Το έργο συγχρηματοδοτείται από το χρηματοδοτικό μέσο LIFE της Ευρωπαϊκής Κοινότητας

PINDOS / GREVENA LIFE7 NAT/GR/91 Action A6 Το έργο συγχρηματοδοτείται από το χρηματοδοτικό μέσο LIFE της Ευρωπαϊκής Κοινότητας

Περιεχομενα I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 II. ΤΟ ΈΡΓΟ LIFE... III. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ...5 Α ΜΕΡΟΣ: ΜΕΛΕΤΗ ΦΕΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...1 Α ΜΕΡΟΣ: ΜΕΛΕΤΗ ΦΕΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ...1 ΣΤΑΔΙΟ 1: ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ...1 1.1. Αναγνώριση της περιοχής μελέτης... 1 1. Περιγραφή και Αξιολόγηση κατάστασης φυσικού περιβάλλοντος και περιοχών περιβαλλοντικής προστασίας... 15 1..1. Φυσιογνωμία Φυσικού Περιβάλλοντος Κλίμα... 15 1... Οικοσυστήματα Περιοχές Φυσικού Κάλους... 17 1... Οικότοποι και αναγνώριση οικοτόπων προτεραιότητας... 19 1..4. Δίκτυο Natura... 4 1..5. Στοιχεία χλωρίδας και πανίδας... 9 1..6. Ευρωπαϊκό και Εθνικό Θεσμικό Πλαίσιο για την περιβαλλοντική προστασία της περιοχής 1. Αποτύπωση και Αξιολόγηση Υφιστάμενης Κατάστασης Ανθρωπογενούς Περιβάλλοντος... 47 1..1 Δημογραφικά Στοιχεία σε επίπεδο Νομού... 47 1.. Δημογραφικά Στοιχεία σε επίπεδο περιοχής μελέτης... 54 1.. Εδαφική Οργάνωση και παραγωγική δομή... 55 1..4 Χρήσεις γης Συγκρούσεις Χρήσεων Γης... 64 1..5 Οικιστικό Δίκτυο... 66 1..6 Δίκτυα Τεχνικής Υποδομής... 68 1..7 Υποδομές Υγείας... 69 1..8 Υποδομές Εκπαίδευσης... 7 1..9 Κοινωνικές Υποδομές... 7 1..1 Φορείς Οργανωμένης Κοινωνίας Πολιτών... 7 1..11 Ιστορικά και πολιτιστικά δεδομένα... 71 1..1 Τοπικά Προϊόντα... 7 1.4 Ανασκόπηση και Αξιολόγηση των μέχρι σήμερα Παρεμβάσεων... 74 1.5 Ανάλυση SWOT... 78 ΣΤΑΔΙΟ : ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΒΙΟΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ...8.1 Εισαγωγή... 8. Η προσέγγιση της Τουριστικής Φέρουσας Ικανότητας... 8. Εκτίμηση της Τουριστικής Φέρουσας Ικανότητας... 85..1 Περιοχή μελέτης: χαρακτηριστικά... 85.. Στόχοι τουριστικής ανάπτυξης... 88.. Στόχοι για την ανάπτυξη του αγροτοτουρισμού... 89.4 Εναλλακτικά σενάρια για την ανάπτυξη του τουρισμού, με έμφαση στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού... 9.4.1 Εισαγωγή... 9.4. Περιγραφή σεναρίων... 9.4. Αναζήτηση Εναλλακτικών Χωρικών Κατανομών... 9.4.4 Επιλογή Σεναρίου, προσδιορισμός περιορισμών, απειλών / κινδύνων για την τουριστική ανάπτυξη... 96.4.5 Περιγραφή υφιστάμενης και μελλοντικής κατάστασης για κάθε μία από τις επιλεγμένες περιοχές S1 και S... 97.5.6.7.8 Τυπολογία Περιοχών S1 S... 15 Κριτήρια για την εκτίμηση της Τουριστικής Φέρουσας Ικανότητας... 15 Υπολογισμός Δεικτών για κάθε περιοχή... 17 Εκτίμηση φέρουσας ικανότητας... 116.8.1. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΦΕΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ... 1.8. Εκτίμηση της Χωρικής/Φυσικής Φέρουσας Ικανότητας (Physical Carrying Capacity i

- PCC) 1.8. Εκτίμηση της «Πραγματικής» Φέρουσας Ικανότητας (Real Carrying Capacity RCC) 11.8.4 Αποτελεσματική ή Ίσχύουσα Φέρουσα Ικανότητα (Effective or Permissible Carrying Capacity) (ECC)... 154.9 Ενέργειες για την Εφαρμογή της Φέρουσας Ικανότητας... 157 ΣΤΑΔΙΟ : ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ... 158.1. Εξειδίκευση της Αναπτυξιακής Στρατηγικής... 158.1.1 Αξιολόγηση Δράσεων... 161.1. Καθορισμός Προτεραιοτήτων... 166.1. Προϋποθέσεις Εφαρμογής Δράσεων... 176 Β ΜΕΡΟΣ: ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ... 18 Β ΜΕΡΟΣ: ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ... 181 ΒΙΒΛΙΟΓΡΦΙΑ... 18 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α: ΔΕΙΚΤΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΦΕΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ... 184 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β: ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ 198 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ: ΧΑΡΤΕΣ... 4 ii

I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείμενο της παρούσας μελέτης αποτελεί η Εκτίμηση της Φέρουσας Ικανότητας και η Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης Χρηστών Επισκεπτών σε κρίσιμες περιοχές του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές της μελέτης, στα πλαίσια της μελέτης θα υλοποιηθούν οι εξής ενότητες: 1. Διεξαγωγή πρωτογενούς και δευτερογενούς έρευνας για τη συλλογή στοιχείων που αφορούν σε: α) Κοινωνικά και δημογραφικά στοιχεία β) Φυσικό περιβάλλον γ) Πολιτικο-οικονομικά. Στόχο της έρευνας αποτελεί η συλλογή επαρκών στοιχείων για την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας της περιοχής μελέτης.. Καθορισμός υπο-περιοχών για την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας. Η περιοχή μελέτης θα διαχωριστεί σε έναν αριθμό υπο-περιοχών με κοινά χαρακτηριστικά που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας. Τα στοιχεία που θα συλλεχθούν στο πλαίσιο της 1 ης ενότητας θα αναλυθούν με τη χρήση στατιστικών μεθόδων αλλά και GIS, όπου κρίνεται απαραίτητο.. Εκτίμηση της Φέρουσας Ικανότητας της περιοχής, των κρίσιμων παραγόντων και δεικτών. Η κύρια μεθοδολογία που θα χρησιμοποιηθεί είναι εκείνη που προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και εκδόθηκε από τη ΔΓ Περιβάλλοντος με τον τίτλο: Defining, Measuring and Evaluating Carrying Capacity In European Tourism Destinations (B4-4//94577/MAR/D). 4. Ανάπτυξη ενός Σχεδίου Διαχείρισης Επισκεπτών(ΣΔΕ). Η εκπόνηση του σχεδίου θα στηριχθεί στα συμπεράσματα της μελέτης της φέρουσας ικανότητας και περιλαμβάνει τις επιμέρους εργασίες: Οργάνωση δύο () focus groups με τους τοπικούς φορείς. Στόχος είναι ο εντοπισμός των αναγκών των τοπικών φορέων και η διαπίστωση των αρχικών αντιδράσεών τους στα αποτελέσματα της μελέτης φέρουσας ικανότητας. Προετοιμασία του ΣΔΕ. Η προετοιμασία θα βασιστεί στα συμπεράσματα της μελέτης φέρουσας ικανότητας και στα αποτελέσματα των focus groups. Δημόσια διαβούλευση για το ΣΔΕ, με στόχο τον εντοπισμό πιθανών ενστάσεων και διαφωνιών μεταξύ των τοπικών φορέων. Ολοκλήρωση του ΣΔΕ. Τα χαρακτηριστικά και η ταυτότητα της Μελέτης πρέπει να βασιστούν στα ακόλουθα ενδεικτικά σημεία: Σεβασμός και διατήρηση της ταυτότητας της περιοχής Σχεδιασμός βιώσιμων περιβαλλοντικά λειτουργικών υποδομών για τις επιμέρους 1

χωρικές ενότητες Ανάπτυξη ανοικτών συστημάτων που δεν αποκλείουν τη συνέχεια με την ευρύτερη περιοχή και δεν αποκλείουν την πρόσβαση των πολιτών από δημόσια αγαθά (πχ δασικές εκτάσεις). Για την υλοποίηση της μελέτης ακολουθήθηκε η παρακάτω διαδικασία: Συλλογή παλαιότερων μελετών που είχαν πραγματοποιηθεί για την περιοχή Πρωτογενής Έρευνα με Τοπικούς Φορείς (συνεντεύξεις ερωτηματολόγια) Έρευνα στο Διαδίκτυο για συλλογή των απαραίτητων στοιχείων και δεδομένων για την υλοποίηση της μελέτης Μελέτη του θεσμικού πλαισίου που διέπει το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου Συγκέντρωση όλων των απαραίτητων στατιστικών στοιχείων Φωτογραφική αποτύπωση της περιοχής. Αναλυτικότερα, η Μελέτη αποτελείται από ένα Εισαγωγικό Κεφάλαιο, λίγα λόγια για το έργο LIFE και στη συνέχεια ακολουθεί η μεθοδολογική προσέγγιση. Κατόπιν, χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο Πρώτο Μέρος γίνεται η εκτίμηση της Φέρουσας Ικανότητας της Περιοχής και βάσει των αποτελεσμάτων ακολουθεί το Δεύτερο Μέρος που είναι το Σχέδιο Διαχείρισης Επισκεπτών. Η Μελέτη κλείνει με συμπερασματικά σχόλια και προτάσεις για τυχόν βελτιώσεις της Στρατηγικής.

II. ΤΟ ΈΡΓΟ LIFE Η μελέτη εκπονείται στα πλαίσια του έργου PINDOS / GREVENA LIFE7 NAT/GR/91. Τον Νοέμβριο του 8 εγκρίθηκε έργο του προγράμματος LIFE που υποβλήθηκε από τη Ν.Α. Γρεβενών, με συνεργαζόμενους φορείς την ΑνΓρε, την Μη Κυβερνητική Οργάνωση Καλλιστώ, το ΕΘΙΑΓΕ/Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών και την εταιρεία Business Architects Consultancy. Η Διάρκεια του έργου είναι από τον Ιανουάριο του 9 μέχρι τον Ιούνιο του 1 με προϋπολογισμό 1.15.561,. Το έργο αποσκοπεί στην εφαρμογή πρότυπων δράσεων διατήρησης του δασικού πλούτου και ειδών της άγριας πανίδας στις τρεις Περιοχές Natura (SCIs - SPAs) του Νομού Γρεβενών: «Βασιλίτσα», «Εθνικός Δρυμός Πίνδου» και «Εθνικός Δρυμός Πίνδου - Βάλια Κάλντα - Ευρύτερη Περιοχή». Στις κεντρικές επιδιώξεις του έργου συγκαταλέγονται η ομαλή συνύπαρξη των μεγάλων σαρκοφάγων με την ορεινή γεωργία και κτηνοτροφία της περιοχής, καθώς και η συμβολή στη δημιουργία όρων αποτελεσματικότερης διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου από τον αρμόδιο Φορέα Διαχείρισης. Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του έργου θα επιδιωχθεί: Η αειφορική διαχείριση και ανάδειξη του δασικού πλούτου και ειδικότερα των υψηλών παραγωγικών δασών της περιοχής, με εφαρμογή πιλοτικών δράσεων δασικής διαχείρισης για δάση πολλαπλών χρήσεων (παραγωγή, αναψυχή, φυσικό απόθεμα) Η εφαρμογή πιλοτικών δράσεων διαχείρισης του πληθυσμού αρκούδας στην περιοχή του έργου. Η συμβολή στην ομαλή συνύπαρξη παραγωγικών δραστηριοτήτων της ορεινής ζώνης (κτηνοτροφία, ορεινές καλλιέργειες) και μεγάλων σαρκοφάγων (αρκούδα, λύκος), με την περαιτέρω διάδοση και θεσμική κατοχύρωση μέτρων πρόληψης και ενεργού αντιμετώπισης των ζημιών στις γεωργικές καλλιέργειες και το ζωικό κεφάλαιο, αλλά και με την ενημέρωση των αγροτών πάνω στους τρόπους συνύπαρξης των μεγάλων σαρκοφάγων με ανθρώπινες δραστηριότητες, καθώς και για το ενδεχόμενο οικονομικό όφελος που μπορεί να προκύψει από την παρουσία και την προβολή των μεγάλων σαρκοφάγων στην περιοχή (οικοτουρισμός, σήμανση αγροτικών προϊόντων κ.λπ.). Η επιστημονική τεκμηρίωση και υποστήριξη των μέτρων διαχείρισης και η συμβολή στη δημιουργία μόνιμων υποδομών (συστημάτων) παρακολούθησης των παραμέτρων που σχετίζονται με τους παραπάνω στόχους και δράσεις. Η υλοποίηση δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των τοπικών κοινωνιών και της κοινής γνώμης ευρύτερα και η δημιουργία συμπληρωματικών υποδομών ενημέρωσης των επισκεπτών της περιοχής. Η ενίσχυση της φύλαξης-πυροπροστασίας και η υποστήριξη της λειτουργίας του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου με τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών και την

απόκτηση εξοπλισμού για την επαναλαμβανόμενη ετησίως λειτουργία ενός θεσμού υποστήριξης του έργου του Φορέα Διαχείρισης από εθελοντές. Ο σχεδιασμός του προγράμματος βασίζεται σε ευρήματα και προτάσεις που έχουν προκύψει από τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) που έχουν εκπονηθεί στο παρελθόν στην περιοχή και, κυρίως, στην ΕΠΜ που εκπονήθηκε μεταξύ 1994 και 1999 στο πλαίσιο των έργων LIFE-Nature ΑΡΚΤΟΣ-1 (LIFE9/NAT/GR/18) και ΑΡΚΤΟΣ- (LIFE96/NAT/GR/) και στις ΕΠΜ Ορεινών Όγκων Β. Πίνδου - ΥΠΕΧΩΔΕ και Ποταμού Βενέτικου - ΑΝΓΡΕ. Η περιοχή του προγράμματος αποτελεί σημαντικό μέρος του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, περιλαμβάνει συνολικά τρεις ορεινές περιοχές, που έχουν ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Natura, και στις οποίες συναντώνται σημαντικοί τύποι οικοτόπων και σπάνια είδη της άγριας ζωής. Ανάμεσά τους, υπάρχουν τρεις τύποι οικοτόπων και τέσσερα ζωικά είδη προτεραιότητας (Οδηγία Οικοτόπων 9/4). Οι στόχοι του έργου είναι: Η βελτίωση της κατάστασης συντήρησης 6ha δασικού βιότοπου προτεραιότητας τύπου 95* μέσω βιώσιμων και καινοτόμων πρακτικών διαχείρισης υπέρ επίσης των διεθνών επιπέδων βιοποικιλότητας και της κατάστασης συντήρησης της Ursus arctos* στην περιοχή του έργου. Η βελτίωση της κατάστασης συντήρησης της Ursus arctos* υπό την έννοια των συνθηκών του βιοτόπου και των τάσεων του πληθυσμού της, με διατήρηση του πυρήνα των μονάδων βιότοπου εντός της περιοχής του έργου ανενόχλητου και με τη διατήρηση της ανθρώπινης προκαλούμενης θνησιμότητας σε ένα βιώσιμο επίπεδο που δεν υπερβαίνει το 4% του ελάχιστου κατ' εκτίμηση πληθυσμού. Διατήρηση του ετήσιου αριθμού των αναπαραγωγικών θηλυκών τουλάχιστον στο 1-1% του ελάχιστου εκτιμωμένου πληθυσμού στις στοχοθετημένες περιοχές ( IND εντός του SCI στην περιοχή εφαρμογής του έργου και 45 IND στην περιοχή εφαρμογής του έργου. Η βελτίωση του επιπέδου ευαισθητοποίησης ειδικών ομάδων-στόχων σχετικά με τις προστιθέμενες αξίες τόσο των στοχοθετημένων ειδών όσο και του τύπου του οικοτόπου που αφορά στην περιοχή εφαρμογής του έργου. Η απόκτηση της τεχνογνωσίας από όλες τις αρμόδιες τοπικές αρχές συμπεριλαμβανομένων των αρχών των εθνικών πάρκων όσον αφορά τον ειδικό και συγκεκριμένο έλεγχο και τα εργαλεία διαχείρισης που εξετάζουν τη διατήρηση και διαχείριση των ειδών και βιότοπων στην περιοχή εφαρμογής του έργου. Η καθιέρωση και Λειτουργία μιας αυτόνομης μονάδας που θα υποστηρίζει σε μακροπρόθεσμη βάση μια ορισμένη κατηγορία προληπτικών μέτρων (π.χ. ποιμενικά σκυλιά) Η βιώσιμη διαχείριση των επισκεπτών των εθνικών πάρκων μέσω της καθιέρωσης και λειτουργίας κατάλληλων ενισχυτικών υποδομών και εγκαταστάσεων 4

III. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Όπως αναφέρθηκε και στο Εισαγωγικό Σημείωμα η Μελέτη χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο Μέρος γίνεται η εκτίμηση της Φέρουσας Ικανότητας για την περιοχή μελέτης και στο δεύτερο Μέρος η εκπόνηση του Σχεδίου Διαχείρισης των Επισκεπτών. Αναλυτικότερα η μεθοδολογία παρουσιάζεται παρακάτω: Α Μέρος: Μελέτη Φέρουσας Ικανότητας της Περιοχής Μελέτης Η διαδικασία καθορισμού της φέρουσας ικανότητας του φυσικού περιβάλλοντος αποτελείται ουσιαστικά από δύο () μέρη: Περιγραφικό Μέρος: Το μέρος αυτό της μελέτης αφορά την αποτύπωση και ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης της περιοχής μελέτης ως προς φυσικές, οικολογικές, κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές και οικονομικές παραμέτρους. Το φυσικό περιβάλλον, ως βασικός παραγωγικός συντελεστής και πηγή αναπτυξιακών πόρων, δεν μπορεί να διερευνηθεί «απομονωμένα», δηλαδή χωρίς να ληφθούν υπόψη τα λοιπά στοιχεία του περιβάλλοντος της περιοχής μελέτης. Στο πλαίσιο του προσδιορισμού της υφιστάμενης κατάστασης της περιοχής μελέτης, ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στον καθορισμό των: o Περιορισμών: περιοριστικοί παράγοντες οι οποίοι δεν μπορούν εύκολα να διαχειρισθούν, με την έννοια ότι η εφαρμογή διαφόρων στρατηγικών δεν αλλάζει τα όρια επίδρασης αυτών των παραγόντων, o Στενώσεων (bottlenecks): περιοριστικοί παράγοντες της περιοχής μελέτης οι οποίοι μπορούν να ελεγχθούν και να μεταβληθούν, o Επιπτώσεων: στοιχεία του προορισμού τα οποία επηρεάζονται από τον τύπο και την ένταση της κάθε χρήσης. Ο τύπος της επίπτωσης καθορίζει το συστατικό στοιχείο της φέρουσας ικανότητας. Εκτιμητικό μέρος: Το μέρος αυτό αφορά στην περιγραφή του τρόπου διαχείρισης της περιοχής μελέτης και το επίπεδο των αποδεκτών επιπτώσεων. Το μέρος αυτό της διαδικασίας αρχίζει με τον καθορισμό της επιθυμητής κατάστασης της περιοχής και του επιθυμητού τύπου ανάπτυξης. Η εκτίμηση της βιοχωρητικότητας ή φέρουσας ικανότητας του φυσικού περιβάλλοντος αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης διαδικασίας εκπόνησης ενός σχεδίου ανάπτυξης με κεντρικό άξονα το φυσικό περιβάλλον. Η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί σε κάθε στάδιο της μελέτης παρουσιάζεται παρακάτω: Στάδιο 1: Ανάλυση υφιστάμενης κατάστασης Για την εκπόνηση του συγκεκριμένου σταδίου, η ομάδα μελέτης θα συντάξει αναλυτικό κατάλογο των στοιχείων που θα συλλεχθούν, των μεθόδων και πηγών που θα χρησιμοποιηθούν για την άντληση των στοιχείων. Η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης θα περιλαμβάνει: 5

1. Αναγνώριση της περιοχής μελέτης: Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης ενότητας θα παρατεθούν γενικά στοιχεία και θα οριοθετηθεί η περιοχή μελέτης. Επίσης, θα γίνει διάκριση της περιοχής μελέτης σε υπο-περιοχές ή ζώνες, τόσο σύμφωνα με τα οριζόμενα στη σχετική ΚΥΑ (69/14-6-5), όσο και περαιτέρω κατάτμηση της περιοχής μελέτης, σύμφωνα με τα επιμέρους περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, εφόσον κριθεί σκόπιμο για τον πληρέστερο σχεδιασμό της στρατηγικής προστασίας και ήπιας αξιοποίησης της περιοχής.. Περιγραφή και αξιολόγηση κατάστασης φυσικού περιβάλλοντος και περιοχών περιβαλλοντικής προστασίας Ενδεικτικά, η ανάλυση θα περιλαμβάνει τα παρακάτω: Φυσιογνωμία φυσικού περιβάλλοντος (βουνά, φαράγγια, χαράδρες, δάση, ποτάμια, κλπ) Κλιματολογικά στοιχεία Σημαντικοί οικότοποι και αναγνώριση οικοτόπων προτεραιότητας περιοχές του επιστημονικού καταλόγου του δικτύου Natura Τύπο και κατάσταση ορεινών οικοσυστημάτων Στοιχεία χλωρίδας και πανίδας Επίσης, στο πλαίσιο της συγκεκριμένης ενότητας θα καταγραφεί το Ευρωπαϊκό και Εθνικό θεσμικό πλαίσιο για την περιβαλλοντική προστασία της περιοχής.. Αποτύπωση και αξιολόγηση υφιστάμενης κατάστασης ανθρωπογενούς περιβάλλοντος: Για την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας και τον εντοπισμό της αναπτυξιακής δυναμικής της περιοχής μελέτης απαιτείται η καταγραφή και των λοιπών στοιχείων που συνθέτουν το προφίλ της περιοχής μελέτης, δηλαδή των στοιχείων του κοινωνικο-οικονομικού περιβάλλοντος: Δημογραφικά στοιχεία (μέγεθος πληθυσμών, ηλικιακή σύνθεση, εκπαίδευση, φύλλο, κλπ.) Εδαφική οργάνωση και παραγωγική δομή κύριες χρήσεις γης (πρωτογενής, δευτερογενής, τριτογενής τομέας) Οικιστικό δίκτυο (Διοικητική οργάνωση, ιεράρχηση οικισμών και εξαρτήσεις, χωρικοί περιορισμοί και οριοθετήσεις οικισμών) Βασικές υποδομές επεξεργασίας (Υγεία, λυμάτων, πρόνοια, Χώροι δίκτυο Ανεξέλεγκτης ύδρευσης, Διάθεσης υποδομές διάθεσης Απορριμμάτων, Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων, λοιπές τεχνικές υποδομές) Δίκτυα μεταφορών (Οδικό δίκτυο, συγκοινωνιακή σύνδεση οικισμών) Φορείς οργανωμένης κοινωνίας πολιτών (περιβαλλοντικές οργανώσεις, μη κυβερνητικές οργανώσεις, συνεταιρισμοί, κλπ.) 6

Ιστορικά και πολιτιστικά δεδομένα Το σύνολο των στοιχείων θα καταγραφούν σε μία βάση δεδομένων η οποία και θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί από γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών (GIS) έτσι ώστε να είναι δυνατή η παρουσίασή τους όχι μόνο με τη μορφή πινάκων και κειμένου αλλά και με τη μορφή γραφημάτων και χαρτών. Πηγές δεδομένων: Κύρια πηγή άντλησης των στοιχείων της υφιστάμενης κατάστασης θα είναι οι υπηρεσίες του Υπουργείου Γεωργίας, της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Γρεβενών, ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, η στατιστική υπηρεσία (ΕΣΥΕ), τα τοπικά Επιμελητήρια. Εκτός από τη συλλογή δευτερογενών στοιχείων, η ομάδα μελέτης θα προχωρήσει και σε επισκέψεις στην περιοχή μελέτης με σκοπό να συλλέξει πρωτογενή στοιχεία σχετικά με την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας του φυσικού περιβάλλοντος. Η συλλογή των πρωτογενών στοιχείων θα γίνει κυρίως με ημι-δομημένες συνεντεύξεις με τοπικούς φορείς και με διοργάνωση ομάδων εστίασης (focus groups) στην περιοχή έρευνας. 4. Ανασκόπηση και αξιολόγηση των μέχρι σήμερα παρεμβάσεων: Η συγκεκριμένη ενότητα αφορά στην ανασκόπηση και αποτίμηση τόσο του σχεδιασμού και της υλοποίησης μέτρων και ενεργειών προστασίας και διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου της Βορείας Πίνδου και της περιοχής του Νομού Γρεβενών γύρω από αυτό, όσο και των αναπτυξιακών παρεμβάσεων που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο των προηγούμενων προγραμματικών περιόδων. 5. Ανάλυση SWOT Το συγκεκριμένο στάδιο θα ολοκληρωθεί με την εκπόνηση μιας ανάλυσης SWOT στην οποία θα παρατίθενται τα βασικά πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα, ευκαιρίες και απειλές της περιοχής μελέτης ως προς το φυσικό περιβάλλον και τις δυνατότητες ανάπτυξής της. Για την ανάλυση SWOT θα χρησιμοποιηθεί πίνακας Χ ο οποίος θα συνοδεύεται από επεξηγηματικό κείμενο. Στάδιο : Υπολογισμός βιοχωρητικότητας Για τον υπολογισμό της βιοχωρητικότητας της περιοχής μελέτης, θα ληφθούν υπόψη προσεγγίσεις, κατευθύνσεις και καλές πρακτικές από τη διεθνή βιβλιογραφία, ενώ τα απαιτούμενα για την μέτρηση των δεικτών στοιχεία, θα αντληθούν από τη βάση δεδομένων του 1ου σταδίου της μελέτης. Στην επιστημονική θεώρηση της φέρουσας ικανότητας μιας περιοχής τρεις () είναι οι κύριες συνιστώσες: η φυσική οικολογική, η κοινωνικο-δημογραφική και η πολιτικο-οικονομική. 7

Οι τρεις αυτές συνιστώσες έχουν διαφορετική βαρύτητα, ανάλογα με το είδος της περιοχής μελέτης, αν δηλαδή πρόκειται για τουριστικό προορισμό, και τι είδους τουριστικό προορισμό (παραθαλάσσιος, ορεινός, κλπ.), προστατευόμενη περιοχή, ιστορικό οικισμό, κλπ.. Οι διαφορές αυτές πηγάζουν από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τον τοπικό χαρακτήρα της κάθε περιοχής, το τουριστικό της προφίλ, το σημείο επαφής τουρισμού και περιβαλλοντικών πόρων. Υπάρχει μία αλληλεπίδραση των παραπάνω παραγόντων, η οποία έγκειται στα εξής: Ο τοπικός χαρακτήρας της κάθε περιοχής αποτελεί προσδιοριστικό παράγοντα του είδους και της έντασης των δραστηριοτήτων που μπορούν να αναπτυχθούν σε μία περιοχή. Η συμβολή αυτή στοιχειοθετείται από στοιχεία που αφορούν: στους φυσικούς πόρους της περιοχής, την ευαισθησία των φυσικών οικοσυστημάτων της, το μέγεθος του πληθυσμού, την οικονομική δομή, τον πολιτισμό και την τοπική παράδοση, κλπ. Το τουριστικό προφίλ της περιοχής καθορίζει ως ένα βαθμό την τουριστική συμπεριφορά, τη σχέση τουρισμού/τοπικής κοινωνίας και τουρισμού/τοπικής οικονομίας, τη σχέση μεταξύ τουριστικής ανάπτυξης και ποιότητας περιβαλλοντικών πόρων. Το τουριστικό προφίλ μπορεί να εκφραστεί μέσω των κινήτρων επίσκεψης μιας περιοχής, τους τρόπους μεταφοράς και επικοινωνίας, τη συχνότητα και τη διάρκεια παραμονής, το εύρος των τουριστικών δραστηριοτήτων, κλπ.. Στο πλαίσιο αυτό κρίνεται απαραίτητη η διάκριση μεταξύ των διαφόρων τύπων τουριστών, όσον αφορά τις προσδοκίες και τη συμπεριφορά τους, τα οποία αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες του βαθμού πίεσης και των επιπτώσεων στους τουριστικούς προορισμούς. Το σημείο επαφής τουρισμού/περιβαλλοντικών πόρων αφορά κυρίως τον τύπο της τουριστικής ανάπτυξης, τη φάση του κύκλου ζωής του προορισμού, το επίπεδο οργανωτικού και τεχνολογικού συστήματος, κλπ., ενώ εκφράζεται σε σχέση με τις επιπτώσεις του τουρισμού στο περιβάλλον και την υποβάθμιση των περιβαλλοντικών πόρων εξαιτίας της τουριστικής ανάπτυξης. Στις προστατευόμενες περιοχές, ο τουρισμός σχετίζεται με την παρατήρηση και εκτίμηση της φύσης, την επιστημονική έρευνα και την εκπαίδευση. Ο συγκεκριμένος τύπος τουρισμού αφορά στην κατασκευή των ελάχιστων δυνατών υποδομών και την ανάπτυξη μικρής κλίμακας υποδομών σε περιοχές που χαρακτηρίζονται από ένα αυστηρό σύστημα ελέγχου και διαχείρισης. Το ζήτημα της φέρουσας ικανότητας αφορά τον αριθμό των τουριστών, τη ροή των τουριστών και τη χωρική συγκέντρωση ή διασπορά της τουριστικής δραστηριότητας σε συνδυασμό με την προστασία της φύσης και των οικοσυστημάτων, την ποιότητα της τουριστικής εμπειρίας, αλλά και την ποιότητα ζωής των κατοίκων. Η εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας της περιοχής θα εστιαστεί στο φυσικό και οικολογικό περιβάλλον, της περιοχής, το οποίο αποτελεί το επίκεντρο του αναπτυξιακού σχεδιασμού. Συγκεκριμένα η μεθοδολογία εκτίμησης της φέρουσας ικανότητας θα ακολουθήσει την εξής διάρθρωση: 8

Α. Εκτίμηση της βιοχωρητικότητας του φυσικού και οικολογικού περιβάλλοντος: Για την εκτίμηση της βιοχωρητικότητας λαμβάνονται υπόψη τα χαρακτηριστικά της περιοχής, οι γενικοί και οι ειδικοί στόχοι για την ανάπτυξη του τουρισμού και ευρύτερα την ανάπτυξη της περιοχής μελέτης. Ακολουθεί σύντομη περιγραφή τους, η οποία βασίζεται στην ανάλυση της Υφιστάμενης Κατάστασης, αλλά επικεντρώνεται στην αναγνώριση των κρίσιμων πόρων και των σημαντικών περιβαλλοντικών προβλημάτων που υπάρχουν στην περιοχή. Ακολούθως περιγράφεται συνοπτικά η προσέγγιση που υιοθετήθηκε για την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας. 1. Διατύπωση εναλλακτικών σεναρίων για την αύξηση της επισκεψιμότητας της περιοχής μελέτης.. Αναζήτηση εναλλακτικών χωρικών κατανομών. Επιλογή σεναρίου για την ανάπτυξη των περιοχών αυτών. 4. Προσδιορισμός των περιορισμών που τίθενται για την επίτευξη των διαφόρων στόχων και που έχουν σχέση με την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας 5. Περιγραφή υφιστάμενης και μελλοντικής κατάστασης για κάθε μία από τις επιλεγμένες περιοχές S1-S. Αναγνώριση των κρίσιμων πόρων και των σημαντικών/ πιεστικών περιβαλλοντικών προβλημάτων που ήδη παρατηρούνται στη περιοχή ως αποτέλεσμα της υπάρχουσας ανάπτυξης. Αναγνώριση τυχόν συγκρούσεων, απειλών και κινδύνων (τόσο για το περιβάλλον όσο και για την τουριστική ανάπτυξη). Εντοπισμός των πραγματικών περιορισμών, αλλά και αυτών που μπορεί να αρθούν με κατάλληλα μέτρα για την ανάπτυξη του τουρισμού. 6. Κατάταξη των επιλεγμένων περιοχών S1-S σε επιμέρους κατηγορίες-τύπους 7. Καθορισμός κριτηρίων για την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας 8. Υπολογισμός δεικτών για κάθε μία περιοχή 9. Εκτίμηση φέρουσας ικανότητας για κάθε περιοχή. Εκτίμηση φέρουσας ικανότητας φυσικού και οικολογικού περιβάλλοντος, κοινωνικού/πολιτιστικού και οικονομικού περιβάλλοντος. Αναγνώριση του πλέον κρίσιμου παράγοντα (του πλέον δηλαδή περιοριστικού παράγοντα) 1. Ενέργειες για την εφαρμογή της φέρουσας ικανότητας. Β. Εξαγωγή συμπερασμάτων εξειδίκευση της αναπτυξιακής στρατηγικής Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης ενότητας θα αποτυπωθούν συμπεράσματα σχετικά με τα όρια ανάπτυξης της περιοχής μελέτης, τους πραγματικούς περιορισμούς (constraints) και αυτούς (bottlenecks) που μπορεί να αρθούν στο πλαίσιο ενός σεναρίου βιώσιμης ανάπτυξης με κύριο 9

άξονα το περιβάλλον. Επίσης, θα προταθούν συγκεκριμένες δράσεις ανάπτυξης και θα ιεραρχηθούν κατά σειρά προτεραιότητας. Στα παράρτημα Α παρατίθενται οι δείκτες μέτρησης της φέρουσας ικανότητας, όπως αυτοί περιγράφονται στο κείμενο της ΕΕ «Defining, measuring and evaluating carrying capacity in European Tourism Destinations». O 1ος, ος, και ος Πίνακας αφορά στη διάκριση βασικών υπο-κατηγοριών δεικτών κάτω από τις τρεις γενικές κατηγορίες «Φυσικοί Οικολογικοί», «Κοινωνικο Δημογραφικοί», και «Πολιτικο Οικονομικοί» ανάλογα με το είδος της περιοχής της οποίας εκτιμάται η φέρουσα ικανότητα. Στους πίνακες έχει επισημανθεί με πράσινο χρώμα η στήλη των προστατευόμενων περιοχών, η οποία αποτελεί την περιοχή άμεσου ενδιαφέροντος, εντούτοις μπορούν να χρησιμοποιηθούν και δείκτες που αφορούν σε αγροτικές και ορεινές περιοχές, οι οποίες αντιπροσωπεύουν την ευρύτερη περιοχή του Νομού Γρεβενών, που συνορεύει με το Εθνικό Πάρκο Β. Πίνδου. Στους πίνακες 4, 5 και 6 εξειδικεύονται οι βασικές κατηγορίες δεικτών των προηγούμενων πινάκων. Οι κατηγορίες αυτές αναλύονται στη βάση τριών () νέων κατηγοριών δεικτών: Δείκτες Αειφορίας Δείκτες Αειφορικού Τουρισμού Δείκτες Φέρουσας Τουριστικής Ικανότητας. Για την περιοχή μελέτης ιδιαίτερου ενδιαφέροντος αποτελούν οι Δείκτες Αειφορίας (επισημαίνονται με πράσινο), ενώ για συγκεκριμένες υπο-περιοχές της ευρύτερης περιοχής, στις οποίες είναι δυνατή η ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων ορισμένων τύπων, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και οι δείκτες αειφορικού τουρισμού. Στο πλαίσιο της εκτίμησης της Φέρουσας Ικανότητας η ομάδα έργου θα προβεί σε επιλογή των καταλληλότερων δεικτών. 1

Β Μέρος: Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης Επισκεπτών Η μεθοδολογία του Σχεδίου Διαχείρισης Επισκεπτών είναι ήδη καθορισμένη και θα ενσωματωθεί στη Μελέτη με την ολοκλήρωση του Σχεδίου Διαχείρισης Επισκεπτών. 11

Α ΜΕΡΟΣ: ΜΕΛΕΤΗ ΦΕΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

Α ΜΕΡΟΣ: ΜΕΛΕΤΗ ΦΕΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΑΔΙΟ 1: ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Στα πλαίσια του Σταδίου αυτού θα γίνει η αποτύπωση και η αξιολόγηση της Υφιστάμενης κατάστασης, τόσο της περιοχής μελέτης όσο και της ευρύτερης περιοχής. Η ανάλυση της ευρύτερης περιοχής γίνεται για στοιχεία και παράγοντες που έχουν είτε άμεση είτε έμμεση επιρροή στην περιοχή μελέτης που ουσιαστικά είναι το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. 1.1. Αναγνώριση της περιοχής μελέτης Η περιοχή μελέτης ουσιαστικά αποτελεί τμήμα του «Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου». Το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου διοικητικά εκτείνεται στους Νομούς Ιωαννίνων και Γρεβενών. Εντός του πάρκου, σύμφωνα ΚΥΑ (69/14-6-5), διακρίνονται οι ακόλουθες Περιοχές και Ζώνες, με αντίστοιχες επιτρεπόμενες και μη δραστηριότητες: Α. Περιοχή Προστασίας της Φύσης με τις εξής Ζώνες: Ζώνη Ια: Περιοχή προστασίας της Φύσης Βίκου, με την ονομασία Πυρήνας του Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου Τμήμα Βίκος. Ζώνη Ιβ: Περιοχή προστασίας της Φύσης Αώου, με την ονομασία Πυρήνας του Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου Τμήμα Αώος. Ζώνη Ιγ: Περιοχή προστασίας της Βάλια Κάλντα, με την ονομασία Πυρήνας του Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου Τμήμα Βάλια Κάλντα(ανήκει στην περιοχή μελέτης) Β. Ζώνες Διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών με τις εξής Ζώνες: Ζώνη ΙΙα: Ζώνη Διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών ευρύτερης περιοχής Βίκου Αώου Κουκουρούντζου Βάλια Κάλντα (ορισμένες περιοχές ανήκουν στην περιοχή μελέτης) Ζώνη ΙΙβ: Ζώνη Διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών βορείων πλαγίων όρους Κλέφτες Φλάμπουρο. Ζώνη ΙΙγ: Ζώνη Διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών βορείων πλαγίων όρους Μιτσικελίου. Ζώνη ΙΙδ: Ζώνη Διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών κορυφών όρους Σμόλικα. Γ. Περιφερειακή Ζώνη Εθνικού Πάρκου με τις εξής Ζώνες: Ζώνη Π1: Η περιοχή μεταξύ Αρίστης και Ασπραγγέλων. Ζώνη Π: Η περιοχή βόρεια της Κόνιτσας. Ζώνη Π: Η περιοχή Φιλιππαίων Σπηλαίου (ανήκει στην περιοχή μελέτης Ζώνη Π4: Η νότια περιοχή Ζαγορίου - Μετσόβου. Παρακάτω απεικονίζεται σε χάρτη η περιοχή μελέτης. 1

Χάρτης 1: Περιοχή Μελέτης

Στο Χάρτη οριοθετείται η περιοχή μελέτης, η οποία βρίσκεται εντός του Νομού Γρεβενών και περιλαμβάνει εδάφη του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Ειδικότερα, περιλαμβάνεται η Περιφερειακή Ζώνη Π (ΠΖ), η ζώνη Ιγ (Βάλια Κάλντα) και κομμάτι της ζώνης ΙΙα περιμετρικά της Βάλια Κάλντα. Η περιοχή έχει χωριστεί σε δύο υποπεριοχές S1 και S, σύμφωνα με τα επιμέρους περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά κάθε περιοχής και την εποχιακή επισκεψιμότητά τους (χειμώνα καλοκαίρι όλο το χρόνο) για να μελετηθούν και σχεδιαστούν καλύτερα οι στρατηγικές προστασίας και αξιοποίησης της περιοχής. Η περιοχή εντός της Περιφερειακής Ζώνης του Πάρκου αποτελεί την άμεση περιοχή μελέτης. Παρόλο αυτά, για στοιχεία όπως η τουριστική κίνηση θα θεωρείται ως περιοχή μελέτης όλος ο Νομός (τα δεδομένα υπάρχουν σε επίπεδο νομού). Τα κριτήρια βάσει των οποίων έγινε ο καθορισμός των υποπεριοχών αφορούν σε: Στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος και μορφολογίας των περιοχών Διαθέσιμοι πόροι (φυσικοί, πολιτιστικοί, κλπ) που μπορούν να αξιοποιηθούν τουριστικά Τύπος και ένταση υφιστάμενης τουριστικής ανάπτυξης Εποχικότητα τουρισμού. Τα παραπάνω κριτήρια επιλέχθηκαν λόγω του ότι επηρεάζουν και διαφοροποιούν την αναπτυξιακή προοπτική της κάθε περιοχής. Για την ποσοτικοποίηση των κριτηρίων και τον τελικό καθορισμό των υπο-περιοχών η ομάδα μελέτης χρησιμοποίησε τις εξής πηγές πληροφόρησης: Την εκτιμηθείσα φέρουσα ικανότητα των περιοχών Επιτόπια έρευνα στην περιοχή Συνεντεύξεις από τοπικούς φορείς Βιβλιογραφική έρευνα. Οι υποπεριοχές που επιλέχθηκαν είναι οι εξής: 1. Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας Ευρύτερη περιοχή Βάλια Κάντα Περιγραφή και Αξιολόγηση κατάστασης φυσικού περιβάλλοντος και περιοχών περιβαλλοντικής προστασίας 1..1. Φυσιογνωμία Φυσικού Περιβάλλοντος Κλίμα Ο νομός Γρεβενών καταλαμβάνει το ΝΔ τμήμα της Περιφέρειας, συνορεύει στα ΒΔ με το νομό Καστοριάς, στα βόρεια και ΒΑ με το νομό Κοζάνης, στα ανατολικά με το νομό Λάρισας, στα νότια με το νομό Τρικάλων και στα δυτικά με το νομό Ιωαννίνων. Η έκταση του Νομού αντιπροσωπεύει το 4,% της έκτασης της Περιφέρειας και το 1,74% της Χώρας. Πρόκειται για το δεύτερο σε έκταση νομό της Περιφέρειας και τον πλέον αραιοκατοικημένο της Χώρας, 15

με πυκνότητα πληθυσμού 16,6 κάτοικοι/km (8,9 στη Χώρα). Τα εδάφη του Νομού είναι σε ποσοστό 9% ορεινά και ημιορεινά. Ο Νομός διαρθρώνεται από 99, Km δασών (4,%), από 71,6 Km βοσκοτόπων (1,1%), από 446,1 Km καλλιεργήσιμου εδάφους (19,47%) και από 85 Km κατοικημένων περιοχών και υδάτινων επιφανειών (,71%). Στα δάση του Νομού, σε ποσοστό 75%, φύονται πλατύφυλλα (οξιά, δρυς, καστανιά), η ξυλεία των οποίων έχει ιδιαίτερο οικονομικό ενδιαφέρον. Το υπέδαφος του Νομού διαθέτει μεταλλεύματα (χρωμίτη, χαλκούχα-μαγγανούχα μεταλλεύματα, ψευδάργυρο, μάρμαρα και άλλα αδρανή υλικά). Περιορισμένη εκμετάλλευση αδρανών υλικών (εξόρυξη και αρχική επεξεργασία ογκολίθων) εντοπίζεται στις περιοχές Πόρος και Παναγιά Γρεβενών. Το 7% της έκτασης του Νομού βρίσκεται σε υψόμετρο άνω των 1. μέτρων, ενώ το ανάγλυφο του διαμορφώνεται από κορυφές του Βούρινου, των Καμβουνίων, των Χασίων και της Βόρειας Πίνδου (ΠΔΜ, 6). Στην περιοχή μελέτης, η οροσειρά ενδιαφέροντος είναι αυτή της Πίνδου, η οποία από τη μία αποτελεί φυσικό εμπόδιο για την επικοινωνία του Νομού με την Ήπειρο, αλλά από την άλλη αποτελεί ένα σημαντικό οικότοπο για την πανίδα και την χλωρίδα με πολλά σπάνια είδη τόσο της πανίδας (π.χ. καφέ αρκούδα) όσο και της χλωρίδας (π.χ. μαύρη πεύκη). Στο Νομό εντοπίζονται λίγες πεδινές εκτάσεις, με κυριότερη την υψηλή λεκάνη των Γρεβενών που περικλείεται από όρη και είναι ανοιχτή μόνο στο Βορρά προς την επαρχία Βόιο (Κοζάνη). Μικρότερες είναι οι πεδιάδες Καρπερού, Δήμητρας, Κατάκαλης και Παλιουριάς. Τα επιφανειακά ύδατα (τρεχούμενα και όμβρια) αποστραγγίζονται στον Αλιάκμονα και τους παραποτάμους του. Ο Αλιάκμονας εισέρχεται στο Νομό από τα Βόρεια (Σιάτιστα), διασχίζει τη δασώδη λεκάνη των Γρεβενών (ανατολικά της πόλης) και δέχεται τα νερά της Βόρειας Πίνδου. Σημαντικότεροι παραπόταμοι είναι ο Γρεβενίτης (διασχίζει την πόλη), ο Βενέτικος (νότια των Γρεβενών) και ο Σταυροπόταμος. Στο δυτικό άκρο του Νομού, μέσα από τον κορμό της Β. Πίνδου πηγάζει ο ποταμός Αώος που συγκεντρώνει τα τρία μικρά ποτάμια: Βάλια - Κάλντα, Φλέγγα και Αρκουδόρεμα. Στην ίδια περιοχή εντοπίζονται και οι τρεις μικρές λίμνες: Λάκκος στα1.6 μ. και οι δύο λίμνες της Φλέγγας στα1.9 μ.. Η πρωτεύουσα του Νομού, πόλη των Γρεβενών, χτισμένη στις όχθες του Γρεβενίτη, συνιστά το μεγαλύτερο «αστικό διαμέρισμα» του Νομού. Σημαντικό ημιαστικό κέντρο του Νομού είναι η πόλη Δεσκάτη, η οποία ορίζει οικονομικό κέντρο διαπεριφερειακής σημασίας στη νοτιοανατολική πλευρά της Περιφέρειας. Το κλίμα του Νομού είναι ηπειρωτικό, με βαρύ χειμώνα (αρκετές χιονοπτώσεις) και θερμό καλοκαίρι. Οι άνεμοι είναι συνήθως βόρειοι το χειμώνα και η υγρασία μεγάλη, ειδικά στις περιοχές όπου διέρχεται ο Αλιάκμονας. Το βαρύ κλίμα, ενώ επιβαρύνει τις δραστηριότητες των κατοίκων, δίνει συγκριτικό πλεονέκτημα στις χειμερινές τουριστικές δραστηριότητες (ΠΔΜ, 6). 16

1... Οικοσυστήματα Περιοχές Φυσικού Κάλους Η περιοχή του Νομού Γρεβενών αποτελεί κομμάτι της οροσειράς της Πίνδου. Ο Εθνικός Δρυμός Πίνδου, ο οποίος βρίσκεται στο Βόρειο τμήμα της οροσειράς, αποτελεί ένα από τους σπουδαιότερους Εθνικούς Δρυμούς της Ελλάδας. Έχει συνολική έκταση 68.99 στρέμματα, εκ των οποίων το μεγαλύτερο τμήμα (περίπου 7%) ανήκει στο Νομό Γρεβενών και το υπόλοιπο στο Νομό Ιωαννίνων, και αποτελείται από τον πυρήνα με έκταση.49 στρ. και την περιφερειακή ζώνη προστασίας με έκταση 5.5 στρεμμάτων. Ο Εθνικός Δρυμός περιλαμβάνει την κοιλάδα της Βάλια Κάλντα, τη «Ζεστή Κοιλάδα», η οποία παρουσιάζει σημαντικές θερμοκρασιακές διακυμάνσεις στη διάρκεια του 4ώρου, με πολύ υψηλές θερμοκρασίες κατά την διάρκεια της ημέρας χωρίς νέφωση και πολύ χαμηλές κατά τη διάρκεια της νύχτας, του Αρκουδορέματος, τα βουνά Λύγκος και Μαυροβούνι (Φλέγκα.159μ) μέχρι τις κορυφές του βουνού Αυγό (Υψ..177μ). Αναλυτικότερα, ο Εθνικός Δρυμός Βάλια Κάλντα (Ζεστή Κοιλάδα) της Πίνδου καλύπτει έκταση 19.5 στρέμματα και τοποθετείται στη νότια πλευρά του χωριού Περιβόλι. Είναι από τους σημαντικότερους δρυμούς της χώρας, στον οποίο φωλιάζουν περισσότερα από 8 είδη πουλιών, από τα οποία έχουν περιληφθεί στο Αnnex Ι της Οδηγίας 79/49/EEC. Από το 1966 η πλούσια πανίδα και χλωρίδα του δρυμού προστατεύεται από το Νομοθετικό Διάταγμα 996/71 και την Οδηγία 79/49 EC. Το 1987 συμπεριλήφθη, μαζί με τον Εθνικό Δρυμό Πρεσπών, στον κατάλογο της IUCN (Ιnternational Union for the Conservation of Nature), των 1 πιο ευαίσθητων περιοχών του κόσμου που χρήζουν άμεσης προστασίας. Ο πυρήνας του δρυμού (.6 στρέμματα) ορίζεται από την κοιλάδα της Βάλια-Κάλντα (1. μ.) και τις πλαγιές των κορυφών Φλέγγα (.159 μ.), Αυτιά (.8 μ.) και Αυγό (.177 μ.). Τα οικοσυστήματα του δρυμού εύλογα αποτελούν σημαντικούς πόλους τουριστικής έλξης αν και κινδυνεύουν από ανθρώπινες παρεμβάσεις (λαθροϋλοτομίες, πυρκαγιές, υπερβολική βόσκηση, λαθροθηρία, κλπ) (ΠΔΜ, 6). Η ποικιλία των μορφολογικών και βλαστητικών χαρακτηριστικών συνθέτουν ένα εντυπωσιακό τοπίο με μοναδική οικολογική αξία και ερευνητικό ενδιαφέρον. Καλύπτεται από πυκνά δάση Μαύρης - Λευκόδερμης Πεύκης και Οξυάς, ενώ έχουν καταμετρηθεί είδη δέντρων και θάμνων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, 1 είδη ποώδους βλάστησης και 18 είδη ορχεοειδών. Επίσης, αποτελεί καταφύγιο για πολλά είδη Αγριόγιδα πουλιών, ανάμεσα ορισμένα σπάνια στα οποία αρπακτικά είναι (γύπας και - βασιλαετός) και μεγάλα θηλαστικά (αρκούδα αγριόγιδο- ζαρκάδι) που έχουν εξαφανισθεί απ τις περισσότερες περιοχές της χώρας. Ολόκληρη η περιοχή αποτελεί ίσως τον πιο σημαντικό βιότοπο της Ελλάδας για την καφετιά αρκούδα. 17

