιουνίου 2014 από http://www.kathimerini.gr/71483/article/epikairothta/perivallon/ereyna-ay3anontai-3-oienergeiakes-anagkes-ston-planhth-ethsiws 6

η εξάρτηση αυτή θα φτάσει έως και το 80% μέχρι το 2030.Η Ελλάδα εμφανίζει τον υψηλότερο βαθμό ενεργειακής εξάρτησης στην Ε.Ε. με 72%.» 3 Η Ευρώπη αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους παραγωγούς αερίων του θερμοκηπίου στον κόσμο, τρίτη πίσω από την Κίνα και τις Η.Π.Α. Εν όψει όλων των παραπάνω αυτοδεσμεύτηκε μέχρι το 2020 στην περικοπή των αερίων του θερμοκηπίου κατά 20%, αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο 20%,αύξηση της εξοικονόμησης ενέργειας κατά 20%, με πρωταρχικό της στόχο την ασφάλεια του εφοδιασμού της σε φυσικό αέριο και την προώθηση του υγροποιημένου φυσικού αερίου (L.N.G.). 4 Η Αμερική αντιμετωπίζει απώλειες 80 δις δολαρίων εξαιτίας του έμμεσου κόστους από διακοπές ρεύματος, θα μπορούσε όμως να προβεί σε εξοικονόμηση, εάν βελτιωνόταν η ποιότητα του δικτύου διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Στην Ασία και συγκεκριμένα στην Κίνα, θα μπορούσε να μειωθεί η εκπομπή CO2, εάν αξιοποιούνταν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, παρά το κόστος, για παράδειγμα αντικαθιστώντας τις μονάδες καύσης άνθρακα σε μονάδες φυσικού αερίου. 5 3 Τσουκαλάς, Ι. (2010, Νοέμβριος, 26). Διεθνές Συνέδριο με θέμα Φυσικό Αέριο και Ασφάλεια Ενεργειακού Εφοδιασμού στην Ευρώπη. Ανακτήθηκε 1 Ιουνίου 2014 από http://nicosia.adagio4.eu/ressource/static/files/ 201011 26.pdf 4 Τσουκαλάς, Ι. (2010, Νοέμβριος, 26). Διεθνές Συνέδριο με θέμα Φυσικό Αέριο και Ασφάλεια Ενεργειακού Εφοδιασμού στην Ευρώπη. Ανακτήθηκε 1 Ιουνίου 2014 από http://nicosia.adagio4.eu/ressource/static/files/ 201011 26.pdf 5 Αυξάνονται 3% οι ενεργειακές ανάγκες στον πλανήτη ετησίως (2013, Οκτώβριος, 22). Στην kathimerini.gr. Ανακτήθηκε 1 Ιουνίου 2014 από http://www.kathimerini.gr/71483/article/epikairothta/perivallon/ereyna-ay3anontai-3-oienergeiakes-anagkes-ston-planhth-ethsiws 7

1.2. Τα πλεονεκτήματα του φυσικού αερίου και προοπτικές για τα πλοία L.N.G. Το φυσικό αέριο είναι ένα μείγμα καυσίμων αερίων που βρίσκεται σε κοιλότητες του υπεδάφους, μαζί με άλλα ορυκτά καύσιμα. Βασικό συστατικό του είναι το μεθάνιο αλλά συνυπάρχουν σε αυτό και σημαντικές ποσότητες αιθανίου, προπανίου, βουτανίου καθώς και διοξείδιο του άνθρακα, άζωτο, υδρογόνο, ήλιο και υδρόθειο. 6 Εξάγεται από υπόγειες κοιλότητες και εξαιτίας των ιδιοτήτων του θεωρείται οικολογικό καύσιμο. Η καύση του φυσικού αερίου, σε σχέση με αυτή άλλων καυσίμων, έχει λιγότερο επιβλαβείς συνέπειες για το περιβάλλον παράγοντας μικρότερες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα για κάθε μονάδα παραγόμενης ενέργειας. 7 Αποτελεί την καθαρότερη πηγή πρωτογενούς ενέργειας μετά τις ανανεώσιμες μορφές. Τα μεγέθη των εκπεμπόμενων ρύπων είναι μικρότερα από αυτά των συμβατικών καυσίμων, ενώ η βελτίωση του βαθμού απόδοσης μειώνει τη συνολική κατανάλωση καυσίμου περιορίζοντας την ατμοσφαιρική ρύπανση. 8 Το φυσικό αέριο κυρίως χρησιμοποιείται στην ηλεκτροπαραγωγή, στη βιομηχανία, στον οικιακό και εμπορικό τομέα, στην αυτοκίνηση και τη γεωργία. 9 6 Φυσικό Αέριο (Χωρίς ημ.). Στην Wikipedia. Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2014 από http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a6%cf%85%cf%83%ce%b9%ce%ba%cf%8c_%ce%b1%ce%ad%c F%81%CE%B9%CE%BF 7 Φυσικό Αέριο (Χωρίς ημ.) Στην Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής. Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2014 από http://www.ypeka.gr/default.aspx?tabid=280 8 Σύσταση Φυσικού Αερίου (Χωρίς ημ.). Στην ΔΕΠΑ. Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2014 από http://www.depa.gr/content/article/002002001002/65.html 9 Όσον αφορά τον αγροτικό τομέα, το φυσικό αέριο χρησιμοποιείται κυρίως στα θερμοκήπια ως θερμαντικό για τον εμπλουτισμό του χώρου με διοξείδιο του άνθρακα. Βλέπε σχετικά Ηλεκτροπαραγωγή (χωρίς ημ.) Στην ΔΕΠΑ. Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2014 από http://www.depa.gr/content/article/002002002/66.html 8

Πίνακας 1. 10 Χημική σύσταση φυσικού αερίου. Συστατικά % κατά όγκο σύσταση Μεθάνιο (CH4) 70-90 Αιθάνιο (C2H6) 5-15 Προπάνιο(C3H8) και Βουτάνιο(C4H10) <5 Co2, N2, H2S κλπ. μικρότερες ποσότητες Οφέλη από τη χρήση φυσικού αερίου : 11 Προστασία του περιβάλλοντος. Τα μεγέθη των εκπεμπόμενων ρύπων του φυσικού αερίου είναι μικρότερα σε σχέση με τα συμβατικά καύσιμα. Η βελτίωση του βαθμού απόδοσης μειώνει τη συνολική κατανάλωση καυσίμου οπότε περιορίζεται η ατμοσφαιρική ρύπανση. Εξοικονόμηση ενέργειας. Η υποκατάσταση της ηλεκτρικής ενέργειας με το φυσικό αέριο, κυρίως στις οικιακές και εμπορικές χρήσεις, θα μειώσει τις απώλειες μετατροπής της πρωτογενούς πηγής ενέργειας σε ηλεκτρισμό καθώς και τις απώλειες κατά τη μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας. Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας αλλά και ειδικοτήτων. Πίνακας 2 12 Εκπεμπόμενοι ρύποι φυσικού αερίου σε σχέση με άλλα καύσιμα. Τύπος καυσίμου Σωματίδια Οξείδια του Αζώτου Διοξείδιο του θείου Μονοξείδιο του Άνθρακα Υδρογονάνθρακες Κάρβουνο 1.092 387 2.450 13 2 Μαζούτ 96 170 1.400 14 3 Ντήζελ 6 100 220 16 3 10 Πίνακας Σύσταση Φυσικού Αερίου (Χωρίς ημ.). Στην ΔΕΠΑ. Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2014 από http://www.depa.gr/content/article/002002001002/65.html 11 Προστασία Περιβάλλοντος (Χωρίς ημ.) Στην ΔΕΠΑ. Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2014 από http://www.depa.gr/content/article/002002003/74.html 12 Προστασία Περιβάλοντος, Πίνακας (Χωρίς ημ.) Στην ΔΕΠΑ. Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2014 από http://www.depa.gr/content/article/002002003001/74.html 9

Φ.Α. 4 100 0.3 17 1 Το υγροποιημένο φυσικό αέριο (L.N.G.) 13 είναι φυσικό αέριο που έχει μετατραπεί σε υγρή μορφή για τη διευκόλυνση της αποθήκευσης και της μεταφοράς του. Είναι άχρωμο, άοσμο, μη τοξικό και μη διαβρωτικό. Τα υγραεριοφόρα πλοία (L.N.G. Carriers) είναι ειδικός τύπος εμπορικών πλοίων, δεξαμενόπλοια που μεταφέρουν υγροποιημένα αέρια, δηλαδή το φυσικό αέριο σε υγρή μορφή. Η τεχνολογία L.N.G. προχωρά με εντυπωσιακό τρόπο σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς η εξέλιξη της τεχνολογίας και η αύξηση της ζήτησης για φυσικό αέριο, δημιούργησαν νέες δυνατότητες στους προμηθευτές και τους αγοραστές. Μεγάλες ναυτιλιακές εταιρίες επένδυσαν στη δημιουργία δεξαμενόπλοιων υγροποιημένου φυσικού αερίου, με στόχο να οδηγηθεί η αγορά σε πιο ανταγωνιστικές συνθήκες προς όφελος του κόστους μεταφοράς και κατανάλωσης. Στα επόμενα κεφάλαια αναλύεται η σύσταση, η παραγωγή και η διανομή του υγροποιημένου φυσικού αερίου, παρουσιάζεται η αρχή και η εξέλιξή του ιστορικά, καθώς και η πορεία της L.N.G ναυτιλίας στον Ελλαδικό χώρο και παγκοσμίως. 13 Liquefied Natural Gas (Χωρίς ημ.) Στην Wikipedia. Ανακτήθηκε 5 Ιουνίου 2014 από http://en.wikipedia.org/wiki/liquefied_natural_gas 10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΥΓΡΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ (L.N.G.) 2.1. Ιστορικά στοιχεία. Η πρώτη προσπάθεια χρήσης του υγροποιημένου φυσικού αερίου πραγματοποιήθηκε στα τέλη του 19 ου αιώνα. Το 1924 η υπηρεσία μεταλλείων των Η.Π.Α. πραγματοποίησε την ανάπτυξη αυτής της μεθόδου με την υγροποίηση μεθανίου. Τον Φεβρουάριο του 1959, το πρώτο πλοίο L.N.G., με την ονομασία Methane Pioneer, μετέφερε υγροποιημένο φυσικό αέριο από τη Λουϊζιάνα προς το Ηνωμένο Βασίλειο. 14 Το 1964 ξεκίνησε η πρώτη εγκατάσταση για εμπορία L.N.G. από την Αλγερία προς το νησί Canvey στην Αγγλία και τη Χάβρη στη Γαλλία, με αποτέλεσμα να ακολουθήσουν εγκαταστάσεις και στη Λιβύη για παροχή Lυγροποιημένου φυσικού αερίου στην Ευρώπη. 15 Το 1969 η Ιαπωνία έγινε για πρώτη φορά αγοραστής L.N.G. και με το πέρασμα των χρόνων μετατράπηκε ως ο μεγαλύτερος αγοραστής στον κόσμο. Στην πορεία πραγματοποιήθηκαν εγκαταστάσεις παραγωγής στην Ινδονησία, στο Αμπού Ντάμπι, στο Μπρουνέι, τη Μαλαισία και την Αυστραλία και προς τα τέλη του 1996 το Κατάρ ξεκίνησε τις εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου προς την Άπω Ανατολή, μετατρέποντάς το ως τον μεγαλύτερο εξαγωγέα του 21 ου αιώνα. 16 Η Ελλάδα έκανε την πρώτη της επαφή, για την προμήθεια φυσικού αερίου, στη Ρωσία τον Οκτώβριο του 1979. Το 1988 υπογράφηκε η πρώτη διακρατική συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Αλγερίας, για τον εφοδιασμό της πρώτης με Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο. 17 Το 1999 λειτούργησε για πρώτη φορά ο Τερματικός Σταθμός Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου στη Ρεβυθούσα, ο οποίος αποτελεί μια από τις 14 Vaudolon A.(2000). Liquefied Gases, Marine Transportation and Storage. London : Witherby & Company Limited. Pg. 22 15 Vaudolon A.(2000). Liquefied Gases, Marine Transportation and Storage. London : Witherby & Company Limited. Pg. 22 16 Γρομπανοπούλου, Σ. (2013). Το LNG ως διπλωματική στρατηγική επένδυση. Θεσσαλονίκη. Διπλωματική εργασία. 17 Ιστορία του Φυσικού Αερίου (Χωρίς ημ.). Στην ΔΕΠΑ. Ανακτήθηκε 9 Ιουνίου 2014 από http://www.depa.gr/content/article/002001008/64.html 11

σημαντικότερες εθνικές υποδομές στην Ελλάδα. Στον πίνακα Π1 του παραρτήματος της εργασίας, παρουσιάζεται αναλυτικότερα ο χρονολογικός πίνακας με την ιστορική εξέλιξη του φυσικού αλλά και του υγροποιημένου φυσικού αερίου στη χώρα. 2.2. Παραγωγική διαδικασία και διαδικασία διανομής L.N.G. Όπως προαναφέρθηκε στο πρώτο κεφάλαιο, το υγροποιημένο φυσικό αέριο είναι φυσικό αέριο που έχει μετατραπεί προσωρινά σε υγρή μορφή για τη διευκόλυνση της αποθήκευσης και της μεταφοράς του. Κατά τη διάρκεια υγροποίησης απαιτείται προ επεξεργασία για την αφαίρεση προσμείξεων όπως νερό, άζωτο, διοξείδιο του άνθρακα, υδρόθειο και άλλων ενώσεων του θείου, με αποτέλεσμα να μην δημιουργούνται στερεές ουσίες με την ψύξη του και η χημική του σύσταση να απαρτίζεται από μεθάνιο. Εικόνα 1. 18 Η διαδικασία παραγωγής και διανομής L.N.G. είναι εξαιρετικά σύνθετη και περιλαμβάνει τα εξής στάδια : 19 Τροφοδοσία, όπου το φυσικό αέριο παραδίδεται μέσω των αγωγών από το πεδίο εξόρυξης του στη μονάδα υγροποίησης. Η μονάδα υγροποίησης βρίσκεται κοντά στην ακτογραμμή και διαθέτει εξειδικευμένες λιμενικές εγκαταστάσεις. 18 Το Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο (Χωρίς ημ.). Στην Σύλλογος, Περιβάλλον και Πολιτισμός Δήμου Κηρέως. Ανακτήθηκε 9 Ιουνίου 2014 από http://kireas.org/lng.htm#lng_0 19 Δαγκαλίδης, Α. (2013, Αύγουστος). Δεξαμενόπλοια LNG. Ανακτήθηκε 10 Ιουνίου 2014 από http://www.piraeusbankgroup.com/~/media/com/downloads/greek-sectoral- Studies/2013/sectoral-LNG.ashx 12

Υγροποίηση, η οποία διαδραματίζεται στη μονάδα υγροποίησης και το φυσικό αέριο υφίσταται τις ακόλουθες επεξεργασίες : Καθαρισμός κατά τον οποίο αφαιρείται το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) από το φυσικό αέριο, διότι στερεοποιούμενο μπορεί να προκαλέσει ζημιά στις εγκαταστάσεις υγροποίησης, αφαίρεση του υδρόθειου (H2S) καθώς και των υπόλοιπων ενώσεων του θείου. Αφυδάτωση όπου απομακρύνεται το νερό (H2O) από το αέριο ώστε να προληφθεί ο σχηματισμός ένυδρων αλάτων μεθανίου που εμποδίζουν τη λειτουργία των κρυογονικών εναλλακτών θερμότητας. Απομακρύνονται επίσης τα ίχνη του υδραργύρου (Hg), τα οποία είναι τοξικά και διαβρωτικά για τα κράματα που χρησιμοποιούνται στη συνέχεια της παραγωγικής διαδικασίας. Πρόψυξη στην οποία το φυσικό αέριο ψύχεται στους -30 ο C. Ακολουθεί μια σειρά αποστακτήρων που επιτρέπει την απομόνωση των βαρύτερων υδρογονανθράκων και στη συνέχεια πωλούνται ως πρώτη ύλη στην πετροχημική βιομηχανία ή ως καύσιμα. Υγροποίηση, το τελικό στάδιο στο οποίο το αέριο συμπιέζεται, ψύχεται υπό σταθερή πίεση και έπειτα εκτονώνεται. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται δύο με τρείς φορές σε ειδικές ψυκτικές στήλες όπου εξέρχεται το αέριο σε υγρή μορφή (L.N.G.) σε θερμοκρασία -161 ο C. Αποθήκευση του L.N.G. σε κανονική ατμοσφαιρική πίεση και σε μεγάλες κατακόρυφες κυλινδρικές δεξαμενές (χωρητικότητας 65.000 150.000 m3 η κάθε μια), δίπλα από το εργοστάσιο υγροποίησης. Φόρτωση, μεταφορά και εκφόρτωση. Από τον τερματικό σταθμό, το υγροποιημένο φυσικό αέριο, φορτώνεται σε ειδικά δεξαμενόπλοια (L.N.G. Carries) τα οποία έχουν θερμικά μονωμένες δεξαμενές, ώστε να κρατούν το αέριο σε υγρή μορφή ελαχιστοποιώντας τις απώλειες ενέργειας. Τα μεγαλύτερα πλοία L.N.G. (τα Q Max) μπορούν να μεταφέρουν 276.000 m 3 υγροποιημένου φυσικού αερίου. Το μεθάνιο που εξατμίζεται στις διαβατικές δεξαμενές, ανακτάται και χρησιμοποιείται για την προώθηση του πλοίου. Επαναεριοποίηση. Μόλις το σκάφος φτάσει στον προορισμό του, γίνεται η εκφόρτωση του L.N.G. στις ειδικές εγκαταστάσεις υποδοχής του τερματικού σταθμού και η αποθήκευσή του. Ακολουθεί η επαναεριοποίηση όπου αυξάνεται 13

η θερμοκρασία του L.N.G. από -160 ο C σε πάνω από 0 ο C (υπό υψηλή πίεση μεταξύ 60 και 100 bar). Διανομή είναι το τελικό στάδιο στο οποίο το αέριο διοχετεύεται μέσω αγωγών προς τους τελικούς καταναλωτές, ενώ ενδέχεται κάποιες ποσότητες να διοχετεύονται αυτούσιες στην αγορά με ειδικά τραίνα ή ειδικά φορτηγά μεταφοράς. Εικόνα 2. 20 20 Δαγκαλίδης, Α. (2013, Αύγουστος). Δεξαμενόπλοια LNG. Ανακτήθηκε 10 Ιουνίου 2014 από http://www.piraeusbankgroup.com/~/media/com/downloads/greek-sectoral- Studies/2013/sectoral-LNG.ashx 14

2.3. Ανταγωνιστικότητα του Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου. Υπάρχουν μεγάλα αποθέματα φυσικού αερίου σε όλο τον κόσμο και ειδικά σε περιοχές που δεν υπάρχει σημαντική ζήτηση στην αγορά του, ή όπου η προσφορά του υπερβαίνει κατά πολύ την τοπική ζήτηση. Μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου είναι διεσπαρμένες στη Βόρεια και Δυτική Αφρική, τη Νότια Αμερική, την Καραϊβική, τη Μέση Ανατολή, την Ινδονησία, τη Μαλαισία, την Αυστραλία, τη Βορειοδυτική Αλάσκα, υγροποιούνται και μεταφέρονται είτε με χερσαίους είτε με υποθαλάσσιους αγωγούς και μέσω θαλάσσης υγροποιημένα, σε περιοχές όπου η χρήση του φυσικού αερίου υπερβαίνει την τοπική προσφορά. Οι μεγαλύτεροι αγοραστές είναι η Ιαπωνία, η Ταϊβάν, η Κορέα, η Δυτική Ευρώπη και οι Η.Π.Α. καθώς το εμπόριο του υγροποιημένου φυσικού αερίου προσφέρει μεγαλύτερη ευελιξία από τους αγωγούς και οι εμπορικοί όροι είναι πιο ανταγωνιστικοί. Εικόνα 3. 21 Στο παραπάνω σχήμα παρατηρούμε ότι όσο η απόσταση στην οποία το φυσικό αέριο πρέπει να μεταφερθεί αυξάνεται, τόσο η χρήση του υγροποιημένου φυσικού αερίου έχει οικονομικά πλεονεκτήματα σε σχέση με τη χρήση αγωγών. Η υγροποίηση του φυσικού αερίου και η θαλάσσια μεταφορά του είναι φθηνότερη από τη μεταφορά 21 15

φυσικού αερίου σε υπεράκτιους αγωγούς, για αποστάσεις άνω των 700 μιλίων, ή για επίγειους αγωγούς στην ξηρά για αποστάσεις μεγαλύτερες από 2.200 μίλια. 22 Η παγκόσμια προσφορά LNG χαρακτηρίζεται από στενότητα προσφοράς, λόγω του τεράστιου κόστους κατασκευής των μονάδων υγροποίησης και την έλλειψη terminals σε πολλές χώρες. Το αρχικό κόστος επένδυσης μια εξαγωγικής μονάδας LNG είναι τουλάχιστον 10 δις. δολάρια, πράγμα που οδηγεί σε στενότητα προσφοράς για τα επόμενα χρόνια. Το πρόβλημα της στενότητας της προσφοράς αναμένεται να λυθεί εντός της επόμενης δεκαετίας, λόγω της δημιουργίας αρκετών μονάδων υγροποίησης σε αρκετές περιοχές παγκοσμίως. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα μέχρι σήμερα στοιχεία, ο αριθμός των μονάδων που προβλέπεται να κατασκευαστούν μέχρι το 2025, είναι περισσότερες από 60 με συνολική δυναμικότητα 540 mtpa. Η ύπαρξη terminals υποδοχής LNG, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση ενεργοποίησης της παγκόσμιας δυνητικής ζήτησης, αφού μέχρι σήμερα ελάχιστες χώρες διέθεταν τέτοιες υποδομές. Ο πίνακας Π2 που παρουσιάζεται στο Παράρτημα δείχνει ότι τα terminals υποδοχής που προγραμματίζεται να λειτουργήσουν μέχρι το 2016, είναι 156, συνολικής δυναμικότητας 737 mtpa και τα περισσότερα από αυτά θα είναι στην Ευρώπη και την Ασία. Αυτή τη στιγμή, η μεγαλύτερη εξαγωγική δραστηριότητα του υγροποιημένου φυσικού αερίου πραγματοποιείται από χώρες της Μέσης Ανατολής, την Αυστραλία και την Αφρική. Εκτιμήσεις δείχνουν ότι, μετά το 2020 η Αυστραλία θα είναι η μεγαλύτερη παραγωγική χώρα υγροποιημένου φυσικού αερίου. 23 Αντιθέτως, οι εισαγωγές του γίνονται σε Ευρώπη, Αμερική, Ασία και Μέση ανατολή όπως παρουσιάζεται αναλυτικότερα στους πίνακες Π2 και Π3 του παραρτήματος. Οι εμπορικές συναλλαγές φυσικού αερίου περιλαμβάνουν χώρες σε όλα τα σημεία του ορίζοντα με την βοήθεια θαλάσσιων οδών. Σε αυτό βοήθησε το γεγονός ότι τα αποθέματα φυσικού αερίου δεν είναι τόσο άνισα κατανεμημένα όσο αυτά του 22 Ανταγωνιστικότητα του ΥΦΑ (Χωρίς ημ.). Στην Σύλλογος, Περιβάλλον και Πολιτισμός Δήμου Κηρέως. Ανακτήθηκε 9 Ιουνίου 2014 από http://kireas.org/lng_gen.htm 23 Πηγή : The LNG and the Energy Mix, Mr. Tuna Oez, January 2012 ανακτήθηκε 25/09/2014 από : http://www.unctad.info/upload/suc/gcf/gcf2012/presentations/a6-b6,%2024%20jan,%201500-1630,%20room%20xviii/gcf2012_a6.1_oez_lng_and_the_energy_mix.pdf 16

πετρελαίου. Δεδομένου ότι η περιοχή της Μέσης Ανατολής μαστίζεται από εσωτερικές έριδες και πολιτικές διαμάχες και το γεγονός ότι το φυσικό αέριο δεν βρίσκεται συγκεντρωμένο στην περιοχή αυτή, όπως το πετρέλαιο καθιστά τη χρήση του πιο προσιτή. Εδώ πρέπει να υπογραμμιστεί πως το φυσικό αέριο σε μεγάλο ποσοστό μεταφέρεται και από αγωγούς, όπως για παράδειγμα στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου μεταξύ μεγάλων συστημάτων σωληνώσεων κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, οι παραγωγοί περιοχές ( Τέξας, Λουιζιάνα, Οκλαχόμα και Δυτική Αλμπέρτα) συνδέονται με τις καταναλώτριες περιοχές ( Καλιφόρνια και Νέα Αγγλία). 24 Η μέθοδος της υγροποιημένης μεταφοράς έχει επικρατήσει στις διεθνείς συναλλαγές για τον λόγω της αδυναμίας κατασκευής αγωγών σε πολύ μεγάλα μήκη και συγκεκριμένα κάτω από την επιφάνεια των ωκεανών. Οι επιμέρους αγορές υγροποιημένου φυσικού αερίου σε κάθε ήπειρο, παρουσιάζονται λεπτομερώς στον πίνακα Π4 του παραρτήματος, συγκεκριμένα : Ασία Η Ασία αποτελεί τον μεγαλύτερο εισαγωγέα LNG, καθώς εισάγει το 71% του υγροποιημένου φυσικού αερίου παγκοσμίως. 25 Η Ιαπωνία αποτελεί την χώρα με τον μεγαλύτερο όγκο εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου στον κόσμο, συγκεκριμένα το 2013 εισήγαγε 87,73 δις m 3 υγροποιημένου φυσικού αερίου. 26 Το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών της η Ιαπωνία το πραγματοποίησε από το Κατάρ, την Αυστραλία, τη Μαλαισία και τη Ρωσία. Σύμφωνα με στοιχεία της ΒΡ, το υγροποιημένο φυσικό αέριο αποτελεί το 92% της συνολικής ιαπωνικής κατανάλωσης φυσικού αερίου. 27 Το 1996 η Ιαπωνία αύξησε τον εμπορικό της κύκλο προβαίνοντας σε εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου από τα Αραβικά Εμιράτα και συγκεκριμένα από το 24 Τσαλικίδη, Ι., Σ. (2009). Η Τεχνολογική εξέλιξη των πλοίων LNG. Αθήνα. Διπλωματική εργασία. Σελ. 61 25 LNG Markets & Trade, LNG Trade (Χωρίς ημ.). Της GIIGNL. Αναρτήθηκε 25/09/14 από: http://www.giignl.org/lng-markets-trade-0 26 The LNG Industry, (2013). Στην GIIGNL. Ανακτήθηκε 22 Σεπτεμβρίου 2014 από http://www.giignl.org/sites/default/files/public_area/publications/giignl_the_lng_industry_fv.pdf 27 BP Statistical Review of world Energy, (June 2013). Στην bp.com. Αναρτήθηκε 25/09/14 από http://www.bp.com/content/dam/bp/pdf/statisticalreview/statistical_review_of_world_energy_201 3.pdf 17