Αρκουδόρεμα: Ο Δρυμός της Πίνδου διασχίζεται από πολλά ρέματα με κύριο και εντυπωσιακό το Αρκουδόρεμα παραπόταμο του Αώου. Η άγρια φύση, η χαλικώδης κοίτη και η κίνηση του νερού εναλλασσόμενη με πολλούς μικρούς καταρράκτες, αποτελεί την δυναμικότερη πηγή οπτικής κυριαρχίας. Εδώ βρίσκει καταφύγιο η βίδρα ( Lutra lutra) που είναι σπάνιο είδος και ζουν δυο είδη πέστροφας (Truta fario & Salvelinus fortinalis). Από το τέρμα του δασικού, κατηφορίζοντας το Αρκουδόρεμα και ακολουθώντας το Ε6 μονοπάτι, μπορεί ο επισκέπτης να φθάσει στους «Καταρράκτες» (www.grevena.gr). Επίσης, η περιοχή του Σπηλαίου και το Όρος Όρλιακας αποτελούν τόπους ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Περιοχή Σπηλαίου (ΦΕΚ 56/Β/7): Το ήπιο κλίμα του Σπηλαίου επιτρέπει ευχάριστα ολιγοήμερες διακοπές ή επισκέψεις, για να απολαύσει κάποιος τα αξιοθέατα του χωριού. Η διάβρωση χρόνων των ασβεστοπετρωμάτων από τους δύο ποταμούς δημιούργησε δύο σπάνια και αξιόλογα φαράγγια. Πρώτον νοτιοδυτικά το φαράγγι της Πορτίτσας με την πέτρινη γέφυρα στο στόμιό της. Έχει ύψος μέτρα περίπου και η άγρια ομορφιά σε συναρπάζει. Το διαπερνά ο περιβολιώτικος ποταμός. Δεύτερον ανατολικά το φαράγγι της Λιάτισας που έχει την ίδια ομορφιά αλλά είναι δύσκολα προσβάσιμο. Το διασχίζει ο σμιξιώτικος ποταμός ( Βελονιάς ). Εκεί υπάρχουν δύο πέτρινα γεφύρια του Κατσογιάννη και της Λιάτισας ( του Κλέφτη ). Ένα άλλο διαβρωτικό αξιοθέατο είναι το <Βαενάκι> ένα τούνελ 1 μέτρα περίπου που διαπερνά ψηλά το βράχο της Πορτίτσας (www.grevena.gr). Το Μικτό Δάσος του Όρλιακα: Πρόκειται για τους ασβεστολιθικούς όγκους Όρλιακας και Τσούρλιακας, στις παρυφές της Πίνδου, που χαρακτηρίζονται από απόκρημνες πλαγιές και εντυπωσιακά φαράγγια. Το δάσος του Όρλιακα παρουσιάζει ασυνήθιστη ποικιλία ειδών δέντρων (έλατα, μαυρόπευκα, βελανιδιές, σφεντάμια, λεύκες, φτελιές, φλαμουριές, φράξοι, οστρυές, οξιές, σπάνιος ίταμος, κ.α.). Επίσης, φιλοξενεί μεγάλη ποικιλία δασόβιων οργανισμών, πουλιών, θηλαστικών και εντόμων καθώς και πλούσια ποικιλία αγριολούλουδων. Στα δάση του διαβιεί μεγάλο μέρος του χρόνου η καφέ αρκούδα. Στα δάσος του Όρλιακα υπάρχουν πολλά είδη ορχεοειδών. Χαρακτηριστικά στα τοπία του Όρλιακα είναι και τα ασβεστολιθικά βράχια, είτε ως διάσπαρτοι βραχώδεις σχηματισμοί μέσα στο δάσος του αλλά κυρίως ως μεγάλοι βράχινοι γκρεμοί στη βάση του βουνού, που σχηματίζουν και το χαρακτηριστικό του φαράγγι (Ν.Α. Γρεβενών και ΑΝΓΡΕ, ).Στην έξοδο του φαραγγιού του Όρλιακα συναντώνται οι δύο κλάδοι του ποταμού Βενέτικου που καταλήγει στον Αλιάκμονα. Επίσης, σημαντικό στοιχείο της περιοχής όσον αφορά το φυσικό περιβάλλον αποτελεί και η Βασιλίτσα, η οποία είναι ενταγμένη στο δίκτυο Natura. Στην υψηλότερη κορυφή της Βόρειας Πίνδου, στη Βασιλίτσα (με υψόμετρο.49μ.) λειτουργεί το χιονοδρομικό κέντρο το οποίο προσελκύει χιλιάδες χιονοδρόμων κατά τη χειμερινή περίοδο μέχρι την άνοιξη. Το χιονοδρομικό κέντρο περιλαμβάνει τις ακόλουθες αθλητικές εγκαταστάσεις που παρουσιάζονται παρακάτω: 18

Πίνακας 1: Αναβατήρες μεταφοράς χιονοδρόμων και τουριστών Α/Α 1 4 5 6 7 ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΕΛΙΜΕΙΑ ΒΑΒΥ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΣ ΧΡ. ΜΙΓΔΑΝΗΣ ΤΥΜΦΑΙΑ ΤΥΠΟΣ ΑΝΑΒΑΤΗΡΑ ΕΝΑΕΡΙΟΣ ΤΡΙΘΕΣΙΟΣ ΕΝΑΕΡΙΟΣ ΔΙΘΕΣΙΟΣ ΣΥΡΟΜΕΝΟΣ ΜΟΝΟΘΕΣΙΟΣ ΣΥΡΟΜΕΝΟΣ ΜΟΝΟΘΕΣΙΟΣ ΣΥΡΟΜΕΝΟΣ ΜΟΝΟΘΕΣΙΟΣ ΣΥΡΟΜΕΝΟΣ ΜΟΝΟΘΕΣΙΟΣ ΣΥΡΟΜΕΝΟΣ ΜΟΝΟΘΕΣΙΟΣ ΕΤΟΣ 1997 1997 1979 1997 6 ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑ 1 άτομα/ώρα 9 άτομα/ώρα 5 άτομα/ώρα 4 άτομα/ώρα 7 άτομα/ώρα 9 άτομα/ώρα 9 άτομα/ώρα Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού ΓΓ Αθλητισμού, 1 Ο κάθε αναβατήρας διαθέτει μικρό οικίσκο (ενδεικτικών διαστάσεων 4Χ4 μέτρα) στην αφετηρία του, όπου βρίσκεται ο ηλεκτρικός πίνακας χειρισμού του αναβατήρα, και μικρό οικίσκο ελέγχου (ενδεικτικών διαστάσεων Χ μέτρα) στον τερματισμό του αναβατήρα για τον έλεγχο της αποβίβασης των χιονοδρόμων από τον χειριστή. Το Εθνικό Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας, διαθέτει μεγάλη ποικιλία από πίστες καταβάσεων με διάφορα επίπεδα δυσκολίας, κατάλληλες τόσο για την προετοιμασία των αθλητών και την διοργάνωση αγώνων χιονοδρομίας όσο και για την άθληση των τουριστών χιονοδρόμων. Οι πίστες εκτέλεσης αγώνων χιονοδρομίας διαθέτουν πιστοποίηση από την Διεθνή Ομοσπονδία Χιονοδρομίας. Πίνακας : Πίστες Κατάβασης Α/Α ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΠΙΣΤΑΣ 1 ΣΤΡΟΥΓΚΑ ΓΑΛΑΝΗ ΔΡΟΜΟΣ 4 ΠΗΓΕΣ 5 ΔΙΑΣ 6 ΛΙΜΝΕΣ 7 ΔΙΣΤΡΑΤΟ 8 ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ 9 ΕΛΙΜΕΙΑ 1 1 ΕΛΙΜΕΙΑ 11 ΔΑΣΟΣ 1 ΜΙΓΔΑΝΗΣ 1 ΑΝΝΙΤΣΑ 14 ΣΑΜΑΡΙΝΑ 15 ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ ΜΗΚΟΣ ΠΙΣΤΑΣ 1.4 1.6 1.68 1.6 1. 1.85 1.6 7 1.1 1.1.5 85 8 1. 1.8 Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού ΓΓ Αθλητισμού, 1 Επίσης το Ε.Χ.Κ.Βασιλίτσας διαθέτει ειδική πίστα HALF-PIPE για τους αθλητές snowboard, πίστες σκι δρόμων αντοχής και διαδρομές ορειβατικού σκι. 1... Οικότοποι και αναγνώριση οικοτόπων προτεραιότητας Τα στοιχεία που παρουσιάζονται παρακάτω προέρχονται από την Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη περιοχής ορεινών όγκων της Πίνδου, από όπου έχουν απομονωθεί μόνο τα οικοσυστήματα που συναντώνται στην περιοχή μελέτης. 19

Μαύρη Πεύκη: Η μαύρη πεύκη σχηματίζει τύπους οικοτόπου προτεραιότητας για προστασία σύμφωνα με την Κοινοτική Οδηγία 9/4. Αποτελεί το κυρίαρχο είδος της περιοχής και αυτό συνδέεται με την εμφάνιση των οφιολιθικών πετρωμάτων, τα οποία δεσπόζουν σ αυτό το χώρο. Η μαύρη πεύκη και ιδιαίτερα η ποικιλία της pallasiana αντέχει στη μεγάλη συγκέντρωση μα-γνησίου που παρατηρείται σε εδάφη που εδράζονται σε σερπεντίνες. Ορισμένοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι απαιτεί μαγνήσιο για την ευδοκίμησή της. Επειδή τα άλλα ανταγωνιστικά είδη όπως η οξυά και η ελάτη δεν αντέχουν στο μαγνήσιο η μαύρη πεύκη έχει κυριαρχήσει στην περιοχή των οφειτικών πετρωμάτων, όπου και δημιουργεί διαρκή εδαφικά εξαρτώμενα οικοσυστήματα. Από την άποψη της δυναμικής εξέλιξης μπορούμε να διακρίνουμε τα οικοσυστήματα της μαύρης πεύκης σε δύο κατηγορίες: α. Στα πρόσκοπα ή πρόδρομα οικοσυστήματα, τα οποία εμφανίζονται μετά από καταστροφή τελικών και ενδιαμέσων οικοσυστημάτων της ελάτης, της οξυάς ή της δρυός και τα οποία βρίσκονται σε μια δυναμική εξέλιξη με την εμφάνιση της ελάτης ή της οξυάς στον υπόροφο και μεσώροφο μετά μια ορισμένη ηλικία (διάσπαση της κομοστέγης) και τα οποία περνούν διαδοχικά τις φάσεις μαύρης πεύκης - μαύρη πεύκη στον ανώροφο ελάτη ή οξυά στον υπόροφο και μεσώροφο - μαύρη πεύκη και ελάτη ή οξυά στον ανώροφο και ελάτη ή οξυά στον μεσώροφο και υπόροφο και στη συνέχεια αμιγές δάσος ελάτης ή οξυάς ή μεικτό ελάτης οξυάς - μαύρης πεύκης. β. Στα διαρκή εδαφικά εξαρτώμενα οικοσυστήματα, τα οποία συναντώνται όπως αναφέραμε σε οφειτικά πετρώματα με εδάφη πλούσια σε μαγνήσιο. Τα οικοσυστήματα αυτά είναι τελικά οικοσυστήματα και δεν πρόκειται να αντικατασταθούν από άλλα γιατί κανένα άλλο είδος δεν αντέχει στο μαγνήσιο. Συνοδό είδος είναι το Buxus sempervirens (Πυξάρι). Στην ευρεία περιοχή εξάπλωσής της, δημιουργεί η μαύρη πεύκη μια μεγάλη ποικιλία (μωσαϊκό) οικοσυστημάτων ανάλογα με το πέτρωμα, το σταθμό (ποιότητα τόπου) και τις τοπικές κλιματικές συνθήκες. Τα κυριότερα είναι Erica pinetum με Erica carnea, Brachypodium pinnatum, Polygala nicelensis, Pyrola media, Pyrola uniflora, Pyrola-chlorantha κ.λπ., τα οποία και αποτελούν τα πλέον παραγωγικά οικοσυστήματα της μαύρης πεύκης. Το Stachelino pinetum με τη Stachelina uniflo sculosa, τυπικό είδος της σερπεντινικής και δολομητικής χλωρίδας Orobus hirsutus, Guphorbia myrsinites κ.ά. O τύπος αυτός είναι ο πλέον συχνά εμφανιζόμενος και καταλαμβάνει τους μέσης παραγωγικότητας σταθμούς και το Buxo pinetum με Βuxus sempervirens, Brachypodium pinnatum, Sesleria Sp. κ.ά. που βρίσκεται σ ένα προχωρημένο στάδιο υποβάθμισης. Στην περιοχή αυτή συναντάμε συχνά θαμνώνες από Πυξό (Βuxus sempervirens), οι οποίοι αποτελούν υπολείμματα και υποβαθμισμένα οικοσυστήματα της μαύρης πεύκης. Πέρα από αυτούς τους τρεις βασικούς τύπους οικοσυστημάτων δημιουργεί η μαύρη πεύκη μια σειρά ακόμη σταθμικών τύπων, τόσο στην κύρια περιοχή εξάπλωσής της, όσο και στα όρια επαφής με οικοσυστήματα άλλων ειδών (Οικότοπους), όπως της ευθύφλοιου και πλατύφυλλου δρυός, της ελάτης, της οξυάς και της λευκόδερμης πεύκης με τα οποία

δημιουργεί μεικτές συστάδες (μεικτά οικοσυστήματα). Ιδιαίτερα εντυπωσιακά είναι τα μεικτά δάση Βρυσοχωρίου - Λάιστας - Βοβούσας και τα οικοσυστήματα της μαύρης πεύκης με υπόροφο και μεσώροφο από Acer obtusatum, Acer pseudoplatanus, Corylus avelana, Tilia tomentosa κ.λπ. (Δάση μαύρης πεύκης κεντρικού Ζαγορίου - Βροσυχωρίου - Λάιστας) Τα οικοσυστήματα της μαύρης πεύκης έχουν υποστεί στο παρελθόν και εν μέρει υφίστανται ακόμη και σήμερα ισχυρές πιέσεις από την κτηνοτροφία και τις αλόγιστες υλοτομίες, ιδιαίτερα σε περιοχές του Νομού Γρεβενών και σε ορισμένα κοινοτικά δάση του νομού Ιωαννίνων (Βρυσοχώρι). Το ξύλο της είναι πολύτιμο και κατάλληλο για πολλές χρήσεις. Οικοδομικό, επιπλοποιίας (έπιπλα ρυθμού roustique), για επενδύσεις και ως στύλοι της ΔΕΗ. Σε μεγάλη ηλικία δημιουργεί ωραιότατο εγκάρδιο ερυθρού χρώματος, το οποίο πωλείται πολλές φορές μετά από επιλογή, ως oregon pine. Έχει όμως το μειονέκτημα να προσβάλλεται από μύκητες του γένους Ceratocystis pinii και άλλους, οι οποίοι προκαλούν χωριστική αλλοίωση του ξύλου, τη γνωστή κυάνωση. Η προσβολή αυτή ενώ δεν μεταβάλλει τις μηχανικές ιδιότητες του ξύλου αλλοιώνει την ποιοτική του εμφάνιση με αποτέλεσμα τη μείωση της τιμής του. Η προσβολή αυτή ενώ δεν μεταβάλλει τις μηχανικές ιδιότητες του ξύλου αλλοιώνει την ποιοτική του εμφάνιση με αποτέλεσμα τη μείωση της τιμής του. Για την αποφυγή της κυάνωσης πρέπει οι υλοτομίες να γίνονται το χειμώνα και το ξύλο να μετατοπίζεται και μεταφέρεται αμέσως στο πριστήριο ή σε υδάτινες δεξαμενές αποθήκευσης. Η μαύρη πεύκη είναι ένα ημιφωτόφυτο - ημισκιόφυτο είδος και από μια ορισμένη ηλικία και πέρα διασπάται μόνιμα η συγκόμωση των συστάδων της με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια πυκνή παρεδαφιαία βλάστηση από αγρωστώδη και ποώδη φυτά, πολλά από τα οποία είναι άριστα κτηνοτροφικά φυτά. Το γεγονός αυτό συντέλεσε ώστε να δέχονται τα δάση της μαύρης πεύκης ισχυρές πιέσεις βοσκής από τη νομαδική κτηνοτροφία. Στο παρελθόν, οι κτηνοτρόφοι έβαζαν φωτιές το φθινόπωρο για να βγει νέο χορτάρι την άνοιξη. Μ αυτόν τον τρόπο προκαλούνται έρπουσες πυρκαγιές, οι οποίες όμως διευκόλυναν και τη φυσική αναγέννηση της μαύρης πεύκης, η οποία είναι είδος προσαρμοσμένο στις έρπουσες πυρκαγιές (ο παχύς φλοιός της δρα ως μονωτικό υλικό προστατεύοντας το κάμβιο). Πολλές φορές όμως οι πυρκαγιές μετατρέπονταν σε επικόρυφες με αποτέλεσμα την καταστροφή των δασών και την επικράτηση θαμνώνων από πυξό, φτεριάδων ή λειμώνων. Με νόμο του 195 απαγορεύτηκε η βοσκή καμένων εκτάσεων για 1 χρόνια και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να σταματήσουν αυτομάτως οι πυρκαγιές στα δάση αυτά, οι οποίες επαναλήφθηκαν μόνο με το νόμο περί βοσκοτόπων (πυρκαγιά Λάιστας, δρυμού Αώου - Βίκου 1989). Ο συνδυασμός αλόγιστων υλοτομιών του παρελθόντος, των πυρκαγιών και της βοσκής οδήγησε σε αφανισμό πολλά δάση μαύρης πεύκης. Από το άλλο μέρος οι έρπουσες πυρκαγιές βοήθησαν την εξάπλωσή τους σε βάρος άλλων λιγότερο προσαρμοσμένων στην πυρκαγιά 1

οικοσυστημάτων (δρυς, ελάτη, οξυά). Σήμερα, η μαύρη πεύκη βρίσκεται σε μια δυναμική επέκταση της κυριαρχίας της. Ως πρόσκοπο είδος καταλαμβάνει γυμνές εκτάσεις ή εισέρχεται σε υποβαθμισμένα οικοσυστήματα πλατυφύλλων ειδών δημιουργώντας πρόσκοπα (πρόδρομα) οικοσυστήματα. Γενικά μετά τη μείωση της βοσκής τόσο τα πρόσκοπα, όσο και τα διαρκή εδαφικά εξαρτώμενα οικοσυστήματα της μαύρης πεύκης βρίσκονται στη φάση της ανόρθωσης. Οικοσυστήματα ψυχροβιότερων φυλλοβόλων πλατύφυλλων - Δάση οξυάς: Η οξυά στη χώρα μας δεν δημιουργεί εκτεταμένες ζώνες όπως στην Κεντρική Ευρώπη, τη Ρουμανία, τη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία, αλλά εμφανίζεται σε μικρότερες ή μεγαλύτερες νησίδες σε πυριτικά πετρώματα κατά κανόνα και σε βορινές, βορειοδυτικές και βορειοανατολικές πλαγιές από ένα υψόμετρο 9-1.8 μέτρων. Το κλίμα είναι ορεινό μεσογειακό και πλησιάζει προς το κλίμα της Κεντρική Ευρώπης. Οι χειμώνες είναι δριμύτεροι, τα χιόνια διαρκούν μερικούς μήνες και η ξηρή περίοδος χωρίς να εξαφανίζεται εντελώς, περιορίζεται σημαντικά στους 1-1 1/ μήνες. Στην υπό μελέτη περιοχή εμφανίζεται σε μέσης σύστασης εδάφη που εδράζονται σε σχιστοφυείς ψαμμόλιθους (φλύσχη) και σε Β., Β.Δ., και Β.Α. πλαγιές κυρίως στο χώρο του εθνικού δρυμού της Βάλια Κάλντας, αλλά και στο χώρο μεταξύ των δύο δρυμών (Λάιστα κ.λπ.). Επειδή τα δάση αυτά ήταν απομακρυσμένα από τους οικισμούς η ανθρώπινη επίδραση εκδηλώνεται κυρίως με τη βοσκή και τη επιλογική υλοτομία ατόμων κατάλληλων για ειδικές χρήσεις. Ιδιαίτερα από τους κατοίκους της Μηλιάς, Μετσόβου χρησιμοποιούνταν το ξύλο της οξυάς για κατασκευές γεωργικών εργαλείων (δίκρανα, σβάρνες αλωνίσματος), αντικειμένων οικιακής χρήσεως (γουδιά), ειδών γλυπτικής και κυρίως για την κατασκευή σαμαριών για τα υποζύγια και βαρελιών (δούγες). Οι επιλογικές αυτές υλοτομίες σε συνδυασμό με τη βοσκή οδήγησαν σε μια οικολογική και γενετική υποβάθμιση αρκετών οικοσυστημάτων της. Παρόλη τη μικρή σχετικά εξάπλωση της οξυάς συναντάμε σχεδόν όλους τους σταθμικούς τύπους από τον καλύτερο (Asperulo - Fagetum) με τις ευγενείς πτέριδες (Athyrium filix Femina, Dryopteris filix mas) και τα Galium odatatum (Asperula odoteta), Dentaria bulbifera κ.λπ. μέχρι τα υποβαθμισμένα οικοσυστήματα του Fagetum undum. Ιδιαίτερης μνείας χρήζουν τα μεικτά οικοσυστήματα της οξυάς και σφενδάμου με Fagus moesiaca v. tainiolepis, Acer platanoides, Acer pseudoplatanus, Carpinus betulus. Σε υποβαθμισμένα οικοσυστήματα του τύπου αυτού εισέρχονται η μαύρη πεύκη και η υβριδογενής ελάτη. Τα είδη οξυάς που συνθέτουν τα οικοσυστήματα αυτά είναι η μοισιακή οξυά (Fagus moesiaca v. tainiolepis) και μορφή της μοισιακής που πλησιάζει προς τη δασική οξυά (Fagus sylvatica). Και τα δύο είδη δίνουν λευκό, ευκατέργαστο ξύλο, κατάλληλο για χρήσεις όπως σαμάρια, δούγες κ.λπ. Επειδή όμως για όλες τις χρήσεις και ιδιαίτερα για δούγες και σαμάρια χρειάζονταν ευθύινο ξύλο έγινε μια επιλογική υλοτομία με αποτέλεσμα τη γενετική

υποβάθμιση με κυριαρχία στρεψύινων και στρεβλών κορμών. Οι παραπάνω χρήσεις έχουν περιορισθεί σήμερα αρκετά και τα οικοσυστήματα της οξυάς βρίσκονταν στο δρόμο της ανόρθωσης. Το ατμιστό ξύλο της οξυάς (φουρνιστή οξιά) είναι πολύτιμο για την επιπλοποιία. Αλλά επειδή είναι κατάλληλο και για τορνευτό ξύλο μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη ξυλογλυπτικής και μικροοικοτεχνίας στους κατοίκους των χωριών που κατοικούνται ακόμη κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Γι αυτό επιβάλλεται η συστηματική καλλιέργεια των δασών της οξυάς ώστε σε συνδυασμό με τη φυσική τους αναγέννηση να παράγουν πολύτιμο ξύλο στη μεγαλύτερη κατά το δυνατόν αναλογία. Οικοσυστήματα ψυχρόβιων κωνοφόρων (Vacciniο - picetalia): Στην υπό μελέτη περιοχή εμφανίζονται δύο κατ εξοχή ψυχρόβια κωνοφόρα. Από το Vaccinio piceion εμφανίζεται μόνο η δασική πεύκη (Pinus sylvestris) σε μια μεμονωμένη κηλίδα - ατόμων, τη μεγαλύτερη έκταση της ζώνης αυτής καταλαμβάνουν τα οικοσυστήματα της λευκόδερμης πεύκης (P. leucodermis ή heldreichii) (ρόμπολο). Από τα 1.4 μέτρα περίπου μέχρι τα 1.65-1.7 δημιουργεί μεικτές συστάδες με μαύρη πεύκη και από τα 1.65 μέχρι τα 1.95 (.) δηλαδή μέχρι τα δασοόρια δημιουργεί αμιγείς συστάδες ή μεικτές με ελάτη ή οξυά με συνοδά είδη τα Sesleria nitida, Polygala nicaeensii, Nardus stricta κ.ά. Το ξύλο της λευκόδερμης πεύκης είναι από τα πολυτιμότερα που έχουμε. Δημιουργεί σε μεγάλη ηλικία ωραίο χρωματισμένο εγκάρδιο. Είναι ευκολοκατέργαστο κατάλληλο για ξυλογλυπτική, βαρελοποιία, κατασκευές, πατώματα, επενδύσεις κατασκευής επίπλων κ.λπ. Τα αιθέρια έλαια της ρητίνης της συνίστανται κατά 99% από λεμονίνη γεγονός που προσδίδει στο ξύλο ένα πολύ ευχάριστο άρωμα και το καθιστά ιδανικό για την κατασκευή βαρελιών μεταφοράς νερού, βιτσελών κ.λπ. Λόγω των ιδιοτήτων του ξύλου της τα οικοσυστήματά της έχουν υποστεί στο παρελθόν ληστρικές υλοτομίες και λαθροϋλοτομίες, ιδιαίτερα από τους κατοίκους της Μηλιάς, αλλά και άλλων χωριών με αποτέλεσμα να καταστραφούν σημαντικές εκτάσεις, οι πλέον παραγωγικές και οι υπόλοιπες να έχουν υποβαθμιστεί σημαντικά. Τα οικοσυστήματα αυτά πρέπει να προστατευθούν γιατί είναι ένα είδος που τείνει να εξαφανιστεί και να αφεθούν να ανορθωθούν από μόνα τους. Οικοσυστήματα ελάτης: Η ελάτη Abies borisii regis είναι ένα πολύμορφο είδος με μεγάλο οικολογικό εύρος αλλά δεν αντέχει το μαγνήσιο και αποφεύγει εδάφη που εδράζονται πάνω σε οφειτικά ή δολομητικά πετρώματα. Γι αυτό και η εξάπλωσή της στην περιοχή είναι σχετικά μικρή. Δεν δημιουργεί εκτεταμένα δάση όπως στην Κεντρική Πίνδο αλλά εμφανίζεται σε κηλίδες κυρίως σε πυριτικά εδάφη των ψαμμιτικών σχιστολίθων του φλύσχη και σε μείξη με την οξυά, μαύρη πεύκη και δρυ.

Τα οικοσυστήματα της ελάτης είχαν υποφέρει στο παρελθόν από τη βοσκή, τη λαθροϋλοτομία και τις πυρκαγιές. Σήμερα, βρίσκονται σε μια δυναμική εξέλιξη και έχουν την τάση να επεκταθούν σε βάρος άλλων όμορων οικοσυστημάτων. Ένας λόγος της δυναμικής επέκτασής της είναι ότι η ελάτη ενώ δεν αναγεννάτε εύκολα κάτω από την ίδια της την κομοστέγη, αναγεννάτε πολύ εύκολα και κατά μάζας κάτω από την κομοστέγη άλλων ειδών και ιδιαίτερα της οξυάς, της ευθύφλοιου δρυός και της μαύρης πεύκης. Στην περιοχή εμφανίζονται σε περιορισμένη έκταση, μεικτά δάση οξυάς - ελάτης μεγάλης παραγωγικής δυνατότητας, ιδανικά για τη δημιουργία κηπευτών συστάδων καθώς και αμιγείς συστάδες ελάτης διάφορης παραγωγικής δυναμικότητας, ανάλογη με την ποιότητα του σταθμού. Επειδή η αναγέννησή της γίνεται στα αμιγή δάση της, πάντοτε σε αθροίσματα μεταξύ των οποίων μένουν μικρότερες ή μεγαλύτερες επιφάνειες γυμνές (διάκενα) αναπτύσσεται μια άφθονη παρεδαφιαία βλάστηση, η οποία δημιουργεί τις προϋποθέσεις για βόσκηση αγρίων ή ήμερων ζώων. Γι αυτό και τα δάση της αποτελούν δέλεαρ για τους κτηνοτρόφους, οι οποίοι συνδύαζαν τη βοσκοϊκανότητα των οικοσυστημάτων της ελάτης με την κλαδονομή (κλάρισμα) και την κοπή ιξού κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Με τη μείωση της έντασης της βοσκής παρατηρείται αύξηση της αναγέννησης και του ρυθμού ανανέωσης των γηρασμένων δασών της. Το ξύλο της είναι πολύτιμο ως οικοδομικό, βιομηχανικό, επενδύσεις και επιπλοποιία, αγροτικού ρυθμού (έπιπλα roustique ανοιχτού χρώματος). 1..4. Δίκτυο Natura Στον παρακάτω Χάρτη εμφανίζονται οι περιοχές Natura και τα όρια των δασικών συμπλεγμάτων. Πρόκειται στην ουσία για τρεις υποπεριοχές, που είναι ενταγμένες στο δίκτυο Natura. Η μια είναι η περιοχή της Βάλια Κάλντα, η δεύτερη βρίσκεται δυτικά της ζώνης ΙΙβ Κλέφτες Φλάμπουρο και η τρίτη είναι περιμετρικά της ζώνης του Σμόλικα. Οι περιοχές που είναι ενταγμένες στο δίκτυο Natura σύμφωνα και με τα δεδομένα που αναφέρονται στην Τυποποιημένη Μορφή Δεδομένων του Προγράμματος Natura κάθε περιοχής είναι: α) Όρος Βασιλίτσας SCI, 81,78 ha β) Εθνικός Δρυμός Πίνδου SPA, 9,8 ha γ) ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΠΙΝΔΟΥ (ΒΑΛΙΑ ΚΑΛΝΤΑ) - ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ SCI, 688,5 ha α) Όρος Βασιλίτσα (GR 111) Πρόκειται για μία τραχιά περιοχή πυκνά δασωμένη και με αραιή δόμηση. Η περιοχή δεν έχει ακόμα μελετηθεί διεξοδικά. Μαζί με τις γειτονικές σημαντικές περιοχές, το Όρος Σμόλικας και τον Εθνικό Δρυμό της Πίνδου, σχηματίζει μία εκτενή και συνεχόμενη φυσική ζώνη. Στην περιοχή απαντούν 1 τύποι οικοτόπων, εκ των οποίων είναι προτεραιότητας. Παρουσιάζουν εξαιρετική έως καλή αντιπροσωπευτικότητα, εξαιρετική έως καλή διατήρηση 4

και εξαιρετική έως καλή συνολική αξία. Αναλυτικά απαντούν: Ασβεστούχοι αλπικοί λειμώνες, Στεπόμορφοι - βραχώδεις ανωδασικοί λειμώνες, Υπο-ηπειρωτικοί στεπόμορφοι λειμώνες (τύπος προτεραιότητας), Χλοώδεις διαπλάσεις με Nardus διαφόρων ειδών (τύπος προτεραιότητας), Αλκαλικοί χαμηλοί τυρφώνες, Δάση οξιάς της φυτοκοινωνίας Luzulo Fagetum, Δάση οξιάς της φυτοκοινωνίας Asperulo - Fagetum, Ελληνικά δάση οξιάς με Abies borisii-regis (Abieti - Fagetum), Δάση ορεινών κωνοφόρων με μαυρόπευκα (τύπος προτεραιότητας) και Μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη πεύκων της Μεσογείου. Το όρος Βασιλίτσα είναι ένας σημαντικός βιότοπος για σπάνια θηλαστικά (αρκούδα, βίδρα, αγριόγιδο) ενώ τα υποαλπικά λιβάδια της περιοχής αποτελούν σημαντικές κυνηγετικές περιοχές για αρπακτικά πουλιά. Σε κάποια από τα τρεχούμενα νερά αυτής της περιοχής υπάρχουν αξιόλογοι πληθυσμοί άγριας πέστροφας (Salmo macrostigma). Γενικά έχουν καταγραφεί: Θηλαστικά: 1 είδος προτεραιότητας του Παραρτήματος ΙΙ της Κοινοτικής Οδηγίας 9/4 και 1 είδος του Εθνικού Κόκκινου Καταλόγου. Αμφίβια/ Ερπετά: είδη του Παραρτήματος ΙΙ της Κοινοτικής Οδηγίας 9/4 και ένα είδος που προστατεύεται βάσει Διεθνών Συμβάσεων. Ιχθυοπανίδα: είδη του Παραρτήματος ΙΙ της Κοινοτικής Οδηγίας 9/4, 4 είδη του Εθνικού Κόκκινου Καταλόγου και 1 είδος που προστατεύεται βάσει Διεθνών Συμβάσεων. Ασπόνδυλα: 1 ενδημικό είδος. Όσον αφορά την άγρια χλωρίδα, στην περιοχή απαντούν 47 σημαντικά είδη εκ των οποίων 1 είναι ελληνικά ενδημικά, 1 προστατεύεται από την Συνθήκη της Βέρνης, 7 είδη περιλαμβάνονται στο Κατάλογο του Παγκόσμιου Κέντρου Προστασίας και Καταγραφής και/ ή στον Ευρωπαϊκό Κόκκινο Κατάλογο, 5 είδη προστατεύονται από το ΠΔ 67/81, 1 είναι σπάνιο στην Ελλάδα, 19 είναι ενδημικά των Βαλκανίων και, τέλος, είδη έχουν την κύρια περιοχή εξάπλωσης τους στα Βαλκάνια επεκτεινόμενα και προς την Τουρκία ή την Ιταλία. β) Εθνικός Δρυμός Πίνδου (GR 11) / Εθνικός Δρυμός Πίνδου (Βάλια Κάλντα) (Ευρύτερη περιοχή) (GR 11) Ο Εθνικός Δρυμός Πίνδου είναι ένα αντιπροσωπευτικό τμήμα της οροσειράς της Πίνδου και ένας από τους πιο σημαντικούς Δρυμούς της Ελλάδας. Βρίσκεται σε μία απομονωμένη περιοχή της ΝΔ Μακεδονίας στο ΒΑ τμήμα της οροσειράς της Πίνδου. Ιδρύθηκε το 1966 και χαρακτηρίζεται από πυκνά δάση με Pinus nigra και Fagus sylvatica, βραχώδεις κορυφογραμμές, υψηλές κορυφές (πε-ρίπου μ.), μόνιμους ορμητικούς χειμάρρους, πολλές πηγές και ορεινές λίμνες. Ο πυρήνας περιλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της κοιλάδας της Βάλια Κάλντα και τις πλαγιές των γύρω κορυφών οι οποίες σχηματίζουν ένα πέταλο γύρω από την Βάλια Κάλντα αφήνοντας προς τα δυτικά ένα άνοιγμα. Από την κοιλάδα αρχίζουν δύο μικρά ορεινά ρέματα (Ρέμα Σαλατούρας, Ζεστό Ρέμα), τα οποία συναντούν ένα μεγαλύτερο ρέμα, το Αρκουδόρεμα παραπόταμος του Αώου. Το Αρκουδόρεμα εμπλουτίζεται 5

επιπρόσθετα και από άλλα μικρότερα ρέματα των νότιων πλαγιών της κοιλάδας. Στην περιοχή υπάρχουν ακόμα τρεις μικρές ορεινές λίμνες, η Λάκκος (υψόμετρο 175 μ.), που βρίσκεται στα δυτικά του περάσματος Διάσελο Σταυρός, και άλλες δυο που βρίσκονται βόρεια της κορυφής Φλέγκα σε υψόμετρο περίπου 19 μ. Το δάσος με μαυρόπευκα είναι ο τύπος βλάστησης που επικρατεί στην περιοχή. Εκτείνεται από το Αρκουδόρεμα στα 1μ. και φθάνει μέχρι τα 17 μ. Το δάσος με Fagus sylvatica καλύπτει τις βόρειες πλαγιές μέχρι τα 18 μ. Μεταξύ των ατόμων μαύρης πεύκης και οξιάς απαντούν διάσπαρτα άτομα Abies borisiiregis. Πολύ σημαντική είναι και η παρουσία της Pinus heldreichii η οποία εμφανίζεται συνήθως ως μεμονωμένα άτομα από τα 15 μ. μέχρι τις κορυφές. Οι ξηρές περιοχές και τα χαμηλότερα σημεία της κοιλάδας κυριαρχούνται από Buxus sempervirens. Οι συνολικά 8 τύποι οικοτόπων (εκ των οποίων 1 προτεραιότητας) παρουσιάζουν γενικά εξαιρετική έως καλή αντιπροσωπευτικότητα, καλή διατήρηση και καλή συνολική αξία. Αναλυτικά απαντούν οι εξής τύποι οικοτόπων: Ορεινά και Μεσογειακά χέρσα εδάφη με ακανθώδεις θάμνους, Σταθερές διαπλάσεις με Buxus sempervirens των ασβεστολιθικών βραχωδών κοιτών, Απόκρημνα ορεινά βράχια της Κεντρικής Ελλάδας, Δάση οξιάς της φυτοκοινωνίας Luzulo-Fagetum, Δάση οξιάς της φυτοκοινωνίας Asperulo-Fagetum, Ελληνικά δάση οξιάς με Abies borisiiregis, Δάση ορεινών κωνοφόρων με μαυρόπευκα (τύπος προτεραιότητας) και Μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη της Μεσογείου. Η περιοχή αποτελεί καταφύγιο για πολλά είδη φυτών και ζώων. Οι σημαντικότερες θέσεις στις ο-ποίες συγκεντρώνονται σπάνια φυτά είναι οι κορυφές Αυτιά, Φλέγκα και Καπετάν-Κλειδί. Εξίσου σημαντικές είναι οι δυτικές πλαγιές της κορυφής Κακοπλεύρι και, ειδικά, η τοποθεσία Κουφάλα, η οποία βρίσκεται εκτός του πυρήνα. Όλες οι παραπάνω περιοχές είναι πολύ απότομες και δυσπρόσιτες για τα βόσκοντα ζώα. Ως εκ τούτου στην περιοχή εξελίσσεται κανονικά η φυσική αναγέννηση του δάσους ενώ διατηρούνται πολλά σπάνια φυτά. Ο σερπεντίνης, που είναι το επικρατέστερο πέτρωμα στην περιοχή, ευνοεί την ανάπτυξη σπάνιων ενδημικών ειδών της Πίνδου και της Ελλάδας γενικότερα. Πολλά είδη ενδημικά της Βαλκανικής χερσονήσου υπάρχουν επίσης στην περιοχή. Η παρουσία της Pinus heldreichii καθώς και η ύπαρξη δυο μικρών συστάδων Pinus sylvestris στην τοποθεσία Κόκκινα Πεύκα (θέση Ζιώγα της Βάλια Κάλντα) είναι επίσης πολύ σημαντική. Κάθε συστάδα της Pinus sylvestris αποτελείται από περίπου άτομα που βρίσκονται διάσπαρτα ανάμεσα στα άτομα της μαύρης πεύκης. Επιπρόσθετα θα πρέπει να αναφερθεί και η σποραδική παρουσία των Taxus baccata, Ilex aquifolium, Quercus pendunculiflora, Q. cerris, Fraxinus ornus, Ostrya carpinifolia, Populus alba και Platanus orientalis. Αναλυτικά έχουν καταγραφεί 8 ενδημικά είδη χλωρίδας, 1 είδος που προστατεύεται βάσει Διεθνών Συμβάσεων και 61 είδη που, είτε προστατεύονται από το ΠΔ 67/81, είτε παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η πανιδική αξία αυτής της περιοχής αντικατοπτρίζεται στην παρουσία 1 ειδών που αναφέρονται στο Παράρτημα ΙΙ της Κοινοτικής Οδηγίας 9/ 4. Μεταξύ αυτών η καστανή 6

αρκούδα είναι είδος προτεραιότητας της Οδηγίας. Η παρουσία του λύγκα είναι μια ακόμα ισχυρή ένδειξη της σημασίας της περιοχής. Το αγριόγιδο είναι βαλκανικό ενδημικό υποείδος και ζει στις βόρειες πλαγιές των κορυφών Αυτιά, Φλέγκα, Καπετάν Κλειδί και τις δυτικές πλαγιές της κορυφής Κακοπλεύρι, που είναι πολύ απότομες και βραχώδεις. Επίσης ζει σε περιοχές με δάση οξιάς. Οι τρεις μικροί ποταμοί που διασχίζουν τον Δρυμό έχουν πολύ καθαρά νερά και αποτελούν καλά διατηρημένους βιότοπους για την βίδρα. Αξιοσημείωτη είναι και η παρουσία της οχιάς ορεινών λιβαδιών (Vipera ursinii). Αναλυτικά έχουν καταγραφεί: Θηλαστικά: 1 είδος προτεραιότητας και 4 είδη του Παραρτήματος ΙΙ της Κοινοτικής Οδηγίας 9/4, 6 είδη του Εθνικού Κόκκινου Καταλόγου, 6 είδη που προστατεύονται βάσει Διεθνών Συμβάσεων. Αμφίβια/ Ερπετά: 4 είδη του Παραρτήματος ΙΙ της Κοινοτικής Οδηγίας 9/4, 1 είδη που προστατεύονται βάσει Διεθνών Συμβάσεων Ψάρια: 1 είδος του Παραρτήματος ΙΙ της Κοινοτικής Οδηγίας 9/4, Ασπόνδυλα: 1 είδος που προστατεύεται από το ΠΔ 67/81 Τέλος η παρουσία 4 ειδών πουλιών του Παραρτήματος Ι της Κοινοτικής Οδηγίας 79/49, 4 μεταναστευτικών ειδών και ενός είδους του Εθνικού Κόκκινου Καταλόγου δικαιολογεί την κατάταξη της περιοχή στις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ) και τον χαρακτηρισμό της ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (SPA). 7

Χάρτης : Περιοχές Natura Όρια Δασικών Συμπλεγμάτων Πηγή: ΕΘΙΑΓΕ 8

1..5. Στοιχεία χλωρίδας και πανίδας Στην περιοχή της Πίνδου βρίσκονται περισσότερα από 1.1 είδη φυτών, σημαντικό μέρος από τα οποία είναι τα ενδημικά. Οι ονομασίες Pindicus και Pindicola σε ορισμένα από τα έως σήμερα γνωστά είδη είναι ποικιλίες που καταδεικνύουν ότι η τυπική τοποθεσία τους (locus classicus) βρίσκεται στην Πίνδο. Η διατήρηση του αρχικού χαρακτήρα της Πίνδου και της ποικιλίας των βιοτόπων είναι αναγκαία για την επιβίωση αυτών του ξεχωριστού φυτικού πλούτου που είναι στενά συνδεδεμένο με τις άλλες όψεις της Άγριας ζωής. Τα πιο σπάνια φυτά βρίσκονται στις κορυφές των βουνών. Στην περιοχή μελέτης εκτός από τα παραπάνω ενδημικά είδη αξιοσημείωτη είναι και η παρουσία των μανιταριών που καθορίζουν το στίγμα και τη φυσιογνωμία της περιοχής στο σύνολό της. Επίσης, σημαντικά αγριολούλουδα, όπως ο κρίνος και ο νάρκισσος μπορούν να αποτελέσουν πηγή επίσκεψης για πολλούς φυσιολάτρες. Τα παραπάνω σε συνδυασμό με τα δάση μαύρης πεύκης, ρόμπολου, οξιάς και ελάτης καθιστούν την περιοχή μελέτης ως ένα σημαντικό πόλο, όχι μόνο για επίσκεψη αλλά και για μελέτες επιστημονικού ενδιαφέροντος. Πλούσια είναι και η πανίδα της περιοχής. Τα ποτάμια συστήματα διαθέτουν πλούσια ιχθυοπανίδα με το συνηθέστερο είδος να είναι αυτό της πέστροφας, ενώ και πολλά είδη ερπετών συναντώνται στην περιοχή μελέτης. Επίσης, η Βόρεια Πίνδος διατηρεί μια ενδιαφέρουσα ορνιθοπανίδα που δεν είναι πλήρης μελετημένη. 147 είδη έχουν παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια. Από αυτά σχεδόν 1 είδη φωλιάζουν στην περιοχή από τα οποία τουλάχιστον 78 είδη είναι επιδημητικά και απαντούν όλο το έτος στην περιοχή ενώ 1 ακόμη είδη έχουν άγνωστο καθεστώς παρουσίας και αφθονίας. Ένα μεγάλο ποσοστό των πουλιών της Βόρειας Πίνδου είναι απειλούμενα ή αυστηρά προστατευόμενα είδη. Συγκεκριμένα 49 είδη κατατάσσονται με απειλούμενο καθεστώς στη Ευρώπη (Species of Unfavourable Conservation Status) και 9 συμπεριλαμβάνεται στο Παράρτημα Ι της Κοινοτικής Οδηγίας 49/79 της ΕΟΚ ως αυστηρά προστατευόμενα στην Ευρώπη. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα πιο σπάνια και απειλούμενα είδη ορνιθοπανίδας. Πρόκειται για είδη που προσελκύουν αρκετούς επιστήμονες και φυσιολάτρες όχι μόνο από την Ελλάδα, αλλά και από το εξωτερικό. Τα είδη αυτά είναι: Ασπροπάρης. Η Βόρεια Πίνδο διατηρεί ένα σημαντικό πληθυσμό αυτού του σπάνιου είδους γύπα. Συγκεκριμένα φωλιάζουν μερικά ζευγάρια στο Φαράγγι του Βίκου και αλλού στο Ζαγόρι. Πιθανότατα φωλιάζουν μερικά ζευγάρια στον χώρο του Όρλιακα (έχει παρατηρηθεί και στο Φαράγγι του Σπηλαίου). Είναι πιθανόν να φωλιάζουν και στον Τσούργιακα αλλά και σε άλλα σημεία της περιοχής των Γρεβενών. Όρνιο Gyps fulvus. Το Όρνιο έχει αναφερθεί στα αλπικά λιβάδια του Ε.Δ. Βάλια Κάλντα. Φιδαετός, ο πιο κοινός αετός στη Βόρεια Πίνδο. Χρυσαετός. Φωλιάζει σε διάφορα σημεία της περιοχής αλλά σε πολύ μικρούς 9

αριθμούς. Χρυσογέρακο Falco biarmicus. Ο συνολικός πληθυσμός στην Βόρειο Πίνδο κυμαίνεται μεταξύ τα έως 5 ζευγάρια. Γνωρίζουμε μόνο ένα ζευγάρι που βρίσκεται στην εντός του νομού Γρεβενών. Αναφέρεται ότι επιβιώνει και ένα ζευγάρι στον Εθνικό Δρυμό Βίκο Αώο, αλλά αυτό δεν έχει δημοσιευθεί. Το Είδος έχει παρατηρηθεί και στην Βάλια Κάλντα αλλά είναι άγνωστο εάν φωλιάζει εκεί. Πετρίτης Falco peregrinus Πετροπέρδικα Alectoris graeca Μπούφος Bubo bubo. Αναφέρεται ότι φωλιάζει στην Τύμφη, Τσούργιακα, και ίσως Βάλια Κάλντα αλλά η κατανομή του μπορεί να είναι πιο διαδεδομένη. Δρυοκολάπτες με πιο διαδεδομένο την παρδαλοτσικλιτάρα. Πέρα από την σημαντική ορνιθοπανίδα υπάρχουν πολλά θηλαστικά που η παρουσία τους στην περιοχή προσδίδει μια ιδιαιτερότητα. Ο Λύκος (Canis lupus) έχει μόνιμη παρουσία στη Β. Πίνδο. Ο πληθυσμός των λύκων, στην Ελλάδα εκτιμάται σε 5-5 άτομα και, έως πρόσφατα τουλάχιστον, βρισκόταν σε φάση μείωσης. Διεθνώς, ο Λύκος χαρακτηρίζεται "Τρωτός". Το είδος είναι παρόν σε ολόκληρη την περιοχή μελέτης. Χρειάζεται τις -πιο ήσυχεςορεινές ζώνες ως καταφύγιο, ενώ τις -πλουσιότερες σε ζωικά είδη- ημιορεινές ζώνες ως τόπους διατροφής και ως διαδρόμους επικοινωνίας με τις γειτονικές φυσικές περιοχές (Γράμος, Βόιο, Χάσια, νότια Πίνδος). Ο Λύκος τρέφεται κυρίως με ζώα μεσαίου μεγέθους, άγρια ή κατοικίδια (όπως Λαγός, Ζαρκάδι, Αγριογούρουνο, Αγριόγιδο, Πρόβατο, Γίδα, Αγελάδα, Μουλάρι, Άλογο). Στις μεσογειακές περιοχές αξιοποιεί και διάφορες ανθρωπογενείς πηγές τροφής, όπως τα σκουπίδια, παραμένοντας πολύ κοντά σε ανθρώπινες εγκαταστάσεις (ΥΠΕΧΩΔΕ, 1). Η Αρκούδα (Ursus arctos) διατηρεί στην Πίνδο τον μεγαλύτερο από τους ελληνικούς πληθυσμούς της, ο οποίος εκτιμάται σε 6-8 ενήλικα και 5 ανήλικα άτομα ή σε έναν ελάχιστο πληθυσμό 8-9 ατόμων. Ο πληθυσμός της Πίνδου απλώνεται από τον Κόζιακα ως το Γράμο και το κεντρικό του τμήμα βρίσκεται στη Β. Πίνδο, με δυτικό όριο την κορυφογραμμή του Μιτσικελιού και ανατολικό όριο την κοιλάδα του Βενέτικου. Η πυκνότητα του πληθυσμού έχει εκτιμηθεί σε 1,5 Αρκούδα/1 τετραγωνικά χιλιόμετρα, πολύ χαμηλότερη από τις πυκνότητες στη Βουλγαρία και Γιουγκοσλαβία (4 ως 9 Αρκούδες/1 τετραγ. χλμ., Mertzanis 1991). Το είδος χαρακτηρίζεται ως "Κινδυνεύον" (Μερτζάνης 199). Οι αρκούδες χρησιμοποιούν ολόκληρη σχεδόν την περιοχή μελέτης, ακολουθώντας, όμως, ένα σαφές χρονικό πρότυπο χρήσης. Κατά τις περιόδους χαμηλών θερμοκρασιών, αποσύρονται στα χειμερινά καταφύγια των δασών κωνοφόρων, σε υψόμετρα άνω των 7 μέτρων και ιδιαίτερα στη ζώνη των 11-15 μέτρων, όπου τρέφονται κυρίως με καρπούς οξυάς Fagus. Την άνοιξη, παραμένουν στην ορεινή ζώνη (84% της παρουσίας στα 9-15 μέτρα) τρεφόμενες με αγρωστώδη Graminae, καρπούς οξυάς και μερμήγκια. Συχνά κατεβαίνουν ως τα χωριά, ειδικά όταν ενοχληθούν από εργασίες υλοτομίας. Το καλοκαίρι, βρίσκονται διασκορπισμένες

σε όλες τις υψομετρικές ζώνες - τα δρυοδάση είναι πρωτεύουσα τροφική ζώνη - τρεφόμενες κυρίως με αγρωστώδη και καρπούς (κεράσια Prunus, βατόμουρα Rubus, κράνα Cornus κλπ.) και προξενώντας κάποιες ζημιές σε γεωργικές καλλιέργειες. Το φθινόπωρο, βρίσκονται και πάλι συγκεντρωμένες στην ορεινή ζώνη των 11-15 μέτρων (76% της παρουσίας), αλλά κατεβαίνουν συχνά για να τραφούν στις - πλούσιες σε καρπούς (φουντούκια Corylus, βελανίδια Querqus, γκόρτσα Pyrus, αγριοκέρασα Prunus) - χαμηλότερες ζώνες και να δημιουργήσουν αποθέματα λίπους για το χειμώνα. Συνολικά, το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητας του είδους εμφανίζεται στα χαμηλά και μέσα υψόμετρα. Αυτό είναι συνέπεια της δίαιτας του ζώου, που αποτελείται κατά 87% από φυτικά συστατικά, κυρίως είδη φυτών που βρίσκονται στην κατώτερη ορεινή ζώνη. Συχνότερη εμφάνιση στη δίαιτα του ζώου έχουν οι καρποί της οξυάς (Fagus, 6,4%), των βάτων (Rubus, 19,1%), της γκορτσιάς (Pyrus, 11,6%), τα χόρτα (11%), τα κεράσια (Prunus -ήμερα ή άγρια-, 8,%), τα βελανίδια (Querqus, 5,7%) και τα μερμήγκια (4,8%), σύμφωνα με ανάλυση που έγινε στη βόρεια Πίνδο (ARCTOS 1996) (ΥΠΕΧΩΔΕ, 1). Η Βίδρα (Lutra lutra) έχει βρεθεί σε όλα τα ποτάμια της Β. Πίνδου και φαίνεται να διατηρεί έναν υγιή πληθυσμό στην περιοχή, γεγονός που προφανώς συνδέεται με την έλλειψη έντονης ρύπανσης των νερών. Το είδος έχει μειωθεί σοβαρά στις ευρωπαϊκές χώρες - αλλά και στις πεδινές περιοχές της Ελλάδας - εξαιτίας της ρύπανσης των νερών και έχει χαρακτηρισθεί "Τρωτό". Από τροφική μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα βρέθηκε ότι τρέφεται κυρίως με ψάρια (55%), αμφίβια (1%), ασπόνδυλα (1%), μικρά θηλαστικά (8%) και πουλιά (6%). Επειδή έχει μεγάλες ενεργειακές ανάγκες, αποφεύγει να κυνηγά σε ολιγοτροφικά ρεύματα των ψηλών βουνών και περιορίζεται στα χαμηλότερα υψόμετρα. Εκτός από την καθαρότητα των νερών, σημαντική για τη Βίδρα είναι και η παραποτάμια βλάστηση, ιδιαίτερα τα μεγάλα δέντρα που προσφέρουν καταφύγιο ανάμεσα στις ρίζες τους. Η παρουσία του Λύγκα (Lynx lynx) στη Β. Πίνδο δεν είναι βέβαιη, ωστόσο, αν λάβουμε υπόψη ότι πρόκειται για ένα ζώο που πολύ δύσκολα παρατηρείται, δεν μπορούμε εύκολα να δεχτούμε ότι εξαφανίστηκε και μάλλον θα πρέπει να τον θεωρήσουμε πιθανώς παρόντα στη Βόρεια Πίνδο. Το είδος έχει χαρακτηρισθεί ως "Κινδυνεύον". Ίχνη του Αγριόγατου (Felis silvestris) έχουν βρεθεί σε διάφορες τοποθεσίες της Β. Πίνδου, αλλά η πληθυσμιακή του κατάσταση στην περιοχή παραμένει άγνωστη. Το είδος είναι αρκετά διαδεδομένο στην Ελλάδα, αλλά έχει παρατηρηθεί συρρίκνωση στην περιοχή εξάπλωσης. Βρίσκεται σε ποικιλία βιοτόπων, οι οποίοι έχουν πάντοτε δέντρα (ακόμα και καλλιέργειες με δέντρα), και σε υψόμετρα κάτω των 15 μέτρων. Το Ζαρκάδι (Capreolus capreolus) υπάρχει σε μικρούς αριθμούς στη Β. Πίνδο, όπως συμβαίνει και στο μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας. Το παράνομο κυνήγι είναι μάλλον η αιτία που το Ζαρκάδι, είδος με χαμηλή αναπαραγωγική ικανότητα, δεν μπορεί να φθάσει μεγάλες πυκνότητες στην περιοχή μελέτης. Το είδος χαρακτηρίζεται ως "Τρωτό". Το Αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra balcanica), στην περιοχή μελέτης, σχηματίζει 4 1

διακριτές ομάδες (Τύμφη: 7-1 άτομα, Σμόλικας: - άτομα, Λύγκος: 1- άτομα, Ζυγός: 1-1 άτομα). Οι ομάδες αυτές βρίσκονται - τουλάχιστον περιστασιακά - σε επικοινωνία, και συγκροτούν ένα πληθυσμό, τον μεγαλύτερο από όσους βρίσκονται στην Ελλάδα. Συνολικά, στη Β. Πίνδο εκτιμάται ότι βρίσκεται περίπου το 1/ του ελληνικού πληθυσμού Αγριόγιδου, το οποίο ανήκει στο υποείδος R.r.balcanica και χαρακτηρίζεται "Σπάνιο". Το γεγονός ότι το είδος έχει εξαφανιστεί, στην Ελλάδα, από μία τουλάχιστον θέση (Παρνασσός, Φθιώτιδα) στη διάρκεια των τελευταίων 1 χρόνων, καθώς και η διασπορά του σε μικρούς απομονωμένους πληθυσμούς, υποδηλώνουν φάση μείωσης. Το Αγριόγιδο είναι στενά συνδεδεμένο με τις ορθοπλαγιές μέσων και ανωτέρων υψομέτρων (15-5 μέτρα), με τάση αποφυγής των νότιων εκθέσεων. Ιδανικός βιότοπος για το Αγριόγιδο είναι ένας συνδυασμός ανοιχτών λιβαδιών με γκρεμούς, που προσφέρει ποικιλία φυτικών ειδών για τροφή και πεδίο διαφυγής σε περίπτωση ανάγκης, αλλά και θέσεις με ρηχό χιόνι για διαχείμαση. Διάδρομοι, καλυμμένοι από οποιονδήποτε βιότοπο αλλά με χαμηλή ανθρώπινη δραστηριότητα, είναι απαραίτητοι για την επικοινωνία μεταξύ των ομάδων της Β. Πίνδου (ΥΠΕΧΩΔΕ, 1). 1..6. Ευρωπαϊκό και Εθνικό Θεσμικό Πλαίσιο για την περιβαλλοντική προστασία της περιοχής Α) Διεθνείς Συμβάσεις Κοινοτικές Οδηγίες Οι διεθνείς και κοινοτικές δεσμεύσεις της χώρας, που αφορούν την προστασία της φύσης στην Ελλάδα, περιλαμβάνονται στις παρακάτω συμβάσεις και οδηγίες: Οδηγία 79/49/ΕΕ «Για τη διατήρηση των άγριων πτηνών». Οδηγία 9/4/ΕΕ «Για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας». Σύμβαση για την Βιολογική Ποικιλότητα, 199. Σύμβαση για την προστασία της Μεσογείου από τη ρύπανση (Σύμβαση της Βαρκελώνης), 1976. Πρωτόκολλο περί των Ειδικά Προστατευόμενων Μεσογειακών Περιοχών, 198. Σύμβαση για τη διατήρηση μεταναστευτικών ειδών άγριων ζώων (Σύμβαση της Βόννης), 198. Σύμβαση για την διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης (Σύμβαση της Βέρνης), 1979. Ευρωπαϊκό Δίκτυο Βιογενετικών Πάρκων, 1976. Σύμβαση για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς, 1975. Σύμβαση για το Διεθνές Εμπόριο των Απειλούμενων Ειδών Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας (Σύμβαση της Ουάσιγκτον CITES), 197. Πρόγραμμα της UNESCO για τον Άνθρωπο και τη Βιόσφαιρα, 197.