Κατάρ. Η συμφωνία που πραγματοποιήθηκε μέσω των δύο χωρών στις 10 Ιανουαρίου 1996, προμήθευσε με 65.000 τόνους (περίπου 3,2 δις κυβ. πόδια) την Ιαπωνία και σηματοδότησε την επίσημη είσοδο του Κατάρ στο εμπόριο του υγροποιημένου φυσικού αερίου. Ακολούθησε συμβόλαιο 25 ετών διάρκειας με την ηλεκτρική εταιρεία της Ιαπωνίας για παροχή 6.000.000 τόνων υγροποιημένου φυσικού αερίου ετησίως. 28 Δεύτερη κατά σειρά καταναλώτρια και εισαγωγική χώρα υγροποιημένου φυσικού αερίου στην περιοχή της Ασίας, είναι η Νότιος Κορέα η οποία αποτελεί την μοναδική ίσως χώρα που εμπορεύεται αποκλειστικά και μόνον υγροποιημένο φυσικό αέριο. Το 2013 εισήγαγε 40,10 δις m 3 υγροποιημένου φυσικού αερίου και το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών πραγματοποιήθηκε από το Κατάρ, την Ινδονησία, το Ομάν και τη Μαλαισία. 29 Οι εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου άρχισαν την δεκαετία του 1980 με στόχο να προβούν στην παραγωγή ηλεκτρισμού από μία ενεργειακή πηγή η οποία ήταν χαμηλή σε ρυπογόνες ουσίες. Σήμερα το 10% του ηλεκτρισμού οφείλεται στο υγροποιημένο φυσικό αέριο ενώ αυτή η χρήση αποτελεί και το σημαντικότερο λόγω των εισαγωγών. 30 Το ενδιαφέρον για το υγροποιημένο φυσικό αέριο στην περιοχή της Ασίας, έχει επεκταθεί και σε άλλες χώρες όπως την Ινδία, την Ταϊλάνδη, την Ταϊβάν και τη Μαλαισία. Η κρατική ινδική εταιρία αερίου απευθύνθηκε διεθνώς για εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου με σκοπό την αλλαγή των ενεργειακών της πηγών ενέργειας, αλλά και η Ταϊλάνδη υπέγραψε τα πρώτα συμβόλαια με το Ομάν για εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου, που υλοποιήθηκαν μετά το 2004. Όμοια πορεία με τις προηγούμενες ακολουθεί και η εξελισσόμενη οικονομία της Κίνας, καθώς προετοιμάζει το έδαφος για μεγαλύτερες εισαγωγές φυσικού αερίου 28 Τσαλικίδη, Ι., Σ. (2009). Η Τεχνολογική εξέλιξη των πλοίων LNG. Αθήνα. Διπλωματική εργασία. Σελ. 63 29 The LNG Industry, (2013). Στην GIIGNL. Ανακτήθηκε 22 Σεπτεμβρίου 2014 από http://www.giignl.org/sites/default/files/public_area/publications/giignl_the_lng_industry_fv.pdf 30 BP Statistical Review of world Energy, (June 2013). Στην bp.com. Αναρτήθηκε 25/09/14 από http://www.bp.com/content/dam/bp/pdf/statisticalreview/statistical_review_of_world_energy_201 3.pdf 18

από τις περιοχές της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Αυστραλίας. 31 Η κίνηση αυτή βασίζεται στην επιθυμία της κινέζικης κυβέρνησης για περικοπή της εξάρτησης της χώρας από το κάρβουνο, το οποίο καλύπτει σήμερα το 72% των ενεργειακών αναγκών της Σαγκάης. 32 Η Σαγκάη έχει πρόθεση να εισχωρήσει στο εμπόριο υγροποιημένου αερίου εισάγοντας ετησίως 3 εκ. μετρ. τόνους έτσι ώστε να ανταποκριθεί στις πάγιες ενεργειακές της απαιτήσεις, αλλάζοντας απλά την ενεργειακή πηγή. Ευρώπη Οι ευρωπαίοι αγοραστές του υγροποιημένου φυσικού αερίου απαρτίζονται από την Γαλλία, το Βέλγιο, την Ιταλία το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ελβετία, την Ελλάδα, με μεγαλύτερους αγοραστές την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Τουρκία. Βασικοί προμηθευτές τους είναι Αλγερία, η Αίγυπτος, το Άμπου Ντάμπι, η Νορβηγία το Ομάν και το Κατάρ. Η Ισπανία αποτελεί τον κύριο καταναλωτή υγροποιημένου φυσικού αερίου εδώ και χρόνια, καθώς το 2013 πραγματοποίησε αγορά αξίας 11.000.000.000 m 3 υγροποιημένου φυσικού αερίου. Αμερική Τέλος οι Ηνωμένες Πολιτείες εισάγουν ένα πολύ μικρό ποσοστό φυσικού αερίου σε υγροποιημένη κατάσταση (19,46 δις m 3 ), αφού το δίκτυο των αγωγών αερίου τροφοδοτεί πολύ ικανοποιητικά τη ζήτηση όλων των επιμέρους περιοχών της χώρας. 33 Η παγκόσμια ζήτηση του φυσικού αερίου αυξήθηκε παροδικά και θα συνεχίσει να αυξάνεται τα επόμενα χρόνια σύμφωνα με το Γράφημα. Η αύξηση της ζήτησης του φυσικού αερίου αλλά και τα μεγάλα αποθέματά του, ωθεί τους περισσότερους αναλυτές στο να πιστεύουν πως οι προβλέψεις για την πορεία της παγκόσμιας ζήτησης LNG θα παραμείνουν εξαιρετικές. 31 China to build more LNG tankers in high-tech push (2014, Αύγουστος, 5). Στην Reuters. Ανακτήθηκε 9 Αυγούστου 2014 από http://uk.reuters.com/article/2014/08/05/china-lng-ships-idukl3n0o838p20140805 32 BP Statistical Review of world Energy, (June 2013). Στην bp.com. Αναρτήθηκε 25/09/14 από http://www.bp.com/content/dam/bp/pdf/statisticalreview/statistical_review_of_world_energy_201 3.pdf 33 The LNG Industry, (2012). Στην GIIGNL. Ανακτήθηκε 22 Σεπτεμβρίου 2014 από http://www.giignl.org/sites/default/files/public_area/publications/giignl_the_lng_industry_fv.pdf 19

Η Αμερική θεωρείται ως η μεγαλύτερη παραγωγός φυσικού αερίου και συγκεκριμένα οι Η.Π.Α. έχουν ως στόχο να εξελιχθούν σε λιγότερο από μια δεκαετία στον μεγαλύτερο εξαγωγέα L.N.G. παγκοσμίως. Γράφημα 1. 34 Παγκόσμια Ζήτηση για φυσικό αέριο (σε τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια). 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Η ΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ (σε τρις κυβικά πόδια) 36 53 73 82 84 1970 1980 1990 1998 1999 2005 2010 2015 2020 102 119 140 162 Εικόνα4. 35 34 Technology outlook and future development of LNG ας ship fuel (2014). Στην Naples Shipping Week. Αναρτήθηκε 20/07/14 από : http://www.nsweek.com/wp-content/uploads/6-gerd-michael- Wuersig.pdf 35 Δαγκαλίδης, Α. (2013, Αύγουστος). Δεξαμενόπλοια LNG. Ανακτήθηκε 10 Ιουνίου 2014 από http://www.piraeusbankgroup.com/~/media/com/downloads/greek-sectoral- Studies/2013/sectoral-LNG.ashx 20

Το διεθνές εμπόριο εμπορευμάτων προβλέπεται ότι θα συνεχίσει να αναπτύσσεται με υψηλότερους ρυθμούς από αυτούς του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ η ζήτηση LNG από την παγκόσμια αγορά θα είναι ακόμη υψηλότερη. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της GDF SUEZ 36, η ευρωπαϊκή ζήτηση φυσικού αερίου θα αυξάνεται μέχρι το 2030 κατά 0,16 0,2% ετησίως λόγω της αύξησης της κατανάλωσης στις μεταφορές, στην ηλεκτροπαραγωγή και τον βιομηχανικό τομέα. Η ευρωπαϊκή παραγωγή φυσικού αερίου αναμένεται να μειωθεί λόγω εξάντλησης ορισμένων πεδίων και προβλέπεται ότι μέχρι το 2030 θα καλύπτει μόλις το 35% των ευρωπαϊκών αναγκών (σε σχέση με το 50% που καλύπτει σήμερα).η μείωση αυτή σχεδιάζεται να αντισταθμιστεί με εισαγωγές φυσικού αερίου μέσω αγωγών κυρίως από τη Ρωσία, την περιοχή της Κασπίας και τη Βόρεια Αφρική. Το χάσμα μεταξύ προσφοράς και ζήτησης θα διευρύνεται συνεχώς και προβλέπεται ότι το 2030 θα ανέλθει στα 60 bcm η κάλυψη του οποίου προβλέπεται να γίνεται με εισαγωγές LNG. Η αναζήτηση νέων ενεργειακών πηγών ποτέ δε σταματά και ένα από τα πιο πρόσφατα ευρήματα είναι το σχιστολιθικό φυσικό αέριο (shale gas), το οποίο βρίσκεται παγιδευμένο μέσα στους σχιστολιθικούς σχηματισμούς του υπεδάφους. Οι προσπάθειες για την αξιοποίηση του συγκεκριμένου ενεργειακού πόρου ξεκίνησαν στις ΗΠΑ από το 1821, αλλά η εμπορική εκμετάλλευση έγινε εφικτή τη δεκαετία του 80, λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων και της αύξησης του κόστους ενέργειας. 37 Η μαζική εφαρμογή στα σχιστολιθικά πεδία των ΗΠΑ είχε σαν αποτέλεσμα τη θεαματική αύξηση της παραγωγής και χαμηλότερο κόστος που από το 2001 μέχρι τον Ιούνιο του 2013 αυξάνονταν με ετήσιο ρυθμό 25,6%. Την πορεία των ΗΠΑ στον τομέα ακολουθούν ήδη ο Καναδάς και η Αυστραλία, ενώ εκδηλώνεται εντονότερο ενδιαφέρον και από άλλες χώρες που διαθέτουν τεράστια πεδία σχιστολιθικού αερίου. 36 Γαλλική πολυεθνική εταιρία που δραστηριοποιείται στον τομέα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, του φυσικού αερίου και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Βλέπε σχετικά : http://www.gdfsuez.com/en/ 37 Σχιστολιθικό φυσικό αέριο (201, Μάρτιος,17). Στην Econews. Ανακτήθηκε 3 Αυγούστου 2014 από http://www.econews.gr/2012/03/17/sxistolithiko-fusiko-aerio/ 21

Η εικόνα που ακολουθεί δείχνει τη συμμετοχή του φυσικού αερίου στη συνολική παραγωγή φυσικού αερίου των ΗΠΑ. 38 Στην επόμενη εικόνα παρατηρείται ότι εκτός από τις ΗΠΑ, τεράστια αποθέματα σχιστολιθικού φυσικού αερίου διαθέτουν και άλλες χώρες όπως η Κίνα, η Αργεντινή, η Αλγερία, ο Καναδάς, το Μεξικό η Ν. Αφρική. Μετά από αξιολόγηση 95 λεκανών και 137 σχηματισμών σε 41 χώρες υπήρξε αύξηση των εκτιμήσεων κατά 10% (σε 7.299 τρις κ.μ. τεχνικά ανακτήσιμου σχιστολιθικού φυσικού αερίου). 38 Sieminski, A. (2014), Annual Energy Outlook, Early Release Reference Case. Ανακτήθηκε 29/07/2014 από : http://www.eia.gov/pressroom/presentations/sieminski_12162013.pdf 22

Εικόνα 5. 39 Παγκόσμια αποθέματα τεχνικά ανακτήσιμου σχιστολιθικού φυσικού αερίου και πετρελαίου (Εκτιμήσεις Ιουνίου 2013) 39 ΕΙΑ / ARI World Shale Gas and Shale Oil Resource Assessment, (2013, Ιούνιος, 17. Στην EIA Gov. Ανακτήθηκε 27/07/14 από http://www.eia.gov/conference/2013/pdf/presentations/kuuskraa.pdf 23

Γράφημα2. Εισαγωγές και εξαγωγές υγραερίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου 2011-2012 (σε δισεκατομμύρια m 3 ) 40 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Εξαγωγή LNG 2012 Εξαγωγή υγραερίου μέσω αγωγών 2012 Εισαγωγή LNG 2012 Εισαγωγή υγραερίου μέσω αγωγών 2012 Εξαγωγή LNG 1011 Εξαγωγή υγραερίου μέσω αγωγών 2011 Εισαγωγή LNG 2011 Εισαγωγή υγραερίου μέσω αγωγών 2011 Το Νοέμβριο του 2012 το δεξαμενόπλοιο LNG Ob River της Dynagas, του Γ. Προκοπίου, ναυλωμένο από την Gazprom 41, πραγματοποίησε ιστορικό ταξίδι, μεταφέροντας 134.000 m 3 LNG από το Snohvit LNG plant του Hammerfest της Νορβηγίας στην Tobata της Ιαπωνίας, εγκαινιάζοντας τη διαδρομή της Αρκτικής (Arctic Northern Sea Route NSR). 42 Η διάρκεια της διαδρομής είναι κατά 40% 40 Τα δεδομένα ανακτήθηκαν από την ακόλουθη πηγή : BP Statistical Review of world Energy, (June 2013). Στην bp.com. Ανακτήθηκε 25 Σεπτεμβρίου 2014 από http://www.bp.com/content/dam/bp/pdf/statisticalreview/statistical_review_of_world_energy_2013.pdf 41 Μία από τις μεγαλύτερες Ρωσικές εταιρίες (κυβερνητική), παραγωγής, μεταφοράς και αποθήκευσης φυσικού αερίου. Βλέπε σχετικά :http://www.gazprom.com/about/ 42 Γιώργος Προκοπίου : Η αγάπη του για τη θάλασσα τον οδήγησε στην κορυφή (2013. Δεκέμβριος, 24). Στην Newsmoney. Ανακτήθηκε 29/07/10 από http://www.newmoney.gr/article/34056/giorgos-prokopioy-i-agapi-toy-gia-ti-thalassa-ton-odigisestin-koryfi 24