Αναλυτικότερα1: Οδηγία 79/49/ΕΕ Ζώνες Ειδικής Προστασίας (Special Protected Areas SPA) Αντικείμενο της Κοινοτικής Οδηγίας 79/49 «περί της διατηρήσεως των άγριων πτηνών» είναι η προστασία της ορνιθοπανίδας -μεταναστευτικής και μη- και των οικοτόπων (βιοτόπων) της στον ευρωπαϊκό χώρο. Η Οδηγία υιοθετήθηκε τον Απρίλιο του 1979 και τέθηκε σε ισχύ τον Απρίλιο του 1981. Απαιτεί από τα Κράτη μέλη να διατηρήσουν όχι μόνο τους πληθυσμούς των αγρίων πουλιών αλλά και επαρκή έκταση και ποικιλία βιοτόπων για να επιτευχθεί η προστασία τους. Αναπόσπαστο μέρος της Οδηγίας αποτελούν τα Παραρτήματα όπου, με μορφή καταλόγου, αναφέρονται τα είδη και υποείδη για τα οποία θα πρέπει να ληφθούν μέτρα προστασίας και διατήρησης των πληθυσμών και των οικοτόπων τους. Ειδικότερα, στο Παράρτημα Ι περιλαμβάνονται είδη και υποείδη που είτε απειλούνται, είτε είναι σπάνια -λόγω των μικρών πληθυσμών ή/ και της περιορισμένης κατανομής τους, είτε είναι ευάλωτα σε αλλαγές των βιοτόπων και οικοτόπων τους. Σύμφωνα με το άρθρο παρ. «Η διαφύλαξη, η συντήρηση και η αποκατάσταση των βιοτόπων και των οικοτόπων περιλαμβάνουν προπάντων τα ακόλουθα μέτρα: α) δημιουργία ζωνών προστασίας, β) συντήρηση και διευθέτηση σύμφωνα με τις οικολογικές απαιτήσεις των οικοτόπων που βρίσκονται στο εσωτερικό και στο εξωτερικό των ζωνών προστασίας, γ) αποκατάσταση των κατεστραμμένων βιοτόπων, δ) δημιουργία βιοτόπων.». Στο πλαίσιο αυτό, τα Κράτη μέλη δύνανται να ορίσουν εκτεταμένες περιοχές ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας προκειμένου να διασφαλιστεί η επιβίωση και αναπαραγωγή ιδίως των ειδών που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας. Ανάλογα μέτρα με τα ως άνω υιοθετούνται και για τα μεταναστευτικά είδη που δεν αναφέρονται στο Παράρτημα Ι. Σημειώνεται ότι οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας περιλαμβάνονται στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο «Natura» σύμφωνα με την Κοινοτική Οδηγία 9/4 (βλ. παρακάτω). Η Οδηγία επιβάλλει αυστηρές νομικές υποχρεώσεις στα Κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι υπεύθυνη για την συνεχή επίβλεψη της εφαρμογής τους. Η Επιτροπή μπορεί να φέρει μια υπόθεση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εάν θεωρήσει ότι ένα Κράτος μέλος παρέβη τους όρους της Οδηγίας. Με την υπ αριθμ 414985/85 ΚΥΑ (ΦΕΚ 757/Β/85) θεσπίστηκαν, σε συμμόρφωση της Κοινοτικής Οδηγίας 79/49, τα αναγκαία μέτρα για τη διατήρηση, προστασία και διαχείριση των ειδών άγριας ορνιθοπανίδας. Ο Εθνικός Δρυμός Πίνδου αποτελεί Ζώνη Ειδικής Προστασίας/ 1 Περιγράφονται συνοπτικά μόνον οι οδηγίες/ συμβάσεις, βάσει των οποίων ευρύτερες περιοχές εντός της περιοχής μελέτης έχουν προταθεί ως προστατευόμενες προκειμένου να προωθηθεί και διασφαλιστεί η προστασία και διατήρηση των αξιόλογων -σε εθνικό και διεθνές επίπεδο- οικολογικών τους χαρακτηριστικών.

Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά στην Ελλάδα (ΣΠΠΕ) (Important Bird Areas ΙΒΑ) Οι Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά (ΣΠΠ) αν και δεν έχουν κάποια νομική υπόσταση εντούτοις αποτελούν το πρώτο στάδιο για τον χαρακτηρισμό μιας περιοχής ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας, βάσει της Κοινοτικής Οδηγίας 79/49. Οι Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά (ΣΠΠ) αναγνωρίστηκαν περί τα τέλη της δεκαετίας του 8, με σκοπό την προστασία της ορνιθοπανίδας και των βιοτόπων της στην Ευρώπη. Για την επιλογή των περιοχών αυτών χρησιμοποιήθηκαν ως δείκτες τα πουλιά (παρουσία απειλούμενων, σπάνιων, προστατευόμενων ή/ και μεταναστευτικών ειδών, ποικιλότητα ειδών, πυκνότητα πληθυσμών, κ.λπ.). Η πρότυπη και κοινώς αποδεκτή μεθοδολογία αξιολόγησης που χρησιμοποιήθηκε, η δημιουργία του πρώτου Ευρωπαϊκού Καταλόγου ΣΠΠ με πάνω από.4 περιοχές, η έκδοση του σχετικού βιβλίου και οι αντίστοιχες εθνικές εκδόσεις σε 6 Ευρωπαϊκές χώρες (Ελληνική έκδοση: Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ) 1994) αποτέλεσαν έναυσμα για την έναρξη ενός Ευρωπαϊκού Προγράμματος για τις ΣΠΠ με σκοπό την προστασία τους. Το Πρόγραμμα αφορά στην αναθεώρηση των ΣΠΠ, συντονίζεται από την BirdLife International και υλοποιείται από τους εταίρους της σε 7 χώρες. Στα πλαίσια της αναθεώρησης των ΣΠΠ χρησιμοποιούνται πιο αυστηρά αριθμητικά κριτήρια επιλογής, με τρόπο ώστε να έχουν παγκόσμια εφαρμογή. Από την αναθεώρηση μπορούν να προσδιοριστούν ακριβώς ποιες ΣΠΠ πληρούν τα κριτήρια για την ένταξή τους στις Ζώνες Ειδικής Προστασίας, σύμφωνα με την Κοινοτική Οδηγία 79/49, καθώς και ποιες έχουν διεθνή σημασία για είδη που χρήζουν προστασίας σε Ευρωπαϊκό επίπεδο (SPEC), όπως αυτά προσδιορίστηκαν από το Birds in Europe του BirdLife International (Tucker and Heath 1994). Στον πίνακα που ακολουθεί αναφέρονται συνοπτικά οι κατηγορίες και τα κριτήρια που εφαρμόστηκαν για την αναγνώριση των ΣΠΠ. Πίνακας : Περίληψη των κατηγοριών και κριτηρίων αναγνώρισης των ΣΠΠ Κατηγορία Κριτήριο Α. Περιοχές με παγκόσμια σημασία Α1. Παγκοσμίως απειλούμενα είδη Α.. Περιορισμένης εξάπλωσης είδη Α.. Ομάδα ειδών που η εξάπλωση τους περιορίζεται σε ένα τύπο οικοτόπων (biome) Α.4. Συγκεντρώσεις Η περιοχή τακτικά συντηρεί σημαντικούς αριθμούς από ένα παγκοσμίως απειλούμενο είδος, ή άλλο είδος χρήζον προστασίας σε παγκόσμιο επίπεδο Η περιοχή είναι γνωστό, ή θεωρείται, ότι συντηρεί ένα σημαντικό τμήμα ενός είδους περιορισμένης εξάπλωσης, η αναπαραγωγική κατανομή του οποίου ορίζει μία ΕΒΑ (Ενδημική Περιοχή για τα Πουλιά) ή SΑ (Δευτερεύουσα Περιοχή) Η περιοχή είναι γνωστό, ή θεωρείται γνωστό ότι συντηρεί ένα σημαντικό τμήμα της ομάδας των ειδών, των οποίων οι κατανομές είναι κυρίως ή ολοκληρωτικά περιορισμένες σε ένα biome. (i) Η περιοχή είναι γνωστό, ή θεωρείται ότι συντηρεί σε τακτική βάση περισσότερο από το 1% ενός βιογεωγραφικού πληθυσμού από ένα υδρόβιο είδος 4

Κατηγορία Κριτήριο (ii) Η περιοχή είναι γνωστό, ή θεωρείται ότι συντηρεί σε τακτική βάση περισσότερο από το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού ενός θαλασσοπουλιού ή εδαφόβιου είδους (iii) Η περιοχή είναι γνωστό, ή θεωρείται ότι συντηρεί σε τακτική βάση περισσότερα από. υδρόβια πουλιά, ή 1. ζευγάρια θαλασσοπούλια από ένα ή περισσότερα είδη (iv) Η περιοχή είναι γνωστό, ή θεωρείται ότι υπερβαίνει τα πληθυσμιακά όρια που έχουν τεθεί για μεταναστευτικά είδη Β. Περιοχές με Ευρωπαϊκή σημασία Β.1. Συγκεντρώσεις Β.. Είδη με δυσμενές καθεστώς διατήρησης στην Ευρώπη (SPEC 1, και ) Β.. Είδη με ευνοϊκό καθεστώς διατήρησης, αλλά συγκεντρωμένα στην Ευρώπη (SPEC 4) (i) Η περιοχή είναι γνωστό, ή θεωρείται ότι συντηρεί περισσότερο από το 1% ενός flyway ή άλλου ξεχωριστού πληθυσμού ενός υδρόβιου είδους (ii) Η περιοχή είναι γνωστό, ή θεωρείται ότι συντηρεί περισσότερο από το 1% ενός ξεχωριστού πληθυσμού ενός θαλασσοπουλιού (iii) Η περιοχή είναι γνωστό, ή θεωρείται ότι συντηρεί περισσότερο από το 1% ενός flyway ή άλλου ξεχωριστού πληθυσμού ενός άλλου αγελαίου είδους (iv) Περιοχή όπου περισσότεροι από 5. Πελαργοί, ή. αρπακτικά ή Γερανοί περνούν τακτικά κατά την ανοιξιάτικη ή φθινοπωρινή μετανάστευση Η περιοχή είναι μία από τις «n» σημαντικότερες στην χώρα για ένα είδος με δυσμενές καθεστώς διατήρησης στην Ευρώπη (SPEC 1, και ), για το οποίο η προσέγγιση με βάση τις περιοχές θεωρείται κατάλληλη Η περιοχή είναι μία από τις «n» σημαντικότερες στην χώρα για ένα είδος με ευνοϊκό καθεστώς διατήρησης στην Ευρώπη (SPEC 4), για το οποίο η προσέγγιση με βάση τις περιοχές θεωρείται κατάλληλη C. Περιοχές με σημασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση Για είδη ή υποείδη του Παραρτήματος Ι της Κοινοτικής Οδηγίας για τα Πουλιά C1. Η περιοχή τακτικά συντηρεί σημαντικούς αριθμούς από ένα παγκοσμίως απειλούμενο είδος, ή άλλο είδος χρήζον προστασίας σε παγκόσμιο επίπεδο C. Η περιοχή είναι γνωστό ότι συντηρεί τουλάχιστον το 1% ενός flyway ή συνόλου πληθυσμού στην Ε.Ε. από ένα απειλούμενο είδος C. Η περιοχή είναι γνωστό ότι συντηρεί τουλάχιστον το 1% ενός flyway άλλου μεταναστευτικού είδους C4. Η περιοχή είναι γνωστό ότι συντηρεί σε τακτική βάση τουλάχιστον. μεταναστευτικά υδρόβια, ή 1. ζευγάρια θαλασσοπούλια από ένα ή περισσότερα είδη C5. Περιοχή όπου περισσότεροι από 5. Πελαργοί ή. μεταναστευτικά αρπακτικά ή Γερανοί περνούν τακτικά κατά την ανοιξιάτικη ή φθινοπωρινή μετανάστευση C6. Η περιοχή είναι μία από τις 5 πιο σημαντικές σε μία Ευρωπαϊκή περιφέρεια, για ένα είδος ή υποείδος που θεωρείται απειλούμενο στην Ευρωπαϊκή Ένωση C7. Η περιοχή που έχει χαρακτηριστεί ως SPA, ή έχει επιλεγεί ως υποψήφια SPA βάσει ορνιθολογικών κριτηρίων (παρόμοιων αλλά όχι ίσων με τα C1-C6) αναγνωρισμένων με την επιλογή SPA Πηγή: ΜΠΕ από Αναθεώρηση των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά στην Ελλάδα, ΕΟΕ 1999 Όπως έχει ήδη αναφερθεί οι ΣΠΠ αποτελούν το πρώτο στάδιο για τον χαρακτηρισμό μιας περιοχής ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (Οδηγία 79/49/ΕΕ). Ήδη αρκετές ΣΠΠ που πληρούν κάποιο ή κάποια κριτήρια της κατηγορίας C έχουν χαρακτηριστεί ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας, ενώ για άλλες, που πληρούν τα αντίστοιχα κριτήρια, προωθείται η ένταξή τους στις Ζώνες αυτές. 5

Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ), στα πλαίσια της αρχικής αξιολόγησης και απογραφής, αναγνώρισε 11 Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ) (1994). Από την αναθεώρηση των ΣΠΠΕ, η οποία ολοκληρώθηκε το 1999, προέκυψαν συνολικά 196 ΣΠΠΕ ( Αναθεώρηση των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά στην Ελλάδα, ΕΟΕ 1999). Στην περιοχή μελέτης έχουν χαρακτηριστεί οι κάτωθι περιοχές ως ΣΠΠΕ: α) Όρη Όρλιακας και Τσούργιακας Κωδικός: 5 Κριτήρια: B, C6 β) Βάλια Κάλντα (Ε. Δ. Πίνδου) Κωδικός: 68 Κριτήρια: B, C7 Οδηγία 9/4/ΕΕ Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura Η Κοινοτική Οδηγία 9/4 «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας» συμπληρώνει την Οδηγία 79/49/ΕΕ και αποτελεί σήμερα ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία για την προώθηση της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Η Οδηγία για τους οικοτόπους, όπως είναι ευρέως γνωστή, αποσκοπεί στην προστασία της βιολογικής ποικιλότητας στην Ευρώπη, μέσω της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων και της άγριας χλωρίδας και πανίδας. Σύμφωνα με την Οδηγία, τα Κράτη μέλη υποχρεώνονται στην λήψη μέτρων που θα διασφαλίσουν τη διατήρηση ή/ και αποκατάσταση των φυσικών οικοτόπων, των οικοτόπων των ειδών και των άγριων ειδών χλωρίδας και πανίδας που αναφέρονται στα Παραρτήματα της Οδηγίας, συνεκτιμώντας και τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, περιφερειακές και τοπικές ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. Στα Παραρτήματα Ι και ΙΙ της Οδηγίας αναφέρονται οι τύποι οικοτόπων και τα είδη πανίδας και χλωρίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος αντίστοιχα. Τονίζεται ότι στους καταλόγους των Παραρτημάτων σημειώνονται με αστεράκι (*) οι τύποι οικοτόπων και τα είδη χλωρίδας και πανίδας που έχουν προτεραιότητα ως προς την λήψη μέτρων προστασίας. Στα πλαίσια της Οδηγίας για τους οικοτόπους και με σκοπό την εξασφάλιση καθεστώτος προστασίας των φυσικών οικοτόπων του Παραρτήματος Ι και των οικοτόπων των ειδών του Παραρτήματος ΙΙ, προβλέπεται η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Ειδικών Ζωνών Διατήρησης, γνωστό ως «Natura». Κάθε Κράτος μέλος προτείνει, βάσει ορισμένων κριτηρίων αξιολόγησης (Παράρτημα ΙΙΙ της Οδηγίας) και επιστημονικών πληροφοριών, έναν κατάλογο με περιοχές που μπορούν να αναγνωριστούν ως Περιοχές Κοινοτικού Ενδιαφέροντος και να χαρακτηριστούν ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης. Στον κατάλογο περιλαμβάνονται και οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας (SPA) της Οδηγίας 79/49 για τη διατήρηση της άγριας ορνιθoπανίδας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, βασιζόμενη στους καταλόγους των Κρατών μελών, καταρτίζει -σε συμφωνία με τα Κράτη 6

μέλη- τον κοινοτικό κατάλογο με τις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης. Στην Ελλάδα, η κατάρτιση του εθνικού καταλόγου με τις προτεινόμενες για ένταξη περιοχές στο δίκτυο «Natura» πραγματοποιήθηκε μέσω του προγράμματος «Καταγραφή, Αναγνώριση, Εκτίμηση και Χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας της Ελλάδας (Οδηγία 9/4)». Το Πρόγραμμα υλοποιήθηκε από το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων - Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) σε συνεργασία με τα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης, Πάτρας και Αθήνας. Όσον αφορά την αξιολόγηση, οι περιοχές του Εθνικού Καταλόγου έχουν ενταχθεί σε μία από τις κάτωθι τρεις κατηγορίες: Κατηγορία Α: Περιλαμβάνει περιοχές με μοναδικότητα τύπων οικοτόπων ή/ και ειδών των Παραρτημάτων Ι και ΙΙ αντίστοιχα, περιοχές υψηλής αξίας όσον αφορά την βιοποικιλότητα, την παρουσία τύπων οικοτόπων και ειδών προτεραιότητας των Παραρτημάτων Ι και ΙΙ αντίστοιχα και, τέλος, περιοχές στις οποίες απαντά υψηλός αριθμός άλλων σημαντικών για την Ελλάδα ειδών. Κατηγορία Β: Περιλαμβάνει περιοχές με σημαντική βιοποικιλότητα, που όμως δεν παρουσιάζουν μοναδικότητα τύπων οικοτόπων ή/ και ειδών, ενώ οι τύποι οικοτόπων και τα είδη προτεραιότητας αντιπροσωπεύονται σε μικρότερο βαθμό συγκριτικά με τις περιοχές της κατηγορίας Α. Κατηγορία Γ: Περιλαμβάνει περιοχές για τις οποίες δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία ώστε να ενταχθούν στο Δίκτυο. Τέλος, η Ελλάδα εναρμονίστηκε με την Οδηγία 9/4/ΕΕ με την έκδοση της υπ αριθμ. 18/8/98 ΚΥΑ (ΦΕΚ 189/Β/98). Στην περιοχή μελέτης στο δίκτυο «Natura» ανήκουν: Περιοχές Κοινοτικού Ενδιαφέροντος (SCI) α) Όρος Βασιλίτσα (GR 111) Κατηγορία Α β) Εθνικός Δρυμός Πίνδου (Βάλια Κάλντα), (Ευρύτερη περιοχή) (GR 11) Κατηγορία Α Ζώνες Ειδικής Προστασίας (SPA) γ) Εθνικός Δρυμός Πίνδου (GR 11) Κατηγορία Α Σύμβαση για τη διατήρηση της Βιολογικής Ποικιλότητας Η Σύμβαση για τη διατήρηση της Βιολογικής Ποικιλότητας υπογράφηκε το 199 στο Ρίο ντε Τζανέιρο και κυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν. 4/94 (ΦΕΚ 59/Α/94). Η Σύμβαση προβλέπει μηχανισμούς που αποσκοπούν στη διατήρηση και αειφορική χρήση της βιολογικής ποικιλότητας σε παγκόσμιο επίπεδο και υποχρεώνει κάθε συμβαλλόμενο μέρος να προβεί στη διαμόρφωση σχετικών εθνικών στρατηγικών, σχεδίων ή προγραμμάτων και στη λήψη των κατάλληλων διαχειριστικών πρακτικών, μέτρων και ρυθμίσεων. 7

Σύμβαση για τη διατήρηση μεταναστευτικών ειδών άγριων ζώων (Σύμβαση της Βόννης) Η Σύμβαση της Βόννης, την οποία εφαρμόζει η χώρα μας ως Κράτος Μέλος της ΕΕ, τέθηκε σε ισχύ τον Νοέμβριο του 198 και προβλέπει τις κάτωθι βασικές δράσεις για την προστασία των μεταναστευτικών ειδών άγριας πανίδας (ορνιθοπανίδα, θηλαστικά, ιχθυοπανίδα και ασπόνδυλα): Την προώθηση, τον συντονισμό και την υποστήριξη της έρευνας σχετικά με τα μεταναστευτικά είδη. Την λήψη άμεσων μέτρων προστασίας των μεταναστευτικών ειδών που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Σύμβασης, τα οποία απειλούνται με εξαφάνιση σε ολόκληρη την κατανομή τους ή σε μεγάλο τμήμα αυτής. Τα συμβαλλόμενα μέλη, που αποτελούν κράτη διέλευσης των ειδών που αναφέρονται στο Παράρτημα Ι, είναι υποχρεωμένα να λάβουν μέτρα τόσο προστασίας των ειδών όσο και διατήρησης ή αποκατάστασης των βιοτόπων τους. Την σύναψη συμφωνιών για την προστασία και διαχείριση των μεταναστευτικών ειδών που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της Σύμβασης. Τα συμβαλλόμενα μέλη, που αποτελούν κράτη διέλευσης των ειδών που αναφέρονται στο Παράρτημα ΙΙ, είναι υποχρεωμένα να συνυπογράψουν συμφωνίες προκειμένου να λάβουν μέτρα προστασίας των ειδών αυτών και να διασφαλίσουν τη διατήρηση ενός δικτύου σημαντικών βιοτόπων κατάλληλα κατανεμημένων σε σχέση με τις μεταναστευτικές οδούς. Η Σύμβαση της Βόννης κυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν. 719/99 (ΦΕΚ 16/Α/99). Σύμβαση για την διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης (Σύμβαση Βέρνης) Η Σύμβαση της Βέρνης, υπογράφτηκε το 1979, τέθηκε σε ισχύ το 198 και κυρώθηκε από την χώρα μας με το Ν. 15/8 (ΦΕΚ Α/8). Η Σύμβαση υποχρεώνει τα συμβαλλόμενα μέρη: να λάβουν τα κατάλληλα και απαραίτητα νομοθετικά και κανονιστικά μέτρα για την προστασία των οικοτόπων των άγριων ειδών χλωρίδας και πανίδας, που περιλαμβάνονται στα Παραρτήματα της Σύμβασης και ιδιαίτερα στα Παραρτήματα Ι και ΙΙ αυτής. να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή σε περιοχές σημαντικές για τα μεταναστευτικά είδη που περιλαμβάνονται στα Παραρτήματα ΙΙ και ΙΙΙ και οι οποίες βρίσκονται σε κατάλληλες θέσεις σε σχέση με τις μεταναστευτικές οδούς και χρησιμοποιούνται για ξεχειμώνιασμα, εύρεση τροφής, στάση, αναπαραγωγή ή αλλαγή φτερώματος. 8

να λάβουν τα κατάλληλα και απαραίτητα νομοθετικά και κανονιστικά μέτρα για τη διατήρηση των άγριων ειδών χλωρίδας του Παραρτήματος Ι και των άγριων ειδών πανίδας του Παραρτήματος ΙΙ αυτής. να απαγορέψουν την εκ προθέσεως βλάβη ή καταστροφή των περιοχών αναπαραγωγής ή ανάπαυσης των ειδών του Παραρτήματος ΙΙ αυτής. Ευρωπαϊκό Δίκτυο Βιογενετικών Πάρκων Το 1976, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε την απόφαση περί του Ευρωπαϊκού Δικτύου Βιογενετικών Πάρκων με σκοπό τη διατήρηση αντιπροσωπευτικών ειδών πανίδας και χλωρίδας καθώς και αξιόλογων φυσικών περιοχών στην Ευρώπη. Ως Βιογενετικό Πάρκο δύνανται να χαρακτηριστούν περιοχές με έναν ή περισσότερους χαρακτηριστικούς, μοναδικούς, απειλούμενους ή σπάνιους βιότοπους, βιοκοινωνίες ή οικοσυστήματα. Στο πλαίσιο αυτό, κάθε Κράτος μέλος συντάσσει έναν κατάλογο με τις σημαντικότερες φυσικές περιοχές που απαντούν εντός της επικράτειάς του προκειμένου να ενταχθούν στο Δίκτυο οι πιο σπάνιες και απειλούμενες από αυτές. Β) Εθνικό Θεσμικό Πλαίσιο Δασική Νομοθεσία Στην πρώτη κωδικοποίηση της δασικής νομοθεσίας που έγινε το 199 με το Νόμο 417/199, περιλαμβάνονται δύο σημαντικές διατάξεις για την προστασία της φύσης, που εμπεριέχονται σε όλες τις μετέπειτα σχετικές νομοθεσίες και εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα. Αναφέρεται σε εδάφη (οποιασδήποτε χρήσεως) των οποίων, σύμφωνα με το άρθρο 77 του Ν.417/199, «η άνευ όρων φύλαξη είναι απαραίτητη, χάριν του κρατικού και κοινού καλού». Όπως ορίζει και το άρθρο 69 του ισχύοντος «Δασικού Κώδικος» (Ν.Δ. 86/1969, ΦΕΚ 7Α), προστατευτικά δάση χαρακτηρίζονται «δάση και γαία εν γένει καλλιεργήσιμοι ή μη, των οποίων η καθόλου διαχείριση υπόκειται εις ειδικούς περιορισμούς χάριν του δημοσίου συμφέροντος» (σχετικά είναι και τα άρθρα 7, 71 και 7 του Ν.Δ. 86/1969, με τα οποία καθορίζονται οι διαδικασίες χαρακτηρισμού και διαχείρισης των προστατευτικών δασών). Το 197, με την έκδοση του Α.Ν. 856/197, προβλεπόταν η ίδρυση σε ολόκληρη τη χώρα (εκτός από τα νησιά) μέχρι πέντε Εθνικών Δρυμών, ως περιοχών με ειδικό καθεστώς προστασίας που αποσκοπούν στην «προστασία της χλωρίδας, βελτίωση και αύξηση της πανίδας, διατήρηση των γεωμορφολογικών σχηματισμών, προστασία των φυσικών καλλονών, ανάπτυξη του τουρισμού και διενέργεια επιστημονικών (ιδιαίτερα φυτογεωγραφικών) και δασικών ερευνών». Το 1969, ο Νόμος 856/197 ενσωματώθηκε στο Δασικό Κώδικα (Ν.Δ. 86/1969, άρθρα 79, 8, 81) και, όπως τροποποιήθηκε αργότερα με το Ν.Δ. 996/1971 (ΦΕΚ 19Α) και ισχύει σήμερα, προβλέπει, εκτός των Εθνικών Δρυμών, τη δυνατότητα θέσπισης δύο ακόμα κατηγοριών προστατευόμενων περιοχών: τα Αισθητικά Δάση και τα Διατηρητέα Μνημεία της 9

Φύσης. Επί μέρους περιοχές, που δύναται να ενταχθούν σε μία από τις τρεις παραπάνω κατηγορίες, κηρύσσονται με Προεδρικό Διάταγμα μετά από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου. Εξαίρεση αποτελούν τα μεμονωμένα δένδρα ή συστάδες δένδρων που κηρύσσονται Μνημεία της Φύσης με απόφαση του Υπουργού Γεωργίας, η οποία δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης. Αρμόδιες για την προστασία και διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών, που κηρύσσονται σύμφωνα με το Ν.Δ. 996/1971, είναι οι περιφερειακές δασικές αρχές στον τόπο που βρίσκονται, σε συνεργασία με το αντίστοιχο Τμήμα της Κεντρικής υπηρεσίας του Υπουργείου Γεωργίας. Ειδικότερα, όσον αφορά τους Εθνικούς Δρυμούς, και σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 1 του Ν.Δ. 996/1971, κάθε Εθνικός Δρυμός αποτελείται: «α) Από τον πυρήνα αυτού, ή τον καθ εαυτό εθνικόν δρυμόν, απολύτου προστασίας, εκτάσεως ουχί ελάσσονος των 1.5 εκταρίων, εξαιρέσει των εις τας νήσους ιδρυομένων δρυμών οίτινες δύναται να έχουν και μικροτέραν έκτασιν. β) Από την περί τον πυρήνα ζώνην (περιφερειακήν ζώνην), αναλόγου εκτάσεως, τουλάχιστον ίσης προς τον πυρήνα, η εκμετάλλευσις της οποίας οργανούται κατά τρόπον συμβάλλοντα εις την εκπλήρωσιν των υπό του πυρήνος του Εθνικού Δρυμού επιδιωκομένων σκοπών». Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 6 του ιδίου νόμου, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 1 του ν. 177/1975, ορίζονται οι κάτωθι απαγορεύσεις εντός των πυρήνων των Εθνικών Δρυμών: «1. Προς εκπλήρωσιν των σκοπών δια τους οποίους ήδη έχουν συσταθεί ή ήθελον συσταθεί οι εθνικοί δρυμοί, απαγορεύεται, επί ποινή απολύτου ακυρότητας, η εντός του πυρήνος του εθνικού δρυμού πάσης μορφής παραχώρησις προς φυσικά ή νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου, ως και εις δημοσίας υπηρεσίας, προς επιδίωξιν οιουδήποτε ετέρου σκοπού.. Απαγορεύσεις, ωσαύτως, εντός του πυρήνος των εθνικών δρυμών : α) Η ανόρυξις και εκμετάλλευσις μεταλλείων και λατομείων, η απόληψις οιουδήποτε ορυκτού προϊόντος και εν γένει εκτέλεσις πάσης συναφούς εργασίας, ή η κατασκευή σχετικής εγκαταστάσεως. β) Η ανασκαφή, η επιχωμάτωσις, η δειγματοληψία και πάσα άλλη ενέργεια, τείνουσα εις την φθοράν και αλλοίωσιν των γεωμορφολογικών σχηματισμών και φυσικών καλλονών. γ) Η τοποθέτησις διαφημιστικών πινακίδων και αγγελιών, πλην των υπό του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας εγκρινομένων και σκοπουσών εις την ανάπτυξιν του τουρισμού, της φιλοδασικής ενημερώσεως, των επιστημονικών μελετών και την εξυπηρέτησιν γενικωτέρων συμφερόντων. δ) Αι βιομηχανικαί δραστηριότητες εν γένει. ε) Η εγκατάστασις οικισμών, οικιών, αγροικιών, παραπηγμάτων και η κατασκευή παντός εν γένει έργου, εξαιρέσει των απαραιτήτων δια την προστασίαν και λειτουργίαν του εθνικού δρυμού έργων, ως η κατασκευή δασικών κτιρίων, τοιούτων δι εγκατάστασιν δασικών επιστημονικών εργαστηρίων, οδικού δικτύου, η διάνοιξις αντιπυρικών ζωνών, η πραγματοποίησις υλωρικών και λοιπών προστατευτικών έργων. στ) Η υλοτομία, η κοπή, η εκρίζωσις, η καταστροφή, η συλλογή ή η μεταφορά φυτικών ειδών και δασικών προϊόντων. ζ) Η βοσκή παντός ζώου καθ όλην την διάρκειαν του έτους και η κατασκευή πάσης φύσεως κτηνοτροφικών έργων, ως ποτιστρών στεγάστρων. η) Η θήρα 4

παντός ζώου, πλην των επιβλαβών θηραμάτων, των οποίων επιτρέπεται, κατόπιν αποφάσεως του νομάρχου, η δια δολωμάτων δίωξις ως και η προς τον σκοπόν τούτον διάβασις μετά κυνηγετικού όπλου, μετά ή άνευ κυνός, δια μέσου του εθνικού δρυμού και θ) Η αλιεία, καθ όλην την διάρκειαν του έτους, εντός λιμνών και ορεινών ρεόντων υδάτων.». Στις περιφερειακές ζώνες των δρυμών δεν επιβάλλονται ειδικές δεσμεύσεις ή απαγορεύσεις, εκτός εάν τμήματα (ή ολόκληρη η έκταση) των ζωνών αυτών έχουν ενταχθεί σε κάποιο καθεστώς προστασίας (βλ. παρακάτω περί Καταφυγίων Θηραμάτων κ.λπ.), οπότε και ισχύουν οι ρυθμίσεις που ορίζονται στην σχετική νομοθεσία. Στο πλαίσιο αυτό μπορούν να επιβληθούν απαλλοτριώσεις και εντός της περιφερειακής ζώνης των Εθνικών Δρυμών, σύμφωνα με το άρθρο 4 του Ν. 177/1975 (βλ. παρακάτω). Εκτός από τις παραπάνω περιοχές, που κηρύσσονται ειδικά για την προστασία της φύσης, ο Δασικός Κώδικας παρέχει επίσης τη δυνατότητα χαρακτηρισμού ορισμένων περιοχών ως Καταφυγίων Θηραμάτων, Ελεγχόμενων Κυνηγετικών Περιοχών και Εκτροφείων Θηραμάτων (άρθρο 5 του Ν.Δ. 86/1969 όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο του Ν.Δ. 177/1985). Οι περιοχές αυτές αποσκοπούν στην «προστασίαν και διάσωσιν του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας εν γένει, καθώς επίσης και προς το σκοπό της διατήρησης, ανάπτυξης και εκμετάλλευσης του θηραματικού πλούτου και της άγριας πανίδας εν γένει». Σημειώνεται ότι με το άρθρο 57 του Ν. 67/98 ο όρος «Καταφύγια Θηραμάτων» αντικαταστάθηκε με τον όρο «Καταφύγια Άγριας Ζωής». Ο τρόπος ίδρυσης και λειτουργίας των άνω περιοχών αναφέρεται στο άρθρο 54 του Ν.Δ. 86/1969, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 1 του Ν.Δ. 996/1971 και αντικαταστάθηκε με το άρθρο 4 του Ν. 177/1975. Ειδικότερα, για τα Καταφύγια Θηραμάτων αναφέρεται ότι «5. Δι αποφάσεως του Υπουργού Γεωργίας, δύναται να ιδρύονται μόνιμα καταφύγια θηραμάτων δέον να πληρούν τας προϋποθέσεις προς κάλυψιν των βασικών αναγκών του θηράματος, εις ότι αφορά εις την ησυχίαν, τροφήν και ύδωρ. Δι ομοίας αποφάσεως καθορίζονται οι απαιτούμεναι τεχνικαί εργασίαι και τα μέτρα, αφ ενός μεν προς βελτίωσιν και συμπλήρωσιν της βλαστήσεως, αφ ετέρου δε προς τροποποίησιν και προσαρμογήν του περιβάλλοντος προς το αρμόζον τοιούτον δι έκαστον διαβιούν θήραμα. 7. Η δίωξις εντός των καταφυγίων των επιβλαβών θηραμάτων ενεργείται παρά των δασικών οργάνων ή των φυλάκων θήρας, δι ειδικών συνεργείων. Επιτρέπεται η σύλληψις θηράματος δι επιστημονικούς σκοπούς ή η μεταφορά τούτων προς εμπλουτισμόν άλλης περιοχής, κατόπιν αποφάσεως του Υπουργού Γεωργίας. 8. Απαγορεύεται η θήρα παντός θηράματος εντός καταφυγίων θηραμάτων.». Επίσης, και σύμφωνα με την παρ..β) του ιδίου άρθρου, επιτρέπεται με κοινή απόφαση των Υπουργών Γεωργίας και Οικονομικών, εντός των εκτάσεων των Καταφυγίων Θηραμάτων, των Ελεγχόμενων Κυνηγετικών Περιοχών και των Εκτροφείων Θηραμάτων, η αναγκαστική απαλλοτρίωση κτημάτων οποιασδήποτε φύσης για την εκπλήρωση του σκοπού ίδρυσής τους. Σημειώνεται ότι ο χαρακτηρισμός περιοχών ως Καταφύγια Άγριας Ζωής είναι σήμερα αρμοδιότητα μεταβιβασμένη στον Γ.Γ. της Περιφέρειας και κηρύσσονται με απόφασή του 41

μετά από εισήγηση των αρμόδιων υπηρεσιών (Δ/νσεις Δασών). Το Ν.Δ. 177/1975 εισάγει και μία ακόμα σημαντική ρύθμιση στα θέματα προστασίας της φύσης (με τις παρ. 5, 6, 7 που προστίθενται στο άρθρο 8 του Ν.Δ. 86/1969). Προβλέπει την έκδοση Π.Δ. με τα οποία «δύναται να απαγορεύεται καθ άπασαν την επικράτειαν η συλλογή αυτοφυών φυτών, βοτανολογικού υλικού, η σύλληψις αγρίων ζώων και η εξαγωγή εκ της χώρας τούτων, ως και η διεξαγωγή ερευνών άνευ αδείας της υπό του Υπουργού Γεωργίας, ειδικώς εξουσιοδοτημένης δασικής Αρχής». Ένας άλλος ειδικός Νόμος που εκδόθηκε κατ επιταγήν του άρθρου 4 του Συντάγματος, είναι ο Ν. 998/1979 «Περί προστασίας των δασών και των δασικών εκτάσεων της χώρας». Με το νόμο αυτό προβλέπεται, εκτός των άλλων, ότι οι προστατευόμενες περιοχές, στις οποίες περιλαμβάνονται και οι υγρότοποι, τίθενται κάτω από το ειδικό προστατευτικό καθεστώς, που ισχύει για τα δάση και τις δασικές εκτάσεις της χώρας (άρθρο 4 παρ. 1α). Το ίδιο ισχύει (με το άρθρο 19) και για την «εντός των δασών και των δασικών εκτάσεων αγρίαν πανίδα ως και την λοιπήν χλωρίδα» και εκδίδεται αργότερα ειδικό Διάταγμα που αναφέρεται στους όρους των διεξαγόμενων ερευνών, συλλογή κ.λπ. (εκδόθηκε το Π.Δ. 67/1981, ΦΕΚ Α και 4Α, «περί προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδας και της άγριας πανίδος και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου επ αυτών»). Τονίζεται επίσης ότι βάσει της κείμενης Δασικής Νομοθεσίας οι δασικές εκτάσεις που έχουν καταστραφεί ή υποβαθμιστεί κηρύσσονται υποχρεωτικά ως αναδασωτέες (άρθρο 8 Ν. 998/79) και διέπονται από ιδιαίτερα αυστηρές διατάξεις. Επιπρόσθετα, η Δασική Νομοθεσία, δίνει τη δυνατότητα απαγόρευσης της βοσκής σε εκτάσεις (δημόσια ή μη δάση, μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις, χορτολίβαδα, κλπ) που έχουν καταστραφεί ή υποβαθμιστεί με την έκδοση ΔΑΔ. Δεν θα γίνει μεγαλύτερη ανάλυση στη Δασική Νομοθεσία, σημειώνεται πάντως ότι τα δάση και οι δασικές εκτάσεις μόνο σε ειδικές περιπτώσεις επιτρέπεται να αλλάξουν χαρακτήρα και να δεχτούν άλλες χρήσεις ή δραστηριότητες. Η περιοχή μελέτης έχει χαρακτηριστεί ως Εθνικός Δρυμός. α) Εθνικός Δρυμός Πίνδου Έτος κήρυξης: 1966 (Β.Δ. 487/66, ΦΕΚ 1/Α/66) Έκταση: Πυρήνας.9 στρ. Περιφερειακή ζώνη 5.4 στρ. Σύνολο 69.7 στρ. Συνοπτική περιγραφή: Ο Εθνικός Δρυμός Πίνδου βρίσκεται κοντά στα χωριά Κρανιά, Περιβόλι και Βωβούσα στην περιοχή Μετσόβου Γρεβενών. Είναι μία απομονωμένη δασική έκταση με εναλλασσόμενη τοπογραφία και αξιόλογη χλωρίδα και πανίδα. Είναι ιδιαίτερα σημαντικός βιότοπος για την αρκούδα σε εθνικό επίπεδο. Η περιοχή έχει λίγους δασικούς δρόμους και καμία υποδομή. 4

Επίσης στην περιοχή μελέτης υπάρχουν και τα εξής καταφύγια Θηραμάτων (Καταφύγια Άγριας Ζωής) α) Καταφύγιο Θηραμάτων Βάλια Κίρνα Περιοχή: Κοινότητας Σαμαρίνας Ν. Γρεβενών Έκταση: 1. στρ. Έτος κήρυξης: 1986 (Αριθ. Απόφ. 95666/1757/86, ΦΕΚ 5/Β/86) Απαγόρευση κυνηγιού: επ αόριστον Αρμόδιο Δασαρχείο: Γρεβενών β) Καταφύγιο Θηραμάτων Παλιομονάστηρο Μπατεφούρλο Περιοχή: Κοινότητας Περιβολίου Ν. Γρεβενών Έκταση: 14. στρ. Έτος κήρυξης: 1986 (Αριθ. Απόφ. 95666/1757/86, ΦΕΚ 5/Β/86) Απαγόρευση κυνηγιού: επ αόριστον Αρμόδιο Δασαρχείο: Γρεβενών γ) Καταφύγιο Θηραμάτων Κυρά Καλή Τρυπημένη Περιοχή: Κοινοτήτων Μοναστηρίου, Κρανιάς και Περιβολίου Ν. Γρεβενών Έκταση: 6. στρ. Έτος κήρυξης: 1986 (Αριθ. Απόφ. 95666/1757/86, ΦΕΚ 5/Β/86) Απαγόρευση κυνηγιού: επ αόριστον Αρμόδιο Δασαρχείο: Γρεβενών δ) Καταφύγιο Θηραμάτων Τσούκα Καραλή Βελόνι Περιοχή: Κοινότητας Κρανιάς Ν. Γρεβενών Έκταση: 18. στρ. Έτος κήρυξης: 1981 (Αριθ. Απόφ. 15849/9/81, ΦΕΚ 1/Β/81) Απαγόρευση κυνηγιού: επ αόριστον Αρμόδιο Δασαρχείο: Γρεβενών Νόμος 165/86 - Κ.Υ.Α. 6969/587/199 Ο Νόμος 165/86 "Για την προστασία του περιβάλλοντος", αποτελεί το νόμο πλαίσιο και για τα ζητήματα προστασίας - διατήρησης της φύσης. Περιλαμβάνει τις διαδικασίες και τα μέσα θεσμοθέτησης, την κατηγοριοποίηση των προστατευόμενων περιοχών, καθώς και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για τη θεσμοθέτηση τους. Σημαντικό στοιχείο στο Ν. 165/86 (σύμφωνα με το άρθρο 1) αποτελεί η θεσμοθέτηση των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (Ε.Π.Μ.) ως εργαλείων επιλογής, οριοθέτησης και κατευθύνσεων λειτουργίας και διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών (οι διαδικασίες ανάθεσης και εκπόνησης καθώς και οι προδιαγραφές των Ε.Π.Μ. εξειδικεύονται στην Κ.Υ.Α. 4

6969/ 587/199). Στόχοι μιας Ε.Π.Μ. είναι: η οριοθέτηση ζωνών προστασίας μέσα στην προστατευόμενη περιοχή, ο καθορισμός των όρων και των περιορισμών των χρήσεων μέσα στις ζώνες αυτές, η παρουσίαση συγκεκριμένων προτάσεων για την αναβάθμιση, βελτίωση, προστασία και διατήρηση των αξιόλογων στοιχείων του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της περιοχής, η πρόταση για τη δημιουργία ενός "σχήματος" που θα διαχειρίζεται την περιοχή και θα μεριμνά για την προστασία της (σύσταση Ειδικής Υπηρεσίας / Φορέα Διαχείρισης). η νομική κατοχύρωση των παραπάνω με την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος. Οι περιοχές προστασίας κατηγοριοποιούνται, με βάση το άρθρο 19 του Ν. 165/86, ως εξής: Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης Περιοχές προστασίας της φύσης Εθνικά πάρκα Προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί, προστατευόμενα τοπία και στοιχεία του τοπίου Περιοχές οικοανάπτυξης. Στην περιοχή μελέτης δεν έχουν χαρακτηριστεί περιοχές προστασίας βάσει του νόμου αυτού. Νόμος 551/19 «περί αρχαιοτήτων» Ο Νόμος περί αρχαιοτήτων (Ν. 551/19, ΦΕΚ 75/Α/) συμβάλλει επίσης στη διαφύλαξη της φυσικής κληρονομιάς, μια και με την εφαρμογή του επιτυγχάνεται πλέον της προστασίας των αρχαιοτήτων και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ζώνες προστασίας αρχαιολογικών χώρων Α και Β, για τις οποίες θεσπίστηκε σχετική διάταξη, και στις οποίες οι περιορισμοί ορίζονται κατά περίπτωση (Ν. 189/9 άρθρο 91). Επιπρόσθετα αξίζει να αναφερθεί ότι ο Νόμος περί αρχαιοτήτων, ο οποίος επεκτάθηκε και στα «μνημεία της σύγχρονης εποχής» με το συμπληρωματικό Νόμο 1469/195, δίνει τη δυνατότητα κήρυξης ορισμένων περιοχών ως «Τοπίων Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους». Την αρμοδιότητα και ευθύνη για τα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους έχει το Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (Π.Δ. 161/84, ΦΕΚ 54/Α/84), ενώ το Υπουργείο Πολιτισμού έχει την αρμοδιότητα για την κήρυξη και διοίκηση των Ιστορικών Τόπων. Στην περιοχή μελέτης έχουν θεσμοθετηθεί 6 Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους με αξιόλογα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, με σημαντικά στοιχεία χλωρίδας (σπάνια, απειλούμενα και ενδημικά είδη φυτών) και με μοναδικότητα στην αισθητική του τοπίου (σημεία θέας, γεωμορφολογική σχηματισμοί). 44