μικρότερη από αυτή μέσω της διώρυγας του Σουέζ, επιτρέποντας την αξιοποίηση των Ρωσικών πεδίων Yamal της θάλασσας Kara και παρέχοντας διέξοδο στη Νορβηγική παραγωγή που αντιμετώπιζε προβλήματα από τη μείωση των Αμερικανικών εισαγωγών. Εκφράστηκαν κάποιες αμφιβολίες για τη βιωσιμότητα της διαδρομής, λόγω περιορισμένης διαθεσιμότητας, όμως παρατηρήθηκε ότι το αυξημένο κόστος των ασφάλιστρων και η χρήση παγοθραυστικών, αντισταθμίστηκε από τη μικρότερη διάρκεια του ταξιδιού. Η καθοριστική εξέλιξη που θα μεταβάλλει τον παγκόσμιο χάρτη των μεταφορών LNG θα είναι η διαδρομή του Ειρηνικού (Κόλπος Μεξικού Ασία) μέσω της νέας διώρυγας του Παναμά. Προβλέπεται ότι η συνολική εξαγωγική δυναμικότητα των 20 μονάδων υγροποίησης αερίου θα ξεπεράσει σταδιακά τα 230 εκ. τόνους, ποσότητα που αντιπροσωπεύει το 80% της σημερινής εγκατεστημένης παγκόσμιας δυναμικότητας LNG. 43 Οι επιπτώσεις των νέων γραμμών στις θαλάσσιες μεταφορές θα είναι τεράστιες, διότι για την κάλυψή τους θα απαιτηθούν τουλάχιστον 300 νέα δεξαμενόπλοια LNG. Η ανάγκη νέων σκαφών οφείλεται στην αλλαγή των απαιτήσεων και των προδιαγραφών κατασκευής των σκαφών ( διαφορετικό πλάτος για τη διέλευση στη διώρυγα του Παναμά και διαφορετικό μήκος για την υποδοχή των Ασιατικών Terminals). Τέλος τα σκάφη που θα χρησιμοποιηθούν για τη διαδρομή της Αρκτικής θα είναι επίσης ειδικών προδιαγραφών (μεγαλύτερο μέγεθος, αυξημένες δυνατότητες θραύσης πάγου, κλπ). 43 Δαγκαλίδης, Α. (2013, Αύγουστος). Δεξαμενόπλοια LNG. Ανακτήθηκε 10 Ιουνίου 2014 από http://www.piraeusbankgroup.com/~/media/com/downloads/greek-sectoral-studies/2013/sectoral- LNG.ashx 25

2.4. Οι κίνδυνοι του Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου. Το 1944 έγινε ατύχημα στο Κλήβελαντ, μια από τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις υγροποιημένου φυσικού αερίου, όπου σκοτώθηκαν 128 άτομα. 44 Το συμβάν αυτό ήταν η αρχή για τη δημιουργία φόβων και την προσπάθεια αντιμετώπισης των κινδύνων του υγροποιημένου φυσικού αερίου στις εγκαταστάσεις του καθώς και κατά τη διάρκεια της μεταφοράς του. Οι τοπικές κοινωνίες και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις φέρουν σειρά αντιδράσεων για το Υ.Φ.Α και τις εγκαταστάσεις του τα τελευταία χρόνια, ειδικά όταν πρόκειται να εγκατασταθεί κάποιος καινούριος τερματικός σταθμός κοντά σε κατοικημένη περιοχή. Κίνδυνοι Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου : 45 Πυρκαγιές λίμνης (Fire Pools). Φωτιά στροβιλώδους διάδοσης που καίει πάνω από μια οριζόντια λίμνη και μπορεί να είναι στατική ή ταχέως εξαπλωμένη πυρκαγιά. Έκρηξη. Νέφος ατμών Υ.Φ.Α. Το νέφος ατμών του Υ.Φ.Α. ταξιδεύει και εξακολουθεί να παραμένει εύφλεκτο με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος ανάφλεξης. Κρυογονικά εγκαύματα Άμεση κατάψυξη. Η άμεση επαφή με Υ.Φ.Α. προκαλεί άμεση κατάψυξη των εγκαταστάσεων και των ατόμων φυσικά. Η ευρεία έκθεσή του μπορεί να προκαλέσει σοβαρή ζημιά και θάνατο. Ασφυξία. Εάν απελευθερωθεί το Υ.Φ.Α., θα αρχίσει να εξατμίζεται και οι ατμοί του εκτοπίζουν τον αναπνευστικό αέρα. Εάν το είδη εξατμισμένο Υ.Φ.Α. δεν αναφλεγεί, είναι ικανό να δημιουργήσει ασφυξία. Κίνδυνος ανατροπής (Rollover). Όταν αποθηκεύεται το Υ.Φ.Α. στρωματοποιείται σε στρώματα διαφορετικών πυκνοτήτων και μετά από ένα χρονικό διάστημα μπορεί να αναποδογυρίσουν. Η 44 Cleveland East Ohio Gas explosion (Χωρίς ημ.). Στην Wikipedia. Ανακτήθηκε 28 Ιουλίου 2014 από http://en.wikipedia.org/wiki/cleveland_east_ohio_gas_explosion 45 Κίνδυνοι από το Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο (Χωρίς ημ.). Στην Σύλλογος, Περιβάλλον και Πολιτισμός Δήμου Κηρέως. Ανακτήθηκε 28 Ιουλίου 2014 από http://kireas.org/lng.htm#lngrisk 26

ανατροπή των υγρών μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική εξάτμιση και δημιουργία πίεσης. Η υπερβολική πίεση μπορεί να οδηγήσει σε ρωγμές ή δομικά προβλήματα της δεξαμενής, γι αυτό και υπάρχουν ειδικά συστήματα προστασίας και ανιχνευτές θερμοκρασίας. Απότομη μετάβαση φάσης (Rapid Phase Trasition). Εάν το Υ.Φ.Α. απελευθερωθεί σε νερό, επιπλέει λόγω της χαμηλότερης πυκνότητάς του και εξατμίζεται. Η θερμοκρασία του νερού και η παρουσία των ουσιών εκτός από το μεθάνιο, επηρεάζουν την πιθανότητα μιας απότομης μετάβασης φάσης, με αποτέλεσμα να απελευθερωθεί μεγάλη ποσότητα ενέργειας και να προκληθεί φυσική έκρηξη. Αν και δεν υπάρχει καύση, αυτή η φυσική έκρηξη, είναι επικίνδυνη για τον άνθρωπο, τα κοντινά κτίρια και τις εγκαταστάσεις. Κίνδυνοι τρομοκρατίας και σεισμοί. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Φυσικά όλα τα παραπάνω επηρεάζουν το περιβάλλον, παρ ότι στις περιπτώσεις πυρκαγιάς και ψύξης το Υ.Φ.Α. διαλύεται εντελώς και δεν αφήνει υπολείμματα. Η μετατροπή του υγροποιημένου φυσικού αερίου σε αέρια μορφή γίνεται με την εκμετάλλευση του θαλασσινού νερού (ως πηγή θερμότητας).η απορρόφηση και η μετέπειτα απόρριψη του θαλασσινού νερού, θανατώνει το πλαγκτόν με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η θαλάσσια ζωή και η ποιότητα των υδάτων. Ατύχημα ΥΦΑ στο Κλήβελαντ το 1994 Πηγή εικόνας : http://kireas.org/lng.htm#lng_fysikrisk 27

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΣΤΟΛΟΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΗΣΕΙΣ (L.N.G) 3.1 Ανάλυση και τρόπος λειτουργίας ενός πλοίου L.N.G Το υγροποιημένο φυσικό αέριο μεταφέρεται από πλοία διπλού κύτους που σχεδιάστηκαν με σκοπό να χειρίζονται την χαμηλή θερμοκρασία του υγροποιημένου φυσικού αερίου. Τα συγκεκριμένα δεξαμενόπλοια είναι μονωμένα για να περιορίζουν την απώλεια υγροποιημένου αερίου λόγω εξάτμισής του. Οι εν λόγω απώλειες εξάτμισης χρησιμοποιούνται για τη συμπλήρωση των καυσίμων των πλοίων. Σύμφωνα με το World Gas Intelligence ( 2008 ), σε ένα τυπικό ταξίδι, εκτιμάται ότι περίπου το 0,1% - 0,25% του φορτίου ΥΦΑ εξατμίζεται κάθε μέρα, ανάλογα με την αποτελεσματικότητα της μόνωσης και την ταχύτητα του ταξιδιού. Σε ένα τυπικό ταξίδι 20 ημερών μπορεί να εξατμιστεί από το 2% - 6% του συνολικού όγκου του ΥΦΑ. 46 Τα δεξαμενόπλοια μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου έχουν μήκος μέχρι 300 μέτρα, 46 μέτρα πλάτος και απαιτούν ένα ελάχιστο βάθος υδάτων 12 μέτρα όταν είναι πλήρως φορτωμένα. 47 Τα πλοία LNG ανάλογα με τον τρόπο κατασκευής των δεξαμενών διακρίνονται σε τρείς κατηγορίες: Σχεδιασμού μεμβράνης Σφαιρικού σχεδιασμού (Moss) Διαρθρωτικού πρισματικού σχεδιασμού (Prismatic IHI ) Στα LNG μεμβράνης οι δεξαμενές είναι ενσωματωμένες στο κύτος του σκάφους ενώ στα πλοία σφαιρικού σχεδιασμού (Moss) υπάρχουν συνήθως 4-5 μη ενσωματωμένες μονωμένες σφαιρικές δεξαμενές αλουμινίου οι οποίες προεξέχουν 46 Πώς μεταφέρεται το ΥΦΑ (Χωρίς ημ.) Στην Σύλλογος, Περιβάλλον και Πολιτισμός Δήμου Κηρέως. Ανακτήθηκε 1 Αυγούστου 2014 από http://kireas.org/lng_gen.htm#lng2_trasp 47 Πώς μεταφέρεται το ΥΦΑ (Χωρίς ημ.) Στην Σύλλογος, Περιβάλλον και Πολιτισμός Δήμου Κηρέως. Ανακτήθηκε 1 Αυγούστου 2014 από http://kireas.org/lng_gen.htm#lng2_trasp 28

από το κατάστρωμα και τέλος τα πρισματικά LNG αποτελούνται από ανεξάρτητα containers από αλουμίνιο. 48 Εικόνα 6. 49 Κάτοψη Πλοίου LNG τύπου μεμβράνης Εικόνα 7. Κάτοψη Πλοίου LNG σφαιρικών δεξαμενών (Moss) Ο τρόπος λειτουργίας των δεξαμενόπλοιων υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) παρουσιάζονται με διάφορες μορφές. Ειδικά τις διαφοροποιήσεις αυτές μπορούμε να τις κατατάξουμε σε τέσσερις κατηγορίες: Η πρώτη κατηγορία απαρτίζεται από το σύνολο των δεξαμενόπλοιων L.N.G. που πραγματοποιούν το μεταφορικό τους έργο με την σύναψη μακροχρόνιων ναυλοσύμφωνων. 48 Δαγκαλίδης, Α. (2013, Αύγουστος). Δεξαμενόπλοια LNG. Ανακτήθηκε 10 Ιουνίου 2014 από http://www.piraeusbankgroup.com/~/media/com/downloads/greek-sectoral- Studies/2013/sectoral-LNG.ashx 49 LNG tanker PNG, (Χωρίς ημ.), Στην Wikimedia Commons. Ανακτήθηκε 1 Αυγούστου 2014 από http://commons.wikimedia.org/wiki/file:lng_tanker_gtt_mkiii_(side_view).png 29