Ειδικότερα, από το ΥΠ.ΠΟ. έχουν χαρακτηριστεί ως Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους τα κάτωθι: Η περιοχή Σπηλαίου Ν. Γρεβενών (Υπ. Απόφ. Α/Φ 16/41594/418/7, ΦΕΚ 56/Β/7) Το Μικτό Δάσος του Όρλιακα Γ) Νομοθεσία που διέπει το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου Οι παραπάνω νομοθετικές ρυθμίσεις Οδηγίες Συμβάσεις αποτελούν το θεσμικό πλαίσιο προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και μεταξύ των άλλων περιοχών διέπουν και το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. Οι παρακάτω Κανονισμοί αφορούν αποκλειστικά το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. ΚΥΑ Οριοθέτησης της Περιοχής ΚΥΑ 69 /ΦΕΚ 69 Δ/14.6.5 Κανονισμοί 1. ΥΑ 647/ΦΕΚ 141 Β /1.9.4. ΥΑ 17/ΦΕΚ 787 Β /1.6.5. ΥΑ 499/ΦΕΚ 111B /19.9.5 4. ΥΑ 641/ΦΕΚ 141 Β /1.9.4 Συγκρότηση Φορέα Διαχείρισης ΚΥΑ 15184/57 /ΦΕΚ 16 Β /7.. Στελέχωση του Φορέα ΥΑ 1648/466/ΦΕΚ 894 Β /.7. Τροποποίηση: ΥΑ 15518/485/ΦΕΚ 4 Β /11..4 ΥΑ 48591/ΦΕΚ 179 Β /6.1.5 ΥΑ 8/.7.9/ΦΕΚ ΥΟΔΔ/14.7.9 (www.ypeka.gr) Το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου απαρτίζεται από τέσσερις διακριτές ζώνες με διαφορετικό βαθμό προστασίας. Η πρώτη ζώνη περιλαμβάνει τους τρεις πυρήνες του Εθνικού Πάρκου (Περιοχές Προστασίας της Φύσης) που είναι το φαράγγι του Βίκου, η χαράδρα του Αώου και η περιοχή της Βάλια Κάλντα. Γύρω από τις παραπάνω περιοχές, καθώς και σε ορισμένες επιπρόσθετες θέσεις του Ε.Π. εκτείνεται η ζώνη διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών με τέσσερις επιμέρους περιοχές, Το υπόλοιπο τμήμα του Ε.Π., που κατέχει και τη μεγαλύτερη έκταση, αποτελείται από την κύρια ζώνη του Εθνικού Πάρκου (ζώνη III) και την Περιφερειακή ζώνη (IV) με 4 επιμέρους περιοχές. 45

Ο υψηλότερος βαθμός προστασίας χαρακτηρίζει τη ζώνη Ι, στην οποία δεν επιτρέπεται το κυνήγι, το ψάρεμα, η συλλογή βοτάνων, εντόμων και άλλων οργανισμών καθώς επίσης και η υλοτόμηση δέντρων και θάμνων. Επίσης δεν επιτρέπεται η κατασκήνωση και η παραμονή μετά τη δύση του ηλίου, το άναμμα φωτιάς, η κολύμβηση και η απόρριψη σκουπιδιών και μπαζών. Για ορισμένες δραστηριότητες, όπως είναι η πλεύση των ποταμών με καγιάκ και ράφτινγκ, απαιτείται ειδική άδεια από τα τοπικά δασαρχεία. Τόσο στη ζώνη Ι όσο και στη ζώνη II ισχύουν ορισμένοι περιορισμοί που σχετίζονται με την προστασία του τοπίου και τη μη ενόχληση της άγριας πανίδας. Έτσι δεν επιτρέπεται η διάνοιξη δρόμων, η δόμηση, η δημιουργία λατομείων εξόρυξης πέτρας και άλλες δραστηριότητες και εγκαταστάσεις που δημιουργούν προβλήματα στα οικοσυστήματα, την άγρια πανίδα και την αυτοφυή χλωρίδα. Στις υπόλοιπες ζώνες του Ε.Π. (Ζώνες III και IV) ο βαθμός προστασίας σε γενικές γραμμές είναι χαμηλότερος και ενδέχεται να ισχύουν ορισμένοι περιορισμοί και ρυθμίσεις χωρικά και χρονικά σε διάφορες χρήσεις και δραστηριότητες. Επίσης, πέρα από τα παραπάνω, ισχύει η νομοθεσία που αφορά το περιβάλλον γενικότερα στην Ελλάδα. Έτσι οι επισκέπτες πρέπει να γνωρίζουν ότι, ανεξάρτητα από τις προαναφερόμενες ζώνες του Ε.Π., το κυνήγι μπορεί να απαγορεύεται και έξω από τη ζώνη Ι, εάν η περιοχή είναι χαρακτηρισμένη ως Καταφύγιο Άγριας Ζωής ή ισχύει άλλη ειδική ρύθμιση και η απόρριψη σκουπιδιών επιβάλλεται να γίνεται μόνο σε ειδικά τοποθετημένους κάδους, οι οποίοι συνήθως βρίσκονται εντός των οικισμών. 46

1. Αποτύπωση και Αξιολόγηση Υφιστάμενης Κατάστασης Ανθρωπογενούς Περιβάλλοντος 1..1 Δημογραφικά Στοιχεία σε επίπεδο Νομού Στη δεκαετία του 5, μετά τον εμφύλιο, άρχισε το πρώτο κύμα μετανάστευσης, με κορύφωση τη δεκαετία του 6, όπου ο Νομός υπέστη πληθυσμιακή αφαίμαξη και ερήμωση της υπαίθρου. Σημαντικό τμήμα ενεργού πληθυσμού μετανάστευσε σε χώρες με ανεπτυγμένη βιομηχανία, ενώ όσοι από τους ντόπιους τεχνίτες δεν έφυγαν στο εξωτερικό, κατευθύνθηκαν στα μεγάλα αστικά κέντρα της Χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη), όπου με ραγδαίους ρυθμούς αναπτυσσόταν οικοδομική δραστηριότητα. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή (1), ο πληθυσμός του Νομού ανέρχεται σε 7.947 κατοίκους εκ των οποίων.1 είναι αγροτικός πληθυσμός (61,4%) και 14.64 αστικός πληθυσμός (8,6%). Ακόμη και στην πόλη των Γρεβενών, οι αγρότες καλύπτουν το,5% (ημιαστικό κέντρο). Πίνακας 4: Πληθυσμός Νομού κατά φύλο και ομάδες ηλικιών Πληθυσμός κατά φύλο και ομάδες ηλικιών Νομός Γρεβενών Απογραφή πληθυσμού της 18ης Μαρτίου 1 Ομάδες ηλικιών -4 5-9 1-14 15-19 -4 5-9 -4 5-9 4-44 45-49 5-54 55-59 6-64 65-69 7-74 75-79 8-84 85+ Αμφοτέρων Άρρενες Θήλεις των φύλων ΣΥΝΟΛΟ ΝΟΜΟΥ 7.947 19.111 18.86 1.66 85 81 1.677 878 799 1.814 99 875.97 1.69 1.8.8 1.18 1.158.48 1.9 1.199.58 1.6 1..65 1.54 1.111.566 1.55 1.11.84 1. 1.84.5 1.14 1.11.1 1.59 1.71.94 1.44 1.58.1 1.641 1.669.496 1.9 1.67 1.5 68 817 8 41 479 665 8 85 Αμφοτέρων Άρρενες Θήλεις των φύλων α. ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 14.64 7.4 7.94 869 456 41 84 44 9 871 44 48 968 477 491 1.69 57 54 1.15 55 57 1.179 57 66 1.41 547 494 1.1 51 518 974 57 467 87 4 44 669 4 45 81 9 417 915 45 48 649 95 54 96 174 4 1 14 175 67 18 Αμφοτέρων Άρρενες Θήλεις των φύλων β. ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ.1 11.871 11.44 79 94 99 85 444 49 94 496 447 1.19 59 57 1.69 65 616 1.1 687 66 1.59 7 66 1.4 77 617 1.55 84 69 1.41 79 617 1.78 681 697 1.461 75 76.1 1.11 1.11.95 1.6 1.189 1.847 94 91 1.14 59 595 578 41 7 49 1 77 Πηγή: ΕΣΥΕ Ιδία Επεξεργασία Ο Νομός φιλοξενεί το 1,6% του πληθυσμού της Περιφέρειας (4η θέση) και το,5% της Χώρας. Μεταξύ των απογραφών του 1991 και του 1, ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά 4,% 47

(έναντι 1,6% αύξηση στη Χώρα) και της πόλης των Γρεβενών κατά 8,9%. Οι αλλοδαποί (νόμιμοι μετανάστες) κάτοικοι του Νομού μετρώνται σε 4 άτομα (,5% μεταναστών της Χώρας). Παρακάτω παρουσιάζεται η διάρθρωση του πληθυσμού ανά διοικητικό διαμέρισμα. Διαπιστώνουμε πως πρόκειται κατά κύριο λόγο για αγροτικό πληθυσμό κατανεμημένο σε 15 δημοτικά διαμερίσματα, από τα οποία τα δύο (Δήμος Γρεβενών και Δήμος Δεσκάτης) εμπεριέχουν και στοιχεία αστικού χαρακτήρα. Πίνακας 5: Πληθυσμός Νομού Γρεβενών ανά Διοικητικό Διαμέρισμα Δήμος / Κοινότητα Νομός Γρεβενών Δήμος Γρεβενών Δήμος Βεντζίου Δήμος Γόργιανης Δήμος Δεσκάτης Δήμος Ηρακλειωτών Δήμος Θεοδώρου Ζιάκα Δήμος Αγίου Κοσμά Δήμος Χασίων Κοινότητα Αβδέλλας Κοινότητα Δοτσικού Κοινότητα Μεσολουρίου Κοινότητα Περιβολίου Κοινότητα Σαμαρίνης Κοινότητα Σμίξης Κοινότητα Φιλιππαίων Πληθυσμός 7.947 15.481.957 1.77 5.66.8.855 1.79.17 448 187 19 454 71 59 54 Διάρθρωση Πληθυσμού Αστικός Αγροτικός 14.64.1 1.447 5.4.957 1.77 4.187 879.8.855 1.79.17 448 187 19 454 71 59 54 Πηγή: ΕΣΥΕ Ιδία Επεξεργασία Αναφορικά με τον οικονομικό ενεργό πληθυσμό του Νομού Γρεβενών, η εικόνα έχει όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 1. Τα στοιχεία αφορούν τον μόνιμο πληθυσμό και όχι τον πραγματικό. Ως κύρια απασχόληση είναι αυτή του τριτογενή τομέα με έμφαση κυρίως στην παροχή υπηρεσιών στον τομέα του τουρισμού και ακολουθεί ο πρωτογενής τομέας, λόγω κυρίως και του αγροτικού χαρακτήρα της περιοχής. Ο τουρισμός ανθεί κυρίως λόγω των ιδιαιτεροτήτων και συγκριτικών πλεονεκτημάτων που παρουσιάζει το φυσικό περιβάλλον του Νομού Γρεβενών. 48

Πίνακας 6: Οικονομικώς ενεργός και μη ενεργός πληθυσμός, απασχολούμενοι κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας και άνεργοι (Στοιχεία απογραφής Μαρτίου 1) * Οικονομικώς ενεργός και μη ενεργός πληθυσμός, απασχολούμενοι κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας και άνεργοι (Στοιχεία απογραφής Μαρτίου 1) * Οικονομικώς Ενεργοί Απασχολούμενοι Άνεργοι Νομός / Οικονομικώς Δε δήλωσαν Δήμοι μη ενεργοί 1ο ο ο κλάδο Νομός Γρεβενών Δήμος Γρεβενών Δήμος Βεντζίου Δήμος Γόργιανης Δήμος Δεσκάτης Δήμος Ηρακλεωτών Δήμος Θεόδωρου Ζιάκα Δήμος Κοσμά Αιτωλού Δήμος Χασίων Κοινότητα Αβδέλλας Κοινότητα Δοτσικού Κοινότητα Μεσολουρίου Κοινότητα Περιβολίου Κοινότητα Σαμαρίνας Κοινότητα Σμίξης Κοινότητα Φιλιππαίων Σύνολο 1.165 6.579 75 75 196 8 Σύνολο 1.497 5.646 675 8 1681 71 γενής τομέας.517 9 44 141 789 94 γενής τομέας 1.97 1. 8 6 76 11 γενής τομέας 4.74.9 149 6 581 19 οικονομικής δραστηριότητας 9 191 19 8 5 1 Σύνολο 1.668 9 77 7 8 9 17.544 8.1 1.48 74.491 1.45 495 41 191 58 155 17 74 1.14 6 817 5 1 4 71 1 11 49 1 8 79 96 19 15 9 56 17 5 88 1.1 7 4 4 8 11 67 4 4 7 4 7 1 11 7 4 5 5 9 9 1 5 7 1 7 5 5 * Βάσει στοιχείων του μόνιμου πληθυσμού Πηγή: ΕΣΥΕ Ιδία Επεξεργασία Σχετικά με τον πραγματικό πληθυσμό το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού είναι οικονομικά μη ενεργοί με μεγαλύτερο ποσοστό αυτό των γυναικών. Σχετικά με την ανεργία αυτή κυμαίνεται σε ένα ποσοστό της τάξεως του 1,6% ως προς τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό. Από αυτούς το 68% περίπου είναι νέοι. Τα παραπάνω παρουσιάζονται στον Πίνακα 14. 49

Πίνακας 7: Οικονομικώς ενεργός και μη ενεργός πληθυσμός κατά φύλο και ομάδες ηλικιών Φύλο / Ομάδες ηλικιών Αμφοτέρων των φύλων 1-14 15-19 -4 5-9 -4 5-9 4-44 45-49 5-54 55-59 6-64 65-69 7-74 75 και άνω Αρρενες 1-14 15-19 -4 5-9 -4 5-9 4-44 45-49 5-54 55-59 6-64 65-69 7-74 75 και άνω Θήλεις 1-14 15-19 -4 5-9 -4 5-9 4-44 45-49 5-54 55-59 6-64 65-69 7-74 75 και άνω Σύνολο 1451 9 1 179 1917 48 1887 1969 1749 179 95 75 18 44 15 994 4 194 88 115 154 1188 14 118 94 66 5 114 7 1 57 5 116 571 79 794 699 76 569 49 89 4 7 Οικονομικώς ενεργοί Άνεργοι Απασχολούμενοι Από αυτούς Σύνολο "νέοι" 169 11 866 147 1771 17 1868 1686 14 97 7 18 44 15 8191 8 5 88 184 18 1187 119 899 64 5 114 7 1 45 9 66 591 687 647 681 547 45 87 198 4 7 188 9 189 51 444 77 157 11 6 55 5 5 11 4 11 8 4 17 15 56 41 41 75 5 77 5 1 17 5 45 14 5 Οικονομικώς μη ενεργοί 15 9 177 456 168 7 7 7 5 688 4 1 7 177 88 4 565 5 75 184 155 8 4 7 5 77 185 1787 959 51 49 478 597 65 86 1178 7 17 45 97 889 95 875 7 114 5 66 11 1 164 96 87 157 119 19 11988 87 91 587 47 48 41 485 515 66 78 15 1645 16 1678 Πηγή: ΕΣΥΕ Ιδία Επεξεργασία 5

Πίνακας 15: Απασχολούμενοι κατά φύλο, ομάδες κλάδων οικονομικής δραστηριότητας και θέση στο επάγγελμα Φύλο Ομάδες κλάδων οικονομικής δραστηριότητας (ΣΤΑΚΟΔ - 91) Αμφοτέρων των φύλων Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκομία. Αλιεία. Ορυχεία και λατομεία. Μεταποιητικές βιομηχανίες. Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου και νερού. Κατασκευές. Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, επισκευή αυτοκινήτων οχημάτων, μοτοσυκλετών και ειδών ατομικής και οικιακής χρήσης. Ξενοδοχεία και εστιατόρια. Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες. Ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί. Διαχείριση ακίνητης περιουσίας, εκμισθώσεις και επιχειρηματικές δραστηριότητες. Δημόσια διοίκηση και άμυνα, υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση. Εκπαίδευση. Υγεία και κοινωνική μέριμνα. Δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών υπέρ του κοινωνικού ή ατομικού χαρακτήρα. Ιδιωτικά νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό. Θέση στο επάγγελμα Σύνολο Εργοδότες Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό Μισθωτοί Συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη νοικοκυριού 169 1449 586 676 18 654 41 4 111 7 1 16 1 14 18 1 169 6 148 156 195 647 5 14 178 154 118 774 15 551 7 499 66 6 59 1 198 4 48 6 1 18 5 8 4 4 179 1 516 64 14 9 154 84 7 154 79 1 5 15 56 46 1 4 8 75 7 9 1 8 51

Φύλο Ομάδες κλάδων οικονομικής δραστηριότητας (ΣΤΑΚΟΔ - 91) Ετερόδικοι οργανισμοί και όργανα. Δήλωσαν ασαφώς ή ανεπαρκώς τον κλάδο ή δε δήλωσαν κλάδο οικονομικής δραστηριότητας. Αρρενες Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκομία. Αλιεία. Ορυχεία και λατομεία. Μεταποιητικές βιομηχανίες. Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου και νερού. Κατασκευές. Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, επισκευή αυτοκινήτων οχημάτων, μοτοσυκλετών και ειδών ατομικής και οικιακής χρήσης. Ξενοδοχεία και εστιατόρια. Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες. Ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί. Διαχείριση ακίνητης περιουσίας, εκμισθώσεις και επιχειρηματικές δραστηριότητες. Δημόσια διοίκηση και άμυνα, υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση. Εκπαίδευση. Υγεία και κοινωνική μέριμνα. Δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών υπέρ του κοινωνικού ή ατομικού χαρακτήρα. Θέση στο επάγγελμα Σύνολο Εργοδότες Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό Μισθωτοί Συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη νοικοκυριού 8 8191 7 17 1 771 8 415 15 1 46 4 1 76 5 159 9 1 74 9 14 1 761 14 17 4 9 116 1 149 5 11 79 19 887 68 195 9 4 77 186 77 98 16 46 4 1 78 4 99 17 8 55 51 94 19 1 888 79 8 11 888 59 1 5 1 7 158 15 45 16 5

Φύλο Ομάδες κλάδων οικονομικής δραστηριότητας (ΣΤΑΚΟΔ - 91) Ιδιωτικά νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό. Ετερόδικοι οργανισμοί και όργανα. Δήλωσαν ασαφώς ή ανεπαρκώς τον κλάδο ή δε δήλωσαν κλάδο οικονομικής δραστηριότητας. Θήλεις Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκομία. Αλιεία. Ορυχεία και λατομεία. Μεταποιητικές βιομηχανίες. Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου και νερού. Κατασκευές. Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, επισκευή αυτοκινήτων οχημάτων, μοτοσυκλετών και ειδών ατομικής και οικιακής χρήσης. Ξενοδοχεία και εστιατόρια. Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες. Ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί. Διαχείριση ακίνητης περιουσίας, εκμισθώσεις και επιχειρηματικές δραστηριότητες. Δημόσια διοίκηση και άμυνα, υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση. Εκπαίδευση. Υγεία και κοινωνική μέριμνα. Θέση στο επάγγελμα Σύνολο Εργοδότες Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό Μισθωτοί Συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη νοικοκυριού 41 45 9 76 74 815 15 41 17 168 17 5 1 568 1 1 4 9 1 965 5 87 16 7 1 8 46 1 5 1 5 6 5 1 466 18 4 9 6 7 6 1 7 46 4 1 19 4 7 97 1 61 1 46 66 464 15 16 66 4 7 5 19 1 5

Φύλο Ομάδες κλάδων οικονομικής δραστηριότητας (ΣΤΑΚΟΔ - 91) Θέση στο επάγγελμα Σύνολο Δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών υπέρ του κοινωνικού ή ατομικού χαρακτήρα. Ιδιωτικά νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό. Ετερόδικοι οργανισμοί και όργανα. Δήλωσαν ασαφώς ή ανεπαρκώς τον κλάδο ή δε δήλωσαν κλάδο οικονομικής δραστηριότητας. Εργοδότες Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό Μισθωτοί Συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη νοικοκυριού 1 1 77 7 1 6 19 8 6 9 1 Πηγή: ΕΣΥΕ Ιδία Επεξεργασία Στον παραπάνω πίνακα παρουσιάζονται οι απασχολούμενοι κατά φύλο, ομάδες κλάδων οικονομικής δραστηριότητας και θέση στο επάγγελμα. Το 5% των απασχολουμένων είναι μισθωτοί, το 8% περίπου είναι αυτοαπασχολούμενοι ελεύθεροι επαγγελματίες, το 1% είναι εργοδότες και ένα 1% είναι μη αμειβόμενα μέλη νοικοκυριού σε οικογενειακές κυρίως επιχειρήσεις. 1.. Δημογραφικά Στοιχεία σε επίπεδο περιοχής μελέτης Στην περιοχή μελέτης ανήκουν οι δύο Ορεινοί Δήμοι Θ. Ζιάκα και Γόργιανης και οι επτά κοινότητες Αβδέλλας, Δοτσικού, Μεσολουρίου, Περιβολίου, Σαμαρίνας, Σμίξης και Φιλιππαίων. Ιδιαιτερότητα της περιοχής μελέτης είναι ο αγροτικός της χαρακτήρας Πίνακας 8: Πληθυσμός Περιοχής Μελέτης ανά Διοικητικό Διαμέρισμα Δήμος / Κοινότητα Περιοχή Μελέτης Δήμος Γόργιανης Δήμος Θεοδώρου Ζιάκα Κοινότητα Αβδέλλας Κοινότητα Δοτσικού Κοινότητα Μεσολουρίου Κοινότητα Περιβολίου Κοινότητα Σαμαρίνης Κοινότητα Σμίξης Κοινότητα Φιλιππαίων Πληθυσμός 7.54 1.77.855 448 187 19 454 71 59 54 Διάρθρωση Πληθυσμού Αστικός Αγροτικός 7.54 1.77.855 448 187 19 454 71 59 54 Πηγή: ΕΣΥΕ Ιδία Επεξεργασία 54

Πίνακας 9: Οικονομικώς ενεργός και μη ενεργός πληθυσμός, απασχολούμενοι κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας και άνεργοι στην περιοχή μελέτης (Στοιχεία απογραφής Μαρτίου 1) * Οικονομικώς ενεργός και μη ενεργός πληθυσμός, απασχολούμενοι κατά τομέα οικονομικής δραστηριότητας και άνεργοι (Στοιχεία απογραφής Μαρτίου 1) * Οικονομικώς Ενεργοί Απασχολούμενοι Άνεργοι Νομός / Οικονομικώς Δε δήλωσαν Δήμοι μη ενεργοί 1ο ο ο κλάδο Περιοχή Μελέτης Δήμος Γόργιανης Δήμος Θεόδωρου Ζιάκα Κοινότητα Αβδέλλας Κοινότητα Δοτσικού Κοινότητα Μεσολουρίου Κοινότητα Περιβολίου Κοινότητα Σαμαρίνας Κοινότητα Σμίξης Κοινότητα Φιλιππαίων Σύνολο 89 75 Σύνολο 771 8 γενής τομέας 84 141 γενής τομέας 1 6 γενής τομέας 57 6 οικονομικής δραστηριότητας 7 8 Σύνολο 11 7.54 74 495 5 1 41 1 191 1 58 155 17 74 5 1.14 7 4 4 8 11 67 4 4 7 4 7 1 11 7 4 5 5 9 9 1 5 7 1 7 5 5 * Βάσει στοιχείων του μόνιμου πληθυσμού Πηγή: ΕΣΥΕ Ιδία Επεξεργασία 1.. Εδαφική Οργάνωση και παραγωγική δομή Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζεται η διαμορφωμένη στο Νομό κατάσταση των τριών Τομέων οικονομικής δραστηριότητας, με τρόπο ώστε να διευκολυνθεί η ανάλυση και η ερμηνεία των αναπτυξιακών δυνατοτήτων και προοπτικών του Νομού. Όπου απαιτείται, παρατίθενται συγκριτικά στοιχεία της Περιφέρειας αλλά και της επικράτειας που αποσαφηνίζουν τη διάσταση των οικονομικών μεγεθών του Νομού ανά Κλάδο. Το κείμενο με σειρά αναφοράς δομείται στις ακόλουθες ενότητες: Γενικός Σχολιασμός Τομέων Οικονομίας Πρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας 55

Γενικός Σχολιασμός Τομέων Οικονομίας Πίνακας1: Κλάδοι Οικονομικής Δραστηριότητας /Παραγόμενα Προϊόντα Ν. Γρεβενών Τομέας Κλάδοι Προϊόντα Γεωργία, Σιτηρά, Ελεύθερη-Παραδοσιακή-Βιολογική Ζωοτροφές, Πρωτογενής Κτηνοτροφία, Γάλα, Μελισσοκομία, Κρέας, Υλοτομία Ξυλεία Γαλακτοκομικά Προϊόντα, Μεταποίηση Τροφίμων (Τυροκομία), Επεξεργασμένη Ξυλεία, Τεχνικές και Δομικές Κατασκευές, Έπιπλα, Δευτερογενής Επεργασία Ξύλου, Αγροτικά Μηχανήματα, Επιπλοποιία Δίχτυα Ιχθυοκαλλιεργειών, Στρατιωτικά Δίχτυα Παραλλαγής Περιηγητικός Χειμερινός Τριτογενής Τουρισμός Ορειβατικός Οικολογικός Κυνηγετικός Τουρισμός Πηγή: Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, 6 Η οικονομία του Νομού εξακολουθεί να στηρίζεται στον πρωτογενή τομέα και συγκεκριμένα στη γεωργία και κτηνοτροφία που συντηρούν πλέον του 6% του πληθυσμού (οικονομικά ενεργού και μη ενεργού). Επισημαίνεται επίσης ότι η ιδιαίτερη γεωμορφολογία του Νομού προσφέρει δυνατότητες διαφοροποίησης και ανάπτυξης δραστηριοτήτων συμβατών με τους ευρωπαϊκούς σχεδιασμούς και κατευθύνσεις, που ενδέχεται να αυξήσουν την υφιστάμενη παραγωγική δυνατότητα αφού εκ των συνθηκών, κυρίως στην ελεύθερη κτηνοτροφία, ο Νομός είναι υποχρεωμένος να ακολουθεί τον παραδοσιακό τρόπο εκτροφής και εκμετάλλευσης. Σε ότι αφορά στους λοιπούς τομείς (δευτερογενής και τριτογενής), ιδιαίτερα σε Κλάδους του τριτογενή τομέα, όπως το εμπόριο και ο τουρισμός, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται διαρκής, πολύ μικρής κλίμακας αύξηση του πλήθους επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, βάσει μοντέλου αυθόρμητης ανάπτυξης. Ο Νομός εξακολουθεί να στερείται επενδυτικής στρατηγικής και αδυνατεί να υλοποιήσει ο ίδιος ή να προσελκύσει σημαντικές επενδύσεις γεγονός που αποδίδεται τόσο σε εγγενείς περιορισμούς όσο και σε εξωγενείς παράγοντες και εξαρτήσεις. Πρωτογενής Τομέας Η γεωργική παραγωγή στο Νομό είναι σχετικά περιορισμένη, υψηλής ωστόσο ποιότητας, και περιλαμβάνει κυρίως σιτηρά, τομάτες, καλαμπόκι, σταφύλια και ψυχανθή. Η κτηνοτροφία του Νομού συγκεντρώνεται στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές, με κύριο χαρακτηριστικό, λόγω συνθηκών, τη σχετικά χαμηλή απόδοση. Το μεγαλύτερο μέρος του ζωικού κεφαλαίου (κοπάδια αιγοπροβάτων) είναι μετακινούμενο. Παραμένει στο Νομό μόνο τους θερινούς μήνες, μεταφερόμενο από γειτονικές πεδινές περιοχές (Ελασσόνα και άλλες περιοχές της Θεσσαλίας), με αποτέλεσμα περίπου το 8% της παραγωγής γάλακτος να παράγεται και να μεταποιείται εκτός Νομού. 56

Πέραν της παραδοσιακής εκτροφής αιγοπροβάτων, σημαντική δραστηριότητα συνιστά και η εκτροφή χοίρων και πουλερικών. Εντυπωσιακή είναι η αύξηση που παρατηρείται τα τελευταία έτη στην εκτροφή χοίρων, αποδιδόμενη κυρίως στην αύξηση της τουριστικής κίνησης και τη συνεπαγόμενη αύξηση ζήτησης για κατανάλωση χοιρινού κρέατος. Το είδος, την κλίμακα και τις παραγωγικές δυνατότητες δραστηριοτήτων του πρωτογενούς τομέα του Νομού φαίνεται να καθορίζει το γεωφυσικό του περιβάλλον. Η μορφολογία του Νομού υπαγορεύει την περιορισμένη παραγωγή του γεωργικού και κτηνοτροφικού τομέα. Οι ελάχιστες πεδινές εκτάσεις χρησιμοποιούνται για την παραγωγή δημητριακών και εποχικών προϊόντων. Οι εκτεταμένοι ορεινοί και ημιορεινοί όγκοι του Νομού προσφέρουν δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης ελεύθερης και ημισταβλισμένης κτηνοτροφίας (αιγοπρόβατα). Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται στο Νομό σημαντική αύξηση κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων που εντάσσονται σε προγράμματα βιολογικής εκτροφής και παραγωγής, με βασικούς περιορισμούς ότι οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις δεν επαρκούν για την παραγωγή των βιολογικών ζωοτροφών που απαιτούνται καθώς επίσης ότι οι περισσότεροι κτηνοτρόφοι δεν διαθέτουν ιδιόκτητες γαίες (όλοι σχεδόν οι βοσκότοποι είναι δημόσιοι ή κοινοτικοί). Στο σύνολο των βιολογικών προϊόντων (γεωργικών, κτηνοτροφικών) ο Νομός φαίνεται να κατανοεί πως οι αντικειμενικές συνθήκες που κάποτε συνιστούσαν περιορισμό θα μπορούσαν σήμερα να εξελιχθούν σε πλεονέκτημα. Ωστόσο, η στροφή στη βιολογική εκτροφή και καλλιέργεια μπορεί να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα, αν δεν αναπτυχθεί έγκαιρα σύστημα διασφαλίσεων και προώθησης των προϊόντων σε κατάλληλες αγορές. Από τα παραδοσιακά κτηνοτροφικά προϊόντα που παράγονται στο Νομό, το «Ανεβατό» (τύπος τυριού σε κρεμώδη μορφή) είναι χαρακτηρισμένο ως Π.Ο.Π., ενώ ικανό πλήθος άλλων προϊόντων έχουν χαρακτηριστικά ΠΟΠ (αφέρονται τα τυριά «Μανούρι», «Κασέρι», «Μπάτζος», «Κεφαλογραβιέρα» και «Μετσοβόνε» καθώς και τα τοπικά παραδοσιακά χωριάτικα λουκάνικα Γρεβενών). Επίσης, μεγάλο πλήθος τοπικών παραδοσιακών γεωργικών προϊόντων αποτελούν εν δυνάμει ΠΟΠ (ξεχωρίζουν τα αμπέλια ποικιλίας «Μοσχόμαυρο» κρασί «Ξυνόμαυρο»-, τα φασόλια Γίγαντες και Ελέφαντες των ορεινών χωριών Σπήλαιο, Μικρολίβαδο και Μοναχίτι καθώς και τα ρεβίθια της περιοχής Δεσκάτης). Σε ότι αφορά στη δασική υλοτομία και την εξόρυξη μεταλλευμάτων και πετρωμάτων, παρά τους πλούσιους πόρους του Νομού, οι τομείς αυτοί εξακολουθούν να καταγράφουν περιορισμένη δραστηριότητα και να έχουν μικρή συμβολή στη διαμόρφωση του παραγόμενου προϊόντος και στην απασχόληση (Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, 6). Δευτερογενής Τομέας Ο Δευτερογενής τομέας υστερεί σημαντικά τόσο σε σχέση με την Περιφέρεια όσο και με το σύνολο της Χώρας. Την οικονομία του κλάδου στο Νομό δείχνει να διαμορφώνει ο κλάδος των Κατασκευών, ακολουθούμενος από τον κλάδο Τροφίμων και Ποτών. Μικρή αλλά αξιοσημείωτη συνεισφορά εμφανίζεται να έχει ο κλάδος της Βιομηχανίας Ξύλου και της 57

Κατασκευής Προϊόντων από Ξύλο (μη συμπεριλαμβανομένων των επίπλων). Η κατάσταση στο δευτερογενή τομέα έχει επιδεινωθεί ιδιαίτερα λόγω της οικονομικής κρίσης που πλήττει την Ελλάδα τον τελευταίο χρόνο. Οι μεταποιητικές επιχειρήσεις βρίσκονται διάσπαρτες στο Νομό, εκτός των πολύ ορεινών περιοχών. Τόσο η γεωμορφολογία του Νομού όσο και η απουσία επαρκών υποδομών δεν δίνουν δυνατότητα αποτελεσματικής αξιοποίησης των φυσικών και ανθρώπινων πόρων του Νομού, ενώ για τους ίδιους λόγους το κόστος παραγωγής των μεταποιητικών επιχειρήσεων παραμένει αυξημένο. Οι δραστηριότητες των αμιγώς μεταποιητικών-βιοτεχνικών επιχειρήσεων αφορούν κυρίως σε επεξεργασία προϊόντων του πρωτογενούς τομέα (γεωκτηνοτροφικά και δασικά προϊόντα). Οι υπάρχουσες βιοτεχνικές-βιομηχανικές μονάδες ανήκουν στον κλάδο της αγροτικής βιομηχανίας (τυροκομεία) και της επεξεργασίας ξύλου (ξυλεία, επιπλοποιία). Οι μεταποιητικές επιχειρήσεις γεωργικών προϊόντων δραστηριοποιούνται κυρίως στην επεξεργασία σιτηρών και την παραγωγή αλεύρων. Στην ελληνική αγορά διατίθεται βιολογική φέτα παραγωγής του Νομού, με την επωνυμία BIOPAN, αλλά και άλλα βιολογικά τυροκομικά προϊόντα (τυρί κατσικίσιο, κεφαλογραβιέρα, μανούρι, Μπάτζιο). Οι μεταποιητικές επιχειρήσεις του τομέα γαλακτοκομικών και ζωικών προϊόντων καταγράφουν σημαντική παρουσία και συμβολή στην οικονομία του Νομού. Τμήμα της παραγωγής διοχετεύεται σε τρίτες χώρες (κυρίως Γερμανία). Ο κλάδος τροφίμων και ζαχαροπλαστικής κινείται ικανοποιητικά, γεγονός που αποδίδεται κυρίως στην ανάπτυξη των αγορών παραδοσιακών προϊόντων. Η παραγωγή ζωικών προϊόντων (νωπού κρέατος) διοχετεύεται μέσω εμπόρων στην τοπική και περιφερειακή αγορά. Λόγω του παραδοσιακού χαρακτήρα της κτηνοτροφίας, τα παραγόμενα προϊόντα χαρακτηρίζονται για την ποιότητα και τη διατροφική τους αξία. Αξιοσημείωτη είναι και η δραστηριότητα του Αγροτικού Βιοτεχνικού Συνεταιρισμού Γυναικών Αγίου Γεωργίου (ιδρύθηκε το 199 από 18 γυναίκες της περιοχής και παράγει κυρίως παραδοσιακά ζυμαρικά, όπως τραχανάδες, χυλοπίτες, κ.α.). Διαθέτει δίκτυο πώλησης σε όλη την Περιφέρεια, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει επεκταθεί στην αγορά της Θεσσαλονίκης και εξυπηρετεί παραγγελίες από όλη τη Χώρα. Ιδιαίτερα ευνοϊκό χαρακτηρίζεται το γεγονός ότι από τα τέλη του αποφασίστηκε η επαναλειτουργία, από ιδιώτη επενδυτή, της μεγαλύτερης μονάδας ξυλείας στο Νομό («Πίνδος») στους Μαυραναίους Γρεβενών. Το επενδυτικό πρόγραμμα προβλέπει επένδυση 11,7 εκ. καθώς και σημαντική, σταδιακή αύξηση των θέσεων απασχόλησης (από 4 θέσεις στην αρχική φάση λειτουργίας σε κατά την πλήρη λειτουργία της επιχείρησης) (Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, 6). Τριτογενής Τομέας Ο Τριτογενής τομέας είναι με διαφορά ο πιο σημαντικός τομέας για το Νομό. Η ανάπτυξη του Τομέα στηρίζεται κυρίως στον Τουρισμό, στις Υπηρεσίες Δημόσιας Διοίκησης και στις 58

Επιχειρήσεις Παροχής Υπηρεσιών. Ο κλάδος Εμπορίου χαρακτηρίζεται από μικρές τοπικές επιχειρήσεις και από την έλλειψη μεγάλων αλυσίδων εμπορίου καθώς και μεγάλων επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών. Το Λιανικό Εμπόριο αντιμετωπίζει τις μεγαλύτερες δυσκολίες λόγω της μικρής σχετικά αγοράς αλλά και της τάσης των κατοίκων του Νομού να προμηθεύονται αγαθά από την αγορά της Κοζάνης και της Θεσσαλονίκης, αλλά και λόγω της οικονομικής κρίσης που πλήττε την αγορά. Οι επιχειρήσεις Πώλησης Τροφίμων, παρουσιάζουν, επίσης, αρκετά προβλήματα λόγω της πρόσφατης εγκατάστασης στο Νομό των αλυσίδων super-market LIDL, DIA και «Μασούτης». Ο θεσμός του franchising δεν είναι ανεπτυγμένος ικανοποιητικά αφού οι μόνες επιχειρήσεις που λειτουργούν είναι οι προαναφερθείσες αλυσίδες super-market και οι αλυσίδες Γερμανός και Vodafone. Γενικά ο Νομός, τουλάχιστο προς το παρόν, δεν φαίνεται να αποτελεί αγορά στόχο των μεγάλων επιχειρήσεων και αλυσίδων. Στο Χονδρικό Εμπόριο δραστηριοποιείται σημαντικός αριθμός επιχειρήσεων, με αξιοσημείωτο, τον κλάδο Εμπορία & Συντήρηση/Επισκευή Αυτοκινούμενων Οχημάτων, (99 επιχειρήσεις). Ο κλάδος Ξενοδοχεία-Εστιατόρια (αν και καλύπτει ιδιαίτερα υψηλό πλήθος επιχειρήσεων) απασχολεί μόλις το 4,8% των Έργαζομένων και διαμορφώνει το 6% της αξίας πωλήσεων επιχειρήσεων του Νομού. Τέλος, οι επιχειρηματικές δραστηριότητες του κλάδου Χερσαίων Μεταφορών παράγουν αξία που προσεγγίζει το % της αξίας των συνολικών πωλήσεων. Ο Τουρισμός, ως διακριτή δραστηριότητα του Τριτογενούς Τομέα, παρά το γεγονός ότι παρουσιάζει τάση ανάπτυξης (ειδικά ο αγροτουρισμός), φαίνεται να έχει μικρή συνεισφορά στη διαμόρφωση του παραγόμενου προϊόντος του Νομού (Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, 6). Η Δυτική Μακεδονία στο σύνολό της αποτελεί μία από τις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές της χώρας. Η απουσία θάλασσας, που αποτελεί το βασικότερο στοιχείο του επικρατέστερου μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης, τη διαφοροποιεί από τους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς της χώρας. Εντούτοις, οι φυσικοί και πολιτισμικοί της πόροι, η γεωμορφολογία και η ποικιλομορφία της, της προσδίδουν μία ιδιαίτερη δυναμική όσον αφορά την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, στις οποίες περιλαμβάνονται δραστηριότητες φυσιολατρικού, χιονοδρομικού, πολιτισμικού, γαστρονομικού, θρησκευτικού, εκπαιδευτικού τουρισμού, τουρισμού περιπέτειας, κλπ.. Τουριστική Υποδομή Καταλύματα Η μειωμένη υφιστάμενη τουριστική ανάπτυξη της Περιφέρειας αποτυπώνεται στην περιορισμένη υφιστάμενη τουριστική υποδομή. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι Δυτική Μακεδονία, όπως φαίνεται και στον πίνακα που ακολουθεί, με 17 καταλύματα (σύμφωνα με στοιχεία του 7) κατέχει μόλις το 6,5% του συνολικού ξενοδοχειακού δυναμικού της μεγαπεριφέρειας Μακεδονίας Θράκης. Σε επίπεδο χώρας, ο συνολικός αριθμός των 59

καταλυμάτων που λειτουργούν στη Δυτική Μακεδονία αντιστοιχεί στο 1,16% του συνόλου της χώρας, η δε δυναμικότητα στο,67% της συνολικής δυναμικότητας ξενοδοχείων και ομοειδών καταλυμάτων της χώρας. Πίνακας 11: Δυναμικότητα καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου και κάμπινγκ (7) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Κεντρικής Μακεδονίας Δυτικής Μακεδονίας ΣΥΝΟΛΟ ΑΡΙΘΜΌΣ ΚΑΤΑΛΥΜΆΤΩΝ Ξενοδοχεία Τουριστικά Σύνολο και ομοειδή κάμπινγκ καταλύματα 71 14 85 ΑΡΙΘΜΌΣ ΚΛΙΝΏΝ Ξενοδοχεία Τουριστικά Σύνολο και ομοειδή κάμπινγκ καταλύματα 18.941 5.786 4.77 1.155 8 1.8 81.717 9.15 11.7 17 17 4.75 4.75 1.6 97 1.7 15.8 4.81 14.184 Πηγή: Γ.Γ. ΕΣΥΕ Η κατανομή των καταλυμάτων και κλινών ανά Νομό της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας εμφανίζεται στον πίνακα που ακολουθεί: Πίνακας 1: Δυναμικότητα καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας (7) ΝΟΜΌΣ ΑΡΙΘΜΌΣ ΚΑΤΑΛΥΜΆΤΩΝ ΑΡΙΘΜΌΣ ΚΛΙΝΏΝ Γρεβενών 1 81 Καστοριάς 9 1.44 Κοζάνης 9 1.54 Φλώρινας 8 94 17 4.75 ΣΎΝΟΛΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΊΑΣ Δ. ΜΑΚΕΔΟΝΊΑΣ Πηγή: Γ.Γ. ΕΣΥΕ Όπως φαίνεται στον πίνακα υπάρχει μία σχετική ισοκατανομή των καταλυμάτων και στους τέσσερις Νομούς της Περιφέρειας, με αυξημένη δυναμικότητα κλινών στους Νομούς Κοζάνης και Καστοριάς, όπου υπάρχουν σχετικά μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες. Ο Νομός Γρεβενών υπολείπεται έναντι των άλλων, τόσο από άποψη αριθμού καταλυμάτων όσο και από άποψη δυναμικότητας. Το μεγαλύτερο μέρος των καταλυμάτων του Νομού Γρεβενών εντοπίζεται σε οικισμούς κοντά στο χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας, το οποίο αποτελεί το μαζικότερο τουριστικό πόλο του Νομού κατά τη διάρκεια της χειμερινής (χιονοδρομικής) περιόδου. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται η κατανομή του ξενοδοχειακού δυναμικού των τεσσάρων νομών της Περιφέρειας ανά κατηγορία: 6

Πίνακας 1: Ξενοδοχειακό Δυναμικό κατά Κατηγορία ΝΟΜΟΣ 5***** 4**** *** ** 1* Σύνολο Ξ Δ Κ Ξ Δ Κ Ξ Δ Κ Ξ Δ Κ Ξ Δ Κ Ξ Δ Κ ΓΡΕΒΕΝΑ 1 44 7 191 94 9 1 5 4 57 11 1 4 81 ΚΑΣΤΟΡΙΑ 1 68 4 51 1 1 486 956 11 168 18 9 75 144 ΚΟΖΑΝΗ 1 16 1 4 48 1 4 691 1 81 699 4 7 9 87 154 ΦΛΩΡΙΝΑ 1 1 1 1 187 7 16 64 5 1 11 18 8 47 94 ΣΥΝΟΛΟ 46 1 7 17 1 4 17 414 49 946 1797 7 111 1 17 417 475 Πηγή: Γ.Γ. ΕΣΥΕ Ξ: Ξενοδοχείο / Δ: Δωμάτια / Κ: Κλίνες Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας υπάρχουν μόνο δύο () ξενοδοχειακές μονάδες πέντε αστέρων, μία στην Κοζάνη και μία στην Καστοριά. Το μεγαλύτερο μέρος του ξενοδοχειακού δυναμικού της Περιφέρειας είναι καταλύματα και αστέρων, συνολικής δυναμικότητας 4.11 κλινών που αντιστοιχεί στο 89% της συνολικής δυναμικότητας της Περιφέρειας. Στο Νομό Γρεβενών, που αποτελεί και την ευρύτερη περιοχή ενδιαφέροντος της παρούσας μελέτης, από τα 1 καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου, ένα (1) είναι 4 αστέρων, επτά (7) τριών αστέρων, εννέα (9) δύο αστέρων και τέσσερα (4) ενός αστεριού. Γενικά, η πλειοψηφία των καταλυμάτων της περιφέρειας είναι καταλύματα του τύπου «Ενοικιαζόμενα δωμάτια/επιπλωμένα διαμερίσματα». Αυτό καταδεικνύει το είδος της τουριστικής ανάπτυξης και ζήτησης στην περιοχή, η οποία απέχει από το πρότυπο του μαζικού τουρισμού. Χιονοδρομικά Κέντρα Σημαντικό στοιχείο του τουριστικού προϊόντος του Νομού Γρεβενών, αποτελεί το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας. Το χιονοδρομικό κέντρο βρίσκεται στα όρια των Νομών Γρεβενών και Ιωαννίνων, σε υψόμετρο 1.75 μέτρων και σε απόσταση χλμ. από τη Θεσσαλονίκη και 4 χλμ. από την Αθήνα. Τα τελευταία χρόνια, ο χιονοδρομικός τουρισμός εξελίσσεται σε ιδιαίτερα δυναμικό κλάδο για τη Δυτική Μακεδονία. Η ολοκλήρωση σημαντικού τμήματος της Εγνατίας Οδού, ο εκσυγχρονισμός και η επέκταση των χιονοδρομικών κέντρων, αλλά και η δημιουργία νέας και η ποιοτική αναβάθμιση της υφιστάμενης τουριστικής υποδομής, έχουν συμβάλει στην αύξηση της επισκεψιμότητας της περιοχής κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου. Τουριστική Ζήτηση Σύμφωνα με τους διαθέσιμους οικονομικούς δείκτες, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας για το έτος 6, ανήλθε σε 4.58 εκατ. (σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ) συνεισφέροντας κατά,% περίπου στο ΑΕΠ της χώρας. Η εξέλιξη του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος κατά νομό της Περιφέρειας Δυτικής 61

Μακεδονίας για την περίοδο 6 παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 14: Εξέλιξη ΑΕΠ - 6 Έτη 1 4 5 6 Νομοί Γρεβενών 71 89 8 5 48 466 Καστοριάς 474 49 5 596 59 668 77 1.78 1.86.15.146.64.514.6 5 54 558 61 645 688 7.48.167.51.688.8 4.8 4.58 Κοζάνης Φλώρινας Σύνολο Δυτικής Μακεδονίας Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας Όπως φαίνεται από τον πίνακα, παρατηρείται μία διαχρονική αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος όλων των Νομών της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Η κατανομή της συμβολής κάθε κλάδου στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν του Νομού Γρεβενών, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ για το έτος 6 παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 15: Κατανομή κάθε κλάδου στο ΑΕΠ του Νομού ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗ ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗ ΑΞΙΑ ΚΑΤΑ ΚΛΑΔΟ (ΣΤΟΙΧΕΙΑ 6, ΠΟΣΑ ΣΕ ΕΚΑΤ. ) Γεωργία, δασοκομία, αλιεία 8 Βιομηχανία, συμπεριλαμβανομένης της ενέργειας 7 Κατασκευές 144 Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, επισκευές οχημάτων και ειδών οικιακής 58 χρήσης, ξενοδοχεία και εστιατόρια, μεταφορές και επικοινωνίες Χρηματοπιστωτική μεσολάβηση, διαχείριση ακίνητης περιουσίας, 68 εκμίσθωση και επιχ/κές δραστηριότητες Άλλες υπηρεσίες 88 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας Από τα στοιχεία των κλάδων για το 6 και συγκρινόμενα με προηγούμενα έτη (από το έως το 6) προκύπτουν τα εξής στοιχεία: Παρατηρείται μία διαχρονική μείωση της συμμετοχής του κλάδου της γεωργίας, δασοκομίας και αλιείας στο Νομό Γρεβενών, 6

Ο κλάδος της βιομηχανίας αλλά και των κατασκευών, κατά το έτος 6, παρουσίασαν σημαντική αύξηση, Ο τομέας του εμπορίου και υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένου του τομέα των ξενοδοχείων και εστιατορίων, παρουσιάζει διαχρονική αύξηση. Συγκεκριμένα, στο Νομό Γρεβενών αυξήθηκε από 4 εκατ. που ήταν το σε 58 εκατ. Από τα στοιχεία αφίξεων διανυκτερεύσεων στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου στους τέσσερις Νομούς της Περιφέρειας, που παρουσιάζονται στους παρακάτω πίνακες, και συγκρινόμενα με τα αντίστοιχα στοιχεία άλλων περιφερειών της Ελλάδας, προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα: Το σύνολο των αφίξεων στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου της Δυτικής Μακεδονίας για το έτος 6 αντιστοιχεί στο 1,47% των συνολικών αφίξεων της χώρας (σύνολο χώρας 1.675.4 αφίξεις) και σε 1,1% για το 7 (σύνολο χώρας 15.695.59 αφίξεις). Όσον αφορά το Νομό Γρεβενών, οι αφίξεις για το έτος 6 ανέρχονται σε ποσοστό 9,78% των συνολικών αφίξεων στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, ενώ για το έτος 7 το ποσοστό αυτό αυξήθηκε σε 1,5%. Αντίστοιχα, το σύνολο των διανυκτερεύσεων για το 6 ανέρχεται σε 75.566 που αντιστοιχεί σε,66% των συνολικών διανυκτερεύσεων στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου της χώρας (56.77.78) και το 7 σε 89.1 που αντιστοιχεί σε,61% του συνόλου της χώρας (64.85.54). Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι η Δυτική Μακεδονία αποτελεί ως επί το πλείστον προορισμό ολιγοήμερων αποδράσεων (κυρίως Σαββατοκύριακου). Ειδικά για το Νομό Γρεβενών, οι συνολικές διανυκτερεύσεις ανήλθαν σε 4.4 κατά το 6, που αντιστοιχούν σε 1,7% των συνολικών διανυκτερεύσεων της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, ενώ το 7 ανήλθαν σε 4.64 ή 1,86% των συνολικών διανυκτερεύσεων της Περιφέρειας. Όσον αφορά τα στοιχεία πληρότητας, ο Νομός Γρεβενών παρουσιάζει τη χαμηλότερη πληρότητα μεταξύ των Νομών της Δυτικής Μακεδονίας, με 1,6% το 6 και,6% κατά το 7. Η μέση πληρότητα των καταλυμάτων της Περιφέρειας ανέρχεται στο 1,15% με το Νομό Καστοριάς να παρουσιάζει τη μεγαλύτερη. 6