Η δεύτερη κατηγορία αφορά τα πλοία L.N.G τα οποία τις περισσότερες φορές συνάπτουν συμβόλαια μακροχρόνιας διάρκειας, αλλά έχουν την δυνατότητα να καλύψουν την πλεονάζουσα χωρητικότητα με έργο μικρής χρονικής διάρκειας. Αυτή η κατηγορία αφορά τα πλοία αυτά που ανήκουν σε μεγάλες εταιρίες (πχ. BP και η Shell), και χρησιμοποιούνται για ένα συγκεκριμένο σκοπό να εξυπηρετούν το μεταφορικό έργο των εν λόγω εταιριών και δεν δεσμεύονται από μακροχρόνια ναυλοσύμφωνα. Τα δεξαμενόπλοια αυτής της κατηγορίας είναι ευέλικτα στην λειτουργίας τους σε σχέση με την προσφορά και την ζήτηση του φυσικού αερίου και την διαμόρφωση της τιμής και φυσικά προωθούνται στην αγορά όταν αυτό είναι προς το συμφέρον της εταιρίας που εκπροσωπούν. Η τελευταία κατηγορία η οποία είναι η τέταρτη αφορά τα δεξαμενόπλοια τα οποία προχωρούν στην σύναψη βραχυχρόνιων ναυλοσύμφωνων. 50 Πίνακας 3 51 Κατηγορίες λειτουργίας LNG δεξαμενόπλοιων ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 1) Μακροχρόνια ναυλοσύμφωνα, με σκοπό την πλήρη δέσμευση προς ένα συγκεκριμένο μεταφορικό έργο. 2) Μακροχρόνια ναυλοσύμφωνα για κάλυψη συγκεκριμένου έργου, με την δυνατότητα όμως κάλυψης της πλεονάζουσας χωρητικότητας στην spot αγορά. 3) Συμμετοχή από την ναυλώτρια εταιρία του συνολικού μεταφορικού έργου LNG, και προσαρμοσμένη λειτουργία στη Χαμηλή προσαρμοστικότητα Χαμηλό ρίσκο όταν δεν υπάρχει μεγάλο μεταφορικό έργο. Μικρή έως μεσαία προσαρμοστικότητα Χαμηλό ρίσκο όταν δεν υπάρχει μεγάλο μεταφορικό έργο. Υψηλός βαθμός προσαρμοστικότητας 50 Τσαλικίδη, Ι., Σ. (2009). Η Τεχνολογική εξέλιξη των πλοίων LNG. Αθήνα. Διπλωματική εργασία. Σελ 14. 51 LNG (Απρίλιος 2003). Στην The Institute of Energy Economics, Japan, IEEJ. Ανακτήθηκε 2 Αυγούστου 2014 από http://eneken.ieej.or.jp/en/data/pdf/191.pdf 30

προσφορά-ζήτηση κλπ. 4) Ναυλοσύμφωνα μικρής χρονικής διάρκειας. Υψηλός βαθμός προσαρμοστικότητας, υψηλό ρίσκο σε περιόδους χαμηλής απασχόλησης. Υπάρχουν αρκετές διαφοροποιήσεις μεταξύ των γεωγραφικών περιοχών, που σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ενεργειακής Οικονομικής της Ιαπωνίας, παρουσιάζονται στο πρότυπο λειτουργίας των δεξαμενόπλοιων του υγροποιημένου φυσικού αερίου μεταξύ του Ατλαντικού και Ειρηνικού ωκεανού. Τα αποτελέσματα του οργανισμού αναφέρουν ότι, η λειτουργία των LNG δεξαμενόπλοιων στον Ατλαντικό παρουσιάζει καλύτερο σύστημα οργάνωσης και λειτουργίας σε σχέση με το αντίστοιχο σύστημα στον Ειρηνικό. Παρόλα αυτά αξίζει να αναφερθεί ότι η παραπάνω διαπίστωση δεν κινείτε σε απόλυτα μεγέθη, απλά θέλει να δείξει την τάση των πραγμάτων στις μεταφορές του φυσικού αερίου παγκοσμίως. 52 3.2 Ο παγκόσμιος στόλος LNG Ο στόλος των LNG εμφανίζει σε ποσοστιαία μεταβολή μεγαλύτερη αύξηση σε σύγκριση με τα πλοία της μεταφοράς L.P.G. Το πρώτο πλοίο μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου ήταν σχετικά μικρού μεγέθους μεταξύ 20.000 και 30.000 κυβικών μέτρων. Στο τέλος της δεκαετίας του 60 σημειώθηκε αύξηση του όγκου μεταφοράς του συγκεκριμένου προϊόντος. Ειδικά, το ωφέλιμο φορτίο αυξήθηκε επιπλέον περί τα 40.000 κυβικά μέτρα ενώ στα χρόνια που ακολούθησαν η μεταφορική ικανότητα των LNG σχηματίστηκε περί τα 125.000 έως 130.000 κυβικών μέτρων, κάτι το οποίο διατηρήθηκε για πολλά χρόνια. 53 Ο παγκόσμιος στόλος, στο τέλος του 2012, αποτελούνταν από 378 σκάφη, συμπεριλαμβανομένων 14 FSRYS, και 14 μικρών σκαφών (< 18 χιλ. m3) συνολικής χωρητικότητας περίπου 54 εκ. κυβικών μέτρων. Στα παρακάτω γραφήματα παρατηρούμε ότι, στη διάρκεια του 2012 παραδόθηκαν μόνο 2 σκάφη (έναντι 16 το 2011), συνολικής χωρητικότητας 307,6 χιλ m3, ενώ αποσύρθηκαν 3 σκάφη και ένα 52 Σμύρογλου, Α. (2004). Η αγορά του LNG: Ιστορική Αναδρομή, Σημερινή Πραγματικότητα και Προοπτικές. Πειραιάς. Διπλωματική εργασία. Σελ 97 53 Σμύρογλου, Α. (2004). Η αγορά του LNG: Ιστορική Αναδρομή, Σημερινή Πραγματικότητα και Προοπτικές. Πειραιάς. Διπλωματική εργασία. Σελ 42 31

μετασκευάστηκε σε FSRU. Στο τέλος του 2013, ο παγκόσμιος στόλος LNG (χωρίς τα FSRU) είχε 383 πλοία συνολικής χωρητικότητας 53,5 εκ. m3. Η μέση ηλικία του παγκόσμιου στόλου είναι 12,9 έτη (χωρίς τις παραλαβές του 2014 ), το 14,9 % των πλοίων και το 9,7% της χωρητικότητας έχει μέση ηλικία 37,9 ετών, ενώ το 17,8 των πλοίων και το 15,2 % της χωρητικότητας έχει μέση ηλικία 21,4 ετών. Η μεγάλη ηλικία ενός σημαντικού τμήματος του παγκόσμιου στόλου LNG δημιουργεί συγκριτικό πλεονέκτημα για τις Ελληνικές εταιρίες που ο στόλος τους είναι από τους πλέον σύγχρονους διεθνώς. 54 Γράφημα 3. Κατανομή Παγκόσμιου Στόλου L.N.G. (ανά έτος και χωρητικότητα). 2010-2013 2005-2009 2000-2004 1980-1999 Πρίν το 1980 151.431,80 133.889,10 119.338,90 91.459,20 164.288,40 0 10.000.000 20.000.000 30.000.000 Χωρητικότητα (mᶟ) Μ. Χωρητικότητα (mᶟ) 54 Δαγκαλίδης, Α. (2013, Αύγουστος). Δεξαμενόπλοια LNG. Ανακτήθηκε 10 Ιουνίου 2014 από http://www.piraeusbankgroup.com/~/media/com/downloads/greek-sectoral- Studies/2013/sectoral-LNG.ashx 32

Γράφημα4 Κατανομή Παγκόσμιου Στόλου L.N.G. (ανά αριθμό και έτος). 180 160 5,6 140 120 100 80 60 40 20 37,9 21,4 10,5 57 68 59 167 2,8 32 Ηλικία (έτη) Αριθμός Πλοίων 0 Η εξέλιξη του στόλου LNG κατά τις δυο τελευταίες δεκαετίες, ήταν ραγδαία, αφού από τα 72 σκάφη το 1992 ανήλθε στα 378 σκάφη το 2012, ενώ η χωρητικότητα από 8,4 εκ. m3 σε 54 εκ. m3. Επίσης μια εντυπωσιακή εξέλιξη παρουσίασε και το ετήσιο μεταφορικό έργο, αφού από 60 εκ. κυβικά μέτρα το 1992, ανήλθε σε 258 εκατ. το 2012, ενώ η παρουσία του LNG στο συνολικό θαλάσσιο εμπόριο που από 1,4 % το 1992 ξεπέρασε το 2,7% το 2012 (όπως παρατηρείται στο γράφημα 3.). Ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης την 20ετία 1992-2012, ήταν 8,3% για τον αριθμό των πλοίων, 9,4% για την χωρητικότητα και 7,5% για το μεταφορικό έργο. Γράφημα 5. 55 55 Crarkson Α. (2013). The LNG Industry, Shipping Review & Outlook. Ανακτήθηκε 17/08/14 από : 33

Εξέλιξη αριθμού πλοίων LNG χωρητικότητας και μεταφορικού έργου. 400 300 Εξέλιξη αριθμού πλοίων, χωρητικότητας και μεταφορικού έργου LNG Πλοία 200 100 0 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012 Χωρητικότητα σε εκ m3 Μεταφορικό έργο LNG (σε εκ.) Η μεταφορά υγροποιημένου φυσικού αερίου LNG αποτελεί τον άμεσο αναπτυσσόμενο κλάδο διεθνώς, αφού η αύξηση του μεταφορικού έργου τα τελευταία χρόνια είναι πολύ υψηλότερη από αυτή του συνόλου της παγκόσμιας ναυτιλίας και υπερδιπλάσια των λοιπών κατηγοριών δεξαμενόπλοιων. Σύμφωνα με το παρακάτω σχήμα, ο δείκτης μεταφοράς φορτίου LNG διαμορφώθηκε το 2012 στο 248, έναντι 110 για το LPG, 112 για το αργό πετρέλαιο, 157 για τα προϊόντα πετρελαίου και 156 για το σύνολο των προϊόντων (όλων των κλάδων της ναυτιλίας). Ειδικά μετά το 2005 έως το 2012, ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης του μεταφορικού έργου LNG είναι πολλαπλάσιος των λοιπών κατηγοριών(9% για το LNG, 0,3% για το αργό πετρέλαιο, 3,9% για τα προϊόντα πετρελαίου, 1,7% για το LPG, 0,8% για το σύνολο των καυσίμων και 3,7% για το σύνολο προϊόντων). 56 Γράφημα 6. http://www.reportlinker.com/report/best/keywords/lng?utm_source=adwords1&utm_medium=cpc &utm_campaign=energy_and_environment&utm_adgroup=lng&gclid=cnwtw63jisacfazitaodnxca Gg 56 Δαγκαλίδης, Α. (2013, Αύγουστος). Δεξαμενόπλοια LNG. Ανακτήθηκε 10 Ιουνίου 2014 από http://www.piraeusbankgroup.com/~/media/com/downloads/greek-sectoral- Studies/2013/sectoral-LNG.ashx 34

Δείκτης μεταφοράς φορτίου LNG 2012 Δείκτης μεταφοράς φορτίου για το έτος 2012 LNG 157 248 LPG 157 Αργό Πετρέλαιο 112 110 Προϊόντα Πετρελαίου Σύνολο των προϊόντων (όλων των κλάδων) Γράφημα 7. Μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης μεταφοράς φορτίου LNG 2005-2012 Μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης μεταφοράς φορτίου LNG 2005-2012 0,80% 1,70% 3,70% 3,90% 9% LNG Αργό πετρέλαιο Προϊόντα πετρελαίου LPG Σύνολο των καυσίμων Σύνολο προϊόντων 0,30% 3.3 Η μεταφορική δραστηριότητα των LNG ανά την υφήλιο. 35

Οι θαλάσσιες μεταφορές αποτελούν την πιο αποτελεσματική, συμφέρουσα και ασφαλή λύση για τη μεταφορά μεγάλης μάζας φορτίων, υγρών και εμπορευματοκιβωτίων, παγκοσμίως, και συνιστούν βασική δραστηριότητα για την εξασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας και τη διευκόλυνση της ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας. Η ανάπτυξη της διεθνούς οικονομίας στηρίζεται κατά κύριο λόγο στο διεθνές εμπόριο και πραγματοποιείται με την ουσιαστική συμβολή των διεθνών μεταφορών. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ 57, η αξία του παγκόσμιου εμπορίου έχει 20πλασιαστεί σε σχέση με τις αρχές της δεκαετίας του 1950, ενώ σύμφωνα με την UNCTAD 58 οι θαλάσσιες μεταφορές διακινούν περίπου το 80% του όγκου του διεθνούς εμπορίου. Το 2013 πραγματοποιήθηκαν 3.998 δρομολόγια μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου, παγκοσμίως, με αύξηση της τάξεως του 1% συγκριτικά με το 2012 (3.982 δρομολόγια). Ο πίνακας Π3 του παραρτήματος, παρουσιάζει αναλυτικά τον αριθμό των δρομολογίων ανά χώρα προορισμού και το διάγραμμα, δείχνει τις μεταβολές που παρουσιάστηκαν την τελευταία τριετία. Η Διώρυγα του Παναμά είναι η δεύτερη σε ναυτιλιακή σπουδαιότητα, από την άποψη των θαλάσσιων μεταφορών, στον κόσμο μετά τη Διώρυγα του Σουέζ. Με ανισοϋψείς δεξαμενές ενώνει την βόρεια ακτή του Ατλαντικού με εκείνη του Νότιου Ειρηνικού ωκεανού. 59 Στα τέλη του 2013 η επέκταση της Διώρυγας του Παναμά ολοκληρώθηκε κατά 72%. Εκτιμάται ότι με την ολοκλήρωση του έργου, το 90% του LNG στόλου θα μπορεί να διαπερνά με ασφάλεια, σε σχέση με το σημερινό 7%. 60 Η ασφαλής μεταφορά του υγροποιημένου φυσικού αερίου, θα συντελέσει στην αύξηση της εξαγωγικής και εισαγωγικής δραστηριότητάς του. Η τελική ημερομηνία ολοκλήρωσης του έργου δόθηκε για τα τέλη του 2015. Γράφημα 8. 57 Transport Outlook 2009, Globalisation, Crisis and transport (Μάιος 2009). Στην International Transport Forum. Ανακτήθηκε 7 Αυγούστου 2014 από http://www.internationaltransportforum.org/jtrc/discussionpapers/dp200912.pdf 58 Developments in International Seaborne Trade (2013). Στην UNCTAD. Ανακτήθηκε 10 Αυγούστου 2014 από http://unctad.org/en/publicationchapters/rmt2013ch1_en.pdf 59 Το κανάλι του Παναμά (2014, Αύγουστος, 15) Στην e-nautilia. Ανακτήθηκε 16/09/140 από http://www.e-nautilia.gr/to_kanali-tou-panama/ 60 The LNG Industry, (2013). Στην GIIGNL. Ανακτήθηκε 22 Σεπτεμβρίου 2014 από http://www.giignl.org/sites/default/files/public_area/publications/giignl_the_lng_industry_fv.pdf 36