Πίνακας 16: Αφίξεις στα Καταλύματα Ξενοδοχειακού Τύπου (πλην κάμπινγκ) 6 7 Αφίξεις Νομός Ημεδαποί Αλλοδαποί Αφίξεις Κλίνες Σύνολο που Ημεδαποί Αλλοδαποί Κλίνες που Σύνολο λειτουρ. λειτουρ. ΓΡΕΒΕΝΏΝ 18.94 68 19.6 56.6 998 1.6 68 ΚΑΣΤΟΡΙΆΣ 7.917 1.19 8.96 1.166 66.75 1.88 79.4 1.59 ΚΟΖΆΝΗΣ 5.6.966 55.599 1.84 57.457 4.44 61.81 1.6 ΦΛΏΡΙΝΑΣ 9.75.47 41.5 659 41.11.56 4.67 756 ΣΎΝΟΛΟ Δ. 181.767 18.91.679.445 185.85 19.986 5.88 4.16 ΜΑΚΕΔΟΝΊΑΣ Πηγή: Γ.Γ. ΕΣΥΕ Πίνακας 17: Διανυκτερεύσεις στα Καταλύματα Ξενοδοχειακού Τύπου (πλην κάμπινγκ) 6 Νομός 7 Διανυκτερεύσεις Ημεδαποί Αλλοδαποί Διανυκτερεύσεις Πλη- Σύνολο ρότητα % Ημεδαποί Αλλοδαποί Πληρότητα % Σύνολο ΓΡΕΒΕΝΏΝ 7.44.81 4.4 1,6% 9.85.41 4.64,6% ΚΑΣΤΟΡΙΆΣ 19. 78.151 151.94 4,1% 15.81.5 146. 44,4% ΚΟΖΆΝΗΣ 16.7 1.5 116.578,4% 116.57 14.174 1.1,6% ΦΛΏΡΙΝΑΣ 6.691 4.1 66.811,5% 65.87 4.751 7.5 8,7% ΣΎΝΟΛΟ Δ. 6.189 9.77 75.566,8% 47.49 41.89 89.1,% ΜΑΚΕΔΟΝΊΑΣ Πηγή: Γ.Γ. ΕΣΥΕ Όπως προκύπτει από τα παραπάνω στοιχεία η Δυτική Μακεδονία υπολείπεται σε τουριστική υποδομή και κίνηση έναντι των άλλων Περιφερειών της Ελλάδας, κατέχοντας την τελευταία θέση. Αυτό μπορεί σε μεγάλο βαθμό να αποδοθεί στην απουσία παράκτιας ζώνης και άρα στη μη δυνατότητα ανάπτυξης μαζικού τουρισμού στη βάση του προτύπου «ήλιος και θάλασσα». Εντούτοις, η Περιφέρεια διαθέτει σημαντικούς πόρους, φυσικούς, πολιτισμικούς, ιστορικούς, κλπ., οι οποίοι δεν έχουν αξιοποιηθεί επαρκώς, παρουσιάζουν όμως μία δυναμική εξέλιξης σε πόρους ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού και διαμόρφωσης ενός διακριτού τουριστικού προϊόντος για την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. 1..4 Χρήσεις γης Συγκρούσεις Χρήσεων Γης Η περιοχή της Βόρειας Πίνδου, διατηρεί ακόμη, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, την ιστορική της μορφή και τις χρήσεις, χωρίς πολλούς τραυματισμούς από παρεμβάσεις ασύμβατες προς το φυσικό τοπίο. Οι κύριες χρήσεις γης στην περιοχή είναι: η δασοπονία και η κτηνοτροφία. 64

Πριν από την δημιουργία του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου η κτηνοτροφία αποτελούσε την κυρίαρχη μορφή χρήσης του χώρου. Αυτό είναι ορατό από τα έντονα σημάδια της οπισθοδρομικής διαδοχής που υπέστησαν πολλά δασικά οικοσυστήματα, όπως είναι τα φαινόμενα διάβρωσης που δημιουργήθηκαν εξαιτίας της εντατικής χρήσης από την κτηνοτροφία. Δευτερεύουσες χρήσεις γης και δραστηριότητες είναι: η θήρα, η γεωργία, η αλιεία και η δασική αναψυχή. Με την κήρυξη του Δρυμού διαμορφώθηκε ένα νέο καθεστώς στην περιοχή όπου στον Πυρήνα του Πάρκου απαγορεύονται, περιορίζονται ή ελέγχονται όλες οι προαναφερόμενες χρήσεις και διαμορφώνεται ένα ιδιαίτερο καθεστώς απόλυτης προστασίας, ενώ στις περιφερειακές τους ζώνες επιτρέπεται η άσκηση δραστηριοτήτων όπως κτηνοτροφία, γεωργία, αλιεία, υπό προϋποθέσεις, περιορισμούς και πάντοτε κάτω από αυστηρό έλεγχο. Βέβαια, όσον αφορά την κτηνοτροφία, ήταν και είναι δύσκολη η επιβολή περιορισμών διότι η έλλειψη οργανωμένου σχεδίου ανάπτυξης της κτηνοτροφίας στην περιοχή και εναλλακτικών λύσεων είναι καθοριστικός παράγοντας. Τα λιβάδια της περιοχής ανήκουν στην ψευδοαλπική ζώνη και αποτελούν χώρους ανάπτυξης της αιγοπροβατοτροφίας λόγω της βοσκήσιμης ύλης την καλοκαιρινή περίοδο, όταν τα χειμερινά και εαρινά - φθινοπωρινά λιβάδια ξηραίνονται με αποτέλεσμα να είναι ακατάλληλα για βόσκηση. Τα θερινά λιβάδια ήταν πάντοτε καθοριστικός παράγοντας ανάπτυξης της νομαδικής κτηνοτροφίας και είναι συνδεδεμένα με τους θρύλους και τις παραδόσεις της παραδοσιακά ασκούμενης κτηνοτροφίας. Οι κτηνοτρόφοι της περιοχής ασκούν νομαδική κτηνοτροφία (μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι) στην περιοχή μελέτης κατά την θερινή περίοδο, ενώ τον χειμώνα κατεβαίνουν στα χειμερινά λιβάδια του Θεσσαλικού κάμπου (πχ. Τυρνάβου, Βελεστίνου Φαρσάλων, Φαρκαδόνας Τρικάλων κ.λ.π). Αυτή η μορφή κτηνοτροφίας ασκείται εδώ και αιώνες από τους Βλάχους της περιοχής. Η οικόσιτη κτηνοτροφία είναι πάρα πολύ μικρή. Η δασική εκμετάλλευση ασκείται στην περιοχή, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, στις δημόσιες δασικές εκτάσεις. Η εκμετάλλευση των δασών γίνεται από τις κρατικές εκμεταλλεύσεις Δασών (Κ.Ε.Δ) των Δασαρχείων της περιοχής και από τους Ελεύθερους Δασικούς Συνεταιρισμούς Εργασίας (Ε.Δ.Σ.Ε) των κατοίκων της περιοχής, εξασφαλίζοντας την ορθολογική και αειφόρο διαχείριση των δασών και ένα σημαντικό έσοδο των παραδασοβίων πληθυσμών (Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, 6). Από τα πολλά προβλήματα που δημιούργησαν και δημιουργούν οι υφιστάμενες χρήσεις γης στην περιοχή της μελέτης, επισημαίνονται τα σπουδαιότερα. Πρώτο πρόβλημα είναι οι πάρα πολλοί και απρογραμμάτιστα χαραγμένοι δασικοί δρόμοι. Η δασική Υπηρεσία κυρίως, αλλά και 65

οι διάφοροι δασοκτήμονες, στην προσπάθεια μείωσης του κόστους μετατόπισης και μεταφοράς των δασικών προϊόντων διάνοιξαν μεγάλο αριθμό δασικών δρόμων. Οι δρόμοι αυτοί παρά το μικρό πλάτος τους, διασπούν τη συνέχεια των δασών και επηρεάζουν τα οικοσυστήματα ενώ πολλές φορές λόγω των μεγάλων συχνά κατά μήκος κλίσεων τους υφίστανται χαραδρωτικές διαβρώσεις. Επίσης καθιστούν, έστω και με δυσκολία, δυνατή την μετακίνηση οχημάτων σε περιοχές που έ-χουν ανάγκη ηρεμίας ενώ συχνά χρησιμοποιούνται και για παράνομη θήρα. Προκύπτει επομένως, η ανάγκη μελέτης για το απαραίτητο δασικό οδικό δίκτυο, για την προστασία και επίσκεψη της περιοχής, και η απαγόρευση στο υπόλοιπο δίκτυο με αποκλεισμό της κίνησης οχημάτων (με μπάρες), έτσι ώστε να χρησιμοποιούνται από τους επισκέπτες οι πεζόδρομοι και να αφεθούν να αποκατασταθούν φυσικά. Δεύτερο πρόβλημα είναι η παράνομη, μη ελεγχόμενη βόσκηση στον πυρήνα του Εθνικού Δρυμού. Τρίτο πρόβλημα είναι η παράνομη υλοτομία. Θα πρέπει να ενταθούν τα μέτρα φύλαξης, να αυξηθεί το προσωπικό φύλαξης και να αναζητηθούν εναλλακτικές λύσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και των απαγορεύσεων π.χ η βελτίωση των ελευθέρων στην βοσκή λιβαδιών, η διάθεση με χαμηλό τίμημα ή δωρεάν ξυλεία ατομικών αναγκών κλπ. 1..5 Οικιστικό Δίκτυο Ο Νομός διαιρείται σε 8 δήμους και 7 κοινότητες, με πρωτεύουσα και διοικητικό κέντρο του νομού την πόλη των Γρεβενών. Η έδρα της Περιφερειακής Διοίκησης καθώς και της Διαχειριστικής Αρχής του ΠΕΠ Δυτικής Μακεδονίας βρίσκονται στην πόλη της Κοζάνης. Στην περιοχή μελέτης όπως έχει ήδη αναφερθεί περιλαμβάνονται δύο Δήμοι και επτά Κοινότητες. Πίνακας 18:Καποδιστριακοί Δήμοι και Κοινότητες Περιοχής Μελέτης (έκταση) Δήμος Έκταση (στρέμματα) Έδρα Δήμος Γόργιανης 4.555 Κηπούρειο Δήμος Θ. Ζιάκα 41.768 Μαυραναίοι Κοινότητα Αβδέλλας 4.4 Αβδέλλα Κοινότητα Δοτσικού.65 Δοτσικό Κοινότητα Μεσολουρίου 17.744 Μεσολούρι Κοινότητα Περιβολίου 17.1 Περιβόλι Κοινότητα Σαμαρίνης 97.45 Σαμαρίνα Κοινότητα Σμίξης 5.9 Σμίξη Κοινότητα Φιλιππαίων 5.517 Φιλιππαίοι Σύνολο 8.89 Πηγή: ΥπΕσΔΔ&Α, Σχέδιο Καποδίστριας 66

Σημαντικότερο αστικό κέντρο της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας είναι η Κοζάνη, η οποία ως έδρα της περιφερειακής διοίκησης αποτελεί το μοναδικό κέντρο πρώτου επιπέδου στο αστικό σύστημα της Περιφέρειας. Η πόλη των Γρεβενών αποτελεί κέντρο δεύτερου επιπέδου και συγκεντρώνει το σύνολο των διοικητικών λειτουργιών του Νομού και το μεγαλύτερο όγκο των εξυπηρετήσεων, καθώς το μέγεθος των υπολοίπων οικισμών είναι σημαντικά μικρότερο. Στα αστικά κέντρα τρίτου επιπέδου περιλαμβάνεται η Δεσκάτη. Στους οικισμούς τετάρτου επιπέδου περιλαμβάνονται οι έδρες των Δήμων που δεν κατατάσσονται σε κάποιο από τα ανώτερα επίπεδα. Οι οικισμοί αυτοί παρέχουν τις στοιχειώδεις αυτοδιοικητικές υπηρεσίες με ορισμένους μόνο εξ αυτών να εμφανίζουν οικονομικό δυναμισμό και μια σχετική αυτονομία ως προς το εμπόριο και τις βασικές εξυπηρετήσεις. Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν ενισχυθεί σημαντικά τα αστικά κέντρα 1ου και ου επιπέδου, γεγονός που κρίνεται θετικό, δεδομένου του αναβαθμισμένου ρόλου που καλούνται να διαδραματίσουν τα αστικά κέντρα μεσαίου και μικρού μεγέθους για την προώθηση της αναπτυξιακής διαδικασίας. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή συντελέστηκε σε βάρος της ποιότητας ζωής των κατοίκων των αστικών κέντρων και σε βάρος της παραγωγικότητας τους. Παράλληλα, απέβη σε βάρος των οικισμών χαμηλότερου επιπέδου, που βίωσαν και εξακολουθούν να βιώνουν της εγκατάλειψη και την οικονομική συρρίκνωση. Κατά τη νέα προγραμματική περίοδο τίθεται επίσης το θέμα των επιπτώσεων της Εγνατίας Οδού στο Νομό Γρεβενών, τη στιγμή που εξακολουθούν να συντηρούνται οι εξαρτήσεις από το Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης σε θέματα όπως η υγεία πρόνοια και η εκπαίδευση. Από το 11 θα τεθεί σε εφαρμογή το Σχέδιο Καλλικράτης που για το Νομό Γρεβενών προβλέπεται η δημιουργία δύο Δήμων: Δήμος Γρεβενών, με έδρα τα Γρεβενά, ο οποίος θα συγκροτηθεί: από το νυν δήμο Γρεβενών, το δήμο Βεντζίου, το δήμο Ηρακλεωτών, το δήμο Αγίου Κοσμά, το δήμο Θεοδώρου Ζιάκα, το δήμο Γόργιανης και τις κοινότητες Αβδέλλας, Δοτσικού, Μεσολουρίου, Περιβολίου, Σαμαρίνας, Σμίξης και Φιλιππαίων Δήμος Δεσκάτης, με έδρα τη Δεσκάτη, που θα περιλαμβάνει: το νυν ομώνυμο δήμο και το δήμο Χασίων. Παρακάτω παρουσιάζεται ο Χάρτης με τους νέους Δήμους του Νομού. 67

Χάρτης : Δήμοι Νομού Γρεβενών σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλικράτης Πηγή: www.ditiki.gr 1..6 Δίκτυα Τεχνικής Υποδομής Δίκτυα Συγκοινωνιών και Μεταφορών Ο Νομός στερείται σιδηροδρομικού δικτύου, ενώ εξυπηρετείται από τα αεροδρόμια Κοζάνης (5 km), Καστοριάς (7 km) και Θεσσαλονίκης (184 km). Το εσωτερικό οδικό δίκτυο σήμερα, μετά την υλοποίηση σειράς έργων (κυρίως συγχρηματοδοτούμενων), θεωρείται γενικά ικανοποιητικό αν και η γεωμορφολογία του Νομού καθιστά χρονοβόρα την εσωτερική και περιφερειακή μετακίνηση προσώπων και τη διακίνηση εμπορευμάτων. Κύριοι οδικοί άξονες προς τα μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη) είναι η Εθνική Οδός Αθηνών Λαμίας, η Εθνική Οδός Θεσσαλονίκης Βέροιας και η Εγνατία που άλλαξε δραματικά τον οδικό χάρτη της Περιφέρειας δημιουργώντας νέα δεδομένα για τις μεταφορές. Ο Νομός, με την Εγνατία, απέκτησε ταχεία και ασφαλή πρόσβαση στη Βαλκανική και τα λιμάνια της Θεσσαλονίκης και της Ηγουμενίτσας. Στο εσωτερικό της περιοχής μελέτης το υφιστάμενο οδικό δίκτυο είναι κλίμακας χαμηλότερης αρχίζοντας από τις επαρχιακές οδούς, τις κοινοτικές, τις αγροτικές, τους δασικούς δρόμους και φθάνοντας στα ορειβατικά μονοπάτια. 68

Ηλεκτρική Ενέργεια Όλοι οι οικισμοί έχουν ηλεκτροδότηση. Υποσταθμοί ΔΕΗ υπάρχουν ανατολικά από τα Γρεβενά. Υψηλή τάση δεν διασχίζει την περιοχή μελέτης. Τηλεπικοινωνίες Τερματικά κέντρα (ΤΕΚ) έχουμε στους Ασπράγγελους, στη Σαμαρίνα, στη Σμίξη, στην Κρανέα και στο Κηπούρειο. Ο κύριος πάροχος τηλεφωνίας είναι ο ΟΤΕ, ενώ υπάρχει και δίκτυο οπτικών ινών, το οποίο συμπληρώνεται µε κατάλληλες ασυρµατικές ζεύξεις, οι οποίες έχουν εγκατασταθεί σε δυσπρόσιτα σηµεία ώστε να δημιουργούνται οι αναγκαίοι δακτύλιοι. Τέλος, όλες οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας είναι διαθέσιμες στην περιοχή μελέτης. Αποχετευτικό Δίκτυο Στους μικρούς οικισμούς γίνεται κυρίως με βόθρους και δεν υπάρχουν συνήθως δίκτυα αποχέτευσης, ενώ στους μεγαλύτερους οικισμούς γίνεται τοπικά μέσω παντορροϊκών συστημάτων. Επεξεργασία Λυμάτων Στερεών Αποβλήτων Στην περιοχή δεν υπάρχει εγκατάσταση επεξεργασίας Λυμάτων, ενώ η Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων γίνεται κεντρικά από την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και συγκεκριμένα από την Ανώνυμη Εταιρία Διαχείρισης Απορριμμάτων Δυτικής Μακεδονίας ( ΙΑ ΥΜΑ ΑΕ) στην οποία συμμετέχουν ενεργά οι ΟΤΑ των τεσσάρων νομών της Περιφέρειας. Προβλέπεται η κατασκευή δύο σταθμών μεταφόρτωσης στο νομό Γρεβενών (Δήμος Γρεβενών, 8). Υποδομές Ύδρευσης Από τα προγράμματα των τριών Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης και από το Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανασυγκρότησης Γρεβενών - Κοζάνης έχουν συγχρηματοδοτηθεί τα περισσότερα έργα ύδρευσης. Η κατάσταση των δικτύων ύδρευσης κρίνεται σε γενικές γραμμές ικανοποιητική εκτός συγκεκριμένων περιπτώσεων όπου λόγω παλαιότητας των δικτύων παρατηρούνται προβλήματα παροχετευτικότητας. Επίσης, η περιοχή μελέτης παρουσιάζει μικρά ελλείμματα για την κάλυψη των υδρευτικών της αναγκών µόνο κατά την θερινή περίοδο. 1..7 Υποδομές Υγείας Οι υποδομές Υγείας στην περιοχή παρουσιάζουν σημαντική υστέρηση. Το Νομαρχιακό Νοσοκομείο Γρεβενών βρίσκεται σε νέο κτίριο που κατασκευάστηκε στο πλαίσιο του Β ΚΠΣ. Έχει δυναμικότητα 1 κλινών και συνολική επιφάνεια 1.78 τ.µ. Επίσης υπάρχουν αγροτικά ιατρεία και κινητές υπηρεσίες περίθαλψης που ενισχύουν το έργο της Υγείας. 69

1..8 Υποδομές Εκπαίδευσης Στα Γρεβενά λειτουργούν 5 παιδικοί σταθμοί, 1 νηπιαγωγεία, 1 Δημοτικά Σχολεία, Γυμνάσια και Λύκεια. Επίσης, υπάρχουν και υποδομές που δε λειτουργούν λόγω έλλειψης μαθητών. Σημαντικό στοιχείο για την πόλη των Γρεβενών αποτελεί και η λειτουργία του ΤΕΙ «Εφαρμογές Πληροφορικής στη Διοίκηση και Οικονομία». 1..9 Κοινωνικές Υποδομές Στην περιοχή και συγκεκριμένα στο Δήμο Γρεβενών λειτουργούν Κρατικοί Παιδικοί σταθμοί, 1 ΚΑΠΗ, 1 Γηροκομείο και 1 Κέντρο Οικογενειακής Φροντίδας (ΚΕ.Φ.Ο.) στα πλαίσια του οποίου λειτουργούν επίσης 1 επί πλέον Παιδικός σταθμός και ταπητουργεία. 1..1 Φορείς Οργανωμένης Κοινωνίας Πολιτών Παρακάτω παρουσιάζονται οι διάφοροι φορείς που μπορεί να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην περιοχή μελέτης να την επηρεάσουν με τις αποφάσεις τους. Σωματείο Ιδιοκτητών Καφετεριών- Ειδών Εστίασης- Κέντρων Ψυχαγωγίας Ιππικός Σύλλογος Γρεβενών Κυνηγετικός Σύλλογος Γρεβενών Χιονοδρομικός Ορειβατικός Σύλλογος Γρεβενών Γυναικείος Συνεταιρισμός Αγίου Γεωργίου Γυναικείος Συνεταιρισμός Καρπερού Σύλλογος Τουριστικών Επιχειρήσεων Σύλλογος Ξενοδόχων Νομού Γρεβενών Σύλλογος Βιοκαλλιεργητών Συνεταιρισμός Γυν. Αγ.Γεωργίου Δασικός Συνεταιρισμός Αβδέλλας Δασικός Συνεταιρισμός Αγ.Θεοδώρων Δασικός Συνεταιρισμός Γρεβενών ''Η Λάβδα'' Δασικός Συνεταιρισμός Ανθρακιάς Δασικός Συνεταιρισμός Ζιάκα Δασικός Συνεταιρισμός Κηπουρείου Δασικός Συνεταιρισμός Κρανιάς Δασικός Συνεταιρισμός Κοσματίου Δασικός Συνεταιρισμός Μαυραναίων Δασικός Συνεταιρισμός Μικρολιβάδου Δασικός Συνεταιρισμός Μεσολάκκου Δασικός Συνεταιρισμός Μοναχιτίου Δασικός Συνεταιρισμός Περιβολίου Δασικός Συνεταιρισμός Σαμαρίνας 7

Δασικός Συνεταιρισμός Σμίξης Δασικός Συνεταιρισμός Σπηλαίου Δασικός Συνεταιρισμός Τρικώμου Δασικός Συνεταιρισμός Φελλίου Σύλλογος Γυναικών Καλλονής Πολιτιστικοί Σύλλογοι Γρεβενών και των υπολοίπων οικισμών Αθλητικοί Σύλλογοι Από Περιβαλλοντικές Οργανώσεις στην περιοχή δραστηριοποιούνται η ΜΚΟ Καλλιστώ και ο Αρκτούρος, οι οποίες έχουν αρκετή εμπειρία σε ζητήματα περιβάλλοντος και διαχείρισης του οικοτόπου της Αρκούδας. Τέλος, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης μπορεί να αποτελέσει ουραγό της όλης προσπάθειας για διατήρηση του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου της περιοχής. 1..11 Ιστορικά και πολιτιστικά δεδομένα Τα γεφύρια των Γρεβενών αποτελούν από τους σημαντικότερους και δημοφιλέστερους πόρους του Νομού. Χρονολογούνται από το 16 ο έως το 17ο αιώνα, ενώ 16 από αυτά είναι χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα μνημεία. Σήμερα στο Νομό σώζονται 17 πετρόχτιστα γεφύρια, τα γνωστότερα από τα οποία είναι το γεφύρι του Ασίζ αγά, το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι της Μακεδονίας, το δίτοξο γεφύρι του Ζιάκα, δίπλα από τη νέα γέφυρα που οδηγεί στο ομώνυμο χωριό, το γεφύρι της Πραμόριτσας με μήκος 4μ, το μονότοξο γεφύρι του Κάστρου χτισμένο πάνω από τον ποταμό Γρεβενίτη, το οποίο σχηματίζει τέλειο ημικύκλιο ύψους 8μ.. Τα σημαντικότερα Γεφύρια είναι: Μονή Οσίου Νικάνορα Γεφύρι Λιάτισσας ή Κλέφτη Γεφύρι Δοτσικού Γεφύρι Τρικώμου (Αζίζ Αγά) Γεφύρι Προσβόρρου Αλατόπετρας στο Μύλο Σπηλαίου (Κατσογιάννη) Γεφύρι Γεφύρι Πορτίτσας Γεφύρια Κρανιάς (Ματσαγκάνη και Σταμπέκη) Γεφύρι Δασυλλίου Γεφύρι Ζιάκα Γεφύρια Κηπουρειού (Σταυροποτάμου και Σπανού) Γεφύρι Τρικώμου Γεφύρι Ταξιάρχη 71

Γεφύρι Ανθοχωρίου Γεφύρι Κυπαρισσίου Γεφύρι Αγίων Θεοδώρων Γεφύρι του Μεγάρου. Ο Νομός Γρεβενών διαθέτει πλούσια παράδοση με αξιόλογη παρουσία στις τέχνες και τη μουσική. Η Σαμαρίνα ήταν ξακουστή για τους ζωγράφους αγιογράφους της, ενώ το δημοτικό τραγούδι που αναφέρεται στα παιδιά της Σαμαρίνας ξεχωρίζει για την περιοχή. Αξιόλογα είναι επίσης τα μοναστήρια, τα βυζαντινά και τα μεταβυζαντινά μνημεία του Νομού, πόλοι προσέλκυσης τουριστών στο πλαίσιο του θρησκευτικού, πολιτισμικού, περιηγητικού τουρισμού. Λίγα χιλιόμετρα πριν τη Δεσκάτη, βρίσκεται η Ιερά Μονή της Ζάβορδας, χτισμένη το 1544 από τον Όσιο Νικάνορα και δίπλα το ασκηταριό του Οσίου πάνω από τα ορμητικά νερά του Αλιάκμονα. Από τις παλαιότερες Μονές είναι η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Τορνικίου, χτισμένη περίπου στα 1 και η Μονή Ευαγγελισμού της Παναγίας Μπουνάσιας που πιθανότατα χτίσθηκε το 148. Στην άλλη πλευρά του νομού, βρίσκεται ο ναός της Μεγάλης Παναγίας στη Σαμαρίνα με το πεύκο πάνω στον τρούλο, ενώ στην είσοδο της Βάλια Κίρνα συναντάται ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και η Αγία Παρασκευή. Ιδιαίτερο θρησκευτικό μνημείο για το νομό είναι η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή Παναγία Σπηλιώτισσα που ιδρύθηκε το 164. Στο Νομό Γρεβενών έχουν επίσης ανακαλυφθεί ανεκτίμητης αξίας προϊστορικά ευρήματα, όπως οι μεγαλύτεροι ίσως χαυλιόδοντες του κόσμου στη Μηλιά Γρεβενών, που ανήκουν σε ένα προβοσκιδωτό, ηλικίας.. ετών με ύψος περίπου 4,5 μ και βάρος Παναγιά μεγαλύτερο από Μεγάλη 1 τόνους. Ο νεολιθικός οικισμός Κνίδης, ένας μικρός οικισμός που Σαμαρίνα χρονολογείται στο τέλος της αρχαιότερης και τις αρχές της νεότερης Νεολιθικής περιόδου, αποτελεί επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο υπό την επίβλεψη της 15 ης Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Τα βλαχοχώρια του Νομού, η Σμίξη, η Σαμαρίνα, η Αβδέλλα, το Ζιάκα, Περιβόλι, Σπήλαιο, και η Καλλονή, αποτελούν παραδοσιακά οικιστικά σύνολα. Τους καλοκαιρινούς μήνες και κυρίως τον Αύγουστο εξέχουσα θέση στα πολιτιστικά δρώμενα του Νομού έχουν τα παραδοσιακά πανηγύρια των χωριών, ενώ το χειμώνα τα αποτελούν αναβίωση παράδοσης και των Ανακατωσάρια της τοπικής εθίμων της Αποκριάς. 7

1..1 Τοπικά Προϊόντα Τα κύρια τοπικά προϊόντα του Νομού Γρεβενών, είναι τα εξής: Α. Τυροκομικά προϊόντα Η τυροκομία αποτελεί σημαντική οικονομική δραστηριότητα στο Νομό Γρεβενών. Το κύριο προϊόν είναι η φέτα, παράγονται ωστόσο και άλλα είδη τυριών σε μικρότερες ποσότητες όπως ανεβατό (Κρεμώδες τυρί από παστεριωμένο κατσικίσιο γάλα), κασέρι, κεφαλοτύρι, μανούρι και μπάτζιος τα οποία έχουν χαρακτηρισθεί όλα ως ΠΟΠ. Τα τοπικά τυροκομεία απορροφούν κυρίως το αιγοπρόβειο γάλα, και στη συνέχεια προωθούν τα προϊόντα τους στις τοπικές αγορές της Δυτικής Μακεδονίας, ενώ σημαντικές ποσότητες τοπικών τυροκομικών προϊόντων διακινούνται σε αγορές εκτός της περιφέρειας και στο εξωτερικό. Β. Μανιτάρια Η περιοχή των Γρεβενών έχει μακρά παράδοση στη συλλογή άγριων μανιταριών, και τα τελευταία κυρίως χρόνια, έχουν αναδειχθεί σε σήμα κατατεθέν του Νομού. Κυρίως στα χωριά που απλώνονται Αλατόπετρα, γύρω από Πολυνέρι, το Βόιο (Σπήλαιο, Φιλιππαίοι, κλπ) φυτρώνουν και συλλέγονται συστηματικά δεκάδες ή και εκατοντάδες ποικιλίες μανιταριών, μεταξύ των οποίων τα πλευρώτους (Pleutotus ostreatus), οι κοπρίνοι (Coprinus comatus), τα νεραντζάκια (Cantharellus cibarius). Σήμερα, στο Νομό δραστηριοποιούνται διάφορες επιχειρήσεις συλλογής, επεξεργασίας και μεταποίησης μανιταριών οι οποίες παράγουν και διακινούν μεγάλη ποικιλία προϊόντων όπως συσκευασμένα μανιτάρια, μανιτάρια τουρσί, σε σκόνη, αλλά και μανιτάρια γλυκό κουταλιού, μαρμελάδα, λικέρ και παραδοσιακά ζυμαρικά με μανιτάρι, καθώς και εστιατόρια τα οποία σερβίρουν παραδοσιακές και σύγχρονες συνταγές βασισμένες στο μανιτάρι. Επίσης, έχει καθιερωθεί ως θεσμός η ετήσια Γιορτή Μανιταριού που διοργανώνεται κάθε φορά σε διαφορετική τοποθεσία του Νομού Γρεβενών. Γ. Παραδοσιακά ζυμαρικά και γλυκά κουταλιού Στο Νομό Γρεβενών δραστηριοποιούνται διάφοροι συνεταιρισμοί, όπως οι Συνεταιρισμοί Γυναικών Αγ. Γεωργίου και Καρπερού, οι οποίοι παράγουν αντιπροσωπευτικά προϊόντα του Νομού Γρεβενών, μεταξύ των οποίων ζυμαρικά (πίτουρα, τραχανά, χυλοπίτες) και γλυκά κουταλιού με παραδοσιακές συνταγές και μεθόδους διατηρημένες από γενιά σε γενιά και με πρώτες ύλες που προμηθεύονται από τοπικούς παραγωγούς ή και που παράγουν οι ίδιες. 7

1.4 Ανασκόπηση και Αξιολόγηση των μέχρι σήμερα Παρεμβάσεων Η συγκεκριμένη ενότητα αφορά στην ανασκόπηση και αποτίμηση τόσο του σχεδιασμού και της υλοποίησης μέτρων και ενεργειών προστασίας και διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου της Βόρειας Πίνδου και της περιοχής του Νομού Γρεβενών γύρω από αυτό, όσο και των αναπτυξιακών παρεμβάσεων που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο των προηγούμενων προγραμματικών περιόδων. Πίνακας 19: Ενταγμένα Έργα στον τομέα του Πολιτισμού κατά την προγραμματική περίοδο - 6 ΠΡΟΫΠ/ΜΟΣ ΕΝΤΑΓΜΕΝΑ ΕΡΓΑ: ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ ΑΝΑΠΛΑΣΗ -ΑΝΑΔΕΙΞΗ - ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΣΩΣΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΟ ΠΕΤΡΙΝΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ "ΑΖΙΖ ΑΓΑ" Δ.Δ. ΤΡΙΚΩΜΟΥ ΔΗΜΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΙΑΚΑ 57. ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Ι.Ν. ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Δ.Δ. ΜΑΥΡΑΝΑΙΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ Θ. ΖΙΑΚΑ 9.851 ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ - ΑΝΑΔΕΙΞΗ Ι.Ν. ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΣΑΜΑΡΙΝΑΣ Ν. ΓΡΕΒΕΝΩΝ 9.47 ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ - ΑΝΑΔΕΙΞΗ Ι.Ν. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΣΑΜΑΡΙΝΑΣ Ν. ΓΡΕΒΕΝΩΝ.817 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥ ΜΟΝΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΝΟΜΟΥ ΓΡΕΒΕΝΩΝ 176.1 ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΩΔΩΝΟΣΤΑΣΙΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Δ.Δ. ΚΟΣΜΑΤΙΟΥ ΔΗΜΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΙΑΚΑ Ν. ΓΡΕΒΕΝΩΝ 5. ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Ι.Ν. ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΒΟΛΙΟΥ Ν. ΓΡΕΒΕΝΩΝ 79.65 ΣΩΣΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΟ ΠΕΤΡΙΝΟ ΓΕΦΥΡΙ ΖΙΑΚΑ Δ.Δ. ΖΙΑΚΑ ΔΗΜΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΙΑΚΑ 49.487 Σύνολο κατηγορίας ενέργειας.141.578 ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ - ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟΠΕΡΑΤΩΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΑΙΘΟΥΣΑΣ ΤΕΧΝΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΔΗΜΟΥ ΓΡΕΒΕΝΩΝ 1.546. ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΔΗΜΟΥ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Σύνολο κατηγορίας ενέργειας ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΝΤΑΓΜΕΝΩΝ ΕΡΓΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 41.916 1.587.916.79.494 Πηγή: ΟΠΣ «ΕΡΓΟΡΑΜΑ 74

Πίνακας : Ενταγμένα Έργα στον τομέα του Τουρισμού κατά την προγραμματική περίοδο - 6 ΠΡΟΫΠ/ΜΟΣ ΕΝΤΑΓΜΕΝΑ ΕΡΓΑ: ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ. ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ / ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΑ ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ ΣΤΟΥΣ ΟΡΕΙΝΟΥΣ ΟΓΚΟΥΣ ΤΟΥ Ν.ΓΡΕΒΕΝΩΝ 44. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΟΥ ΜΟΝΟΠΑΤΙΟΥ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΙΑΚΑ 85.6 Σύνολο κατηγορίας ενέργειας 75.6 ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΣΠΗΛΑΙΟΥ Σύνολο κατηγορίας ενέργειας.6. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΕ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΘΑΡΡΥΝΣΗ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ 7.851.98 Σύνολο κατηγορίας ενέργειας 7.851.98 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΝΤΑΓΜΕΝΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 8.58.168 Πηγή: ΟΠΣ «ΕΡΓΟΡΑΜΑ» Πίνακας 1: Ενταγμένα Έργα από το ΟΠΑΝΓΚ κατά την προγραμματική περίοδο - 6 Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Γρεβενών-Κοζάνης (ΟΠΑΝΓΚ) ΠΡΟΫΠ/ΜΟΣ ΕΡΓΟΥ Κέντρο Νεοσυλλέκτων 4.4. Διοικητήριο Γρεβενών 1.. Νέο Σαλέ στο Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας.. Έργα Ύδρευσης 6.. Εγγειοβελτιωτικά Έργα 16.. Οδικά Έργα.. Ολυμπιακά Έργα 6.. Έργα Υποδομών Δημόσιας Υγείας.. Έργα Υποδομών Εκπαίδευσης 1.8. ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΝΤΑΓΜΕΝΩΝ ΕΡΓΩΝ 9.. Πηγή: Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, 6 75

Πίνακας : Ενταγμένα Έργα στο ΘΗΣΕΑΣ κατά την προγραμματική περίοδο - 6 Ενταγμένα έργα Ανά Οργανισμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) της περιοχής μελέτης Δήμος Γόργιανης Δήμος Θεόδωρου Ζιάκα Κοινότητα Αβδέλλας Κοινότητα Μεσολουρίου Κοινότητα Περιβολίου Κοινότητα Σμίξης Εσωτερική Οδοποιία Ύδρευση Κηπουρίου Αναπλάσεις Προμήθεια Μηχανολογικού Εξοπλισμού Κατασκευή Αθλητικών Κέντρων Συντήρηση Δημοτικών Σχολείων Συντήρηση Δημοτικών Κτιρίων Ύδρευση Δήμου Θ. Ζιάκα Ανάπλαση Χώρων Δ.Δ. Δήμου Ζιάκα Μελέτη Ανακατασκευής Πλατείας Δ.Δ. Ζιάκα Ανακατασκευή Πλατείας Δ.Δ. Ζιάκα Εσωτερική Οδοποιία Δήμου Θ. Ζιάκα Προμήθεια Μηχανικού Εκσκαφέα Μελέτη Βελτίωσης Βατότητας - Ασφαλτόστρωση Δρόμου Περιβολάκι-Λάβδα Αγροτική Οδοποιία Δήμου Θ. Ζιάκα Μελέτη Κατασκευής της Οδού Σπήλαιο-Φαράγγι Αρχιτεκτονική Μελέτη Πέτρινων Γεφυριών Αγορά Οικοπέδων Μελέτη Αναπαλαίωσης Δημοτικού Σχολείου Δ.Δ. Σπηλαίου Ανάδειξη Αξιοποίηση Μονοπατιών Δήμου Ζιάκα Τοπογραφική Μελέτη στον Δήμο Θ. Ζιάκα Αποκατάσταση Γηπέδου Δ.Δ. Μαυραναίων Μελέτη Σχ/σμού Ερμηνείας της Φύσης για την Ίδρυση Κέντρου Περιβ/κής Εκπαίδευσης Διαμόρφωση Χώρων Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δ.Θ. ΖΙΑΚΑ Προμήθεια Απορριμματοφόρου Αποκατάσταση Ζημιών από Θεομηνίες Εσωτερική Οδοποιία Ανάπλαση Οικισμού Βιολογικός Καθαρισμός Προμήθεια Εκχιονιστικού Μηχανήματος 4Χ4 Προμήθεια Απορριμματοφόρου Πηγή: Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, 6 από Ιστοσελίδα ΥΠΕσΔΔ&Α- /6/5 Πίνακας : Ενταγμένα Έργα στο ΟΠΑΑΧ κατά την προγραμματική περίοδο - 6 ΠΡΟΫΠ/ΜΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΕΡΓΟΥ ΟΠΑΑΧ 1.76,46 187.845,88 Κατασκευή συγκροτήματος ενοικιαζόμενων δωματίων στη Σμίξη (9 δωμάτια 18 κλίνες) 88.8,7.9,4 Ίδρυση Ξενοδοχειακής μονάδας στην Αλατόπετρα (19 δωμάτια 4 κλινες).57,55 19.4,5 4.4 59.44 6.78,68 17.668,41 51.765 64. 416.17,68 49.68,61 61.69,5 16.641,7.5,89 1.1,5 16., 6.61, 46.7,6 7.84,18 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ (ΟΠΑΑΧ) Κατασκευή Ξενώνα στη Σαμαρίνα Γρεβενών με παράλληλες τουριστικές δράσεις (7 δωμάτια 14 κλίνες) Ανάπτυξη ξενοδοχειακής μονάδας ιδιοκτησίας Δαβίτη Παναγιώτας στο Ζιάκα (1 δωμάτια 6 κλίνες) Επέκταση εκσυγχρονισμός ενοικιαζόμενων επιπλωμένων δωματίων Σαμαρίνα (5 δωμάτια 1 κλίνες ) Ξενοδοχείο * στο Πολυνέρι (18 δωμάτια 1 σουίτα 7 κλίνες) Αναβάθμιση & επέκταση ξενοδοχειακού τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων Γ τάξης σε ξενοδοχείο * στη Σμίξη (1 δωμάτια κλίνες) Ξενώνας 4 κλιεδιών τύπου επιπλωμένων δωματίων στο Περιβολάκι (6 δωμάτια 1 κλίνες) Επέκταση δραστηριοτήτων υφισταμενης ξενοδοχειακής μονάδας βελτίωση του περιβάλλοντα χώρου και εγκαταστάσεων στους Φιλιππαίους (16 δωμάτια 6 κλίνες) Εκσυγχρονισμός της Ξενοδοχειακής μονάδας Βίλα Αλεξάνδρα με την επέκταση του εστιατορίου στο Ζιάκα (9 δωμάτια 18 κλίνες) Ίδρυση μονάδας ενοικιαζόμενων δωματίων 4 κλειδιών στη Σαμαρίνα (8 δωμάτια 15 κλίνες) 76

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ (ΟΠΑΑΧ) ΠΡΟΫΠ/ΜΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΕΡΓΟΥ ΟΠΑΑΧ Ίδρυση αγροτουριστικής μονάδας στο περιβόλι (7 δωμάτια 14 κλίνες) 1.78,96 19.87,8 Τουριστικές επιπλωμένες κατοικίες στην Κρανιά (5 δωμάτια κλίνες) 1.8,57 187.699,54 Ξενοδοχείο * με εστιατόριο στο Πολυνέρι (1 δωμάτια 49 κλίνες σουίτες) 46.84,4 64. Επιπλωμένα διαμερίσματα στους Φιλιπαίους (6 δωμάτια 1 κλίνες) 47.1,49 148.1,9 Ξενοδοχείο * στο Λάβδα (4 δωμάτια σουίτες 66 κλίνες) 467.919,5 64. Ίδρυση ξενοδοχειακής μονάδας «Μοτέλ» * στην Κρανιά Γρεβενών (1 δωμάτια κλίνες) 4.47,66 5.8,4 88.,9.81,97 44. 64. 18.954,68 19.77,81 5.57 11.54, 1.8 7.48 Ίδρυση παραδοσιακής ταβέρνας στο Κοσμάτι 67.65,4 16.591,46 Κατασκευή παραδοσιακής ταβέρνας και εκθεσιακού χώρου στη Σαμαρίνα 8.858,4 48.515 Ανέγερση Εστιατορίου στο Πολυνέρι 46.5,1 7.78,6 98.8,51 8.997,11 Επέκταση και βελτίωση υφιστάμενης ξενοδοχειακής μονάδας στο Πανόραμα (56 δωμάτια 11 κλίνες) Ίδρυση Ξενοδοχείου * στους Φιλιππαίους ( δωμάτα 4 κλίνες) Δημιουργία υποδομής για την οργάνωση και υλοποίηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού Λάβδας Ίδρυση επιχείρησης εναλλακτικού τουρισμού στην περιοχή Λάβδα Εκσυγχρονισμός και βελτίωση παρεχόμενων υπηρεσιών υφιστάμενης μονάδας δραστηριοτήτων εναλλακτικού τουρισμού στο Μέγαρο Επέκταση και εκσυγχρονισμός διαδικασιών παραγωγής επεξεργασίας μετάλλων κ δαπάνη εγκατάστασης εξοπλισμού θέρμανσης στο Κηπουρειό Εκσυγχρονισμός μονάδας παραγωγής εμφιαλωμένου φυσικού μεταλλικού νερού στη Σαμαρίνα 4. 1.5 Εκσυγχρονισμός υφιστάμενης βιοτεχνικής μονάδας παραγωγής προϊόντων από ξύλο στο Τρίκωμο.866,44 1.519,86 Ίδρυση τυροκομείου στα πλαίσια καθετοποίησης παραγωγής 165.798, 8.899,11 48.87 19.46,5 9..5,4 5.66.197,89 Ίδρυση κέντρου συντονισμού συγκομιδής α ύλης (Κουρέλας ΑΕ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΝΤΑΓΜΕΝΩΝ ΕΡΓΩΝ Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, κ.α., 9 Τέλος ο Φορέας Διαχείρισης του Πάρκου έχει υλοποιήσει μια σειρά από έργα και μελέτες στην περιοχή μελέτης, τα οποία παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 4: Συγχρηματούμενα έργα Φορέα κατά την προγραμματική περίοδο - 6 ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ/ΤΙΤΛΟΣ ΕΙΔΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΜΙΚΡΩΝ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑΣ 5MW ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΤΗΣ Β. ΠΙΝΔΟΥ ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΘΗΡΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΤΗΣ Β. ΠΙΝΔΟΥ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ Β. ΠΙΝΔΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΕΠ «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» -6 (Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε) ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: Ε.Τ.Π.Α. 8% Εθνικοί Πόροι % ΕΠ «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» -6 (Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε) ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: Ε.Τ.Π.Α. 8% Εθνικοί Πόροι % ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ INTERREG IIIA ΕΛΛΑΔΑ-ΑΛΒΑΝΙΑ (ΥΠ.ΟΙ.Ο.) ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 5.18,1 (με ΦΠΑ) 5.15,6 (με ΦΠΑ) 116.451,97 (με ΦΠΑ) Ε.Τ.Π.Α. 75% Εθνικοί Πόροι 5% 77

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ/ΤΙΤΛΟΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΑΕΙΦΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΑΣΩΝ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΠΙΝΔΟ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ INTERREG IIIA ΕΛΛΑΔΑ-ΑΛΒΑΝΙΑ (ΥΠ.ΟΙ.Ο.) 69.7, (με ΦΠΑ) ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: Ε.Τ.Π.Α. 75% Εθνικοί Πόροι 5% ΕΠ «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» -6 (Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΟΠΤΕΥΣΗΣ ΦΥΛΑΞΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: Ε.Τ.Π.Α. 8% Εθνικοί Πόροι % ΕΠ «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» -6 (Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ (monitoring) ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: Ε.Τ.Π.Α. 8% Εθνικοί Πόροι % ΕΠ «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» -6 (Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε) ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΙΔΩΝ, ΟΙΚΟΤΟΠΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΙΩΝ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΛΒΑΝΙΑ 69.64,7 (με ΦΠΑ) 77.5, (με ΦΠΑ) ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: 6.18, (με ΦΠΑ) Ε.Τ.Π.Α. 8% Εθνικοί Πόροι % ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ INTERREG IIIA ΕΛΛΑΔΑ-ΑΛΒΑΝΙΑ (ΥΠ.ΟΙ.Ο.) 17.9,4 (με ΦΠΑ) ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: Ε.Τ.Π.Α. 75% Εθνικοί Πόροι 5% ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ INTERREG IIIA ΕΛΛΑΔΑ-ΑΛΒΑΝΙΑ (ΥΠ.ΟΙ.Ο.) ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ: 78.1,5 (με ΦΠΑ) Ε.Τ.Π.Α. 75% Εθνικοί Πόροι 5% ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΝΤΑΓΜΕΝΩΝ ΕΡΓΩΝ 614.74,88 Πηγή: Φορέας Διαχείρισης Πάρκου Β. Πίνδου 1.5 Ανάλυση SWOT Στη συγκεκριμένη ενότητα παρατίθενται τα βασικά πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα, ευκαιρίες και απειλές της περιοχής μελέτης. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στο φυσικό περιβάλλον και στις δυνατότητες ανάπτυξής της λαμβάνοντας κυρίως υπόψη τα πολιτιστικά δεδομένα, την οικονομία και τον τουρισμό. Για την ανάλυση SWOT χρησιμοποιείται πίνακας x ο οποίος θα συνοδεύεται από επεξηγηματικό κείμενο. 78

Πίνακας 5: Ανάλυση SWOT Δυνατότητες Προβλήματα Αξιόλογο φυσικό περιβάλλον με πλούσια πανίδα και χλωρίδα Χαμηλό ποσοστό αρδευόμενης αγροτικής γης Προβλήματα Συνεχής ανάπτυξη του τριτογενή τομέα και ιδιαίτερα του τουριστικού κλάδου βατότητας του επαρχιακού δικτύου ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες Μεγάλος χρόνος προσέγγισης σε λιμάνια με επιπτώσεις Ισχυρή συμμετοχή του τουρισμού στο ΑΕΠ του Νομού (56%) στη φύση του εμπορίου και στις εμπορευματικές ροές Απουσία σιδηροδρομικής και αεροπορικής σύνδεσης Αυξανόμενη δραστηριότητα στον τομέα της βιολογικής καλλιέργειας και κτηνοτροφίας Προβλήματα επάρκειας νερού τη θερινή περίοδο Προβλήματα στο δίκτυο ηλεκτρικού ρεύματος και στις Δυναμικό κύκλωμα βιολογικών προϊόντων τηλεπικοινωνίες τους χειμερινούς μήνες στις πιο Υψηλή προσφορά παραδοσιακών προϊόντων απομακρυσμένες περιοχές Σημαντική τουριστική δυναμικότητα στην πόλη των Μη επαρκείς πολιτιστικές υποδομές ή /και εξοπλισμός Γρεβενών των υφιστάμενων δομών Η Βασιλίτσα αποτελεί σημαντικό τουριστικό πόλο Ανεπαρκείς προβολή των πολιτιστικών δρώμενων της Ύπαρξη πρότυπης μονάδας παρασκευής και τυποποίησης βιολογικών τυροκομικών προϊόντων, όπως και αξιόλογου αριθμού μικρών παραδοσιακών τυροκομείων περιοχής Χαμηλό ποσοστό του οικονομικά ενεργού πληθυσμού Υψηλό ποσοστό ανεργίας Μη επιβαρημένο από χημικά και γεωργικά φάρμακα έδαφος, ιδιαίτερα στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές (δεν απαιτείται να τεθούν οι εκτάσεις σε αγρανάπαυση). Πλούσιος υδροφόρος ορίζοντας και πολλά λιμναία και Περιορισμένη εξαγωγική δραστηριότητα Δυσμενείς συνέπειες στο φυσικό περιβάλλον λόγω της ανεξέλεγκτης βόσκησης ρέοντα ύδατα, τόσο στις πεδινές όσο και στις ορεινές Έλλειψη περιοχές τυποποίηση πολλών προϊόντων (μέλι) Εκτεταμένα παρθένα δάση κωνοφόρων και ποικιλία Περιορισμένη ανθοφόρων φυτών στα βουνά και τους αγρούς, που τοπικών προϊόντων με τα τουριστικά καταλύματα ευνοούν την μελισσοκομία Περιοδικότητα τουριστικής περιόδου Σημαντικά αποθέματα ξυλείας για οικοδομική χρήση Απουσία οργανωμένης προβολής και προώθησης του καθώς και παραγωγή μεταποιημένων προϊόντων υψηλής τουριστικού προφίλ της περιοχής ποιότητας προϋποθέσεων σύνδεση για του την μεταποίηση κυκλώματος και εμπορίας Περιορισμένες δραστηριότητες παροχής ταξιδιωτικών Διαφοροποιημένη γεωμορφολογία και γεωφυσική διαμόρφωση του Νομού σε σχέση με τους λοιπούς νομούς της Περιφέρειας υπηρεσιών (ενημέρωση, ξεναγήσεις, περιηγήσεις, κ.α.) Αδυναμία ανάδειξης δραστηριοτήτων του πρωτογενούς τομέα με τουριστικό ενδιαφέρον (κτηνοτροφία, Κλιματολογικές και καιρικές συνθήκες που ευνοούν τον οικοτεχνία, χειμερινό τουρισμό προϊόντων, κ.α.) Ικανοποιητική, διαρκώς αναπτυσσόμενη, ήπιας μορφής, Η έλλειψη καταρτισμένου δυναμικού, συνεπεία της τουριστική υποδομή (καταλύματα, ξενώνες, εστιατόρια, αυξανόμενης διαρροής του νέου σε ηλικία πληθυσμού αθλητικές-ψυχαγωγικές δραστηριότητες), στις ορεινές προς τα αστικά κέντρα. και ημιορεινές περιοχές του Νομού. Πλήθος παραδοσιακών αρχιτεκτονικών μελισσοκομία, Περιορισμένη κτισμάτων έως παρασκευή ανύπαρκτη ενημέρωση-προσανατολισμός παραδοσιακών εκπαίδευση επαγγελματιών και που 79

(γεφύρια, βυζαντινά και μεταβυζαντινά μοναστήρια, παρέχουν, ξωκλήσια) και ειδικού ενδιαφέροντος αρχαιολογικά και τουρισμού. παλαιοντολογικά ευρήματα Πλούσια ανεκμετάλλευτη κύρια Απουσία λαογραφική και ιστορική ή συμπληρωματικά, επιχειρησιακού φορέα υπηρεσίες υποστήριξης, συντονισμού και παρακολούθησης της επιχειρηματικής παράδοση. τουριστικής δραστηριότητας στο Νομό. Εύκολη και γρήγορη πρόσβαση στο Νομό επισκεπτών Πλημμελής έως ανύπαρκτη καταγραφή, παρακολούθηση που προέρχονται από τη Βόρεια Ελλάδα, μέσω της και αξιολόγηση της τουριστικής κίνησης του Νομού. Εγνατίας Οδού. Αδυναμία ανάπτυξης οικονομιών κλίμακας (μικροί κλήροι, Διασύνδεση με το βασικό οδικό άξονα της Κεντρικής Ελλάδος (Ε65). μεγάλη διασπορά). Χαμηλή Ικανοποιητικό εσωτερικό οδικό δίκτυο. επενδυτική δραστηριότητα στον τομέα μεταποίησης γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, Νέες, σύγχρονες δημόσιες αστικές και διαδημοτικές υποδομές (ύδρευση-αποχέτευση, επεξεργασία λυμάτων, συνοδευόμενη από έλλειψη ντόπιων επενδυτικών κεφαλαίων. οδικές και λοιπές υποδομές μεταφορών). Ευκαιρίες Περιορισμοί Η ολοκλήρωση της Εγνατίας Οδού συνέδεσε την περιοχή με τις άλλες περιφέρειες Περιορισμένη ανάπτυξη Μαζικών Μεταφορών Μη έγκαιρη εφαρμογή Κοινοτικής περιβαλλοντικής Αξιοποίηση του ΕΣΠΑ και των λοιπών εθνικών και νομοθεσίας στους τομείς γεωργίας και κτηνοτροφίας, Ευρωπαϊκών πόρων και προγραμμάτων για δημιουργία διαχείρισης υδατικών πόρων, διαχείρισης υγρών και και εκσυγχρονισμό περιβαλλοντικών υποδομών καθώς στερεών και εφαρμογή συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης περιοχών από τις επιχειρήσεις Το αποβλήτων, δυσχερές διαχείρισης οικονομικό προστατευόμενων περιβάλλον λόγω της Αυξανόμενη ζήτηση για ποιοτικότερα προϊόντα οικονομικής κρίσης Προτεραιότητα του ΕΣΠΑ η ενίσχυση του Αγροτικού Υστέρηση στην απορρόφηση των κονδυλίων του ΕΣΠΑ, Χώρου λόγω αδυναμιών τοπικών φορέων στο σχεδιασμό και την Εστίαση του ΕΣΠΑ στην αναβάθμιση των αστικών και ημιαστικών περιοχών και στην ανάδειξη της ωρίμανση δράσεων Η μείωση του αριθμού πλούτου συνεπεία της περιορισμένης ανανέωσης του αγροτικού Νέες μορφές ζήτησης στους τομείς της γεωργίας (ΠΟΠ, παραδοσιακά και τοπικά τρόφιμα) και παραδοσιακών εκμεταλλεύσεων Αξιοποίηση των πόρων από το Νέο Αναπτυξιακό Νόμο (γεωργικών των φυσιογνωμίας των οικισμών και του αρχιτεκτονικού κτηνοτροφικών), πληθυσμού Ο κίνδυνος περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την ελεύθερη κτηνοτροφία (υπερβολική βόσκηση φυσικών ενδιαιτημάτων) Αύξηση της ζήτησης για εναλλακτικές μορφές τουρισμού Ο κίνδυνος σημαντικής αύξησης των τιμών πρώτων Αύξηση εισοδήματος από την ανάπτυξη ειδικών μορφών υλών (σπόρων, ζωοτροφών, συμπληρωμάτων), γεγονός τουρισμού που θα οδηγήσει σε αύξηση του κόστους παραγωγής Αξιοποίηση νέων χρηματοδοτικών μέσων, πχ ΣΔΙΤ βιολογικών προϊόντων του Νομού Το «Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Βιώσιμης Ανάπτυξης Το ενδεχόμενο αθρόας εισαγωγής νωπών γεωργικών και Βόρειας κτηνοτροφικών προϊόντων (βιολογικών ή μη) από τη & Κεντρικής Πίνδου» που προσφέρει δυνατότητες άμεσης και δραστικής βελτίωσης υποδομών Βαλκανική και την Ανατολική Ευρώπη Το διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον πληθυσμού αστικών Απρόβλεπτα καιρικά φαινόμενα, ιδιαίτερα κατά τη 8

κέντρων για θεματικές δραστηριότητες στην ύπαιθρο και χειμερινή στα φυσικά ενδιαιτήματα παγετοί), με συνέπειες στην παραγωγή της ορεινής Το αυξανόμενο ενδιαφέρον Ελλήνων και ξένων για τον θρησκευτικό και πολιτιστικό τουρισμό μελών φορέων της Ε.Ε. για εκπαιδευτικούς και άλλους σκοπούς (δήμων, σχολείων, επαγγελματικών και επιστημονικών ενώσεων, κ.α.) (παρατεταμένες χιονοπτώσεις, γεωργίας και κτηνοτροφίας Η Η διαρκής διεύρυνση των ανταλλαγών επισκέψεων περίοδο πιθανή απροθυμία χρηματοπιστωτικού ή/και συστήματος αδυναμία να του υποστηρίξει επενδυτικά σχέδια τουριστικής ανάπτυξης του Νομού Το ενδεχόμενο παρατεταμένης οικονομικής ύφεσης της ελληνικής οικονομίας, με συνέπειες στον εσωτερικό Οι διαφαινόμενες προοπτικές ανάπτυξης του αθλητικού- τουρισμό προπονητικού τουρισμού, όπως και των εταιρικών Η πιθανότητα να αναδειχθούν νέοι ανταγωνιστικοί προγραμμάτων τουριστικοί προορισμοί σε περιοχές εγγύς των μεγάλων ψυχαγωγίας και δημιουργικής κινητοποίησης αστικών κέντρων της Χώρας Το πρόγραμμα LEADER+ και ΟΠΑΑΧ Η πιθανότητα να αναδειχθούν ανταγωνιστικοί τουριστικοί προορισμοί χαμηλού κόστους σε συνορεύουσες χώρες (Αλβανία, Βουλγαρία, ΠΓΔΜ) Η πιθανότητα να αναδειχθούν ανταγωνιστικοί τουριστικοί προορισμοί εντός της ίδιας της Περιφέρειας Πηγή: Ιδία Επεξεργασία Με βάση τα ευρήματα της SWOT Analysis, ο προσανατολισμός της περιοχής μελέτης είναι η ανάδειξη του φυσικού, πολιτιστικού, ιστορικού, παραδοσιακού και τουριστικού πλούτου της. Ωστόσο, στα πλαίσια της μέριμνας για τη διασφάλιση αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας της στρατηγικής του, πρέπει να ληφθούν μέτρα για την πρόληψη και αντιμετώπιση των προβλημάτων και των απειλών που εντοπίστηκαν (αλλά και ενδεχόμενων άλλων) καθώς επίσης και προσαρμογής στις σύγχρονες απαιτήσεις των προτεινόμενων στρατηγικών κατευθύνσεων. Πέραν των γενικών μέτρων που πρέπει να ληφθούν, απαιτείται να σχεδιαστούν, να προγραμματιστούν και να υλοποιηθούν αναπτυξιακά έργα τα οποία να μετουσιώνουν τη στρατηγική ανάπτυξης σε αποτελέσματα. Πρώτο μέλημα των Τοπικών Αρχών πρέπει να είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και η δημιουργία ελκυστικών συνθηκών διαβίωσης για τη συγκράτηση του πληθυσμού και για την προσέλκυση νέων κατοίκων. Ίσως είναι ευκαιρία η οικονομική κρίση να αποτελέσει το εφαλτήριο έναυσμα για την επιστροφή των κατοίκων στην ύπαιθρο. Ο προσδιορισμός της ταυτότητας της περιοχής μέσα από την απόδοση και σύνθεση βασικών κοινωνικών, πολιτιστικών και οικονομικών χαρακτηριστικών θα προσδώσουν στην περιοχή αναγνωρισιμότητα με σημαντικά οφέλη. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η χάραξη ενιαίας στρατηγικής στον τομέα του τουρισμού με στόχο τον εναλλακτικό τουρισμό και τη διερεύνηση της τουριστικής δραστηριότητας. Η παράλληλη ανάληψη πρωτοβουλιών για την προβολή και προώθηση των τοπικών και παραδοσιακών προϊόντων μπορεί να συμβάλλει στην εμπορική επέκταση της τοπικής οικονομίας πέραν των γεωγραφικών της ορίων και στην ενίσχυση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και ανταγωνιστικότητας εντός των ορίων της περιοχής με παράλληλα υπερτοπικά οφέλη. 81

ΣΤΑΔΙΟ : ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΒΙΟΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ.1 Εισαγωγή Το περιβάλλον και ο τουρισμός, αλλά και ευρύτερα η αναψυχή αποτελούν χωρίς αμφιβολία τις νέες παραμέτρους που κυριαρχούν στην εκτίμηση κάθε αναπτυξιακής πρωτοβουλίας που επιχειρείται τα τελευταία χρόνια με στόχο την ποιοτική βελτίωση της ζωής. Η αύξηση των μεγεθών που παρατηρείται στη διάρθρωση του τουριστικού προϊόντος (ζήτηση, διακίνηση, προσφορά) όχι μόνο στο παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και στο επίπεδο της Ελλάδας, εξ αιτίας διαφόρων παραγόντων όπως η αύξηση του εισοδήματος, του ελεύθερου χρόνου, των συγκοινωνιών, της έντασης της απασχόλησης, αλλά και της ρύπανσης και γενικότερα της υποβάθμισης της ποιότητας ζωής και του περιβάλλοντος ιδιαίτερα στους αστικούς χώρους, έχει διαπιστωθεί από έρευνες και επιβεβαιωθεί από παγκόσμιους οργανισμούς (ΠΟΤ, ΕΕ, ΟΗΕ) ότι στηρίζεται αποκλειστικά στην ελκυστικότητα του περιβάλλοντος. Σημαντικό επίσης ρόλο παίζει και η παγκόσμια οικονομική κρίση η οποία επιφέρει αλλαγές και στην περίοδο τουριστικής δραστηριότητας αλλά και στο επίπεδο των τουριστών. Αυτό μας υποχρεώνει στη λήψη κατάλληλων μέτρων προκειμένου να αποφευχθούν οι αρνητικές συνέπειες, από την μη βιώσιμη ανάπτυξη της τουριστικής δραστηριότητας και μάλιστα να προληφθούν οι αποσυνθετικές τάσεις που αγγίζουν ακόμη και το συνολικό επίπεδο της οικονομίας. Με έναν τέτοιο κίνδυνο ορατό και για τη Ελλάδα, η προσπάθεια διαφύλαξης του περιβάλλοντος ιδιαίτερα του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου που έλκει και αναπτύσσει τον τουρισμό, δεν μπορεί παρά να αποτελεί προτεραιότητα για την διασφάλιση της ίδιας της τουριστικής ανάπτυξης. Το βάρος κατά συνέπεια, εντοπίζεται στη διαμόρφωση κατάλληλης πολιτικής διαχείρισης του τουριστικού προϊόντος, που να παρακολουθεί τη δυναμική της εξέλιξης της ζήτησης και παράλληλα να μεγιστοποιεί τις ωφέλειες ενώ να ελαχιστοποιεί τις αρνητικές επιπτώσεις, κάτι βέβαια που η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη διασφαλίζει συνεπικουρούμενη από την εισαγωγή κρίσιμων εργαλείων καθοδήγησης όπως είναι αυτό της φέρουσας ικανότητας (ΦΙ). Ανάμεσα στα χρήσιμα, εργαλεία σχεδίασης της ζητούμενης πολιτικής για την περιοχή των Γρεβενών, είναι η σε νέες κατευθύνσεις αναζήτηση των ποιοτικών και ποσοτικών στοιχείων που θα εμπλουτίσουν την εμπειρία (Ελληνική και διεθνή) και θα υποβοηθήσουν τη λήψη αποφάσεων. Έτσι, για να διορθωθεί και ίσως εμπλουτιστεί η ανάπτυξη του τουρισμού στην περιοχή με στόχο τη δημιουργία του νέου προϊόντος, θα πρέπει να ανατραπεί το σημερινό καθεστώς που κυριαρχείται από ελλείψεις προγραμματισμού, σχεδιασμού και άσκησης ελεγχόμενης αναπτυξιακής δράσης, γεγονός που έχει ως συνέπεια να κινδυνεύει η Ελλάδα (επομένως και τα Γρεβενά) ακόμη και από γειτονικούς νέους σχετικά προορισμούς να χάσει ότι με θυσίες και κόπους απέκτησε μέχρι τώρα. Η ΦΙ ως εργαλείο διαχείρισης, έχει κύρια διασύνδεση με το περιβάλλον και τους πολύτιμους 8

πόρους του, τους οποίους καλείται να προστατέψει, αναδείξει και προβάλλει κατά έναν ασφαλή τρόπο. Αυτό θα επιδιωχθεί μέσω της αναγνώρισης των περιορισμών που ακολούθως θα ληφθούν υπόψη από τους πρωταγωνιστές της τουριστικής ανάπτυξης (ΕΟΤ, τουρίστες, πράκτορες ταξιδιών, τοπικός πληθυσμός, οργανισμούς και τοπικούς φορείς λήψης αποφάσεων) κατά την πορεία σχεδιασμού της τουριστικής ανάπτυξης. Η υιοθέτηση της ΦΙ θα επιχειρήσει να δώσει απαντήσεις στα πιο κάτω ενδεικτικά ερωτήματα: Υπάρχει κάποιο περιοριστικό στοιχείο στη μεγέθυνση της τουριστικής δραστηριότητας; Υπάρχει δυνατότητα στους παραδοσιακούς τουριστικούς προορισμούς να επωφεληθούν από τις νέες τάσεις και το δομούμενο νέο προϊόν; Τι σημαίνει άραγε μια τέτοια προοπτική για τους χώρους που εμφανίζουν ιδιαιτερότητες και περιβαλλοντική ευαισθησία όπως η συγκεκριμένη περιοχή των Γρεβενών;. Η προσέγγιση της Τουριστικής Φέρουσας Ικανότητας Σε σχέση με την τουριστική ανάπτυξη, η φέρουσα ικανότητα ορίζεται ως ο αριθμός των χρηστών που μπορεί να δεχτεί μία τουριστική περιοχή χωρίς μόνιμη περιβαλλοντική υποβάθμιση και εξασφάλιση της ικανότητας της περιοχής να υποστηρίζει δραστηριότητες αναψυχής αλλά και χωρίς να υποβαθμίζει την εμπειρία αναψυχής των επισκεπτών. Ο ορισμός αυτός εστιάζει τον στόχο της τουριστικής ανάπτυξης στον σεβασμό των περιβαλλοντικών ορίων μιας περιοχής που καθορίζουν την "ικανότητά" της. Η ανάγκη για μία πολυδιάστατη προσέγγιση οδήγησε στην ανάπτυξη τριών διαφορετικών διακριτών προσεγγίσεων της φέρουσας ικανότητας μίας περιοχής: Φυσική Περιβαλλοντική - Οικολογική, την ικανότητα των φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων να υποστηρίζουν τουριστική ανάπτυξη. Για παράδειγμα η διαθεσιμότητα νερού ή η ευαισθησία του οικοσυστήματος επιβάλλουν περιορισμούς ως προς την δυνατότητα ανάπτυξης δραστηριοτήτων αναψυχής. - Χωρική (physical), την ικανότητα της υποδομής και της ανωδομής να υποστηρίζουν την τουριστική ανάπτυξη. Για παράδειγμα η διαθέσιμη γη για οικιστική ανάπτυξη ή η ικανότητα του αποχετευτικού δικτύου ή του αεροδρομίου επιβάλλουν όρια που μπορούν να θεωρηθούν ως καθοριστικά για την ανάπτυξη του τουρισμού. Αντίστοιχα σε ειδικές περιπτώσεις (π.χ. θεματικά πάρκα, κλπ.) η χωρητικότητα και ικανότητα εξυπηρέτησης μπορεί να αποτελέσει «όριο» στην ανάπτυξη του τουρισμού Κοινωνική Περιβαλλοντική Χάρης Κοκκώσης, Τουριστική Ανάπτυξη και Φέρουσα Ικανότητα στα Νησιά, άρθρο στο βιβλίο Τουριστική Ανάπτυξη: Επιστημονικές Προσεγγίσεις, επ. Πάρις Τσάρτας, εκδ. Εξάντας,. 8

- Ψυχολογική, η οποία θεωρεί την ευχαρίστηση/ απόλαυση του επισκέπτη ως μέτρο/όριο για την ανάπτυξη του τουρισμού σε μια περιοχή. - Πολιτιστική, η οποία περιγράφει την ανοχή του εγχώριου πληθυσμού (συμπεριφορά, κλπ.) ή του τόπου (αισθητική τοπίου, κλπ.) στο τουρισμό. Για παράδειγμα σε ορισμένες περιπτώσεις σε ειδικούς τόπους (π.χ. θρησκευτικά κέντρα) ή περιοχές με έντονες διαφορές ως προς τα ήθη και έθιμα της τοπικής κοινωνίας με τους επισκέπτες τουρίστες ο έλεγχος του αριθμού των τουριστώνεπισκεπτών είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ως «όριο ασφαλείας» Οικονομική Περιβαλλοντική, η οποία εστιάζεται στην σχέση («αντοχή») της τοπικής οικονομίας ως προς τον τουρισμό. Για παράδειγμα το εργατικό δυναμικό θα μπορούσε να θεωρηθεί ως περιοριστικό στοιχείο στη σχέση τουρισμού και τοπικής κοινωνίας. Η κάθε μία από τις προσεγγίσεις αυτές ορίζει και μια διαφορετική διάσταση στον καθορισμό ορίων στην τουριστική ανάπτυξη ενός τόπου εκφράζοντάς την συχνά σε όρους έντασης της χρήσης του χώρου είτε σε σχέση με τον αριθμό τουριστών είτε με την οικιστική ανάπτυξη για την εξυπηρέτηση του τουρισμού. Το "όριο" της φέρουσας ικανότητας, εννοώντας αυτό που προσδιορίζεται από τούς πλέον περιοριστικούς παράγοντες μπορεί να προσδιοριστεί συχνά αναλυτικά με επιστημονική προσέγγιση αλλά ενέχει και έναν "κ αν ο νι σ τικ ό " χαρακτήρα καθώς περιλαμβάνει και το "επιθυμητό ή εφικτό" άρα προσδιορίζεται όχι μόνο κατόπιν ανάλυσης του χώρου αλλά και σε συνάρτηση με τους σ τό χ ο υς και επ ιδ ιώ ξ ει ς ανάπτυξης της περιοχής. Ειδικότερα υπάρχουν δύο προσεγγίσεις: εκτιμήσεις του «μέγιστου ανεκτού» επιπέδου χρήσης και του «επιθυμητού». Η πρώτη προσέγγιση αποτελεί ένα θεωρητικό μέγιστο και μπορεί να εκτιμηθεί με βάση πολλαπλές θεωρήσεις συνήθως σύμφωνα με τον διαθέσιμο χώρο και τους κρίσιμους πόρους στην περιοχή. Η δεύτερη προσέγγιση βασίζεται στο θεσμικό πλαίσιο και επηρεάζεται από το «επιτρεπτό» όπως ορίζεται από το κανονιστικό πλαίσιο (π.χ. πολεοδομικοί κανόνες και ρυθμίσεις) εκφράζοντας τους επιθυμητούς στόχους ως προς τη χρήση των διαθέσιμων πόρων και γενικότερα την ανάπτυξη της περιοχής. Το «επιθυμητό» προφανώς εκφράζεται μέσω διαδικασιών συναίνεσης στο πλαίσιο του δημοκρατικού προγραμματισμού. Γι αυτόν τον λόγο η φέρουσα ικανότητα δεν είναι μόνο αντικείμενο επιστημονικής ανάλυσης αλλά και προϊόν κοινωνικής συναίνεσης και σχεδιασμού. Θα πρέπει επιπλέον να σημειωθεί ότι η φέρουσα ικανότητα είναι μια δυναμική έννοια που υποδεικνύει ένα "όριο" το οποίο μπορεί να μεταβληθεί (π.χ. μέσω προσαρμογών των ανθρώπινων και φυσικών οικοσυστημάτων, μέσω παρεμβάσεων και λήψης οργανωτικών και τεχνολογικών μέτρων). Ως εκ τούτου η έννοια της φέρουσας ικανότητας δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως απόλυτο μέγεθος αλλά στο πλαίσιο κοινωνικών, πολιτιστικών και οικονομικών συνθηκών. Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι παράγοντες χρόνου και κλίμακας όπως π.χ. η διάρκεια παραμονής, η διάρκεια χρήσης των τουριστικών πόρων, η χωρική διασπορά της τουριστικής ανάπτυξης, κλπ. 84

θα μπορούσαν να επηρεάσουν τα όρια της φέρουσας ικανότητας.. Εκτίμηση της Τουριστικής Φέρουσας Ικανότητας Για την εκτίμηση της τουριστικής φέρουσας ικανότητας θα ακολουθηθεί η διαδικασία που αναφέρθηκε στη μεθοδολογία της μελέτης για τον υπολογισμό της βιοχωρητικότητας του φυσικού και οικολογικού περιβάλλοντος...1 Περιοχή μελέτης: χαρακτηριστικά Τα χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης έχουν αναπτυχθεί εκτενώς κατά την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης. Στο σημείο αυτό παρουσιάζονται τα σημαντικότερα στοιχεία που απαιτούνται για τον υπολογισμό της φέρουσας ικανότητας. Ο Νομός Γρεβενών παρουσιάζει καθυστέρηση ειδικότερα όσο αφορά τον τουρισμό. Η συνδυασμένη δράση παραγόντων, όπως το Ημιορεινό του εδάφους, η μη αξιοποίηση των φυσικών πόρων, το μικρό ποσοστό έλλειψη υποδομών των αρδευόμενων εκτάσεων, ο μικρός κλήρος,η και οι περιορισμένες πηγές απασχόλησης έχουν σαν συνέπεια την προβληματικότητα της περιοχής, την απουσία φαινομένων ανάπτυξης, δημογραφικό πρόβλημα και μείωση του παραγωγικού δυναμικού εκτός δύο -τριών Τοπικών Διαμερισμάτων και της πόλης των Γρεβενών όπου τα τελευταία χρόνια συγκεντρώνει όλο και περισσότερους κατοίκους και παρουσιάζει την μεγαλύτερη οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα στο Νομό Γρεβενών. Παρά την ύπαρξη μίας σειράς συγκριτικών πλεονεκτημάτων για την ανάπτυξη της τουριστικής δραστηριότητας όπως η φυσική ομορφιά της περιοχής, οι εναλλαγές των τοπίων, η μοναδική αξία του Εθνικού Δρυμού Β. Πίνδου, οι περιοχές απείρου φυσικού κάλλους και τις προϋποθέσεις ανάπτυξης χειμερινού τουρισμού, η αυξανόμενη τουριστική ζήτηση δεν βρίσκει διέξοδο εξαιτίας του μικρού τουριστικού κεφαλαίου. Παρά τα προβλήματα αυτά η τουριστική δραστηριότητα άρχισε να αυξάνεται τα τελευταία χρόνια. Οι κύριοι τουριστικοί πόροι είναι, το άσπιλο περιβάλλον και το μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων αναψυχής στα οποία μπορεί να επιδοθεί ο επισκέπτης, όπως τα σπορ των νερών (καγιάκ και ράφτιγκ) στους ποταμούς Αλιάκμονα και Βενέτικο, το σκι στο Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας, οι περιπατητικές διαδρομές στη Βασιλίτσα και τη Βάλια Κάλντα, η ορειβασία, η ποδηλασία και η παρατήρηση της φύσης στον Εθνικό Δρυμό Πίνδου-Βάλια Κάλντα (η πανίδα περιλαμβάνει πολλά σπάνια είδη, όπως την αρκούδα, το λύκο και τα μεγάλα αρπακτικά πουλιά) την ορεινή περιοχή του Όρλιακα, τον Σμόλικα και τη Βουνάσα. Βάλια Κάλντα Ο Εθνικός Δρυμός Πίνδου είναι ένας από τους σπουδαιότερους Εθνικούς Δρυμούς. Ιδρύθηκε με το Β.Δ. 487/1966 που δημοσιεύθηκε στο 1/1966 φύλλο της εφημερίδας της Κυβέρνησης. Αποτελεί μια απομονωμένη περιοχή στο Βόρειο τμήμα της Πίνδου. Έχει 85

συνολική έκταση 68.99 στρέμματα και αποτελείται από τον πυρήνα με έκταση.49 στρ. και την περιφερειακή ζώνη προστασίας με έκταση 5.5 στρ. Από την συνολική έκταση των 68.99 στρ τα 48.718στρ ποσοστό 7,6% ανήκουν στο Ν. Γρεβενών και τα υπόλοιπα.7στρ ήτοι ποσοστό 9,8% ανήκουν στον Ν. Ιωαννίνων. Από την συνολική έκταση των.49στρ του Πυρήνα του Δρυμού τα 9.658στρ ήτοι ποσοστό 88,56% ανήκουν στο Ν. Γρεβενών και τα.8στρ ήτοι ποσοστό 11,44% ανήκουν στον Ν. Ιωαννίνων. Από την συνολική έκταση των 5.5στρ της ζώνης προστασίας τα 19.6στρ ήτοι ποσοστό 5,69% ανήκουν στο Ν. Γρεβενών και τα 16.44στρ ήτοι ποσοστό 46,1% ανήκουν στον Ν. Ιωαννίνων. Περιλαμβάνει την κοιλάδα της Βάλια - Κάλντα (είναι βλάχικη λέξη και σημαίνει «Ζεστή κοιλάδα».ονομάζεται έτσι γιατί εμφανίζει σημαντικές θερμοκρασιακές διακυμάνσεις στη διάρκεια του 4ώρου, με πολύ υψηλές θερμοκρασίες κατά την διάρκεια της ημέρας χωρίς νέφωση και πολύ χαμηλές κατά τη διάρκεια της νύχτας), του Αρκουδορέματος, τα βουνά Λύγκος και Μαυροβούνι(Φλέγκα.159μ) μέχρι τις κορυφές του βουνού Αυγό(Υψ..177μ). Η γεωλογική συγκρότηση του Δρυμού αποτελείται από πετρώματα της ομάδας του φλύσχη με αρκετό οφείτη, γάβρο, ασβεστόλιθο και δολομίτη με κυρίαρχη εμφάνιση του σερπεντίνη. Τα εδάφη του Δρυμού σχηματίστηκαν από την αποσάθρωση του περιδοτίτη και του σερπεντίνη. Είναι αργιλώδους, αργιλοπηλώδους υφής, όξινης χημικής αντίδρασης και πλούσια σε μαγνήσιο και σίδηρο ενώ πολλές φορές περιέχουν τοξικές συγκεντρώσεις χρωμίου, νικελίου, μαγγανίου και αλουμινίου. Η παγωμένη «Ζεστή κοιλάδα» πήρε τ όνομά της κατ ευφημισμό, καθώς αποτελεί μία από τις πιο κρύες και υγρές περιοχές της Ελλάδας. Το κλίμα είναι ορεινό-μεσογειακό από τα πλουσιότερα στην Ελλάδα σε κατακρημνίσματα(1.5mm/έτος) και χιονοπτώσεις. Τα καλοκαίρια είναι δροσερά με αρκετές τοπικές βροχές. Η νέφωση είναι υψηλή και οι παγετοί συνηθισμένοι από τον Οκτώβριο μέχρι τον Μάιο ενώ το χιόνι καλύπτει τον Δρυμό 7 με 8 μήνες το χρόνο. Το τοπίο είναι εντυπωσιακό και εκτός από την ποικιλία μορφολογικών και βλαστητικών χαρακτηριστικών, τονίζεται ακόμη από τεράστιους γκρεμούς και ορμητικά ρέματα. Το περιβάλλον είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την διαβίωση μιας τεράστιας ποικιλίας ειδών απ το ζωικό και το φυτικό βασίλειο. Καλύπτεται από πυκνά δάση Μαύρης - Λευκόδερμης Πεύκης και Οξυάς, αποτελεί δε καταφύγιο για πολλά είδη πουλιών, ανάμεσα στα οποία είναι και ορισμένα σπάνια αρπακτικά (γύπας- βασιλαετός) και μεγάλα θηλαστικά (αρκούδα αγριόγιδο- ζαρκάδι) που έχουν εξαφανισθεί απ τις περισσότερες περιοχές της Χώρας. Ολόκληρη η περιοχή αποτελεί ίσως τον πιο σημαντικό βιότοπο της Χώρας μας για την καφετιά αρκούδα. Ο Δρυμός της Πίνδου σαν γενική διαπίστωση Ελλήνων και ξένων ειδικών, χαρακτηρίζεται 86

μοναδικός από βιολογικό, οικολογικό και ερευνητικό ενδιαφέρον. Συνδυάζει το αισθητικό τοπίο μεγάλης αξίας, τον βιότοπο με μεγάλη ποικιλότητα χλωρίδας και πανίδας, πολυποίκιλη γεωμορφολογική σύνθεση, αισθητικότητα και μοναδικότητα σε Εθνική και Ευρωπαϊκή κλίμακα. Με μια πρώτη διερεύνηση, καταμετρήθηκαν είδη δέντρων και θάμνων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, 1 είδη ποώδους βλάστησης με χαρακτηριστικό την εμφάνιση του ενδημικού είδους Centaurea vlachorum και 18 είδη ορχεοειδών. Η αξία της περιοχής της Βάλια Κάλντας και η ανάγκη για την προστασία της έχει αναγνωρισθεί όχι μόνο με την κήρυξη της σας Εθνικό Δρυμό απ το 1966, αλλά και σε πανευρωπαϊκή κλίμακα με την ένταξη της στο δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (άρθρο 4 οδηγία 75/49). Ακόμα πρόσφατα η ίδια περιοχή έχει ενταχθεί σε ειδικό πρόγραμμα που χρηματοδοτεί η Ε.Ο.Κ. για τη λήψη των επειγουσών μέτρων για την προστασία και την ορθολογική διαχείριση των πληθυσμών της καφετιάς αρκούδας στην Ελλάδα και την Ιταλία. Βασιλίτσα Η περιοχή της Βασιλίτσας περιλαμβάνεται στον εθνικό κατάλογο των προστατευμένων περιοχών του δικτύου (Natura ). Στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Γρεβενών, σε απόσταση 4 χλμ. από την πρωτεύουσα του νομού, στην καρδιά της Πίνδου, βρίσκεται το Εθνικό Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας. Το χιονοδρομικό της Βασιλίτσας, είναι για ένα από τα ομορφότερα χιονοδρομικά κέντρα στην Ελλάδα που κρατά χιόνι ως την άνοιξη. Διαθέτει δυο εναέριους αναβατήρες συνολικού μήκους 1.8μ. κυλιόμενους αναβατήρες, baby-lift 5μ, 1 χιονοδρομικές πίστες συνολικού μήκους 7.5μ, τη μεγαλύτερη πίστα αρχαρίων στην Ελλάδα (.86μ), πίστα χιονοσανίδας, σχολές σκι, καταστήματα ενοικιάσεως εξοπλισμού, σαλέ ημέρας και ξενώνα. Λοιποί πόροι Ο επισκέπτης μπορεί να επισκεφτεί τα έξι μεγάλα μοναστήρια και πλήθος άλλων μεταβυζαντινών μνημείων, όπως και τα 17 πετρόχτιστα γεφύρια (Ν.Α.Γρεβενών, ) που βρίσκονται πάνω στους παλιούς λιθόστρωτους δρόμους που συνέδεαν τη Μακεδονία με την Ήπειρο. Στην περιοχή συναντώνται οι παρακάτω διαδρομές: Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε6, 5 km Τοπικό Δίκτυο Μονοπατιών, 9 km Διαδρομή Χιονοδρομικό Κέντρο Κορυφογραμμή, 1 km Διάσελο Αετοφωλιάς Σπήλαιο, 7 km Σαμαρίνα Σμόλικας Τρίκωμο Αζίζ Αγά, 6 km 87

Αλατόπετρα Καστρί, 1 km Βάλια Κάλντα Λίμνες Φλέγγα Φλέγγα Καταφύγιο Μετσόβου, 5 km Περιβόλι Στάνη Ντίζα Αυγό Κορφή Ζιώγα Βάλια Κάλντα, 15 km. Σημαντικές ποδηλατικές διαδρομές με μικρή κλίση συναντώνται στην Αβδέλα Περιβόλι (6km) και Αετοφωλιά Σπήλαιο (6km). Επίσης, ράφτινγκ στο Βενέτικο (Μικρολίβαδο Σπήλαιο και Τρίκωμο Γέφυρα Σπανού), ενώ μπορεί κανείς να επιδοθεί και σε άλλα ποτάμια αθλήματα και σε δραστηριότητες όπως αναρρίχηση, σπηλαιολογία, μανιτάρια, γεωλογία, αγώνες 4Χ4, κλπ. Τα φυσικά πλεονεκτήματα του Νομού που συνδυάζουν την πλούσια βλάστηση του Εθνικού Δρυμού με τη γλυκύτητα του κλίματος την απλότητα και την και την ανθρωπιά των κατοίκων της περιοχής είναι ικανά να μετατρέψουν το Νομό σε ένα από τα ωραιότερα ορεινά θέρετρα. Η υπάρχουσα τουριστική κίνηση αφορά κυρίως: Παραθεριστές δεύτερης κατοικίας κατά την θερινή περίοδο Κυνηγούς και Χιονοδρόμους κατά την χειμερινή περίοδο Επισκέπτες του Εθνικού Δρυμού και των περιοχών φυσικού κάλλους Δραστηριότητες Εναλλακτικού Τουρισμού Συγκεντρώσεις τουριστικών καταλυμάτων, με την έννοια της ύπαρξης «τουριστικών περιοχών», δεν παρατηρούνται στο νομό. Τα περισσότερα δωμάτια είναι συγκεντρωμένα στην πόλη των Γρεβενών (7 κλίνες), την πόλη της Δεσκάτης (5 κλίνες) και στο Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας (7 κλίνες). Δεν μπορούμε, επομένως, να μιλάμε για «τουριστικές» περιοχές, με εξαίρεση εκείνη του Χιονοδρομικού Κέντρου. Και σε αυτή την περίπτωση ο «τουρισμός» είναι περιορισμένης έκτασης, παρ όλο που υπάρχουν οι φυσικές προϋποθέσεις (μεγάλη διάρκεια χιονιού, εξαιρετικά ενδιαφέρον φυσικό περιβάλλον). Τα έργα υποδομής που, είτε έχουν πραγματοποιηθεί, είτε βρίσκονται υπό εξέλιξη στο Νομό θα ευνοήσουν άμεσα ή έμμεσα την ανάπτυξη του τουρισμού. Π.χ. οι επενδύσεις στο δασικό τομέα συντελούν στην διατήρηση και αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος που αποτελεί πρωτεύον κεφάλαιο για τον Τουρισμό, ενώ οι επενδύσεις σε υποδομές (ύδρευση, οδικό δίκτυο) αίρουν τα υπάρχοντα μειονεκτήματα της μειωμένης παροχής υπηρεσιών και της απομόνωσης ορισμένων περιοχών... Στόχοι τουριστικής ανάπτυξης Σύμφωνα με το ΕΠ Μακεδονία Θράκη στις ανάγκες της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας περιλαμβάνονται τα εξής: Προστασία και αξιοποίηση του φυσικού πλούτου και του πολιτιστικού αποθέματος, καθώς µε τον τρόπο αυτό αναβαθμίζεται η ποιότητα ζωής των κατοίκων, προστατεύεται η δημόσια υγεία και παράλληλα ενισχύεται η ελκυστικότητα της 88

περιοχής, γεγονός που µε τη σειρά του δημιουργεί τις συνθήκες για τη δημιουργία συμπληρωματικών εισοδημάτων από τον τουρισμό, ιδίως στις περιοχές της υπαίθρου. Βελτίωση των κοινωνικών υποδοµών και εξυπηρετήσεων των αστικών κέντρων και της υπαίθρου, µε γνώμονα την αύξηση της ελκυστικότητας τους, την ανάπτυξη λειτουργικών δικτυώσεων μεταξύ τους και τη μείωση των εξαρτήσεων από τη μητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης. Η προστασία και ανάδειξη αξιοποίηση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος προς την κατεύθυνση της βιώσιµης ανάπτυξης θα συµβάλλει στη ανθρωποκεντρικού αναπτυξιακού µοντέλου που να εξασφαλίζει διαµόρφωση ενός τη συνέχεια των πλουτοπαραγωγικών του πόρων. Στους γενικούς στόχους για την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας περιλαμβάνονται τα εξής: Βελτίωση της ελκυστικότητας του ανθρωπογενούς και της ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος. Παράλληλα ξεχωριστή σημασία αποκτά µε όρους ποιότητας ζωής και αειφορίας η ενδυνάμωση της ελκυστικότητας του δομημένου περιβάλλοντος αλλά και η ενίσχυση της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, ειδικά σε µια Περιφέρεια ιδιαίτερα επιβαρημένη. Οι σχετικές βασικές επιδιώξεις αφορούν: o Αποκατάσταση και διαφύλαξη µε ταυτόχρονη ανάδειξη και προβολή της αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και αναβάθμιση των τουριστικών υπηρεσιών. o Αποκατάσταση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος (έδαφος, αέρας, επιφανειακά και υπόγεια νερά) και θωράκιση από φυσικές καταστροφές... Στόχοι για την ανάπτυξη του αγροτοτουρισμού Στη προοπτική αυτή η ενθάρρυνση εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως ο αγροτουρισμός σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να επιδιώκει την ανατροπή του κυρίαρχου μοντέλου ανάπτυξης, αντιθέτως προσδοκάται να συμβάλει στην περαιτέρω ενίσχυση του, μέσω της διαφοροποίησης και του εμπλουτισμού του τουριστικού προϊόντος. Η ανάπτυξη του αγροτουρισμού αλλά και άλλων επιλεκτικών μορφών όπως ο φυσιολατρικός, κλπ, επιδιώκει να αναδείξει την φυσική και πολιτιστική κληρονομιά και να συμβάλει στη: διεύρυνση της τουριστικής εμπειρίας. Για το λόγο αυτό αν και θα πρέπει να επιδιωχθεί η ανάπτυξη τουριστικών κλινών σε διάφορες περιοχές για την παραμονή των επισκεπτών σε περιοχές εσωτερικά της περιφέρειας, έμφαση θα πρέπει να δοθεί, με δεδομένη και τις μικρές αποστάσεις που καλείται να διανύσει ο επισκέπτης, στη διασφάλιση των δυνατοτήτων επίσκεψης σε διάφορες περιοχές με την μορφή ημερήσιων ή γενικότερα μικρής διάρκειας εκδρομών με στόχο την o Επαφή με το ιδιαίτερο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον των διαφόρων περιοχών 89

o Γνωριμία με την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα της περιοχής o Γνωριμία με το τοπικά προϊόντα και τις τοπικές οικονομικές δραστηριότητες, o Συμμετοχή στις διάφορες τοπικές εκδηλώσεις (πανηγύρια) ή δραστηριότητες (π.χ τρύγος). Πέρα από τη διεύρυνση της ταξιδιωτικής εμπειρίας (με στόχο την επιμήκυνση της παραμονής και την αύξηση της ταξιδιωτικής δαπάνης) η ανάπτυξη του αγροτουρισμού και άλλων επιλεκτικών μορφών στοχεύει και στην: διεύρυνση της ζήτησης. Ένα σημαντικό τμήμα των ανθρώπων που μπορεί να αναζητήσουν τις προσφερόμενες υπηρεσίες είναι δυνατό να είναι ντόπιοι. Η υλοποίηση μικρών επισκέψεων και σύντομων εκδρομών είναι εφικτή και σύμφωνη άλλωστε με τα επικρατούντα πρότυπα σε ότι αφορά στη ζήτηση και τη διάρκεια των διακοπών καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η άμβλυνση της εποχικότητας και η αύξηση του επαναλαμβανόμενου τουρισμού..4 Εναλλακτικά σενάρια για την ανάπτυξη του τουρισμού, με έμφαση στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού.4.1 Εισαγωγή Η διατύπωση σεναρίων για την ανάπτυξη του τουρισμού στην περιοχή μελέτης στηρίζεται στην κατανόηση των χαρακτηριστικών και των ιδιαιτεροτήτων της καθώς και των στόχων και προτεραιοτήτων της περιφέρειας και της ευρύτερης περιοχής του Νομού. Οι τάσεις και οι προοπτικές, οι δυνατότητες αλλά και οι περιορισμοί σε σχέση με την ανάπτυξη του υφιστάμενου τουριστικού προϊόντος θα καθορίσουν σε σημαντικό βαθμό και την ανάπτυξη του τουρισμού στην περιοχή, ο οποίος σε μία πρώτη φάση τουλάχιστον αναπτύσσεται στο «περιθώριο» του υφιστάμενου προϊόντος. Τα σενάρια που ακολουθούν δεν συνιστούν τάσεις, αναδεικνύουν απλώς πιθανές (ή και λιγότερο πιθανές) και επιθυμητές εξελίξεις σε σχέση με την ανάπτυξη του τουρισμού στην περιοχή. Οι πιθανές και επιθυμητές αυτές εξελίξεις σε κάθε περίπτωση θα είναι αποτέλεσμα τάσεων και αλλαγών (απρόβλεπτων και μη) στο ευρύτερο σύστημα του Νομού Γρεβενών αλλά και αποτέλεσμα συγκεκριμένων πολιτικών (π.χ για τον έλεγχο της ανάπτυξης της παραθεριστικής κατοικίας) που θα υιοθετηθούν και που θα επηρεάσουν, θετικά ή αρνητικά, την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής..4. Περιγραφή σεναρίων Περιγράφονται τρεις εναλλακτικές δυνατότητες ανάπτυξης του τουρισμού. Σενάριο 1: Παράλληλα και συμπληρωματικά της κυρίαρχης μορφής (εποχιακού) τουρισμού στην περιοχή. Στη περίπτωση αυτή βασικός στόχος αποτελεί η υποστήριξη της υφιστάμενης τουριστικής ανάπτυξης, γύρω από τη Βασιλίτσα κατά τους χειμερινούς μήνες και γύρω από τη 9

Βάλια Κάλντα τους θερινούς μήνες. Επίσης, δραστηριότητες κανό καγιάκ στο Βενέτικο κατά. Στο πλαίσιο αυτό μπορεί να πραγματοποιούνται ως μέρος της παραμονής των επισκεπτών στα αστικά κέντρα (Γρεβενά, Δεσκάτη), ημερήσιες ή διήμερες εκδρομές στη Βασιλίτσα ή στη Βάλια Κάλντα ανάλογα με την εποχή, επισκέψεις σε περιοχές Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους στον Όρλιακα και στο Σπήλαιο, συμμετοχή σε τοπικές εκδηλώσεις, συμμετοχή σε αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, κλπ. Στην περίπτωση αυτή αξιοποιούνται για τη διανυχτέρευση των επισκεπτών πρωτίστως οι υφιστάμενες κλίνες. Επιπλέον προωθείται η δημιουργία θεματικών τουριστικών κυκλωμάτων (π.χ σε σχέση με την θρησκευτική παράδοση της περιοχής ή τα γεφύρια) ενώ δίνεται έμφαση στη διαχείριση των το υρ ισ τ ικώ ν ροώ ν προκειμένου να αποφευχθεί αφ ενός ο κορεσμός των υποδομών, αφ ετέρου η επανάληψη των γνωστών σφαλμάτων και επιπτώσεων από την ανάπτυξη του τουρισμού. Κεντρικό ρόλο αποκτά η αλληλεπίδραση του επισκέπτη με το φυσικό και πολιτιστικό απόθεμα των περιοχών μελέτης. Για το σκοπό αυτό είναι απαραίτητη η προώθηση δράσεων σε σχέση με την προβολή των τοπικών προϊόντων, τη προστασία και την ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, κλπ. Το σενάριο αυτό αξιοποιεί: Τις μικρές αποστάσεις μεταξύ των αστικών κέντρων και των τουριστικών φυσικών πόλων. Η ύπαιθρος στη περίπτωση αυτή λειτουργεί ως η ευρύτερη περιοχή «εκτόνωσης» των πιέσεων της αστική ζώνης όχι όμως με την λογική της επέκτασης της εντατικοποίησης της ανάπτυξης και κυρίως της δόμησης. Σε κάθε περίπτωση και προκειμένου να μη συμβεί αυτό θα απαιτηθεί η υιοθέτηση συγκεκριμένων πολιτικών και δράσεων σε σχέση με τη προστασία του αγροτικού χώρου και της αγροτικής γης ειδικότερα. Το αυξημένο επενδυτικό ενδιαφέρον των επιχειρηματιών στις δύο υποπεριοχές Την εμπειρία στην ανάπτυξη και διαχείριση του τουριστικού προϊόντος Την υπάρχουσα υποδομή της ευρύτερης περιοχής (αεροδρόμιο, Εγνατία, κλπ). Στη περίπτωση αυτή είναι δυνατό να έχουμε ανάπτυξη αγροτουρισμού και άλλων μορφών εναλλακτικού τουρισμού χωρίς αυτό να προϋποθέτει μία ευρύτερη αναζωογόνηση της υπαίθρου. Στο πλαίσιο αυτού του σεναρίου αναμένεται: να δοθεί προτεραιότητα σε επενδύσεις για υποδομές σε σχέση πρωτίστως με την βελτίωση της πρόσβασης στις υπό μελέτη περιοχές, τροφοδότηση της απασχόλησης από τις ήδη κορεσμένες περιοχές, μετακίνηση εργατικού δυναμικού από τις αστικές περιοχές στις επαρχιακές σε ημερήσια ή εποχιακή βάση, αυξημένη απασχόληση αλλοδαπών, περιορισμένη-επιλεκτική σύνδεση με τοπικά στοιχεία και πόρους που αναγνωρίζονται και ως βασικοί τουριστικοί πόλοι. Απουσιάζει μία 91

ολοκληρωμένη πολιτική προστασίας των πόρων και των οικοσυστημάτων της περιοχής. Εξαιτίας των παραπάνω δεν αναμένεται να έχουμε σημαντική αύξηση των διανυχτερεύσεων στις περιοχές αυτές και ως εκ τούτου δεν απαιτείται μεγάλη αύξηση των κλινών. Θα απαιτηθεί όμως υποδομή για την ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού αποθέματος (π.χ κέντρα πληροφόρησης).στο πλαίσιο αυτού του σεναρίου η ανάπτυξη της υπαίθρου συμβάλει στον εμπλουτισμό και την αναβάθμιση του τουριστικού. Σενάριο : Ανεξάρτητα της κυρίαρχης μορφής τουρισμού που εντοπίζεται στην περιοχή, με την κατασκευή του Αστεροσκοπείου στον Όρλιακα, η οποία να είναι βασισμένη στις ιδιαιτερότητες της περιοχής και εναρμονισμένη με τα χαρακτηριστικά του τοπικού περιβάλλοντος. Το Αστεροσκοπείο πρόκειται να αποτελέσει στην ουσία έναν ακόμη τουριστικό πόλο. Συνεπάγεται: ανάπτυξη κλινών δημιουργία σχετικών-ήπιων τουριστικών υποδομών δημιουργία λοιπών υποδομών (πχ οδικό δίκτυο). Περαιτέρω, ο τουρισμός στην περιοχή αναπτύσσεται καθ όλη τη διάρκεια του έτους (Βασιλίτσα το χειμώνα και Βάλια Κάντα Βενέτικος το καλοκαίρι). Η ανάπτυξη-ζήτηση τροφοδοτείται σε σημαντικό βαθμό από τον μόνιμο πληθυσμό που επιθυμεί σύντομες αποδράσεις, επαφή με το φυσικό περιβάλλον, αλλά και από ξένους επισκέπτες που επιθυμούν να γευτούν την ομορφιά της περιοχής μέσω του Αστεροσκοπείου. Για την επίτευξη των παραπάνω θα απαιτηθούν: επενδύσεις για τη δημιουργία των υποδομών για πρόσβαση στο Αστεροσκοπείο, λοιπές επενδύσεις σε τουριστικό προϊόν. Είναι βέβαιο ότι σε σχέση με το πρώτο σενάριο απαιτείται μία περισσότερο μακροχρόνια δράση, ενώ είναι περισσότερο πιθανό τα οφέλη να έχουν μεγαλύτερη διάχυση μεταξύ των υποπεριοχών και να συμβάλουν αποφασιστικά στην βιώσιμη ανάπτυξη της υπαίθρου και σε μία περισσότερο ισόρροπη. Το σενάριο αυτό αξιοποιεί την πλούσια φυσική και πολιτιστική κληρονομιά της υπαίθρου, την παρουσία του πρωτογενή τομέα και των σχετικών με αυτών δραστηριοτήτων, την υπάρχουσα τουριστική υποδομή, ενώ θα εκμεταλλευτεί το διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για επαφή με τη φύση μέσω του Αστεροσκοπείου. Σενάριο : Aνάπτυξη του τουρισμού που θα έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα κυρίως και θα είναι συνδεδεμένο με το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. Τα σημεία ενδιαφέροντος θα είναι: Φυσικοί πόροι: Παρατήρηση περιοχών Natura από πανεπιστήμια, σχολεία, συναφείς φορείς, στοιχεία χλωρίδας, πανίδας, οικοσυστημάτων 9

Πολιτιστικοί πόροι: παραδοσιακοί οικισμοί, γεφύρια, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, πανηγύρια, νερόμυλοι Γεωλογικό ενδιαφέρον Σπηλαιολογία Τοπικά προϊόντα: μανιτάρια, γαλακτοκομικά είδη, κλπ. Στη περίπτωση αυτού του σεναρίου βασικός στόχος αποτελεί η: ολοκληρωμένη ανάπτυξη της υπαίθρου και άρα διατήρηση και αύξηση του πληθυσμού, διασφάλιση της απασχόλησης στους μόνιμους κατοίκους, μέσω της παροχής δυνατοτήτων απασχόλησης στους νέους της περιοχής. Για την επίτευξη των παραπάνω θα απαιτηθούν: προώθηση δράσεων κατάρτισης επενδύσεις για τη δημιουργία υποδομών, υποστήριξη των δραστηριοτήτων του πρωτογενή και δευτερογενή (μεταποίηση) τομέα, ενεργοποίηση των γυναικών και υποστήριξη της γυναικείας απασχόλησης (γυναικείοι συνεταιρισμοί, κλπ). Σενάριο 4: Συνδυασμός όλων των παραπάνω Σεναρίων, έτσι ώστε να υπάρχει μια ολοκληρωμένη και ισόρροπη τουριστική ανάπτυξη με στόχο πάντα την προστασία του περιβάλλοντος και την ανάδειξη των πολιτιστικών πόρων της περιοχής..4. Αναζήτηση Εναλλακτικών Χωρικών Κατανομών Λαμβάνοντας υπόψη τα μέχρι σήμερα στοιχεία τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής τρεις είναι οι χωρικές εκείνες κατανομές που μπορεί να συμβάλουν στην ανάπτυξη του τουρισμού. Η πρώτη χωρική ενότητα, αλλά λιγότερο σημαντική από τις άλλες δύο είναι ο αστική περιοχή των Γρεβενών. Τα Γρεβενά διαθέτουν πλούσια πολιτιστική παράδοση, όπου ο επισκέπτης μπορεί να συμμετέχει σε πολιτστικές εκδηλώσεις, όπως τα Ανακατοσάρια, που είναι σήμα κατατεθέν για την πόλη και είναι πανελλαδικώς γνωστά. Επίσης, η γευσιγνωσία είναι κάτι που μπορεί να απολαύση ο επισκέπτης ερχόμενος στα Γρεβενά. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία από τοπικά προϊόντα και ιδίως μανιτάρια και τυριά. Η δεύτερη χωρική ενότητα είναι το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας και η ευρύτερη περιοχή. Επισκέπτες από τη γύρω περιοχή, αλλά και από την υπόλοιπη Ελλάδα προτιμούν το τουριστικό αυτό θέρετρο τους χειμερινούς μήνες κυρίως. Η τρίτη ενότητα είναι η περιοχή της Βάλια Κάλντα, όπου το φυσικό περιβάλλον με τη σπάνια χλωρίδα και πανίδα και της περιπατητικές διαδρομές, αποτελεί πόλο έλξης για τους επισκέπτες κυρίως τους θερινούς μήνες, γιατί η πρόσβαση το χειμώνα είναι σχεδόν αδύνατη. Συμπληρωματικά στην πρώτη χωρική ενότητα μπορούμε να βάλουμε και τις περιοχές στους ποταμούς Βενέτικο και Αλιάκμονα που προσελκύουν μια δυναμική επισκεπτών λόγω των 9

δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται εκεί, όπως καγιάκ, ράφτινγκ, κλπ. Παράλληλα, στη δεύτερη και τρίτη χωρική ενότητα ως συμπληρωματική μπορεί να θεωρηθεί η περιοχή Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους, το Όρος Όρλιακας και η περιοχή του Σπηλαίου. Είναι μια περιοχή που μπορεί ο επισκέπτης να επισκεφθεί καθόλη τη διάρκεια του έτους. Για παράδειγμα, τους χειμερινούς μήνες, ο επισκέπτης του Όρλιακα, θα επισκεφτεί και την περιοχή της Βασιλίτσας. Τους θερινούς μήνες θα προτιμήσει την περιοχή της Βάλια Κάλντα. Στο παρακάτω σχήμα απεικονίζονται οι εναλλακτικές χωρικές ενότητες της περιοχής και στην επόμενη σελίδα ο αντίστοιχος χάρτης. Σχήμα 1: Απεικόνιση χωρικών ενοτήτων και μεταξύ τους συσχέτιση Βασιλίτσα Γρεβενά Όρλιακας Βενέτικος Αλιακμονας Βάλια Κάλντα Πηγή: Ιδία Επεξεργασία Η χωρική κατανομή της μελλοντικής τουριστικής ανάπτυξης είναι ιδιαίτερα σημαντική. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο τουρισμός που αναπτύσσεται στην περιοχή οφείλεται κυρίως στην ύπαρξη κάποιων φυσικών πόλων έλξης (Βασιλίτσα, Βάλια Κάλντα, Βενέτικος, Αλιάκμονας), η ανάπτυξη τυχόν των νέων κλινών και υπηρεσιών θα πρέπει να γίνει σε όλη την περιοχή. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να αποκλείεται η προσθήκη νέων κλινών υπό ορισμένες προϋποθέσεις (π.χ αναβάθμισης και εμπλουτισμού του παρεχόμενου προϊόντος, απόσυρση παλαιών κλινών, αυξημένο επενδυτικό ενδιαφέρον, διαθεσιμότητα γης, μικρότερος κίνδυνος για περιβαλλοντική απώλεια ή υποβάθμιση, κλπ) γύρω από τους υφιστάμενους τουριστικούς πόλους παρόλο που μπορεί να εμφανίζονται σημάδια κορεσμού σε μερικές περιοχές. Σε κάθε περίπτωση η ανάπτυξη των νέων δραστηριοτήτων που θα προκύψουν θα πρέπει να λειτουργήσουν συμπληρωματικά και όχι ανταγωνιστικά με τις ήδη υφιστάμενες δραστηριότητες και δομές. 94

Χάρτης : Χάρτης Χωρικών κατανομών και μεταξύ τους συνδέσεων

.4.4 Επιλογή Σεναρίου, προσδιορισμός περιορισμών, απειλών / κινδύνων για την τουριστική ανάπτυξη Το σενάριο 4 φαίνεται να αποτελεί τον καλύτερο συνδυασμό πιθανού-επιθυμητού μεταξύ των τεσσάρων σεναρίων (που παρουσιάστηκαν στην παράγραφο.4..), καθώς αναγνωρίζει τις ιδιαιτερότητες της ευρύτερης περιοχής. Από τη μία αναβαθμίζεται το υφιστάμενο τουριστικό προϊόν και από την άλλη δίδεται και ένας συμπληρωματικός χαρακτήρας σε αυτό το προϊόν με τη δυνατότητα εκπαίδευσης του επισκέπτη για τα πολιτιστικά και φυσικά δεδομένα της περιοχής. Θα ενισχυθούν οι ήδη αναπτυγμένες δραστηριότητες, όπως σκι, ποτάμιες δράσεις, περιπατητικές διαδρομές, κλπ. Με το συγκεκριμένο σενάριο προβλέπεται η ολοκληρωμένη ανάπτυξη της υπαίθρου, η διατήρηση του πληθυσμιακού δυναμικού και η εγρήγορση όλων των τοπικών φορέων στην προώθηση των τοπικών προϊόντων και των δυναμικών στοιχείων που αναδεικνύουν την περιοχή μελέτης. Η ανάπτυξη του τουρισμού θα ακολουθήσει σε σημαντικό βαθμό στις προοπτικές και στους περιορισμούς της ανάπτυξης του υφιστάμενου τουριστικού προτύπου, με κάποιες αλλαγές που θα έχουν ως στόχο τον εμπλουτισμό του προκειμένου να επηρεάσει την ζήτηση. Περαιτέρω η εξάπλωση της παραθεριστικής κατοικίας σε βάρος της αγροτικής γης και του αγροτικού χώρου συνολικότερα αναμένεται να επηρεάσει σημαντικά, καθώς θα έχει πολλαπλές επιπτώσεις στη ποιότητα του περιβάλλοντος και των πόρων της περιοχής, ενώ θα αλλάξει άρδην τη δομή (οικονομική και κοινωνική) της περιοχής μελέτης. Τα παραπάνω αναμένεται να προκαλέσουν σημαντικές επιπτώσεις στην ποιότητα του περιβάλλοντος που αποτελεί και τη βάση για την ανάπτυξη του τουρισμού στην ενδοχώρα (μέσω πιέσεων για αλλαγή χρήσεων γης, μείωση της αγροτικής γης, υποβάθμιση του τοπίου, αυξανόμενες πιέσεις προς τις προστατευόμενες φυσικές περιοχές, εγκατάλειψη ή αλλοίωση του δομημένου περιβάλλοντος, κλπ). Θα πρέπει οι νέες δομές που θα δημιουργηθούν να ακολουθούν τα περιβαλλοντικά πρότυπα και τους περιβαλλοντικούς όρους, έτσι ώστε το οικοσύστημα να μην επιβαρυνθεί καθόλου. Για όλες τις δομές θα πρέπει να εκπονείται Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι. Τέλος η έλλειψη ή η ανεπάρκεια τεχνικών υποδομών, κυρίως σε σχέση με την πρόσβαση προς τμήματα της περιοχής μελέτης φαίνεται να συνιστά ένα σημαντικό περιορισμό ο οποίος όμως είναι δυνατόν να αρθεί με την προώθηση κατάλληλων επενδύσεων για υλοποίηση έργων. Σε ότι αφορά το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον, ο γερασμένος πληθυσμός και αντίστοιχα το μικρό ποσοστό ενεργού πληθυσμού, σε ορισμένες περιοχές, φαίνεται να αποτελούν μεταξύ άλλων σημαντικούς περιορισμούς για την επίτευξη της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, στο πλαίσιο της φέρουσας ικανότητας των δύο υπο περιοχών που έχουν επιλεχθεί. Υπό προϋποθέσεις θα μπορούσε να αναμένει κανείς στο μέλλον ανατροπή των δημογραφικών εξελίξεων, ως αποτέλεσμα των παρεμβάσεων σε σχέση με την ολοκληρωμένη ανάπτυξη της υπαίθρου. 96

.4.5 Περιγραφή υφιστάμενης και μελλοντικής κατάστασης για κάθε μία από τις επιλεγμένες περιοχές S1 και S Ακολουθεί σύντομη περιγραφή της υφιστάμενης και μελλοντικής τουριστικής ανάπτυξης για κάθε μία από τις ακόλουθες υπό-περιοχές στη βάση του σεναρίου 4. S1: Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας Έκταση: 481.74 στρέμματα Δημοτικά Διαμερίσματα: 18 (μαζί με τις κοινότητες) Πληθυσμός: 4.846 κάτοικοι Πληθυσμιακή πυκνότητα: 1 κάτοικοι/τετραγωνικό χιλιόμετρο Απασχόληση σε παραγωγικούς τομείς: 45,4% (πρωτογενής τομέας) 1,8% (δευτερογενής τομέας) 7,1% (τριτογενής τομέας),7% (δεν δήλωσαν τομέα) Ανεργία: 14,% Συνολικές κλίνες: Πολιτιστικά στοιχεία: Η περιοχή διαθέτει οικισμούς με παραδοσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία (Σπήλιο), πέτρινα γεφύρια (Νιδρούζη, Δοτσικού, Κατσογιάννη, Λιάτισσας, Πορτίτσας, Ζιάκα), νερόμυλους, Μοναστήρια και Εκκλησίες, οχυρώσεις, λαογραφική συλλογή στη Σαμαρίνα, Νεώτερους Ιστορικούς Τόπους, κ.α. Περιβαλλοντικά Στοιχεία: Η περιοχή διαθέτει βιότοπους αρκούδας, ζαρκαδιού, αγριόγιδου, αγριόχοιρου, σταχτοτσικνιά, μαυροπελαργού και το σημαντικό οικότοπο της μαύρης πεύκης. Επίσης υπάρχει η περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (Όρλιακας και Σπηλιό). Δραστηριότητες: Αποτελεί περιοχή ορεινής πεζοπορίας, σκι στο χιονοδρομικό κέντρο, περιοχή για ημερήσιες πεζοπορίες, αναρριχητικά πεδία. Τέλος, διαθέτει τουριστικά καταλύματα τύπου ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, εστιατόρια και ταβέρνες (σε σημαντικότερο βαθμό από ότι η περιοχή S). Για την εκτίμηση της τουριστικής φέρουσας ικανότητας θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η περιοχή δέχεται ένα σημαντικό αριθμό τουριστικών ροών (τη χειμερινή περίοδο) που κατευθύνονται κυρίως προς το χιονοδρομικό κέντρο. Είναι γνωστό ότι επιβάρυνση σε μία περιοχή μπορεί να προκύψει όχι μόνο από την τουριστική (κλίνες) και τεχνική υποδομή αλλά και από τις διάφορες δραστηριότητες των επισκεπτών, ανεξάρτητα πόσο «ήπιες» αυτές είναι. Ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο στην περιοχή είναι η σημαντική παρουσία της παραθεριστικής κατοικίας. Οι περισσότερες κατοικίες κατοικούνται μόνο κατά περιόδους. Η τάση περαιτέρω ενίσχυσης της ανάπτυξης του τουρισμού και της παραθεριστικής κατοικίας είναι πιθανό να συνεχιστεί με δεδομένο ότι η περιοχή εμφανίζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από 97

φυσική άποψη, ενώ η δυνατότητα σύνδεσης με αναπτυγμένα αστικά κέντρα είναι εύκολη. Το χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η δυνατότητα επίσκεψης σχεδόν όλη τη διάρκεια του έτους. Το χειμώνα υπάρχει το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας ως κύριος πόλος έλξης και το καλοκαίρι η Περιοχή του Όρλιακα ως περιοχή Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. Ακόμα μία ιδιαιτερότητα της περιοχής αφορά στα εγκαταλελειμμένα σπίτια. Τα ερειπωμένα αυτά σπίτια, θα μπορούσε να παρέχουν είτε το κατάλληλο «κέλυφος» είτε απλά το κατάλληλο «περιβάλλον» για μία νέα τουριστική ανάπτυξη. Η ανάπτυξη αυτή μπορεί να προσεγγίζει το μοντέλο του αγροτουρισμού καθώς είτε θα επιχειρεί να αξιοποιεί (ακόμα και σε ελάχιστο βαθμό) την υφιστάμενη (κτιριακή) υποδομή, είτε να επωφελείται από το πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Σε αυτό μπορούν να βοηθήσουν και τα προγράμματα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Συγκεκριμένα το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης Αλέξανδρος Μπαλτατζής χρηματοδοτεί δράσεις ανάπτυξης αγροτουρισμού και λοιπών επιχειρήσεων (Άξονας και 4). Σε κάθε περίπτωση πάντως ο σημαντικός π ερ ιο ρι σμός στη περίπτωση αυτή φαίνεται να συνδέεται με τα υψηλά ποσοστά ατόμων τρίτης ηλικίας, δηλαδή την απουσία νέων, λόγω προφανώς και των περιορισμένων δυνατοτήτων απασχόλησης. Η εκτίμηση της τουριστικής φέρουσας ικανότητας ως εκ τούτου θα πρέπει να λάβει υπόψη τα παραπάνω καθώς και την μελλοντική (άγνωστη) επέκταση της παραθεριστικής κατοικίας. Στην υποδομή της περιοχής μπορούν να καταγραφούν και τα δύο καταφύγια που βρίσκονται εγκατεστημένα στην περιοχή και είναι τα ακόλουθα : i. Καταφύγιο Γουμάρας Βρίσκεται στο διάσελο Βασιλίτσας σε υψόμετρο 1.85 μέτρων. Η χωρητικότητά του είναι άτομα, υδροδοτείται από δεξαμενή, έχει οργανωμένη κουζίνα και θερμαίνεται με δύο τζάκια. Απέχει από τα Γρεβενά 5 χλμ (ασφαλτόδρομος) και ώρες και πορεία από σηματοδοτημένο μονοπάτι. ii. Καταφύγιο Χ.Ο.Σ. Γρεβενών Βρίσκεται στο διάσελο Γουμάρας σε υψόμετρο 1.85 μέτρων. Η χωρητικότητά του είναι 5 άτομα, υδροδοτείται από δίκτυο, έχει οργανωμένη κουζίνα και διαθέτει κεντρική θέρμανση. Απέχει από τα Γρεβενά 5 χλμ (εκ των οποίων τα 6 χαλικόστρωτος ή ώρες και πορεία). Οι κύριες χρήσεις γης στην περιοχή είναι: η δασοπονία και η κτηνοτροφία. Πριν από την δημιουργία του Πάρκου Βόρειας Πίνδου η κτηνοτροφία αποτελούσε την κυρίαρχη μορφή χρήσης του χώρου. Αυτό είναι ορατό από τα έντονα σημάδια της οπισθοδρομικής διαδοχής που υπέστησαν πολλά δασικά οικοσυστήματα, όπως είναι τα φαινόμενα διάβρωσης που δημιουργήθηκαν εξαιτίας της εντατικής χρήσης από την κτηνοτροφία. Δευτερεύουσες χρήσεις γης και δραστηριότητες είναι: Η περιοχή του Όρλιακα αποτελεί εφαλτήριο και για την περιοχή S Βάλια Κάλντα 98

η θήρα, η γεωργία, η αλιεία και η δασική αναψυχή Από τα πολλά προβλήματα που δημιούργησαν και δημιουργούν οι υφιστάμενες χρήσεις γης στην περιοχή της μελέτης, θα επισημάνουμε κατά την κρίση μας τα σπουδαιότερα. Πρώτο πρόβλημα είναι οι πάρα πολλοί και απρογραμμάτιστα χαραγμένοι δασικοί δρόμοι. Η δασική Υπηρεσία κυρίως, αλλά και οι διάφοροι δασοκτήμονες, στην προσπάθεια μείωσης του κόστους μετατόπισης και μεταφοράς των δασικών προϊόντων διάνοιξαν μεγάλο αριθμό δασικών δρόμων. Οι δρόμοι αυτοί παρά το μικρό πλάτος τους, διασπούν τη συνέχεια των δασών και επηρεάζουν τα οικοσυστήματα ενώ πολλές φορές λόγω των μεγάλων συχνά κατά μήκος κλίσεων τους υφίστανται χαραδρωτικές διαβρώσεις. Επίσης καθιστούν, έστω και με δυσκολία, δυνατή την μετακίνηση οχημάτων σε περιοχές που έχουν ανάγκη ηρεμίας ενώ συχνά χρησιμοποιούνται και για παράνομη θήρα. Προκύπτει επομένως, η ανάγκη μελέτης για το απαραίτητο δασικό οδικό δίκτυο, για την προστασία και επίσκεψη της περιοχής, και η απαγόρευση στο υπόλοιπο δίκτυο με αποκλεισμό της κίνησης οχημάτων (με μπάρες), έτσι ώστε να χρησιμοποιούνται από τους επισκέπτες οι πεζόδρομοι και να αφεθούν να αποκατασταθούν φυσικά. Δεύτερο πρόβλημα είναι η παράνομη υλοτομία. Θα πρέπει να ενταθούν τα μέτρα φύλαξης, να αυξηθεί το προσωπικό φύλαξης και να αναζητηθούν εναλλακτικές λύσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και των απαγορεύσεων π.χ η βελτίωση των ελευθέρων στην βοσκή λιβαδιών, η διάθεση με χαμηλό τίμημα ή δωρεάν ξυλεία ατομικών αναγκών κ.λπ Τέλος, περιοριστικός παράγοντας για τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής που πρέπει να ληφθεί υπόψη για την εκτίμηση της τουριστικής φέρουσας ικανότητας είναι οι αλλαγές χρήσεις γης, σε βάρος του αγροτικού χώρου, ιδιαίτερα στην περιοχή του Χιονοδρομικού. S: Ευρύτερη περιοχή Βάλια Κάλντα Έκταση: 41.765 στρέμματα Δημοτικά Διαμερίσματα: 7 (μαζί με τις κοινότητες) Πληθυσμός:.48 κάτοικοι Πληθυσμιακή πυκνότητα: 7 κάτοικοι/τετραγωνικό χιλιόμετρο Απασχόληση σε παραγωγικούς τομείς: 58,% (πρωτογενής τομέας) 1,6% (δευτερογενής τομέας) 6% (τριτογενής τομέας),1% (δεν δήλωσαν τομέα) Ανεργία: 1,4% Συνολικές κλίνες: 99

Πολιτιστικά στοιχεία: Η περιοχή διαθέτει οικισμούς με παραδοσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία (Μικρολίβαδο, Τρίκωμο), πέτρινα γεφύρια (Σταμπέκη, Ματσαγκάκη, Καγκέλια, Αζίζ Αγά), νερόμυλους, Μοναστήρια και Εκκλησίες, κ.α. Περιβαλλοντικά Στοιχεία: Η περιοχή αποτελεί τον πυρήνα του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Διαθέτει βιότοπους αρκούδας, ζαρκαδιού και το σημαντικό οικότοπο της μαύρης πεύκης. Δραστηριότητες: Αποτελεί περιοχή ορεινής πεζοπορίας, σπόρ των ποταμών (ράφτιγκ, καγιάκ) με βαθμό δυσκολίας -, ενώ υπάρχουν ξενώνες εστιατόρια ταβέρνες (Μοναχίτι, Κρανιά, Τρίκωμο). Η περιοχή, αν και φιλοξενεί μικρό ποσοστό κλινών, ενδείκνυται για την ανάπτυξη αγροτουρισμού και άλλων επιλεκτικών μορφών τουρισμού, καθώς i. Υστερεί σημαντικά σε ότι αφορά στην ανάπτυξη του τουρισμού (και κατά συνέπεια δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί κορεσμένη) σε σχέση με την περιοχή S1 ii. Η ανάπτυξη του αγροτουρισμού, είναι δυνατόν να λειτουργήσει σε ένα βαθμό ως εμπόδιο για την σταδιακή μετατροπή της περιοχής σε περιοχή δεύτερης ή ακόμα και πρώτης κατοικίας. Εφόσον δεν υιοθετηθούν συγκεκριμένες πολιτικές είναι βέβαιο ότι η παραθεριστική κατοικία θα κυριαρχήσει με πιθανόν σημαντικές αρνητικές συνέπειες όχι μόνο στη ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και στην οικονομία της περιοχής. iii. Η ανάπτυξη κλινών είναι δυνατόν να συμβάλει στην αυτόνομη ανάπτυξη ενός διακριτού τουριστικού προϊόντος το οποίο είναι δυνατό να λειτουργήσει συμπληρωματικά με την ανάπτυξη του τουρισμού στην περιοχή S1. Σε διαφορετική περίπτωση η περιοχή θα μετατραπεί σε χώρο ημερήσιων εκδρομών με περιορισμένα οφέλη για την περιοχή, ενώ η περαιτέρω επέκταση της παραθεριστικής κατοικίας δεν θα αποτραπεί. Σε κάθε περίπτωση πάντως ο σημαντικός π ερ ιο ρι σμός στη περίπτωση αυτή φαίνεται να συνδέεται με τα υψηλά ποσοστά ατόμων τρίτης ηλικίας, δηλαδή την απουσία νέων, λόγω προφανώς και των περιορισμένων δυνατοτήτων απασχόλησης. Η εκτίμηση της τουριστικής φέρουσας ικανότητας ως εκ τούτου θα πρέπει να λάβει υπόψη τα παραπάνω καθώς και την μελλοντική (άγνωστη) επέκταση της παραθεριστικής κατοικίας. Προτεραιότητα για την περιοχή θα πρέπει να αποτελέσει η προστασία του αγροτικού χώρου και η αποφυγή αστικοποίησης της περιοχής, δηλαδή να αποτραπεί το ενδεχόμενο η περιοχή να λειτουργήσει ως χώρος εκτόνωσης των μελλοντικών πιέσεων. Ο λόγος της παραπάνω προτεραιότητας είναι ο πυρήνας του Πάρκου που πρέπει να προστατευθεί το φυσικό τοπίο και να μην αλλοιωθεί. Κάτι τέτοιο θα απαιτήσει ιδιαίτερα μέτρα πολιτικής ενώ είναι βέβαιο ότι θα απαιτήσει προσεκτικότερη μελέτη της τουριστικής ανάπτυξης στη συγκεκριμένη περιοχή προκειμένου να καθοριστεί με μεγαλύτερη σαφήνεια ο επιθυμητός ρόλος για την περιοχή S. 1

Οι κύριες χρήσεις γης στην περιοχή είναι: η δασοπονία και η κτηνοτροφία. Πριν από την δημιουργία των δρυμών Βίκου-Αώου και Πίνδου η κτηνοτροφία αποτελούσε την κυρίαρχη μορφή χρήσης του χώρου. Αυτό είναι ορατό από τα έντονα σημάδια της οπισθοδρομικής διαδοχής που υπέστησαν πολλά δασικά οικοσυστήματα, όπως είναι τα φαινόμενα διάβρωσης που δημιουργήθηκαν εξαιτίας της εντατικής χρήσης από την κτηνοτροφία. Δευτερεύουσες χρήσεις γης και δραστηριότητες είναι: η θήρα, η γεωργία, η αλιεία και η δασική αναψυχή Με την κήρυξη των δρυμών διαμορφώθηκε ένα νέο καθεστώς στην περιοχή όπου στους δύο πυρήνες των δρυμών απαγορεύονται, περιορίζονται ή ελέγχονται όλες οι προαναφερόμενες χρήσεις και διαμορφώνεται ένα ιδιαίτερο καθεστώς απόλυτης προστασίας, ενώ στις περιφερειακές τους ζώνες επιτρέπεται η άσκηση δραστηριοτήτων όπως κτηνοτροφία, γεωργία, αλιεία, υπό προϋποθέσεις, περιορισμούς και πάντοτε κάτω από αυστηρό έλεγχο. Από τα πολλά προβλήματα που δημιούργησαν και δημιουργούν οι υφιστάμενες χρήσεις γης στην περιοχή της μελέτης, θα επισημάνουμε κατά την κρίση μας τα σπουδαιότερα. Πρώτο πρόβλημα είναι οι πάρα πολλοί και απρογραμμάτιστα χαραγμένοι δασικοί δρόμοι. Η δασική Υπηρεσία κυρίως, αλλά και οι διάφοροι δασοκτήμονες, στην προσπάθεια μείωσης του κόστους μετατόπισης και μεταφοράς των δασικών προϊόντων διάνοιξαν μεγάλο αριθμό δασικών δρόμων. Οι δρόμοι αυτοί παρά το μικρό πλάτος τους, διασπούν τη συνέχεια των δασών και επηρεάζουν τα οικοσυστήματα ενώ πολλές φορές λόγω των μεγάλων συχνά κατά μήκος κλίσεων τους υφίστανται χαραδρωτικές διαβρώσεις. Επίσης καθιστούν, έστω και με δυσκολία, δυνατή την μετακίνηση οχημάτων σε περιοχές που έχουν ανάγκη ηρεμίας ενώ συχνά χρησιμοποιούνται και για παράνομη θήρα. Προκύπτει επομένως, η ανάγκη μελέτης για το απαραίτητο δασικό οδικό δίκτυο, για την προστασία και επίσκεψη της περιοχής, και η απαγόρευση στο υπόλοιπο δίκτυο με αποκλεισμό της κίνησης οχημάτων (με μπάρες), έτσι ώστε να χρησιμοποιούνται από τους επισκέπτες οι πεζόδρομοι και να αφεθούν να αποκατασταθούν φυσικά. Δεύτερο πρόβλημα είναι η παράνομη, μη ελεγχόμενη βόσκηση στον πυρήνα Πάρκου. Τρίτο πρόβλημα είναι η παράνομη υλοτομία. Θα πρέπει να ενταθούν τα μέτρα φύλαξης, να αυξηθεί το προσωπικό φύλαξης και να αναζητηθούν εναλλακτικές λύσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και των απαγορεύσεων π.χ η βελτίωση των ελευθέρων στην βοσκή λιβαδιών, η διάθεση με χαμηλό 11

τίμημα ή δωρεάν ξυλεία ατομικών αναγκών κ.λπ Συμπερασματικά η περιοχή εμφανίζει μία δυναμική σε επίπεδο τουριστικής ανάπτυξης η οποία αναμένεται να συνεχιστεί με δεδομένο σχεδόν το ενδιαφέρον για δραστηριότητες στη φύση, παρατήρηση, επαφή, κλπ. Διαφαίνεται ότι υπάρχουν αξιόλογες δυνατότητες ανάπτυξης ενός διακριτού ολοκληρωμένου τουριστικού προϊόντος. Θα απαιτηθεί ειδικότερη μελέτη (π.χ των χαρακτηριστικών των προστατευόμενων περιοχών). Η εκτίμηση της τουριστικής φέρουσας ικανότητας φαίνεται να συνδέεται πρωτίστως με την ιδιαιτερότητα-αξία του φυσικού περιβάλλοντος που αποτελεί και το βασικό π ερι ορι σμό για την ανάπτυξη του τουρισμού στη περιοχή και τη βασική συνιστώσα για την εκτίμηση της τουριστικής φέρουσας ικανότητας. Πίνακας 6: Συγκεντρωτικά Στοιχεία για κάθε περιοχή S1 S Ευρύτερη Περιοχή Βάλια Περιοχή Κάλντα Βασιλίτσας Αριθμός Κοινοτήτων 18 ή ΔΔ Έκταση (τ.χλμ) Πληθυσμός (1) 7 481.74 58,5% 41.765 41,5% 4.846 66,8%.48,% Πληθυσμιακή πυκνότητα 1 7 1 66,98 (τ.χλμ) 5,6 (τ.χλμ),56,44 7 (κάτ/τετρ.χλμ) Περιοχές Natura Έκταση περιοχών Natura (En) Εn / Εn ολικό Περιπατητικές Διαδρομές Ποδηλατικές Διαδρομές Ποτάμιες δραστηριότητες Αναρρίχηση Απασχόληση Πρωτογενή τομέα 45,4% 58,% 1

S1 S Ευρύτερη Περιοχή Βάλια Περιοχή Κάλντα Βασιλίτσας Απασχόληση Δευτερογενή τομέα Απασχόληση Τριτογενή τομέα Ενεργός πληθυσμός 59 1,8% 1,6% 7,1% 6% 66,5% 99,5% (μόνιμος πληθυσμός) Μη Ενεργός πληθυσμός (μόνιμος 16 6,5% 748 6,5% 84 69,4% 7,6% πληθυσμός) Άνεργοι (μόνιμος πληθυσμός) Κλίνες % κλινών / πληθυσμό % κλινών/έκταση Δάση 4,% (σε επίπεδο νομού) Βοσκότοποι 1,1% (σε επίπεδο νομού) Αγροτική γη 19,47% (σε επίπεδο νομού) Κατοικημένες περιοχές,71% (σε επίπεδο νομού) Πηγή: Διάφορες Πηγές - Ιδία Επεξεργασία 1

Χάρτης 4: Δραστηριότητες περιοχής

.5 Τυπολογία Περιοχών S1 S Έχοντας προσδιορίσει, σε πρώτη προσέγγιση, τις γεωγραφικές ενότητες (περιοχές) S1 και S από άποψη ορίων, είναι χρήσιμο να προχωρήσουμε και στον χαρακτηρισμό των περιοχών από άποψη βαθμού εξάρτησής των από τις γύρω περιοχές. Η τυπολογία των περιοχών εξειδικεύεται βάσει χωρικών ιδιαιτεροτήτων που υπάρχουν δίνοντας έμφαση για παράδειγμα στο βαθμό προσπελασιμότητας, στο βαθμό τουριστικής ανάπτυξης, στην ποιότητα των φυσικών και πολιτιστικών πόρων, στην φήμη, κλπ. Ήδη στη περιγραφή των περιοχών έχουμε δώσει πληροφορίες για τα παραπάνω (βαθμό τουριστικής ανάπτυξης, ποιότητα των πόρων). Κάθε περιοχή έχει και τη δική της τυπολογία. Η περιοχή S1 διαθέτει ένα σημαντικό αριθμό υποδομών τόσο τουριστικών όσο και προσβασιμότητας. Το οδικό δίκτυο είναι σε καλύτερη κατάσταση από την περιοχή S. Στην περιοχή θα έχουμε πιο έντονη τουριστική ανάπτυξη σε σχέση με την περιοχή S. Η ανάπτυξη θα πρέπει να έχει ως στόχο την προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η ανάπτυξη θα είναι εντονότερη διότι τα πολιτιστικά και φυσικά αποθέματα είναι χωρικά συγκεντρωμένα σε μικρές αποστάσεις και η πρόσβαση τους ευκολότερη. Με τον τρόπο αυτό αναδεικνύεται ο πλούτος της περιοχής. Ο σχεδιασμός όμως θα πρέπει να είναι τέτοιας φύσεως, ώστε να μην αλλοιωθεί ο χαρακτήρας της περιοχής. Η περιοχή S είναι πιο απομονωμένη λόγω κυρίως των φυσικών εμποδίων. Η είσοδος για την περιοχή της Βάλια Κάλντα γίνεται είτε από το Περιβόλι, είτε από την Κρανιά, είτε από την Μηλιά (Νομός Ιωαννίνων). Πρόκειται για μια περιοχή με χαρακτηριστικά απομόνωσης (όσων αφορά την πρόσβαση). Λόγω της ύπαρξης του πυρήνα του Εθνικού Δρυμού, βάσει του σεναρίου αυτό που θα πρέπει να αποτελέσει στρατηγική ανάπτυξης για τους τοπικούς φορείς είναι να δοθεί βάρος στο εκπαιδευτικό κομμάτι. Οι υποδομές της περιοχής θα βελτιωθούν και θα συμπληρωθούν με στόχο μια ήπια ανάπτυξη αγροτουρισμού. Φαινόμενα όπως έντονη παραθεριστική κατοικία θα πρέπει να αποφευχθούν. Γίνεται έτσι φανερό ότι, η περιοχή είναι δυνατόν να θεωρηθεί και ως ρεζέρβα ανάπτυξης, κάτι που μπορεί να αποτελέσει ακόμη και ελκυστικό παράγοντα σε μια σύγχρονη αντιμετώπιση με καινοτόμες δράσεις..6 Κριτήρια για την εκτίμηση της Τουριστικής Φέρουσας Ικανότητας Η εισαγωγή της Φ.Ι. στις πιο πάνω περιοχές είναι ανάγκη να βασιστεί σε παραδεκτά κριτήρια προσδιορισμού των ορίων / επιπέδων της, έτσι ώστε, να είναι εφικτή και η δρομολόγηση διαχρονικής πολιτικής διαχείρισης για την διόρθωση της Φ.Ι. Τα κριτήρια έχουν σχέση γενικά με το: Φυσικό-Δομημένο Περιβάλλον (χαρακτηριστικά, επιπτώσεις, προστασία, κλπ) Τουριστική Υποδομή (τουριστική εξάρτιση, εξειδίκευση, κλπ) Τεχνική Υποδομή Εξυπηρετήσεις (χωρητικότητα, κλπ) Κοινωνία-οικονομία (επιπτώσεις, κλπ) Και ειδικότερα μπορεί να έχουν σχέση με: 15

Περιβαλλοντική ελκυστικότητα (προσελκυστικότητα)/ (χαρακτηριστικά περιβάλλοντος) Υπερσυγκέντρωση Ένταση χρήσης φυσικών και πολιτιστικών πόρων Χρήσεις γης (ένταση/ αλλαγές) Βαθμός προστασίας Περιβαλλοντική υποβάθμιση/ Βαθμός διατάραξης οικολογικής ισορροπίας, Βαθμός προσπελασιμότητας (ενδοπεριφερειακές συνδέσεις) Χωρητικότητα / Βαθμός συμφόρησης δικτύων υποδομής Αστική συγκέντρωση / διάχυση Ποιότητα εξυπηρετήσεων (δείκτης ανέσεων) Απασχόληση Εισόδημα τουριστικών / μη τουριστικών δραστηριοτήτων. Τουριστικές ροές Φήμη περιοχής κλπ Λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης και το είδος των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται ή μπορούν να αναπτυχθούν στην περιοχή, η Ομάδα Έργου από τους δείκτες που αναφέρθηκαν στη μεθοδολογία προχώρησε στην επιλογή των πλέον κατάλληλων δεικτών και παράλληλα μπορούσαν να μετρηθούν ή υπολογιστούν εύκολα. Για τον υπολογισμό τους, είτε αυτός είναι ποσοτικός, είτε ποιοτικός δημιουργήθηκαν ερωτηματολόγια τα οποία συμπληρώθηκαν από τους τοπικούς φορείς της περιοχής και στην συνέχεια αξιολογήθηκαν για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων και την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας. Στην επόμενη παράγραφο (.7) υπάρχουν οι δείκτες που έχουν επιλεγεί και έγινε μια προσπάθεια να προσαρμοστούν σε κάθε υποπεριοχή. 16

.7 Υπολογισμός Δεικτών για κάθε περιοχή Πίνακας 7: Δείκτες (ποσοτικοί και ποιοτικοί) Α/Α Δείκτης Τιμή Α. ΦΥΣΗ - ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Α1. Φυσικό Περιβάλλον και Βιοποικιλότητα Α1.1 Είδος δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στα a. Πεζοπορία όρια ή εντός σημαντικών οικοσυστημάτων στην b. Ορεινή Ποδηλασία περιοχή μελέτης c. Ποτάμιες Δραστηριότητες d. Αναρρίχηση e. Μανιτάρια f. Σπηλαιολογία g. Γεωλογία h. Εναλλακτικός τουρισμός (οικολογικός, πολιτιστικός και Θρησκευτικός) Αγροτουρισμός Α1. i. Αγώνες 4Χ4 j. Πτώση με αλεξίπτωτο k. Ιππασία Αριθμός ενδημικών και απειλούμενων ειδών Στην περιοχή μελέτης έχουν ταυτοποιηθεί εντός περιοχής μελέτης τριάντα πέντε (5) είδη σπονδυλόζωων του Παραρτήματος (ΙI) της ΚΟ 9/4 εκ των οποίων τα έξι (6) έχουν χαρακτηριστεί ως απειλούμενα (καφέ αρκούδα, χειρόπτερων-νυχτερίδων) με 5 είδη βάση το Κόκκινο Βιβλίο - RED DATA BOOK (9) ενώ δύο () είδη είναι ενδημικά των Βαλκανίων : το αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra Balkanica) και ένα είδος μυωξού (Glis pindicus). Σε ότι αφορά τη είδη χλωρίδας έχουν ταυτοποιηθεί σαράντα επτά (47) είδη (taxa) ως ενδημικά των Βαλκανίων εκ των οποίων τα δώδεκα (1) taxa είναι ενδημικά της Ελλάδας. Α1. Αριθμός ενδημικών ειδών στην περιοχή μελέτης / Στην περιοχή μελέτης έχουν καταγραφεί Αριθμός ενδημικών ειδών σε εθνικό επίπεδο συνολικά 5 ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας. Σε εθνικό επίπεδο ο αριθμός ενδημικών ειδών που έχουν καταγραφεί για την χλωρίδα και την πανίδα έχει ως εξής: 17

-Χλωρίδα: έχουν καταγραφεί περίπου 6.5 είδη και υπο-είδη εκ των οποίων τα περίπου 1 είναι ενδημικά και εκ των οποίων τα 6 θεωρούνται σπάνια και απειλούμενα. -πανίδα: Α. θηλαστικά: έχουν καταγραφεί 117 είδη εκ των οποίων τα 57 ανήκουν στην κατηγορία των χαρακτηριστεί «απειλούμενων» (κριτήρια IUCN). Β. ορνιθοπανίδα: 47 είδη έκ των οποίων τα 6 φωλιάζουν στον ελληνικό χώρο. Γ. Ιχθυοπανίδα: έχουν καταγραφεί 17 είδη εκ των οποίων τα 7 είναι ενδημικά. Δ. Ασπόνδυλα: υπολογίζονται σε 5. είδη εκ των οποίων τα είναι ενδημικά ή «στενώς» ενδημικά. Α1.4 Μέγιστος αριθμός θηραμάτων / κυνηγό Αγριοκούνελο (χωρίς περιορισμό) Λαγός (1) Αλεπού (χωρίς περιορισμό) Αγριόχοιρος (μέχρι κατά ομάδα) Πετροκούβανο (χωρίς περιορισμό) Μπεκάτσα (1) Τρυγόνι (1) Φάσα (χωρίς περιορισμό) Τσίχλες (5 συνολικά από όλα τα είδη) Κ.α. Α1.5 Κυνηγετική περίοδος σε ημέρες Α1.6 Αριθμός μονάδων μελισσοκομίας στην περιοχή ημέρες Ν/Α μελέτης Α1.7 Περιοχή που επιτρέπεται η θήρα / συνολική Εθνικός Δρυμός Βάλια Κάλντα, ουσιαστικά περιοχή η ζώνη 1Γ στα Γρεβενά, κάποια καταφύγια άγριας ζωής Α1.8 Αριθμός κτηνοτροφικών μονάδων εντός περιοχής Ν/Α μελέτης Α1.9 Περιοχή σημαντικών οικοσυστημάτων,15 ή,15 % της περιοχής μελέτης (υδροβιότοποι, δάση, κλπ.) / συνολική περιοχή (μέτρηση σε χλμ) 18

Α1.1 Αριθμός πυροσβεστικών κρουνών σε όλη την 56 πυροσβεστικοί κρουνοί περιοχή ενδιαφέροντος 5 υδατοδεξαμενές για την υδροληψία για την υδροληψία επίγειων μέσων 1 υδατοδεξαμενή Ελικοπτέρων 1 γεώφραγμα Α1.11 Αριθμός ζωνών πυροπροστασίας Δεν υπάρχουν ζώνες πυροπροστασίας. Ως ζώνες λειτουργούν οι δασικοί δρόμοι Α1.1 Αριθμός τουριστών ανά χλμ φυσικού τοπίου Η περιοχή μελέτης θεωρείται ως φυσικό τοπίο. Επίσης, ο αριθμός τουριστών υπολογίζεται περίπου στις 15. το χρόνο. Άρα: 17 τουρίστες / χλμ Α1.1 Αριθμός καταλυμάτων ανά χλμ φυσικού τοπίου Αριθμός καταλυμάτων στο νομό: 86,1 καταλύματα / χλμ Α1.14 Αριθμός τουριστών / επιφάνεια προστατευόμενων σημαντικών οικοσυστημάτων Ως φυσικό τοπίο θεωρούμε τις εκτάσεις των προστατευόμενων περιοχών (188,7 χλμ). Επίσης, ο αριθμός τουριστών υπολογίζεται περίπου στις 15. το χρόνο. Άρα: 556 τουρίστες / χλμ Α. Πολιτιστική κληρονομιά Α.1 Επιφάνεια σε χλμ πολιτιστικών / αρχαιολογικών χώρων προς συνολική επιφάνεια σε χλμ Δύσκολο να υπολογιστεί αυτός ο δείκτης. Εναλλακτικά αναφέρεται: Στο νομό υπάρχουν 166 αρχαιολογικοί χώροι, από την λίθινη εποχή έως την εποχή του χαλκού. Σημαντικός είναι επίσης και ο αριθμός των χαρακτηρισμένων διατηρητέων μνημείων από το Υπουργείο Πολιτισμού, που ανέχεται σε 1, ενώ υπάρχουν και 7 διατηρητέα μη χαρακτηρισμένα μνημεία. Επίσης, δύο περιοχές έχουν χαρακτηριστεί ιστορικές, η μία για το ιδιαίτερο φυσικό της κάλλος. Α. Τουριστική Υποδομή Α.1 Πιστοποιημένες τουριστικές υποδομές Α. Ποσοστό πληρότητας τουριστικών υποδομών 1,6% (6) Α. Τουριστικές κλίνες / μόνιμο πληθυσμό,11 κλίνες / μόνιμο πληθυσμό Α.4 Αριθμός δραστηριοτήτων 11 (παραπομπή στο Α.1.1) που προσελκύουν 19

τουρίστες - επισκέπτες Α4. Ποιότητα Αέρα Α4.1 Μέσος αριθμός ημερών ανά έτος, κατά τη Ν/Α διάρκεια της τουριστικής περιόδου, στις οποίες παρατηρείται υπέρβαση των ορίων ρύπανσης Α4. Μέσος αριθμός ημερών ανά έτος, κατά τη Ν/Α διάρκεια της τουριστικής περιόδου, στις οποίες παρατηρείται υπέρβαση των ορίων εκπομπών CO Α5. Ηχορύπανση Α5.1 Μέσος αριθμό ημερών ανά έτος, κατά τη διάρκεια Ν/Α της τουριστικής περιόδου, όπου παρατηρείται υπέρβαση των ορίων ηχορύπανσης (αριθμός εκθέσεων) Α6. Ενέργεια Α6.1 Κατανάλωση σχετικές ενέργειας με τον από δραστηριότητες τουρισμό / Ν/Α συνολική κατανάλωση ενέργειας (Ετήσια ή / και Μηνιαία) Α7. Νερό Α7.1 Εποχική κατανάλωση νερού / Εποχικά αποθέματα Ν/Α νερού Α7. Κατανάλωση νερού ανά (βιομηχανία, τουρισμός, παραγωγικό πρωτογενής τομέα Ν/Α τομέας, κλπ.) Α7. Υδατικά λήμματα που υφίστανται επεξεργασία Ν/Α πρώτου, δεύτερου, τρίτου επιπέδου / συνολικά υδατικά λήμματα Α7.4 Ετήσιο ποσοστό δειγμάτων νερού που βρίσκονται Ν/Α κάτω από το όριο ποιότητας Α7.5 Μέση Κατανάλωση νερού ανά τουρίστα ανά Ν/Α ημέρα Α7.6 Κατανάλωση νερού από δραστηριότητες σχετικές Ν/Α με τον τουρισμό / συνολική κατανάλωση νερού Α7.7 Ετήσιο ποσοστό δειγμάτων νερού ποταμών που Ν/Α ανταποκρίνονται στα επιτρεπτά όρια ποιότητας Α8. Απορρίμματα Α8.1 Ποσότητα απορριμμάτων που ανακυκλώνεται / 4tn Χαρτιού / 788tn ποσότητα συνολικών απορριμμάτων 11

Α8. Μέση ημερήσια παραγωγή στερεών αποβλήτων 9.5tn/5.9tn σε περίοδο αιχμής / μέση ημερήσια παραγωγή στερεών αποβλήτων κατά τη διάρκεια του έτους Α8. Μέση ημερήσια παραγωγή υγρών αποβλήτων σε 1,9m/day περίοδο αιχμής / μέση ημερήσια παραγωγή υγρών αποβλήτων κατά τη διάρκεια του έτους Α8.4 Ημερήσια παραγωγή στερεών αποβλήτων κατά 5.74tn / Περίπου 5tn τη διάρκεια της περιόδου αιχμής / Ημερήσια δυνατότητα συλλογής στερεών αποβλήτων ή δυναμικότητα συστημάτων διάθεσης Α8.5 Μερίδιο τουριστικών κλινών που εξυπηρετείται από συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων Α9. Γη Α9.1 Απώλεια δασικής γης, αγροτικής γης κατά την Ν/Α τελευταία δεκαετία εξαιτίας της τουριστικής ανάπτυξης Α9. Αστικοποιημένη γη για τουριστικές Ν/Α δραστηριότητες / συνολική αστικοποιημένη γη Α9. Πυκνότητα τουριστικής ανάπτυξης (Αριθμός Ν/Α κλινών / αριθμό αστικοποιημένης γης προς όφελος του τουρισμού) Α1. Τοπίο Α11. Μεταφορές και κινητικότητα Α11.1 Μήκος οδικού δικτύου εντός της περιοχής Α11. Μήκος περιπατητικών μονοπατιών εντός της Ν/Α 179 χιλίομετρα περιοχής Α11. Μήκος δασικών δρόμων εντός της περιοχής Α11.4 Αριθμός δρομολογίων ΚΤΕΛ προς την ευρύτερη 1 δρομολόγια την εβδομάδα προς την περιοχή μελέτης σε περίοδο τουριστικής κίνησης περιοχή μελέτης Μέση απόσταση και χρόνος ανά τουρίστα για να Από την πόλη των Γρεβενών η μέση φτάσει στον προορισμό του απόσταση είναι περίπου χλμ για τους Α11.5 Ν/Α σημαντικότερους πόλους έλξης και ο μέσος χρόνος περίπου 45 λεπτά Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ - ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑ Β1. Δημογραφία Β1.1 Ρυθμός αύξησης πληθυσμού, ηλικιακή Αύξηση,% (1991 1) 111

διάρθρωση Ο πληθυσμός του νομού είναι μάλλον γερασμένος. Ο δείκτης γήρανσης του συνόλου της επικράτειας είναι 1,1 (1), ενώ ο αντίστοιχος δείκτης για το Νομό Γρεβενών είναι 1,75. Το πρόβλημα της δημογραφικής γήρανσης έχει επίπτωση στο δείκτη εξάρτησης: για το σύνολο της Ελλάδας είναι,468, ενώ για το Νομό Γρεβενών είναι,58. Όπως αποτυπώνεται και στο σχήμα που ακολουθεί, φαίνεται να υπάρχει μια ικανοποιητική ομάδα στις ηλικίες μεταξύ 5 και 54 ετών, που ανήκει στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό. Ωστόσο, οι νέοι (-4 ετών) είναι λιγότεροι. Ως εκ τούτου η πυραμίδα ηλικιών χαρακτηρίζεται του από πληθυσμού στενή βάση και διευρυμένη κορυφή (ηλικίες 66-79 ετών). Β1. Πληθυσμιακή πυκνότητα (άτομα / km) 17 άτομα / km Β. Τουριστική Κίνηση Β.1 Τουρίστες / κάτοικοι Το 7 καταγράφηκαν 1.6 τουρίστες στις αφίξεις του Νομού.,57 τουρίστες / κάτοικοι (νομό),9 τουρίστες / κάτοικοι (περιοχή μελέτης) Β. Αριθμός τουριστικών κλινών ανά 1 κατοίκους 81 κλινες διαθέτει ο νομός. κλίνες / 1 κατοίκους Β. Αριθμός διανυκτερεύσεων ανά 1 κατοίκους 4.64 διανυκτερεύσεις (6) 111 διανυκτερεύσεις /1 κατοίκους Β.4 Αριθμός αφίξεων ανά 1 κατοίκους 57 αφίξεις / 1 κατοίκους Β.5 Τουρίστες/ Επιφάνεια,6 τουρίστες / επιφάνεια (περιοχή μελέτης) Β. Απασχόληση Β.1 Αριθμός απασχολούμενου τοπικού πληθυσμού 89 εντός της περιοχής Β. Απασχόληση ανά παραγωγικό τομέα Σε επίπεδο περιοχής: 84 άτομα στον πρωτογενή τομέα 1 άτομα στον δευτερογενή τομέα 57 άτομα στον τριτογενή τομέα 11

Β. Ποσοστό ανεργίας ή Αριθμός ανέργων κατοίκων Β.4 Αριθμός απασχολούμενου προσωπικού 15% (7) σε 57/754 =,5 δραστηριότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό εντός περιοχής / συνολικό πληθυσμό εντός περιοχής Β.5 Αριθμός απασχολούμενου προσωπικού σε 57/89 =,9 δραστηριότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό εντός περιοχής / συνολικό ενεργό πληθυσμό εντός περιοχής Β.6 Ημι-απασχόληση ή εποχιακή απασχόληση / Ν/Α απασχόληση κατά τη διάρκεια του έτους Β.7 Τουριστικές κλίνες / απασχολούμενος τοπικός 81 / 89 =,89 πληθυσμός Β4. Κοινωνική Συμπεριφορά Β5. Υγεία και Ασφάλεια Β5.1 Αριθμός υποδομών υγείας στην ευρύτερη περιοχή Στα Γρεβενά υπάρχει Νοσοκομείο. Μερικοί οικισμοί διαθέτουν Αγροτικά Ιατρεία. Επίσης υπάρχει η κινητή μονάδα «Βοήθεια στο Σπίτι» Β5. Μέσος αριθμός περιστατικών πρώτων βοηθειών Ν/Α κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου / ετήσιος μέσος όρος Β6. Ψυχολογικοί Παράγοντες Β6.1 Ποσοστό τουριστών ικανοποιημένων από τις Ν/Α διακοπές τους Β6. Ποσοστό κατοίκων ικανοποιημένων από το Ν/Α ανοικτών Ν/Α υπάρχον επίπεδο τουριστικής ανάπτυξης Β6. Αριθμός τοπικών εγκαταστάσεων καθόλη τη διάρκεια του έτους / συνολικός αριθμός τοπικών εγκαταστάσεων Β6.4 Αριθμός παραπόνων τουριστών Ν/Α Β6.5 Αριθμός παραπόνων κατοίκων Ν/Α Β6.6 Ποσοστό τουρισμό ωφελούμενων (τοπικοί κατοίκων εργοδότες από + τον Ν/Α τοπικοί εργαζόμενοι / συνολικό πληθυσμό) Β6.7 Μετακίνηση τοπικού πληθυσμού εξαιτίας της Ν/Α τουριστικής ανάπτυξης 11

Γ. ΠΟΛΙΤΙΚΑ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ Γ1. Τουριστικό Εισόδημα και Επενδύσεις Γ1.1 Μέσο κατά κεφαλή εισόδημα μόνιμου πληθυσμού Γ1. Κατά κεφαλή τουριστική δαπάνη κατά τη 1, χιλ. ευρώ Εκτίμηση για 1 17 ευρώ την ημέρα το διάρκεια της παραμονής Γ1. άτομο Μέσο κατά κεφαλή εισόδημα από τον τουρισμό συμμετέχει με ποσοστό 56% στο Α.Ε.Π. του και τις υπηρεσίες σίτισης Νομού Γ. Δημόσια Δαπάνη και Έσοδα Γ.1 Δημόσια δαπάνη για συντήρηση και αύξηση της Ν/Α αξίας της φυσικής, πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς Γ. Δημόσια δαπάνη για Διαχείριση Ν/Α προστατευόμενων περιοχών/ συνολική δημόσια δαπάνη Γ. Δημόσια δαπάνη για τουριστική ανάπτυξη Ν/Α Γ.4 Διαφορές στην αξία γης σε σύγκριση με τις μη Ν/Α τουριστικές περιοχές Γ.5 Συμβολή τουρισμού στο ΑΕΠ (%) της περιοχής συμμετέχει με ποσοστό 56% στο Α.Ε.Π. του Νομού Γ. Πολιτική Γ.1 Θέσπιση περιοριστικών μέτρων για τον τουρισμό Ακολουθούνται οι πολιτικές για τις Προστατευόμενες Περιοχές και το Σχέδιο Διαχείρισης του Φορέα Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου Γ. Θέσπιση κανονισμών και προτύπων Θέσπιση Κανονισμοί και Οδηγίες που διέπουν τα μέτρων ζωνοποίησης προστατευόμενα είδη και τις προστατευόμενες περιοχές Γ. Ύπαρξη σχεδίων χρήσης γης Γ.4 Προγράμματα και έργα αειφόρου ανάπτυξης / Ναι Δύσκολο να υπολογιστεί αυτός ο δείκτης συνολικός αριθμός έργων Γ.5 Καμπάνιες ενημέρωσης για τους τουρίστες και Μέσω των Κέντρων Ενημέρωσης αλλά όχι τον τοπικό πληθυσμό κάποια οργανωμένη καμπάνια ενημέρωσης Νομαρχία (Οδηγοί Συμμετοχή σε Εκθέσεις) Γ.6 Ύπαρξη απαραίτητων υπηρεσιών για τη στήριξη του τουρισμού Γ.7 Υφιστάμενα οικονομικά και λοιπά εργαλεία για ΑΝΓΡΕ εταιρίες Οικοξεναγήσεων ΠΔΕ 114