Μεταβολή των δρομολογίων ΥΦΑ που πραγματοποιήθηκαν την τελευταία τριετία 1,00% 0,93% 0,50% 0,00% -0,50% -1,00% 0,99% 0,93% 0% 0,95% -1,31% 0,65% 0,89% 0% 2011-2012 -1,31% 2011-2012 2012-2013 -1,50% 3.3.1 Η μεταφορική δραστηριότητα των L.N.G στη Μεσόγειο Η μεταφορά υγροποιημένου φυσικού αερίου στην περιοχή της Μεσογείου στην ουσία εξετάζεται κυρίως ως μεταφορά LNG μεταξύ της Αλγερίας και της Αιγύπτου, δίνοντας βάση στις καταναλώτριες χώρες. Πρέπει να σημειωθεί ότι, κύριο χαρακτηριστικό αυτής της παρουσίας είναι πως οι θαλάσσιοι προορισμοί παραμένουν σταθεροί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 5, οι τερματικοί σταθμοί εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου της Μεσογείου βρίσκονται στη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ισπανία, την Τουρκία και τη Ρωσία. Οι τερματικοί σταθμοί έχουν τη δυνατότητα επαναεροποίησης 117.9 εκατομμυρίων m 3 υγροποιημένου φυσικού αερίου συνολικά το χρόνο και 125.5 δις m 3 φυσικού αερίου, τη δυνατότητα αποθήκευσης 5.087.000 m 3 υγροποιημένου φυσικού αερίου, καθώς και 44 δεξαμενές στην κατοχή τους. Σύμφωνα με τον πίνακα 6, αλλά και τον πίνακα Π7 του παραρτήματος, οι χώρες με τη μεγαλύτερη εξαγωγική δραστηριότητα είναι η Αλγερία και η Αίγυπτος. Στον πίνακα Π7 του παραρτήματος, παρουσιάζονται πιο αναλυτικά οι εξαγωγικοί προορισμοί των χωρών για τα τελευταία τρία χρόνια. Η συνολική εξαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου που πραγματοποίησε η Αλγερία το 2013 ανήλθε στα 11.18 δις m 3, σε σχέση με το 2012 που άγγιζε τα 11.18 δις m 3. Από την άλλη πλευρά 37

η εξαγωγική δραστηριότητα της Αιγύπτου μειώθηκε στα 2.67 δις m 3 το 2013 σε σχέση με το 2012 που άγγιξε τα 4.47 δις m 3. Η Λιβύη παρόλο που απαρτιζόταν στους μεγαλύτερους εξαγωγείς ΥΦΑ της Μεσογείου, σταμάτησε τις εξαγωγές λόγω των πολέμων. Η τελευταία εξαγωγή που πραγματοποίησε ήταν το 2011, με 0.1 δις m 3 υγροποιημένου φυσικού αερίου, για λογαριασμό της Ισπανίας. Πίνακας 4. 61 Τερματικοί σταθμοί εισαγωγής LNG στη Μεσόγειο Χώρα Ονομασία Επαναεριοποίηση Αποθήκευση Εκατομμύρια m 3 /χρόνο Δις m 3 /χρόνο Χιλιάδες m 3 LNG Αριθμός δεξαμενών LNG αερίου Fos-Cavaou 14.2 8.7 330 3 Γαλλία Fos-sur-Mer 9.4 5.8 150 3 Montoir-de- 17.2 10.6 360 3 Bretagne Ελλάδα Ρεβυθούσα 8.6 5.3 130 2 Ιταλία Panigaglia 5.7 3.5 100 2 Rovigo 13.7 8.4 250 2 Barcelona 29.3 18.0 840 8 Bilbao 12.0 7.4 300 2 Ισπανία Cartagena 20.2 12.4 587 5 Huelva 20.2 12.4 620 5 Murgados 6.2 3.8 300 2 Sagunto 15.1 9.3 600 4 Τουρκία Map Ta Phut 11.2 6.9 320 2 Ρωσία Sakhalin II 21.1 13.0 200 2 Σύνολο 117.9 125.5 5.087 44 Πίνακας 5. 62 61 Τα δεδομένα του πίνακα έχουν ανακτηθεί από : IEA Statistics, natural gas information, (2013) Στην Comision National de Energia. Ανακτήθηκε 23/09/14 από http://www.cne.es/cgi-bin/brscgi.exe?cmd=verobj&mlkob=761999774747 62 Τα δεδομένα του πίνακα έχουν αναρτηθεί από : 38

Τερματικοί σταθμοί εξαγωγής LNG στη Μεσόγειο. Χώρα Ονομασία Επαναεριοποίηση Αποθήκευση Εκατομμύρια cm/χρόνο LNG Δις cm/χρόνο αερίου Χιλιάδες cm LNG Αριθμός δεξαμενώ ν Azrew GL 1Z 17.5 10.7 300 3 (Bethioua) Αλγερία Azrew GL 2Z 18.4 11.3 300 3 Skikda GL 7.1 4.4 308 5 1K Αίγυπτος Damietta 11.1 6.8 300 2 Idku 15.9 9.8 300 2 Λιβυή (έχει σταματήσει) Marsa-el- Brega 7.1 4.4 96 2 3.3.2 Η μεταφορική δραστηριότητα στον Ατλαντικό Οι τερματικοί σταθμοί εισαγωγής LNG στον Ατλαντικό Ωκεανό βρίσκονται στην Αργεντινή, τη Βραζιλία, τον Καναδά, τη Χιλή, τη Δομινικανή Δημοκρατία, το Μεξικό, το Πουέρτο Ρίκο και τις Η.Π.Α για τις οποίες γίνεται περεταίρω ανάλυση στο επόμενο κεφάλαιο. Όπως φαίνεται στον πίνακα7 οι τερματικοί σταθμοί έχουν τη δυνατότητα επαναεροποίησης 107.6 εκατομμυρίων m 3 υγροποιημένου φυσικού αερίου συνολικά το χρόνο και 70.2 δις m 3 φυσικού αερίου, τη δυνατότητα αποθήκευσης 2.470.000 m 3 υγροποιημένου φυσικού αερίου, καθώς και 19 δεξαμενές στην κατοχή τους. Οι χώρες που δραστηριοποιούνται στην εξαγωγή του υγροποιημένου φυσικού αερίου είναι η Ισημερινή Γουϊνέα, η Τρινιντάντ και Ταμπάκο. Ο πίνακας9 παρουσιάζει αναλυτικά τους εξαγωγικούς προορισμούς των χωρών που προαναφέρθηκαν. Η Τρινιντάντ και Ταμπάκο εξάγει σε περισσότερες χώρες συγκριτικά με την Ισημερινή Γουϊνέα. Το 2013 πραγματοποίησε 12.84 δις m 3 συνολική εξαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου, ενώ η Ισημερινή Γουινέα 3.72 δις m 3 σε μόλις 5 εξαγωγικούς προορισμούς. Πίνακας 6. 63 IEA Statistics, natural gas information, (2013) Στην Comision National de Energia. Ανακτήθηκε 23/09/14 από http://www.cne.es/cgi-bin/brscgi.exe?cmd=verobj&mlkob=761999774747 63 Τα δεδομένα του πίνακα έχουν αναρτηθεί από : 39

Τερματικοί σταθμοί εισαγωγής LNG στον Ατλαντικό. Χώρα Ονομασία Επαναεριοποίηση Αποθήκευση Εκατομμύρια m 3 /χρόνο Δις m 3 /χρόνο Χιλιάδες m 3 LNG Αριθμός δεξαμενών LNG αερίου Αργεντινή Bahia Blanca 8.7 5.4 151 1 Escobar 8.7 5.4 151 1 Βραζιλία Guanabara 8.6 5.3 151 1 Bay Pecem 4.3 2.6 129 1 Καναδάς Canaport 17.2 10.6 160 3 Χιλή Mejillones 3.4 2.1 155 1 Quintero 6.3 3.9 334 3 Δομινικανή Punta 3.9 2.4 160 1 Δημοκρατία Caucedo Altamira 13.4 8.2 300 2 Μεξικό Costa Azul 17.7 10.9 320 2 Manzalino 8.9 5.5 300 2 Πουέρτο Penuelas 6.5 4.0 160 1 ρίκο Σύνολο 107.6 70.2 2.471 19 Πίνακας 7. 64 Τερματικοί σταθμοί εξαγωγής LNG στον Ατλαντικό Χώρα Ονομασία Επαναεριοποίηση Αποθήκευση Εκατομμύρια cm/χρόνο LNG Δις cm/χρόνο αερίου Χιλιάδες cm LNG Αριθμός δεξαμενώ ν Ισημερινή Bioko Island 8.2 5.0 580 4 Γουϊνέα Τρινιντάντ Point Fortin 34.3 21.1 524 4 και Ταμπάκο Σύνολο 42.5 26.1 1104 8 Πίνακας 8. 65 IEA Statistics, natural gas information, (2013) Στην Comision National de Energia. Ανακτήθηκε 23/09/14 από http://www.cne.es/cgi-bin/brscgi.exe?cmd=verobj&mlkob=761999774747 64 Τα δεδομένα του πίνακα έχουν αναρτηθεί από IEA Statistics, natural gas information, (2013) Στην Comision National de Energia. Ανακτήθηκε 23/09/14 από http://www.cne.es/cgi-bin/brscgi.exe?cmd=verobj&mlkob=761999774747 40

Εισαγωγική και εξαγωγική δραστηριότητα LNG στον Ατλαντικό 2011-2013. Χώρα εισαγωγής Χώρα εξαγωγής Ισημερινή Γουινέα Τρινιντάντ και Ταμπάκο 2011 2012 2013 2011 2012 2013 Ελβετία - - - 0.1 0.06 - Πορτογαλία - - - - 0.06 0.06 Ισπανία - - - 1.70 1.80 1.66 Ην. Βασίλειο - - - 0.4-0.17 Αργεντινή - - - 2.1 2.32 2.19 Βραζιλία - - - 0.2 0.97 1.85 Καναδάς - - - 0.8 2.05 0.17 Χιλή 1.0 0.25-0.6 0.11 2.39 Μεξικό - - - - 0.86 0.29 Πουέρτο Ρίκο - - - 0.7 0.61 1.16 Η.Π.Α - - - 2.6 2.24 1.43 Κίνα 0.1-0.40 0.3 0.17 0.11 Ιαπωνία 1.5 2.81 2.24 0.3 0.28 0.27 Σιγκαπούρη - - 0.58 - - 0.22 Νότια Κορέα 0.7 0.37 0.12 1.4 0.89 0.64 Ταϊβάν 0.6 0.19 0.38 0.1 0.06 0.06 Ισραήλ - - - - - 0.17 Κουβέιτ - - - - 0.17 - Ντουμπάι - - - 0.2 0.06 - Σύνολο 3.3 3.62 3,72 11.5 12.71 12.84 3.3.3 Η μεταφορική δραστηριότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής 65 Τα δεδομένα του πίνακα έχουν ανακτιθεί από : The LNG Industry, (2013). Στην GIIGNL. Ανακτήθηκε 22 Σεπτεμβρίου 2014 από http://www.giignl.org/sites/default/files/public_area/publications/giignl_the_lng_industry_fv.pdf The LNG Industry, (2012). Στην GIIGNL. Ανακτήθηκε 22 Σεπτεμβρίου 2014 από http://www.giignl.org/sites/default/files/public_area/publications/giignl_the_lng_industry_2012.p df The LNG Industry, (2011). Στην GIIGNL. Ανακτήθηκε 22 Σεπτεμβρίου 2014 από http://www.giignl.org/sites/default/files/public_area/publications/giignl_the_lng_industry_2011.p df 41

Οι Η.Π.Α. διαθέτουν 12 Τερματικούς Σταθμούς εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου, που παρουσιάζονται αναλυτικότερα στον πίνακα. Τα δεξαμενόπλοια που μεταφέρουν υγροποιημένο φυσικό αέριο στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν προέλευση κυρίως από τη Νιγηρία, τη Νορβηγία, την Τρινιντάντ και Ταμπάκο, το Κατάρ και την Υεμένη. Μετά την έναρξη των εμπορικών συναλλαγών σε φυσικό αέριο με το Τρινιντάντ, οι εισαγωγές του συγκεκριμένου ενεργειακού αγαθού από τη Νιγηρία παρουσιάζουν πτωτικές τάσεις, συγκεκριμένα το 2013 πραγματοποιήθηκαν εισαγωγές από τη Νιγηρία αξίας 0.06 δις τόνων, ενώ οι εξαγωγές μέσω Κατάρ πλησίασαν τους 0.16 δις τόνους. Πίνακας 9. 66 Τερματικοί Σταθμοί Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου στις Η.Π.Α. Η.Π.Α Ονομασία Επαναεριοποίηση Αποθήκευση Εκατομμύρια m 3 /χρόνο LNG Δις m 3 /χρόνο αερίου Χιλιάδες m 3 LNG Αριθμός δεξαμενών Cameron LNG 26.6 16.4 480 3 Cove Point 18.4 11.3 380 5 Cove Point 13.7 8.4 320 2 Expansion Elba Island 28.0 17.2 535 5 Everett 11.8 7.3 155 2 Freeport LNG 30.9 19.0 320 2 Golden Pass 36.7 22.6 775 5 Gulf LNG 20.6 12.7 320 2 Lake Charles 41.7 25.6 425 4 Neptune LNG 6.7 4.1 290 2 Northeast 7.9 4.9 150 1 Gateway Sabine Pass 71.0 43.7 800 5 Σύνολο 314 193.20 4.950 37 Η.Π.Α Πίνακας 10. 67 66 Τα δεδομένα του πίνακα έχουν αναρτηθεί από : IEA Statistics, natural gas information, (2013) Στην Comision National de Energia. Ανακτήθηκε 23/09/14 από http://www.cne.es/cgi-bin/brscgi.exe?cmd=verobj&mlkob=761999774747 67 Τα δεδομένα του πίνακα έχουν ανακτηθεί από : The LNG Industry, (2013). Στην GIIGNL. Ανακτήθηκε 22 Σεπτεμβρίου 2014 από 42

Εισαγωγές LNG στις Η.Π.Α. ανά εξαγωγικό προορισμό 2013 Η.Π.Α. Χώρες Εξαγωγής Νιγηρία Νορβηγία Τρινιντάντ και Ταμπάκο Κατάρ Υεμένη 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013-0.06 0.13 0.12 2.24 1.43 0.69 0.16 0.40 0.23 3.4 Η Διεθνής Αγορά του Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου Σήμερα. Η πορεία του εμπορίου και ειδικά του υγροποιημένου φυσικού αερίου, τις τελευταίες δεκαετίες είχε γρήγορη εξέλιξη. Η εξάπλωση που γνώρισε και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, το εδραίωσαν στους επιχειρηματικούς κύκλους σαν ένα νέο είδος εμπορίου με πολλές προοπτικές για το μέλλον. Οι μαζικές παραγγελίες LNG Carriers που δόθηκαν τα τελευταία χρόνια, δημιουργούν κινδύνους εμφάνισης υπερβάλλουσας μεταφορικής ικανότητας. Η ευφορία των τελευταίων ετών και οι προσδοκίες των εφοπλιστών, που τροφοδοτήθηκαν και από την εξέλιξη του σχιστολιθικού αερίου στην αμερικανική αγορά, αναμένεται να οδηγήσουν σε νέες παραγγελίες και πιθανότατα στη δημιουργία υπερβάλλουσας μεταφορικής ικανότητας μελλοντικά. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Pareto Shipping Research 68, η ανισορροπία προσφοράς και ζήτησης φορτίου, θα γίνει ιδιαίτερα έντονη από το 2014 και μετά, αλλά θα υπάρξει σταδιακή βελτίωση τα επόμενα χρόνια με την ισορροπία να επέρχεται στο δεύτερο εξάμηνο του 2016. Γράφημα 9. 69 http://www.giignl.org/sites/default/files/public_area/publications/giignl_the_lng_industry_fv.pdf The LNG Industry, (2012). Στην GIIGNL. Ανακτήθηκε 22 Σεπτεμβρίου 2014 από http://www.giignl.org/sites/default/files/public_area/publications/giignl_the_lng_industry_2012.p df 68 http://www.paretosec.com/research.php 69 Pareto Shipping Research,Shipping market outlook 2013-16, (Μάρτιος 2013). Στην CEFOR. Ανακτήθηκε 3 Αυγούστου 2014 από 43

Προβλεπόμενη αύξηση της προσφοράς και της ζήτησης μεταφορικού έργου LNG 8 7 6 5 4 3 2 1 0 7,3 7,1 4,5 4 3,7 3,3 2,7 2,4 0,4 0,9 2013 2014 2015 2016 2017 Ζήτηση (μεταφ. Έργο) Προσφορά (νέα χωρ/τα) ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ L.N.G. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ http://www.cefor.no/documents/about%20cefor/2013/jonas%20kraft%20- %20Shipping%20market%20outlook.pdf 44

4.1. Η Ελληνική ναυτιλία στον κλάδο του L.N.G. Η μεταφορά L.N.G. αποτελεί πλέον τον πιο αναπτυγμένο κλάδο στην παγκόσμια ναυτιλία και τα τελευταία χρόνια συγκεντρώνει το έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον της Ελληνικής ναυτιλιακής κοινότητας, σε τέτοιο βαθμό που οι μισές παραγγελίες πλοίων L.N.G. παγκοσμίως να προέρχονται από Ελληνικές εταιρίες. 70 Η Ελληνική ναυτιλία δραστηριοποιούνταν κυρίως στη μεταφορά πετρελαίου, ξηρού φορτίου, επιβατών κ.α. Η επένδυση, η στροφή στη νέα τεχνολογία καθώς και η εισχώρηση στις αγορές του κλάδου των LNG, ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει πιο αναλυτικά την εξειδίκευση των Ελληνόκτητων πλοίων και τη στροφή στις νέες τεχνολογίες για τα έτη 1991-2006. Πίνακας 11. 71 Εξειδίκευση των Ελληνόκτητων πλοίων 1991-2006 1991 1996 2006 Oil Tankers 29.8 30.6 33.2 Chem & Product 7.2 8.3 7.9 Gas carriers 0.4 0.6 2.2 Combined carriers 8.6 3.8 1.1 Ore & Bulk 40.1 42.8 42.3 Container (pure) 0.8 2.0 5.5 Cargo 10.3 9.3 5.9 Passenger 2.0 2.2 1.5 Other 0.8 0.4 0.4 Την σήμερον ημέρα, η Ελληνική ναυτιλία βρίσκεται αντιμέτωπη με σημαντικές προκλήσεις όπως τη μετατόπιση του κέντρου βάρους της παγκόσμιας οικονομίας προς την Ασία (μείωση της ζήτησης από την Ευρώπη και αύξησή της στην Ασία και άλλες περιοχές), την ανάδειξη νέων ανταγωνιστών και την αλλαγή του παγκόσμιου 70 Η ποντοπόρος ναυτιλία και τα LNG φέρνουν πιο κοντά Ελλάδα και ΗΠΑ (2014, Φεβρουάριος, 9). Στην kathimerini.gr Ανακτήθηκε 8 Ιουλίου 2014 από http://www.kathimerini.gr/752986/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/h-pontoporos-naytilia-kaita-lng-fernoyn-pio-konta-ellada-kai-hpa 71 Πηγή για τα έτη 1991-1996 : Thanopoulou and Theotokas. 1997, p.33. Πηγή για το έτος 2006 : Palis, T. ed. 2007. Maritime Transport : The Greek Paradigm. Oxford : Elsevier, p.46. 45

ενεργειακού μίγματος. 72 Παρ όλα αυτά η Ελληνική ναυτιλία στέκεται ανθεκτική, ανταγωνιστική με ικανότητα επιβίωσης όλα αυτά τα χρόνια και αποτελεί τον πλέον διεθνοποιημένο και ανταγωνιστικό τομέα της Ελληνικής οικονομίας, που παρά τη μακροχρόνια δραστηριοποίηση της στην παγκόσμια αγορά, έχει κατορθώσει να διατηρήσει την Ελληνικότητά της. Η Ελλάδα κατέχει αυτή τη στιγμή κυρίαρχη θέση στην παγκόσμια ναυτιλιακή αγορά αφού οι Έλληνες πλοιοκτήτες ελέγχουν περισσότερα από 3.670 πλοία όλων των τύπων, που καλύπτουν περίπου το 17% της παγκόσμιας χωρητικότητας. Όπως βλέπουμε στο σχήμα που ακολουθεί και σύμφωνα με τα στοιχεία της UNCTAD 73 για το έτος 2012, η χωρητικότητα του ελληνόκτητου εμπορικού στόλου ανερχόταν σε 224,1 εκατ. Τόνους (dwt), έναντι 217,7 της Ιαπωνίας, 125,6 της Γερμανίας, 124 της Κίνας, 56, 2 της Νότιας Κορέας και 54,6 των ΗΠΑ. Γράφημα 10. 74 Παγκόσμιος εμπορικός στόλος κατά ιδιοκτησία 2012 (σε εκ. dwt) 500 159,7 400 300 200 100 0 64,9 20,5 197,2 17,3 51,7 159,1 108,3 17,1 7,2 28,9 15,8 13,5 72,3 39,1 47,5 16,6 27,3 26,5 301,3 Εθνικό νηολόγιο Με ξένη σημαία Ο εκσυγχρονισμός του Ελληνικού στόλου συνοδεύτηκε και από σημαντική αναδιάρθρωση του με στροφή προς τις πλέον ανταγωνιστικές και κερδοφόρες δραστηριότητες. Η συμμετοχή του στην παγκόσμια χωρητικότητα, σε τομείς που ευνοούνται από την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου που παρουσιάζεται στο επόμενο διάγραμμα, είναι εντυπωσιακή καθώς 22,2% της παγκόσμιας χωρητικότητας 72 Η Ελληνική κυριαρχία στα πλοία LNG (2013, Ιανουάριος, 8). Στην newmoney Ανακτήθηκε από http://www.newmoney.gr/article/400/i-elliniki-kyriarhia-sta-ploia-lng 73 United Nations Conference on Trade and Development http://unctad.org/en/pages/statistics.aspx 74 Unctad Statistics (Χωρίς ημ.) Στην UNCTAD. Ανακτήθηκε 27 Ιουλίου 2014 από http://unctad.org/en/pages/statistics.aspx 46

εντάσσεται στα πετρελαιοφόρα, 16,4% στα Ore & Bulk Carriers, 13,5% στα Chemical & Products Tankers, 9,1 % στα Liquefied Gas Carriers, και 7,5% στα Container Ships. Γράφημα 11. 75 Συμμετοχή του Ελληνόκτητου στόλου στα μεγέθη της Παγκόσμιας ναυτιλίας ανά κατηγορία (Μάρτιος 2013) 25,00% 23,20% 22,20% 20,00% 15,00% 10,00% 13,50% 9,30% 8,50% 9,10% 16,40% 15,10% Πλοία 5,00% Χωρητικότητα dwt 0,00% Oil Tankers Chemikal & Products Tankers Liquefied Gas Carriers Ore & Bulk Carriers Η έρευνα του GSCC 76 που στηρίχθηκε σε στοιχεία του Lloyd s Register Fairplay (21 Μαρτίου 2013), 77 αναφέρει πως ο Ελληνικών συμφερόντων στόλος αριθμούσε 3.677 πλοία συνολικής χωρητικότητας 265,3 εκατ. Τόνων. Το 44,5% (1636 πλοία) του συνολικού αριθμού πλοίων ανήκουν στην κατηγορία των Ore & Bulk Carries, το 16,1% (159 πλοία) είναι Oil Tankers, to 15,5% (571 πλοία) Chemical & Products Tankers, το 8,7% (320 πλοία) Container Ships, το 6,6% (241 πλοία) Cargo Ships, το 3,8 % Liquefied gas carriers (140 πλοία εκ των οποίων τα 14 μεταφοράς LNG), το 2,9 (105 πλοία) επιβατηγά και το 2% (73 πλοία Cargo ships. 75 GSCC & Lloyd s Register Fairplay (2013). Στην all about shipping. Ανακτήθηκε 29 Ιουλίου 2014 από http://www.allaboutshipping.co.uk/2014/04/04/gscc-annual-statistical-data-on-greek-controlledshipping/ 76 Greek Shipping Cooperation Committee 77 GSCC & Lloyd s Register Fairplay (2013). Στην all about shipping. Ανακτήθηκε 29 Ιουλίου 2014 από http://www.allaboutshipping.co.uk/2014/04/04/gscc-annual-statistical-data-on-greek-controlledshipping/ 47

Γράφημα 12. 78 Κατανομή του Ελληνόκτητου στόλου ανά κατηγορία (2013) Κατανομή του Ελληνόκτητου στόλου ανά κατηγορία (2013 σε αρ. πλοίων και %) 44,50% 3,80% 15,50% 16,10% 6,60% 2,00% 2,90% Liquefied Gas Carriers (140) Chemical & Products Tankers (571) Oil Tankers (591) Οι μεγάλες ναυτιλιακές εταιρίες δραστηριοποιούνται σε αρκετούς τομείς και παρουσιάζουν σχετικά υψηλή εξειδίκευση στη μεταφορά πετρελαίου, χώρος από τον οποίο προέρχονται και οι επενδύσεις σε πλοία μεταφοράς L.NG. Στο παράρτημα της εργασίας παρουσιάζεται αναλυτικός πίνακας (Π3) με τις Ελληνικές εφοπλιστικές εταιρίες ανά κατηγορία δραστηριοποίησης. Τα στοιχεία δείχνουν ότι, στον τομέα του L.N.G. δραστηριοποιούνται (ή έχουν πλοία υπό κατασκευή), 8 εταιρίες Ελληνικών συμφερόντων με συνολικά 52 πλοία συνολικής χωρητικότητας 8.331.399 m 3. 4.2. Τα L.N.G. carriers των Ελληνόκτητων ναυτιλιακών επιχειρήσεων. 78 GSCC & Lloyd s Register Fairplay (2013). Στην all about shipping. Ανακτήθηκε 29 Ιουλίου 2014 από http://www.allaboutshipping.co.uk/2014/04/04/gscc-annual-statistical-data-on-greek-controlledshipping/ 48

Η ελληνόκτητη ναυτιλία κατέχει την πρώτη θέση στον κόσμο με 4.894 πλοία, 168.922.455 gt και 291.735.318 dwt, αφήνοντας στη δεύτερη θέση την Ιαπωνία και στην τρίτη την Κίνα. Σύμφωνα με δηλώσεις του προέδρου της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών σε γαλλική εφημερίδα, «Έλληνες κατέχουν το 16,5% του παγκοσμίου στόλου και σχεδόν το 40% του ευρωπαϊκού.» 79 Συγκεκριμένα η Intermodal 80 ανέφερε πως, ο ελληνόκτητος στόλος των LNG αποτελείται από 60 πλοία συνολικά και αντιπροσωπεύει το 12% του παγκοσμίου στόλου. Οι εταιρίες που δραστηριοποιούνται στη μεταφορά LNG είναι μεγάλου μεγέθους με κύρια δραστηριότητα τα tankers ή εξειδικευμένες θυγατρικές τους. Οι Έλληνες πλοιοκτήτες που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό είναι οι ακόλουθοι : Thenamaris (Οικ. Ντίνου Μαρτίνου). 81 Η Thenamaris ιδιοκτησία του Ντίνου Μαρτίνου ιδρύθηκε το 1970 και δραστηριοποιείται κυρίως στο χώρο των δεξαμενόπλοιων. Η εταιρία διαθέτει 41 πετρελαιοφόρα, 7 Bulc Carriers, ένα Container Ship και τρία LNG Carriers. Almi Gas (Κώστας Φωστηρόπουλος). 82 Η Almi Gas είναι συμφερόντων του εφοπλιστή Κώστα Φωστηρόπουλου. Διαθέτει μέσω της Almi tankers 12 πετρελαιοφόρα, 2 LNG Carriers, ενώ δήλωσε το Μάιο του 2013 πως είναι έτοιμη για την κατασκευή ακόμα 6 πλοίων της ίδιας κατηγορίας, παρά το γεγονός ότι δεν έχουν βρεθεί ακόμα ναυλωτές. Maran Gas (Όμιλος Αγγελικούση). 83 Ο Όμιλος Αγγελικούση, με στόλο 112 πλοίων, έχει υπό ναυπήγηση 26 πλοία μεταφορικής ικανότητας, εκ των οποίων τα 17 είναι μεταφοράς υγροποιημένου 79 Στην κορυφή της παγκόσμιας ναυτιλίας οι Έλληνες εφοπλιστές (2014, Μάιος,12). Στην Marine Times. Αναρτήθηκε 28 Ιουλίου 2014 από http://marinetimes.blogspot.gr/2014/05/10.html 80 Ναυτιλιακή εταιρία http://www.intermodal.gr/ 81 History (Χωρίς ημ.) Στην Thenamaris. Ανακτήθηκε 1 Αυγούστου 2014 από http://www.thenamaris.com/about-us/history/ 82 http://almitankers.gr/the-fleet.html 83 About company (Χωρίς ημ.) Στην Maran Gas. Ανακτήθηκε 19 Ιουλίου 2014 από http://www.marangas.com/about-us.php 49

φυσικού αερίου (LNG Carriers), 3 VLCC και έξι μεταφοράς ξηρού χύδην φορτίου. Μέσω της GasLog έχει στην ιδιοκτησία του 12 σκάφη μεταφοράς LNG συνολικής χωρητικότητας 1.898.000 cbm, ενώ διαχειρίζεται και άλλα 12 σκάφη LNG συνολικής χωρητικότητας 1.838.000 cbm. Gas Log ( Πήτερ Λιβανός). 84 Η εισηγμένη στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης Gas Log, του εφοπλιστή Πήτερ Λιβανού, διαχειρίζεται 14 LNG Carriers εκ των οποίων τα 11 προέρχονται από την BP Group, τα δύο είναι πλοιοκτησίας της Gas Log και στο ένα η εταιρία έχει μερίδιο 25%. Alpha Tankers (Χρήστος Κανελλάκης). 85 Η Alpha Tankers ιδιοκτησίας του Χρήστου Κανελλάκη (γαμπρού του εφοπλιστή Αντώνη Αγγελικούση) εισήλθε στην αγορά των LNG με 1 LNG Carrier και ακόμα ένα υπό κατασκευή. Dynagas (Γιώργος Προκοπίου). 86 Μέσω της Dynacom ο Όμιλος Προκοπίου ελέγχει συνολικά στόλο 66 πλοίων, 2 panamax, 17 product carriers, 9 VLCC, 9 Suezmax και 4 LNG, ενώ ναυπηγεί 8 φορτηγά capes, 5 panamax, 1 product carrier, 6 VLCC και 5 suezmax. Εντός του 2013 εξήλθαν στην κατοχή του ακόμα 3 LNG Carriers χωρητικότητας 470.000 cbm. Το πλοίο Ob River, ναυπήγησης 2007, της Dynagas έγινε το πρώτο LNG Carrier παγκοσμίως που διέσχισε το Βόρειο Πέρασμα (North Sea Route). Ειδικότερα πραγματοποίησε δύο ταξίδια. Το πρώτο από τη Νότιο Κορέα προς την Ευρώπη χωρίς φορτίο, προκειμένου να δοκιμαστεί ο εξοπλισμός και το πλήρωμα στις συνθήκες που 84 About company (Χωρίς ημ.) Στην Gas Long. Ανακτήθηκε 19 Ιουλίου 2014 από http://www.gaslogltd.com/about-us/the-company 85 About company (Χωρίς ημ.) Στην Alpha tankers. Ανακτήθηκε 19 Ιουλίου 2014 από http://www.alphatankers.com/ 86 About company (Χωρίς ημ.) Στην Dynagas. Ανακτήθηκε 19 Ιουλίου 2014 από http://www.dynagas.com/dynagas_profile.pdf 50

επικρατούσαν και το δεύτερο με φορτίο, από τον τερματικό σταθμό LNG του Hammerfest στη Νορβηγία με προορισμό την Ιαπωνία. 87 Cardiff Marine (Γιώργος Οικονόμου). 88 Η Cardiff Marine που ιδρύθηκε το 1986, διαχειρίζεται σήμερα ένα στόλο 99 πλοίων, 64 Bulk Carrier, 34 πετρελαιοφόρα διαφόρων τύπων, ένα Chemical / CPP, διαχειρίζεται 1 σκάφος της Aletheia Owing και έχει 2 ιδιόκτητα σκάφη LNG χωρητικότητας 319.600 cbm. TENN (Tsakos Energy). 89 Ο Όμιλος Τσάκου με την εισηγμένη στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης ναυτιλιακή εταιρία TENN, διαθέτει 47 πετρελαιοφόρα εκ των οποίων τα 19 είναι μεταφοράς αργού, 10 Suezmax, 8 Aframax, 30 Clean product tankers, 8 Handysize Mr και 2 LNG χωρητικότητας 150.000 cbm και 174.000 cbm. Στόχος του είναι ναι δημιουργήσει σε βάθος χρόνου στόλο ο οποίος θα αποτελείται από 10 LNG Carriers. 87 Στο top 20 Έλληνες εφοπλιστές με στόλους από LNG (2012, Δεκεμβρίου, 11). Στην energy press. Ανακτήθηκε 18 Ιουλίου από http://www.energypress.gr/news/lng/sto-top-20-ellhnes-efoplistes-mestoloys-apo-lng 88 About company (Χωρίς ημ.) Στην Cardiff. Ανακτήθηκε 19 Ιουλίου 2014 από http://www.cardiff.gr/#.html 89 About company (Χωρίς ημ.) Στην Tenn. Ανακτήθηκε 19 Ιουλίου 2014 από http://www.tenn.gr/en/fleet_specs_all.html 51

4.2.1. Υφιστάμενες επενδύσεις. Η αύξηση της ζήτησης του φυσικού αερίου και η στροφή στα πλοία υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), έκανε τους Έλληνες εφοπλιστές να επενδύσουν στη συγκεκριμένη κατηγορία. Οι Ελληνικές ναυτιλιακές εταιρίες αναμένεται να παραλάβουν 66 LNG πλοία συνολικής χωρητικότητας 10.750 m 3, που αντιπροσωπεύουν το 42% του συνολικού αριθμού των πλοίων και το 44% της χωρητικότητας που θα παραδοθούν παγκοσμίως, την περίοδο 2014 2016. Για τα πλοία αυτά οι Έλληνες εφοπλιστές έχουν επενδύσει περίπου 7,4 δις. Δολάρια. Ειδικότερα : 90 Τις μεγαλύτερες παραγγελίες σε νεότευκτα LNG Carriers έχει ο Όμιλος Αγγελικούση, με συνολικά 20 πλοία αξίας άνω των 2 δις δολαρίων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα LNG Carriers είναι αξίας 200 εκατ. δολ. περίπου. Στη δεύτερη θέση βρίσκεται η Gas Log του κ. Πήτερ Λιβανού, με 16 πλοία υπό παραγγελία έως το 2017. Πρόκειται για ένα επενδυτικό πρόγραμμα άνω των 1,6 δις δολαρίων. Επόμενη είναι η Dynagas του κ. Γιώργου Προκοπίου με υπό παραγγελία 11 πλοία. Ακολουθεί η Cardiff Marine του κ. Γιώργου Οικονόμου ο οποίος με μια παραγγελία 6 πλοίων στοχεύει την επέκτασή του στην αγορά του LNG. Η Theramaris του κ. Ντίνου Μαρτινού, είναι ακόμα μια ελληνική ναυτιλιακή εταιρία η οποία εισέρχεται στην αγορά με 5 υπό ναυπήγηση LNG Carriers, ενώ στην επόμενη θέση βρίσκεται η Almi Gas του κ. Κώστα Φωστηρόπουλου με 4 πλοία υπό παραγγελία. Τελευταίες στην κατάταξη βρίσκονται η Alpha Tankers του κ. Χρήστου Κανελλάκη με 2 υπό παραγγελία πλοία και η Tsakos Energy Navigation (TEN) του Ομίλου Τσάκου, με 2 πλοία υπό παραγγελία. Η τελευταία, έχει είδη ένα πλοίο υπό λειτουργία εδώ και μερικά χρόνια, ενώ σκοπεύει μέσα στα επόμενα έξι χρόνια να ναυπηγήσει άλλα οκτώ πλοία μεταφοράς LNG. 90 Μπαρδούνιας, Ν. (2012, Οκτώβριος, 21). Από οκτώ εφοπλιστές οι μισές παραγγελίες LNG πλοίων. Ανακτήθηκε 1 Αυγούστου 2014 από http://www.kathimerini.gr/471303/article/oikonomia/epixeirhseis/apo-oktw-efoplistes-oi-misesparaggelies-lng-ploiwn και http://flashnews.gr/page.ashx?pid=3&aid=95720&cid=6 52

Στο παράρτημα της εργασίας παρουσιάζεται αναλυτικός πίνακας (Π9) με όλες τις αναμενόμενες παραγγελίες παραδόσεις, κάθε ναυτιλιακής εταιρίας ξεχωριστά, για τα έτη 2013-2017. Το επόμενο σχήμα μας δείχνει τις παραδόσεις LNG πλοίων που παραδόθηκαν, αλλά και πρόκειται να παραδοθούν στην παγκόσμια ναυτιλία, για τα έτη 2013-2017. Οι εταιρίες με τις μεγαλύτερες παραδόσεις είναι η Golar LNG 91 με 13%, επί του συνολικού παγκόσμιου στόλου, ακολουθούν οι ελληνικές GasLog Logistics και Maran Gas με 11%, η επίσης ελληνική Dynagas με 7% και τέλος η Nigeria LNG 92, η Mitsui OSK Line 93 και η Stena LNG 94 με 6% αντίστοιχα. Γράφημα 13. 95 Παραδόσεις πλοίων ανά εταιρία παγκοσμίως. Παραδόσεις πλοίων ανά εταιρία παγκοσμίως σε χιλ. m3 & % (2013-2017) 11% 11% 1% 1% 1% 2%2% 2% 2% 2% 2% 3% 4% 13% 4% 4% 7% 6% 6% 4% 6% Excelerate (173) Tokyo Gas (177) K Line (182) Osaka Gas/MOL (310) Awilco LNG (312) Almi Gas (312) 91 Η Golar LNG είναι μια από τις μεγαλύτερες εταιρίες μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου στον κόσμο, εγγεγραμμένη στο χρηματιστήριο αξιών NASDAQ. Η έδρα της βρίσκεται στο Λονδίνο και η ναυσιπλοΐα της στη Βερμούδα. Βλέπε σχετικά : http://www.golarlng.com/index.php?name=company_facts%2fhistory.html 92 Η Nigeria LNG είναι μια από τις μεγαλύτερες εταιρίες παραγωγής και μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου παγκοσμίως. Η έδρα της βρίσκεται στο Bonny island της Νιγηρίας. Βλέπε σχετικά : http://www.nlng.com/pageengine.aspx?&id=35 93 Η Mitsui OSK Line είναι Ιαπωνική εταιρία μεταφορών, που από το 1983 δραστηριοποιείται στις εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου. Βλέπε σχετικά : http://www.mol.co.jp/en/services/lngcarrier/index.html 94 Η Stena LNG είναι σουηδική εταιρία μεταφορών και μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου. Βλέπε σχετικά : http://www.stenabulk.com/en/about-stena-bulk/pages/the-stena-sphere.aspx 95 Δαγκαλίδης, Α. (2013, Αύγουστος). Δεξαμενόπλοια LNG. Ανακτήθηκε 10 Ιουνίου 2014 από http://www.piraeusbankgroup.com/~/media/com/downloads/greek-sectoral- Studies/2013/sectoral-LNG.ashx 53