τον έλεγχο της τουριστικής ανάπτυξης Γ.8 Ευρωπαϊκά Προγράμματα Επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό στην τοπική Το προσωπικό της ΑΝΓΡΕ και της Νομαρχίας κοινωνία ικανό να διαχειριστεί τα προβλήματα που προκύπτουν εξαιτίας της τουριστικής ανάπτυξης Πηγή: Ιδία Επεξεργασία Στοιχεία από συνεντεύξεις 115

.8 Εκτίμηση φέρουσας ικανότητας Για τον υπολογισμό της φέρουσας ικανότητας έχουν αναπτυχθεί διάφορες μεθοδολογίες. Η εκάστοτε μέθοδος είναι περισσότερο ή λιγότερο επιτυχημένη ανάλογα με το βαθμό στον οποίο ανταποκρίνεται στις ανάγκες της συγκεκριμένης περιοχής. Προκύπτει, από διαφορετικούς ορισμούς που έχουν δοθεί και σύμφωνα με όσα έχουν αναφερθεί παραπάνω, ότι η φέρουσα ικανότητα αφορά τα όρια του φυσικού, κοινωνικού, οικονομικού περιβάλλοντος. Στην έννοια του κοινωνικού περιβάλλοντος περιλαμβάνονται η τοπική κοινωνία αλλά και οι επισκέπτες. Άλλοι ορισμοί τονίζουν τη σημασία της υπέρβασης της βιολογικής φέρουσας ικανότητας, άλλοι την εμπειρία των τουριστών, κ.λπ. ανάλογα με τα ενδιαφέροντα του ατόμου ή του φορέα που συντάσσει τον ορισμό. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του ορισμού του Lindsay που περιορίζεται στα εθνικά πάρκα και δίνει έμφαση στις δραστηριότητες των τουριστών αγνοώντας τις τοπικές κοινωνίες. Το πρώτιστο στοιχείο ενδιαφέροντος στα πάρκα αυτά είναι η εμπειρία του ταξιδιώτη και η ποιότητα του περιβάλλοντος. Συνεπώς για μια ακόμη φορά διαπιστώνουμε ότι στον οικοτουρισμό οι επιλογές εξαρτώνται από τις τοπικές συνθήκες. Για την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας δεν αρκεί η καταμέτρηση του συνόλου των επισκεπτών σε έναν τόπο τον χρόνο. Πρέπει να ληφθούν υπόψη μια σειρά παράμετροι όπως : Η εποχικότητα της κίνησης Η συγκέντρωση της κίνησης σε ορισμένες περιοχές Ο μέσος όρος διάρκειας διαμονής των επισκεπτών Οι δραστηριότητες που ασκούν Τα χαρακτηριστικά των επισκεπτών και η συμπεριφορά τους Ο βαθμός χρήσης της τουριστικής υποδομής κατά πόσο έχει φτάσει στο σημείο κορεσμού. Η μέθοδος μέτρησης της φέρουσας τουριστικής ικανότητας του Boullon Μια μέθοδος μέτρησης της φέρουσας ικανότητας προτείνει ο Boullon (1985). Η μέθοδος αυτή βασίζεται στη χρήση ενός μαθηματικού τύπου. Διαιρείται η έκταση της περιοχής που προορίζεται να χρησιμοποιηθεί από τους τουρίστες με τον μέσο όρο της έκτασης που χρειάζεται ένας επισκέπτης ελεύθερη από παρουσία άλλων ανθρώπων για να αισθάνεται άνετα. Ο μέσος όρος αυτός, βέβαια, διαφέρει πολύ από επισκέπτη σε επισκέπτη και από προορισμό σε προορισμό. Εάν υποτεθεί ωστόσο, ότι αυτός ο μέσος όρος μπορεί να υπολογιστεί για έναν συγκεκριμένο τόπο, τότε: Φέρουσα ικανότητα = Συνολική έκταση που χρησιμοποιείται από τους τουρίστες Μέσος όρος έκτασης που αναλογεί στον επισκέπτη 116

Ο συνολικός αριθμός που μπορεί να δεχτεί ο τόπος είναι: Συνολικός αριθμός ημερήσιων επισκέψεων = Φέρουσα ικανότητα x Ρυθμός ανανέωσης επισκεπτών Όπου: Συνολική διάρκεια που ο προορισμός είναι ανοιχτός σε επισκέπτες Ρυθμός Μέσος όρος διάρκειας επισκεπτών = Ανανέωσης επισκεπτών Αυτή η μέθοδος αναγνωρίζει ότι υπάρχουν παράγοντες που δεν προσμετρά και που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όπως περιοχές ιδιαίτερα ευαίσθητες που μπορούν να δεχτούν πολύ μικρό αριθμό επισκεπτών, κλπ. Γενικά κανένας μαθηματικός τύπος δεν μπορεί να μετρήσει τα πάντα. Στον καθορισμό της φέρουσας ικανότητας πρέπει να χρησιμοποιείται η κοινή λογική και οι αποφάσεις να υπαγορεύονται από πραγματικά δεδομένα και εκτιμήσεις. Η μέθοδος προσδιορισμού της φέρουσας τουριστικής ικανότητας: Limits of Acceptable Change (LAC) Στη μελέτη τους οι Stankey et al (1985) πρότειναν ένα σύστημα μέτρησης των ορίων των αλλοιώσεων που προξενούνται από την τουριστική δράση στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον προστατευόμενων περιοχών. Με τη μέθοδο αυτή επιχειρείται να εντοπισθούν οι κατάλληλες στρατηγικές, προκειμένου να διατηρηθούν ή να αποκατασταθούν οι επιθυμητές συνθήκες στις προστατευόμενες περιοχές. Η μέθοδος LAC, που είναι προσαρμοσμένη στα δεδομένα των αχανών εκτάσεων των Εθνικών Πάρκων των Η.Π.Α. από τα οποία και υιοθετήθηκε, αξιολογεί τη φέρουσα ικανότητα κυρίως ως προς τις δραστηριότητες αναψυχής που μπορεί να δεχτεί ο τόπος σε σχέση με την ποιότητα περιβάλλοντος. Κοινωνικο οικονομικοί παράγοντες δεν προσμετρούνται στον ίδιο βαθμό. Επίσης, η μέθοδος LAC παραμένει περισσότερο μια θεωρητική ανάλυση παρά ένα πρακτικό εργαλείο. Η χρησιμότητα της μεθόδου για την Ελλάδα είναι μάλλον περιορισμένη. Το σύστημα αυτό προτείνει μια διαδικασία εννέα σταδίων προσδιορισμού της φέρουσας ικανότητας μιας δεδομένης έκτασης άγριας φύσης. Από τις διάφορες μεθόδους προσδιορισμού της φέρουσας ικανότητας και ιδίως από την πλέον αποδεκτή, αυτή της μέτρησης των LAC, συνάγεται ότι η μέτρηση της φέρουσας ικανότητας δεν είναι κάτι απλό ούτε μπορεί εύκολα ένα μοντέλο μέτρησης να μεταφερθεί από μια περιοχή σε άλλη. Η εκάστοτε μέθοδος είναι περισσότερο ή λιγότερο επιτυχημένη ανάλογα με το βαθμό στον οποίο ανταποκρίνεται στις ανάγκες της συγκεκριμένης περιοχής. Το καθεστώς προστασίας και η ύπαρξη φορέα διαχείρισης είναι εχέγγυα για τη σωστή λειτουργία του οικοτουρισμού καθώς επίσης και ο καθορισμός σταθερών ορίων για τον έλεγχο τω επιπτώσεων από την τουριστική κίνηση και η εφαρμογή συστημάτων ζώνωσης. Σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατες μελέτες (Manning and Lawson, ) για τον καθορισμό 117

της φέρουσας ικανότητας μέσα στην προστατευόμενη περιοχή οι μέθοδοι βασίζονται στην καθιέρωση δεικτών για τη μέτρηση της ποιότητας του περιβάλλοντος και της εμπειρίας των επισκεπτών με την καθιέρωση ποσοτικοποιημένων σταθερών (standards). Οι τιμές των δεικτών παρακολουθούνται συνεχώς και αν παρατηρηθούν υπερβάσεις σε σχέση με τις τιμές των σταθερών λαμβάνονται άμεσα μέτρα. Αυτή η προσέγγιση είναι κεντρική στα πλαίσια διαχείρισης των σύγχρονων πάρκων και περιλαμβάνουν την προσέγγιση LAC και VERP. Σύμφωνα με τους ανωτέρω ερευνητές η διαχείριση της φέρουσας ικανότητας εμπεριέχει στοιχεία επιστημονικά και εκτίμησης τα οποία μεταφράζονται σε «informed judgments» των διαχειριστών. Αναλυτικότερα, αυτό σημαίνει ότι οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται σε συνδυασμό των επιστημονικών δεδομένων για τη σχέση μεταξύ της χρήσης του εθνικού πάρκου από τους επισκέπτες και των επιπτώσεων από αυτήν στο φυσικό περιβάλλον και της εκτίμησης από τους επισκέπτες και άλλων ενδιαφερόμενων ομάδων για το ποιες από τις επιπτώσεις αυτές είναι αποδεκτές. Στη συνέχεια δίνεται ένα παράδειγμα της πρότυπης καμπύλης που αφορά τον κοινωνικό δείκτη ως προς τον «συνωστισμό», σύμφωνα με την ανωτέρω προσέγγιση. Σχήμα. Πρότυπη καμπύλη φέρουσας ικανότητας σε προστατευόμενη σύμφωνα με τον δείκτη ευχαρίστησης του επισκέπτη Optimal or preferred condition 5 4 Acceptability Minimum Acceptable condition Range of acceptable conditions 1-1 - - -4-5 4 6 8 1 1 14 16 18 Number of groups encountered along trail per day Τέλος, αναφέρεται η μέθοδος υπολογισμού της φέρουσας ικανότητας, η οποία συνδυάζει τις ανωτέρω προσεγγίσεις. Η μέθοδος στηρίζεται στον υπολογισμό αρχικά ενός μέγιστου αριθμού που η περιοχή μπορεί να δεχτεί ανάλογα με την έκταση που επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί από τους επισκέπτες. Ο αριθμός αυτός υποπολλαπλασιάζεται με τη χρήση διαφόρων δεικτών (περιβαλλοντικών, διαχειριστικών, κ.ά.). Η μέθοδος έχει εφαρμοστεί από Department of Water affairs and Forestry, South Africa, και σε πολλές άλλες περιοχές (Methodology for Carrying Capacity Assessment). Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή για την 118

προστατευόμενη περιοχή προσδιορίζονται: Η Χωρική Φέρουσα Ικανότητα (Physical Carrying Capacity - PCC) Η PCC υπολογίζεται βάσει του τύπου: PCC = A x U/a x Rf Όπου: A = διαθέσιμη έκταση για χρήση επισκεπτών U/a = έκταση που απαιτείται για κάθε επισκέπτη Rf = rotation factor (Περίοδος που είναι ανοικτή η περιοχή για επισκέψεις/[μέσος χρόνος χρήσης/επίσκεψη]) Η «Πραγματική» Φέρουσα Ικανότητα (Real Carrying Capacity - RCC) Περιλαμβάνει την χωρική φέρουσα ικανότητα αφαιρουμένων των διορθωτικών παραγόντων (corrective factors) οι οποίοι προκύπτουν λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής (περιβαλλοντικές και διαχειριστικές μεταβλητές). Υπολογίζεται βάσει του τύπου RCC = PCC Cf1 Cf - Cfn Όπου: Cf = ο διορθωτικός παράγοντας που εκφράζεται σε ποσοστό RCC = PCC x (1 Cf1)% x (1 Cf)% x (1 Cfn)% Cf = [M1 / Mt] x 1 M1 = limiting magnitude of variable Mt = total magnitude of variable Αποτελεσματική ή Ίσχύουσα Φέρουσα Ικανότητα (Effective or Permissible Carrying Capacity - ECC) Ο μέγιστος αριθμός επισκεπτών που μπορεί να δεχθεί η περιοχή βάσει της υφιστάμενης ικανότητας διαχείρισης (available management capacity - MC). Υπολογίζεται βάσει του τύπου: ECC = [Infrastructure Capacity x MC] / RCC Όπου: ECC = effective carrying capacity MC = management capacity βασιζόμενη στο προσωπικό και τον προϋπολογισμό RCC = real carrying capacity Επισημαίνεται, ότι η φέρουσα ικανότητα αποτελεί ένα εργαλείο για τον σχεδιασμό της διαχείρισης των επισκεπτών και ότι το βασικότερο στοιχείο είναι ο καθορισμός και η παρακολούθηση αντίστοιχων δεικτών για την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής της διαχείρισης και της ανάπτυξης του οικοτουρισμού. 119

.8.1. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΦΕΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Όπως προαναφέρθηκε, η έννοια της φέρουσας ικανότητας αφορά τα όρια του φυσικού, κοινωνικού, οικονομικού περιβάλλοντος στην προστατευόμενη περιοχή. Σύμφωνα με μελέτες, η φέρουσα ικανότητα είναι χρήσιμη όταν εξειδικεύεται στον τόπο και τον τύπο των προβλημάτων που καλείται να λύσει. Στην παρούσα μελέτη η εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας έγινε με την εφαρμογή των συνδυασμένων μεθόδων (Χωρική Φέρουσα Ικανότητα, Πραγματική Φέρουσα Ικανότητα, Αποτελεσματική ή Ισχύουσα Φέρουσα Ικανότητα) λαμβάνοντας υπόψη: Τους όρους και περιορισμούς που προκύπτουν από το σύστημα ζωνωποίησης άσκησης δραστηριοτήτων, σύμφωνα με το σχέδιο ΚΥΑ Τις ιδιαιτερότητες της περιοχής μελέτης. Οι ιδιαιτερότητες σχετίζονται με α) τη διάσπαση της περιοχής σε επιμέρους τμήματα/ζώνες (Βασιλίτσα, Βάλια Κάλντα, Όρλιακας, Περιπατητικές διαδρομές), β) την ελλιπή διαχείριση της περιοχής, γ) την έλλειψη υποδομών διαφοροποίηση της για περιοχής την με ανάπτυξη όρους του οικοτουρισμού, διαχείρισης δ) συγκριτικά τη με προστατευόμενες περιοχές στην Ευρώπη αλλά και παγκόσμια. Τον συντελεστή εμπειρίας / ικανοποίησης του επισκέπτη (visitor experience), που εκφράζεται με τη διαθεσιμότητα χώρου ανά επισκέπτη για να μη δημιουργείται το αίσθημα δυσφορίας / συνωστισμού κατά τη διάρκεια της διαδρομής ή της δραστηριότητας που κάνει Τους συντελεστές περιβαλλοντικής επίπτωσης (οικοτόπων, ορνιθοπανίδας, λοιπών ειδών πανίδας, κλπ) Άλλες περιοριστικές παραμέτρους της περιοχής (καιρικές συνθήκες, προσβασιμότητα) Τις υποδομές εξυπηρέτησης των επισκεπτών εντός των ζωνών (δυνατότητα ξενάγησης και μεταφοράς επισκεπτών, μονοπάτια, παρατηρητήρια, κέντρα πληροφόρησης) Την εμπειρία από την εφαρμογή μεθόδων υπολογισμού της φέρουσας ικανότητας προστατευόμενων περιοχών σε άλλες χώρες. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η φέρουσα ικανότητα είναι ένα εργαλείο και η εκτίμησή της αποτελεί ένα μόνο βήμα για τη διαχείριση του τουρισμού και είναι ενδεικτική καθώς τα κριτήρια και οι συνθήκες είναι ευμετάβλητα. Σύμφωνα, με τις πλέον σύγχρονες προσεγγίσεις, το βασικότερο εργαλείο είναι η παρακολούθηση της τουριστικής δραστηριότητας σε επίπεδο φυσικού, κοινωνικού και οικονομικού περιβάλλοντος της περιοχής. Η ομάδα μελέτης για να μπορέσει να εκτιμήσει τη φέρουσα ικανότητα των επισκεπτών της περιοχής και να δώσει αναλυτική εικόνα για την περιοχή, με βάση τις ιδιαιτερότητές της, υπολογίζει τη φέρουσα ικανότητα ανά διακριτό τμήμα της προστατευόμενης περιοχής και ανά διαδρομή ή έκταση που χρησιμοποιείται ή εν δυνάμει μπορεί να χρησιμοποιηθεί καθώς και τη 1

συνολική φέρουσα ικανότητα. S1: Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας Περιοχή Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους Όρλιακας (Αστεροσκοπίο, αναρρίχηση στο Σπήλαιο) Αναρρίχηση στην Αετιά Ποδηλατικές Διαδρομές (Αβδέλα Περιβόλι και Αετοφωλιά Σπήλαιο) Περιπατητικές Διαδρομές: o Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε6 (το μεγαλύτερό του τμήμα ανήκει στην περιοχή της Βασιλίτσας) o Τοπικό Δίκτυο Μονοπατιών από Σαμαρίνα Τρίκωμο o Χιονοδρομικό Κέντρο Κορυφογραμμή o Διάσελο Αετοφωλιάς Σπήλαιο o Σαμαρίνα Σμόλικας o o Τρίκωμο Γέφυρα Αζίζ Αγά Αλατόπετρα Καστρί Ποτάμιες Δραστηριότητες: o Μικρολίβαδο Σπήλαιο o Τρίκωμο Γέφυρα Σπανού S: Περιοχή Βάλια Κάλντα Περιπατητικές Διαδρομές: o Βάλια Κάλντα Καταφύγιο Μετσόβου μέσω των Λιμνών Φλέγγα o Περιβόλι Βάλια Κάλντα Επίσης και στις δύο υποπεριοχές αναπτύσσονται δραστηριότητες που σχετίζονται με την Σπηλαιολογία, τα Μανιτάρια, τη Γεωλογία, αγώνες 4Χ4, κλπ. Η υποπεριοχή S περιλαμβάνει ήπιες δραστηριότητες λόγω της ύπαρξης του πυρήνα της προστατευόμενης περιοχής. Αντίθετα, η υποπεριοχή S1 περιλαμβάνει εκτός από τις περιπατητικές διαδρομές και δραστηριότητες όπως σκι, ποδήλατο, rafting, canyoning, αναρριχήσεις, παρατηρήσεις, κλπ. Η φέρουσα ικανότητα (ΦΙ) προκύπτει, όπως προαναφέρθηκε από τον υπολογισμό της σε τρία επίπεδα: Χωρική /Φυσική ΦΙ (PCC), Πραγματική ΦΙ (RCC) Αποτελεσματική ή Ισχύουσα ΦΙ (ECC) Κάθε επίπεδο αποτελεί διορθωτικό επίπεδο ικανότητας του προηγούμενου επιπέδου, δηλαδή, η PCC είναι πάντοτε μεγαλύτερη της RCC και η RCC μεγαλύτερη ή ίση της ECC: 11

PCC > RCC και RCC ECC Στις περισσότερες περιπτώσεις η τιμή της πραγματικής και ισχύουσας φέρουσας ικανότητας είναι υποδεκαπλάσια της χωρικής/φυσικής..8. Εκτίμηση της Χωρικής/Φυσικής Φέρουσας Ικανότητας (Physical Carrying Capacity - PCC) Για τον υπολογισμό της Φέρουσας Ικανότητας θα ληφθούν υπόψη οι δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στην περιοχή και στην ουσία αποτελούν και τους χώρους εκείνους που μπορούν να δεχτούν επισκέπτες. Υπολογίζεται βάσει του τύπου: PCC = A x U/a x Rf Όπου: A = διαθέσιμη έκταση για χρήση επισκεπτών U/a = έκταση που απαιτείται για κάθε επισκέπτη Rf = rotation factor (Περίοδος που είναι ανοικτή η περιοχή για επισκέψεις/ [Μέσος χρόνος χρήσης/επίσκεψη]) Διευκρινήσεις: A: η διαθέσιμη επιφάνεια (A) προσδιορίζεται από τις ιδιαίτερες συνθήκες και τους περιορισμούς που προκύπτουν για την προστατευόμενη περιοχή για την προστασία των φυσικών πόρων της περιοχής και την ασφάλεια των επισκεπτών. Για την περιοχή μελέτης για κάθε τμήμα υπολογίσθηκε το μήκος των διαδρομών/μονοπατιών που στην παρούσα κατάσταση είναι χρησιμοποιούμενα (ή μπορούν να χρησιμοποιηθούν, ή έχουν χρησιμοποιηθεί κατά διαστήματα). Επίσης υπολογίσθηκαν οι εκτάσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς άσκηση κάποιας δραστηριότητας. Οι υπολογισμοί έγιναν με χρήση ΓΠΣ. U/a: η έκταση που απαιτείται για την άσκηση της δραστηριότητας. Στην περίπτωση των μονοπατιών διαδρομών χρησιμοποιήθηκε η αναλογία 1 άτομο ανά μέτρα μονοπατιού. Η αναλογία αυτή χρησιμοποιείται κατά μέσο όρο σε περιοχές για την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας μονοπατιών σε προστατευόμενες περιοχές καθώς δεν δημιουργεί το αίσθημα του συνωστισμού κατά την πορεία αλλά και κατά τη στάση (για παρατήρηση της φύσης, ανάπαυση). Στην περίπτωση του χιονοδρομικού κέντρου χρησιμοποιήθηκε μια μελέτη που εκπονήθηκε από την ΑΝΚΟ Α.Ε. και αφορούσε το χιονοδρομικό κέντρο Βίγλας Πισοδερίου στη Φλώρινα. Για τις ποτάμιες δραστηριότητες για να πληρούνται οι προϋποθέσεις ελάχιστης ασφάλειας δεχτήκαμε την αναλογία 1 βάρκα ανά 1 μέτρα. Τέλος, για τις ποδηλατικές διαδρομές χρησιμοποιήθηκε η αναλογία 1 ποδήλατο ανά 1 μέτρα. Αυτή η αναλογία προέκυψε ύστερα από διαβούλευση με ειδικούς του χώρου. Ειδικότερα, η απόσταση σε ένα μονοπάτι μεταξύ δύο ποδηλατιστών μπορεί να κυμανθεί από 5 7 μέτρα. Είναι 1

μικρότερη από αυτή των πεζών γιατί πρόκειται για μια δραστηριότητα πιο ομαδική, υπάρχει ψυχολογική και συναισθηματική σύνδεση μεταξύ των ποδηλατιστών, είναι πιο ομαδική δραστηριότητα αφού συνήθως ο τρόπος οδήγησης επηρεάζεται από τον επικεφαλή, κλπ. Rf: Η περίοδος που είναι ανοιχτή η περιοχή για επισκέψεις ποικίλει ανάλογα με την περιοχή και ανάλογα με τη δραστηριότητα. Συνήθως, οι περισσότερες δραστηριότητες είναι εποχιακές. Ο μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη διαφοροποιείται ανά τμήμα/διαδρομή. Σύμφωνα με τα ανωτέρω η χωρική φέρουσα ικανότητα για τα επιμέρους τμήματα/διαδρομές είναι: S1: Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας Για την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας του χιονοδρομικού κέντρου γίνεται χρήση μιας μελέτης που είχε εκπονηθεί από την ΑΝΚΟ το 1994 για την ανάπτυξη σύγχρονου χιονοδρομικού κέντρου στην Βίγλα. Λόγω έλλειψης σημαντικών στοιχείων για το χιονοδρομικό κέντρο, όπως πλάτη πιστών κλπ η χωρική φέρουσα ικανότητα θα υπολογιστεί κατά προσέγγιση κάνοντας διάφορες παραδοχές. Η χωρητικότητα της περιοχής ορίζεται με τον αριθμό των χιονοδρόμων που μπορούν να ικανοποιούν την επιθυμία τους να κάνουν σκι. Η έννοια της χωρητικότητας της χιονοδρομικής περιοχής συνδέεται επομένως με την ποσότητα έργου που πραγματοποιείται από τις εγκαταστάσεις σε μια ημέρα. Το έργο προκύπτει από τον πολλαπλασιασμό της ισχύος επί το χρόνο που αυτή η ισχύς εφαρμόζεται. Στην περίπτωση των αναβατήρων που παρέχουν ενέργεια στο χιονοδρόμο ώστε να εκτελέσει τη δραστηριότητά του, υπολογίστηκε η ισχύς ως χιονοδρόμοι επί υψομετρική διαφορά σε χιλιόμετρα. Το έργο που μια εγκατάσταση δύναται να πραγματοποιεί θα εκφραστεί από τον πολλαπλασιασμό της ισχύος επί τον αριθμό ωρών μέσου ημερήσιου έργου. Με άλλα λόγια θα προκύψει από το άθροισμα για τον κάθε αναβατήρα του πολλαπλασιασμού της ισχύος επί 6, όπου 6 είναι ο συμβατικός αριθμός ωρών έργου των αναβατήρων ημερησίως. Επομένως ισχύει η ακόλουθη εξίσωση: L= Σ (P * H* 6) Όπου P = Δυνατότητα μεταφοράς ατόμων / ώρα Η = Υψομετρική διαφορά σε χλμ 6 = Αριθμός ωρών έργου σε μια ημέρα L = Συνολικό έργο Εφόσον είναι γνωστή η ποσότητα του έργου που θα έπρεπε να καταναλωθεί από τον εκάστοτε χιονοδρόμο προκειμένου να ικανοποιηθεί, είναι δυνατόν να καθοριστεί και η μέγιστη 1

χωρητικότητα της χιονοδρομικής περιοχής διαιρώντας δια το συνολικό έργο που παρέχεται από τους αναβατήρες και εκφράστηκε στην παραπάνω εξίσωση. Έτσι η χωρητικότητα της χιονοδρομικής περιοχής είναι: R = L/, όπου είναι η ημερήσια κατανάλωση υψομετρικής διαφοράς ενός χιονοδρόμου. Σύμφωνα με τα παραπάνω προκύπτει ο ακόλουθος πίνακας: Πίνακας 8: Αναβατήρες Χιονοδρομικού Κέντρου Βασιλίτσας ΑΝΑΒΑΤΗΡΕΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΕΛΙΜΕΙΑ ΕΛΙΜΕΙΑ ΕΛΙΜΕΙΑ ΕΛΙΜΕΙΑ ΜΙΓΔΑΝΗΣ ΤΥΜΦΑΙΑ ΤΥΜΦΑΙΑ ΤΥΜΦΑΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ ΥΨΟΜΕΤΡΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ 1,18 1,18 1,18 9,1 9,1 9,1 9,1 5,7 5,7 5,7 5,7 9,4 9,96 9,96 9,96 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΙΣΧΥΣ L 117,6 117,6 117,6 169, 169, 169, 169, 816 816 816 816 19,6 1598,4 1598,4 1598,4 1998,4 Πηγή: Ιδία Επεξεργασία Χ.Κ. Βασιλίτσας Εφαρμόζοντας τον τύπο για τη χωρητικότητα της περιοχής βάση των αναβατήρων που υπάρχουν στις πίστες η χωρητικότητα είναι: R = 1998,4/ = 6.661 χιονοδρόμοι ημερησίως Η παραπάνω χωρητικότητα αναφέρεται στη χωρητικότητα βάση της ικανότητας των υποδομών. Επίσης, συμπεριλαμβάνεται τόσο ο αριθμός των χιονοδρόμων που κάνουν σκι όσο και αυτών που περιμένουν στην ουρά. Λόγω έλλειψης στοιχείων δεν μπορεί να υπολογιστεί η χωρητικότητα βάσει της έκτασης του χιονοδρομικού. Στο σημείο αυτό κάνουμε την παραδοχή πως το χιονοδρομικό κέντρο είναι ανοιχτό 4 μήνες το χρόνο, δηλαδή 1 ημέρες. Επίσης γίνεται η παραδοχή πως ο μέγιστος αριθμός ατόμων που μπορεί να φιλοξενηθούν στο σαλέ του χιονοδρομικού είναι 14 άτομα σύμφωνα με την έκταση του (74 τετραγωνικά μέτρα). Επομένως ο μέγιστος αριθμός ατόμων ανέρχεται στα 6.8 άτομα ημερησίως. Στη διάρκεια του έτους η χωρική φέρουσα ικανότητα είναι: PCCΒασιλίτσας = 6.8 * 1 = 816. άτομα 14

Περιοχή Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους - Όρλιακας Α. Αστρονομικό Πάρκο του Όρλιακα Το Αστρονομικό Πάρκο του Όρλιακα αναμένεται να ολοκληρωθεί την επόμενη τριετία. Πρόκειται για ένα έργο όπου σύμφωνα με τη Ν.Α. Γρεβενών έχουν εξασφαλιστεί τα απαιτούμενα κονδύλια, οι μελέτες έχουν ολοκληρωθεί, δημοπρατήθηκαν με Διεθνή Διαγωνισμό τα Τηλεσκόπια τα οποία θα χρηματοδοτηθούν αποκλειστικά από Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους, η διαδικασία της Δημοπράτησης είναι στο Τελικό Στάδιο (Ελεγκτικό Συνέδριο) και το έργο θα ενταχθεί στο ΕΣΠΑ. Σύμφωνα με τη μελέτη του Αστρονομικού Πάρκου οι σημαντικότερες λειτουργίες του είναι εκπαιδευτικές, ερευνητικές, παρατηρησιακές και ψυχαγωγικές. Σύμφωνα με τις Τεχνικές Μελέτες που έχουν γίνει το Πάρκο μπορεί να εξυπηρετήσει ταυτόχρονα 9 περίπου άτομα. Στο σημείο αυτό προκειμένου να εκτιμήσουμε τη χωρική φέρουσα ικανότητα του Πάρκου θα γίνει η παραδοχή να ακολουθηθεί το Πρόγραμμα Επισκέψεων του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Ειδικότερα το Πάρκο θα είναι ανοιχτό μέρες το μήνα (Παρασκευή και Κυριακή) και κάθε μέρα θα δέχονται μια ομάδα επισκεπτών. Άρα: PCCΑστρονομικό Πάρκο = 9x4=.16 άτομα Β. Αναρρίχηση στο Σπήλαιο Για να πληρούνται οι κανόνες ασφαλείας μπορούν να πραγματοποιηθούν ταυτόχρονα 1 εκπαιδευτικές σχοινοσυντροφιές των δύο ατόμων. Ο μέσος χρόνος χρήσης ανά συντροφιά είναι 1 ώρα για 1 ώρες τη μέρα και για όλο το χρόνο. Άρα: PCCΣπήλαιο = άτομα x 1 x 65 ημέρες=7. άτομα Αναρρίχηση στην Αετιά Για να πληρούνται οι κανόνες ασφαλείας μπορούν να πραγματοποιηθούν ταυτόχρονα 1 σχοινοσυντροφιές των δύο ατόμων. Ο μέσος χρόνος χρήσης ανά συντροφιά είναι 5 ώρες για 1 ώρες τη μέρα και για όλο το χρόνο. Άρα: PCCΑετιά = άτομα x x 65 ημέρες=14.6 άτομα Ποδηλατικές Διαδρομές Στην περιοχή εντοπίζονται κυρίως δύο περιοχές με ομαλές κλίσεις που μπορεί να γίνουν ποδηλατικές διαδρομές: Α. Αβδέλα Περιβόλι Α= 6. μέτρα U/a=,1 (1 ποδήλατο ανά 1 μέτρα) Rf=5 ( ώρες μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Όλο το χρόνο και η περιοχή είναι ανοιχτή 1 ώρες τη μέρα) 15

Άρα: PCCΑβδέλα - Περιβόλι= 6. x,1x5=. άτομα Β. Αετοφωλιά Σπήλαιο σε μια διαδρομή όλο δάσος Α= 6. μέτρα U/a=,1(1 ποδήλατο ανά 1 μέτρα) Rf=5 ( ώρες μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Όλο το χρόνο και η περιοχή είναι ανοιχτή 1 ώρες τη μέρα) Άρα: PCCΑετοφωλιά-Σπήλαιο= 6.x,1x5=. άτομα Περιπατητικές Διαδρομές Α. Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε6 Α= 5. μέτρα (περιλαμβάνει τη διαδρομή από Σαμαρίνα Βασιλίτσα Αβδέλα - Περιβόλι) U/a=,5 (1 άτομο ανά μέτρα) Rf=1 (15 ώρες μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Η διαδρομή γίνεται ολόκληρο το χρόνο και η διάρκειά της είναι δύο μέρες, 7,5 ώρες περίπου την ημέρα και η διαδρομή είναι ανοιχτή 8 ώρες τη μέρα) Άρα: PCCΕ6α = 5.x,5x1=1.75 άτομα Β. Τοπικό Δίκτυο Μονοπατιών Α= 9. μέτρα (Σαμαρίνα Δοτσικό Μεσολούρι Πρόσβορο Καστρί Λάβδα Περιβολάκι Ζιάκα Σπήλαιο Γεφύρι Καγγέλια - Τρίκωμο) U/a=,5 (1 άτομο ανά μέτρα) Rf=1 (7 ώρες μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Η διαδρομή γίνεται ολόκληρο το χρόνο και η διάρκειά της είναι 4 μέρες. Η διαδρομή είναι ανοιχτή 8 ώρες τη μέρα και διαρκεί 6,5 ώρες περίπου τη μέρα) Άρα PCCτοπικό δίκτυο μονοπατιών = 9.x,5x1=4.6 άτομα Γ. Χιονοδρομικό Κέντρο Κορυφογραμμή Βασιλίτσας Α= 1. μέτρα U/a=,5 (1 άτομο ανά μέτρα) 16

Rf=6,6 (1,5 ώρες μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Όλο το χρόνο και η περιοχή είναι ανοιχτή 1 ώρες τη μέρα) Άρα PCCΧιονοδρομικό-κορυφογραμμή= 1.x,5x6,6= άτομα Δ. Διάσελο Αετοφωλιάς - Σπήλαιο Α= 7. μέτρα U/a=,5 (1 άτομο ανά μέτρα) Rf=,5 (4 ώρες μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Όλο το χρόνο και η περιοχή είναι ανοιχτή 1 ώρες τη μέρα) Άρα PCCΔιάσελο Αετοφωλιάς - Σπήλαιο= 7.x,5x,5=875 άτομα Ε. Σαμαρίνα - Σμόλικας Α= 14. μέτρα (περιλαμβάνει τη διαδρομή από τη Σαμαρίνα, ένα μέρος της διαδρομής γίνεται μέσα από δάση. Η πρώτη ανάβαση γίνεται μέχρι τη θέση Γκουργκούλιος στα 18μ Ακολουθεί ανάβαση στη Μόσια στα 4μ. και έπειτα στην κορυφή του Σμόλικα στα67μ. Στην κατάβαση υπάρχει ένα μικρό οροπέδιο, στο οποίο βρίσκεται μια μικρή σε διάμετρο αλλά πολύ βαθιά λίμνη που λέγεται Δρακόλιμνη. Από εκεί στο Παλιοσέλι και τερματισμός στους Πάδες ή στο Κεράσοβο.) U/a=,5 (1 άτομο ανά μέτρα) Rf=1 (Η εκδρομή είναι διήμερη και πραγματοποιείται όλο το χρόνο. Η διάρκεια του ταξιδιού υπολογίζεται στις ώρες.) Άρα PCCΣμόλικας = 14. x,5x1=7 άτομα Ε. Τρίκωμο Γέφυρα Αζίζ Αγά Α= 6. μέτρα U/a=,5 (1 άτομο ανά μέτρα) Rf=6,66 (1,5 ώρες μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Όλο το χρόνο και η περιοχή είναι ανοιχτή 1 ώρες τη μέρα) Άρα PCCΤρίκωμο - Αζίζ Αγά = 6. x,5x6,66=1.998 άτομα 17

Στ. Αλατόπετρα Καστρί Α= 1. μέτρα U/a=,5 (1 άτομο ανά μέτρα) Rf=1 (1 ώρα μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Όλο το χρόνο και η περιοχή είναι ανοιχτή 1 ώρες τη μέρα) Άρα PCCΑλατόπετρα-Καστρί = 1. x,5x1=5 άτομα Ποτάμιες Δραστηριότητες Α. Μικρολίβαδο - Σπήλαιο Για την εκτίμηση τις φέρουσας ικανότητας σε τέτοιου είδους δραστηριότητες δεν υπάρχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία. Για το σκοπό αυτό γίνονται ορισμένες παραδοχές σύμφωνα με την εμπειρία των ατόμων που ασκούν τέτοιες δραστηριότητες: Η απόσταση μεταξύ των βαρκών είναι 1 μέτρα για να υπάρχει ασφάλεια κατά την κατάβαση Ο μέγιστος αριθμός ατόμων ανά βάρκα είναι 8 άτομα Α= 15. μέτρα (περιλαμβάνει την κυκλική διαδρομή αλυκές, παραλία-αμμοθίνες-αλυκές) U/a=,1 (1 βάρκα ανά 1 μέτρα) Rf=, ( ώρες μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Η περιοχή είναι διαθέσιμη όλο το χρόνο για 1 ώρες τη μέρα) Άρα PCCΜικρολίβαδο - Σπήλαιο = 15. x,1x,=5 βάρκες ή 4. άτομα Β. Τρίκωμο Γέφυρα Σπανού Α= 15. μέτρα (περιλαμβάνει την κυκλική διαδρομή αλυκές, παραλία-αμμοθίνες-αλυκές) U/a=,1 (1 βάρκα ανά 1 μέτρα) Rf=, ( ώρες μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Η περιοχή είναι διαθέσιμη όλο το χρόνο για 1 ώρες τη μέρα) Άρα PCCΤρίκωμο γέφυρα Σπανού= 15. x,1x,=5 βάρκες ή 4. άτομα Γ. Canyoning Α= 4. μέτρα (περιλαμβάνει την διαδρομή από το Γεφύρι του Κατσογιάννη και καταλήγει στο Γεφύρι του Κλέφτη) 18

U/a=,5 (1 άτομο ανά μέτρα) Rf=, ( ώρες μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Η περιοχή είναι διαθέσιμη όλο το χρόνο για 1 ώρες τη μέρα) Άρα PCCCanyoning= 4. x,5x,=666 άτομα Λοιπές Δραστηριότητες Στην περιοχή γίνονται και άλλες δραστηριότητες πλην των παραπάνω όπως Σπηλαιολογία, Μανιτάρια, Γεωλογία, Πολιτιστικός Τουρισμός, Αγώνες 4Χ4. Λόγω έλλειψης σημαντικών στοιχείων η χωρική φέρουσα ικανότητα εκτιμάται βάση παραδοχής στα 5 επιπλέον άτομα. Χωρική Φέρουσα ικανότητα της υποπεριοχής S1 Σε επίπεδο υποπεριοχής η χωρική φέρουσα ικανότητα είναι: PCC= PCCΒασιλίτσα + PCCΑστρονομικό Πάρκο + PCCΣπήλαιο + PCCΑετιά + PCCΑβδέλα - Περιβόλι + PCCΑετοφωλιά Σπήλαιο + PCCΕ6α + PCCΤοπικό δίκτυο μονοπατιών+ PCCΧιονοδρομικό - κορυφογραμμή + PCCΔιάσελο Αετοφωλιάς - Σπήλαιο + PCCΣμόλικας + PCC Τρίκωμο Αζιζ Αγά + PCC Αλατόπετρα - Καστρί + PCCΜικρολίβαδο Σπήλαιο + PCCΤρίκωμο Γέφυρα Σπανού + PCCCanyoning + PCC Λοιπά = 816. +.16 + 7. + 14.6 + 1.5 + 1.5 + 1.75 + 4.6 + + 875 + 7 + 1.998 + 5 + 4. + 4. + 666 + 5 = 98.679 άτομα S: Περιοχή Βάλια Κάλντα Περιπατητικές Διαδρομές Α. Συνέχεια Ε6 Α= 15. μέτρα U/a=,5 (1 άτομο ανά μέτρα) Rf=1 (6 ώρες μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Η διαδρομή γίνεται ολόκληρο το χρόνο και η διάρκειά της είναι δύο μέρες, 7,5 ώρες περίπου την ημέρα και η διαδρομή είναι ανοιχτή 8 ώρες τη μέρα) Άρα: PCCΕ6β = 15.x,5x1= 75 άτομα Β. Βάλια Κάλντα Καταφύγιο Μετσόβου Α= 5. μέτρα U/a=,5 (1 άτομο ανά μέτρα) Rf=,71 (7 ώρες μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Η περιοχή είναι 19

διαθέσιμη Μάιο - Νοέμβριο για 1 ώρες τη μέρα. Η διαδρομή είναι η ακόλουθη: Βάλια Κάλντα Λίμνες Φλέγγα Φλέγγα Καταφύγιο Μετσόβου) Άρα PCCΒάλια Κάλντα - Καταφύγιο = 5.x,5x,71=178 άτομα Γ. Περιβόλι Βάλια Κάλντα Α= 15. μέτρα U/a=,5 (1 άτομο ανά μέτρα) Rf=,8 (6 ώρες μέσος χρόνος χρήσης ανά επίσκεψη, συμπεριλαμβανομένου του μέσου χρόνου της διαδρομής, στάσης για παρατήρηση, αναψυχή. Η περιοχή είναι διαθέσιμη Μάιο - Νοέμβριο για 1 ώρες τη μέρα) Άρα PCCΠεριβόλι Βάλια Κάλντα = 15.x,5x,8=6 άτομα Λοιπές Δραστηριότητες Στην περιοχή γίνονται και άλλες δραστηριότητες πλην των παραπάνω όπως Σπηλαιολογία, Μανιτάρια, Γεωλογία, Πολιτιστικός Τουρισμός, Αγώνες 4Χ4. Λόγω έλλειψης σημαντικών στοιχείων η χωρική φέρουσα ικανότητα εκτιμάται βάση παραδοχής στα 5 επιπλέον άτομα. Χωρική Φέρουσα ικανότητα της υποπεριοχής S Σε επίπεδο υποπεριοχής η χωρική φέρουσα ικανότητα είναι: PCC= PCCΕ6β+ PCCΒάλια Κάλντα Καταφύγιο Μετσόβου + PCCΠεριβόλι Βάλια Κάλντα + PCCΛοιπά = 75 + 178 + 6 + 5=.51 άτομα Η χωρική φέρουσα ικανότητα της υποπεριοχής S είναι λογικό να είναι μικρότερη από την υποπεριοχή S, λόγω του πυρήνα της προστατευόμενης περιοχής του Πάρκου. Οι δραστηριότητες που συγκεντρώνονται σε αυτή την περιοχή είναι περιορισμένες και στοχεύουν κυρίως στον οικοτουρισμό. Εάν προσθέσουμε και την φέρουσα ικανότητα του Ευρωπαϊκού Μονοπατιού Ε6α (δεδομένης της ενιαίας διάσχισης της περιοχής από το μονοπάτι) είναι.81 άτομα. Συνολικά η χωρική φέρουσα ικανότητα για όλη την περιοχή είναι: PCC = 9.7 άτομα 1

.8. Εκτίμηση της «Πραγματικής» Φέρουσας Ικανότητας (Real Carrying Capacity - RCC) Περιλαμβάνει τη χωρική φέρουσα ικανότητα αφαιρουμένων των διορθωτικών παραγόντων (corrective factors), οι οποίοι προκύπτουν λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής (περιβαλλοντικές και διαχειριστικές μεταβλητές). Υπολογίσθηκε βάσει του τύπου RCC = PCC Cf1 Cf - Cfn Όπου: Cf = ο διορθωτικός παράγοντας που εκφράζεται σε ποσοστό RCC = PCC x (1 Cf1)% x (1 Cf)% x (1 Cfn)% Cf = [M1 / Mt] x 1 M1 = limiting magnitude of variable Mt = total magnitude of variable Στον πίνακα που ακολουθεί δίνεται η εκτίμηση της RCC ανά τμήμα /διαδρομή. Πίνακας 9. Εκτίμηση της πραγματικής Φέρουσας Ικανότητας (RCC) ανά τμήμα /διαδρομή της περιοχής μελέτης Cfb (% ) (1 Cfb ) /1 Cfbear (%) (1Cfbea r) /1 Cfhab (%) (1Cfhab) /1 RCC Cfs (%) (1Cfs) /1 Cfw (%) (1 Cfw) /1 Χιονοδρομικό Βασιλίτσας 1 5,75 1 75,5,96,971 148.56 Αστρονομικό Πάρκο 1 1 5,75 5,75,97,99 1. Σπήλαιο 9,86,914 5,75 5,75 5,75 1 7.76 S1: Ευρύτερη Περιοχή Βασιλίτσας Αετιά 9,86,914 5,75 5,75 5,75 1 5.55 Αβδέλα Περιβόλι 9,86,914 5,75 5,75 5,75 7,49,95 58 Αετοφωλιά Σπήλαιο 9,86,914 5,75 5,75 5,75,8 456 Ε6α 9,86,914 5,75 5,75 5,75 7,,97 617 Τοπικό δίκτυο μονοπατιών 9,86,914 5,75 5,75 5,75 19,1,89 1.415 Χιονοδρομικό Κορυφογραμμή 9,86,914 5,75 5,75 5,75 41,,587 74 Διάσελο Αετοφωλιάς Σπήλαιο 9,86,914 5,75 5,75 5,75,,767 55 Σμόλικας 9,86,914 5,75 5,75 5,75 64,,57 95 Τρίκωμο Αζίζ Αγά 9,86,914 5,75 5,75 5,75 1 76 11

Cfb (% ) (1 Cfb ) /1 Cfbear (%) (1Cfbea r) /1 Cfhab (%) (1Cfhab) /1 RCC Cfs (%) (1Cfs) /1 Cfw (%) (1 Cfw) /1 Αλατόπετρα Καστρί 9,86,914 5,75 5,75 5,75 1 19 Μικρολίβαδο Σπήλαιο 9,86,914 16,6,84 5,75 5,75 5,5 846 Τρίκωμο Γέφυρα Σπανού 9,86,914 16,6,84 5,75 5,75 5,5 846 Canyoning 9,86,914 16,6,84 5,75 5,75 1,,867 45 Λοιπά 5 Σύνολο 189.95 S: Περιοχή Βάλια Κάλντα Ε6β 9,86,914 5,75 5,75 5,75 45,5,545 155 Βάλια Κάλντα Καταφύγιο Μετσόβου,8 1 5,5 1 15,,848 61 Περιβόλι Βάλια Κάλντα,8 1 5,5 1 45,5,545 16 Λοιπά 5 Σύνολο 854 Πηγή: Ιδία Επεξεργασία RCC της περιοχής μελέτης: = 19.757 άτομα Ως διορθωτικοί παράγοντες (Cfs) ελήφθησαν δύο κύριες κατηγορίες: Φυσικοί παράγοντες και Παράγοντες όχλησης στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων). Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Επελέγησαν α) ο παράγοντας όχλησης της ορνιθοπανίδας (Cfb), β) ο παράγοντας όχλησης της αρκούδας (Cfbear) και β) ο παράγοντας όχλησης των οικοτόπων (Cfhab), που δέχονται την επίπτωση από την τουριστική δραστηριότητα. 4 Το Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε6 διασχίζει όλη την περιοχή μελέτης. Επομένως για την υποπεριοχή S αθροίζεται και το κομμάτι της υποπεριοχής S1. Άρα η πραγματική φέρουσα ικανότητα της S είναι 1.469 άτομα. 1

Για τον υπολογισμό του κάθε παράγοντα η προσέγγιση έγινε σε κάθε τμήμα χωριστά. S1: Ευρύτερη Περιοχή Βασιλίτσας Χιονοδρομικό: Η επισκεψιμότητα στο χιονοδρομικό κέντρο περιορίζεται όπως είναι φυσικό μόνο τους χειμερινούς μήνες. Οι φυσικοί παράγοντες είναι μηδενικοί. Ειδικότερα, ο παράγοντας Cfs είναι μηδέν γιατί δεν λειτουργεί το χιονοδρομικό τους καλοκαιρινούς μήνες και αυτό έχει ληφθεί υπόψη στην εκτίμηση της χωρικής φέρουσας ικανότητας. Η συγκεκριμένη δραστηριότητα απαιτεί έντονα καιρικά φαινόμενα και απευθύνεται σε ένα κοινό κατάλληλα προετοιμασμένο. Επίσης και η Τοπική Αυτοδιοίκηση φροντίζει για την εύκολη πρόσβαση στο χιονοδρομικό. Για τον παράγοντα Cfw έγινε η εξής παραδοχή: Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην άσκηση της δραστηριότητας (στην προκειμένη περίπτωση μη χιονόπτωση) υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε 1 μήνα, άρα: Μ1 = 1 μήνα/χρόνο Μt = 4 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =5% Αναφορικά με τη δεύτερη κατηγορία παραγόντων έχουμε τα εξής: Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) Στην προκειμένη περίπτωση η ορνιθοπανίδα δεν επηρεάζεται γιατί τα πουλιά δεν τρέφονται, ούτε φωλεοποιούν στο χιόνι και βρίσκουν καταφύγιο σε άλλες γειτονικές περιοχές. Επομένως Cfb = Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Στην περιοχή υπάρχουν αρκούδες, επομένως μια τέτοια δραστηριότητα είναι δυνατό να επηρεάσει το σπάνιο αυτό είδος. Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 4 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =75% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση (ή διέρχονται) με τη διαδρομή / τμήμα άσκησης της τουριστικής δραστηριότητας. M1: Η έκταση που επηρεάζει η δραστηριότητα είναι.4 στρέμματα Μt: Η έκταση του Οικοτόπου είναι 81.64 στρέμματα. 1

Cfhab = (M1x1)/Mt =,96 % Αστρονομικό Πάρκο του Όρλιακα: Η περιοχή είναι επισκέψιμη δύο μέρες το μήνα σύμφωνα με την παραδοχή που έγινε και στην εκτίμηση της χωρικής φέρουσας ικανότητας. Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Επειδή το Πάρκο θα λειτουργεί δύο μέρες το μήνα θα γίνεται επιλογή συγκεκριμένων ημερών έτσι ώστε να μην επηρεάζεται η επισκεψιμότητά του από τους φυσικούς παράγοντες. Επομένως και ο επόμενος παράγοντας Cfw θα είναι μηδέν. Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις) Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Στα δάση του Όρλιακα η αρκούδα βρίσκει μεγάλη ποικιλία τροφικών πηγών. Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση (ή διέρχονται) με τη διαδρομή / τμήμα άσκησης της τουριστικής δραστηριότητας. Μ1 = Έκταση Αστρονομικού Πάρκου 11,15 στρέμματα. Η Ν.Α. Γρεβενών έχει ζητήσει μια έκταση 9 στρεμμάτων επομένως θα ληφθεί υπόψη αυτή για τυχόν μελλοντικές επεκτάσεις Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης. στρέμματα Cfhab = (M1x1)/Mt =,97 % 14

Αναρρίχηση στο Σπήλαιο: Η περιοχή είναι επισκέψιμη όλο το χρόνο Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην προσβασιμότητα της περιοχής υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =5% Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Στα δάση του Όρλιακα η αρκούδα βρίσκει μεγάλη ποικιλία τροφικών πηγών. Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. 15

Η δραστηριότητα είναι σημειακή και για το λόγο αυτό δε θεωρείται ότι έχει επίπτωση στο περιβάλλον του οικοτόπου και ο παράγοντας πήρε την τιμή μηδέν. Αναρρίχηση στην Αετιά: Η περιοχή είναι επισκέψιμη όλο το χρόνο Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην προσβασιμότητα της περιοχής υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =5% Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι 16

οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Η δραστηριότητα είναι σημειακή και για το λόγο αυτό δε θεωρείται ότι έχει επίπτωση στο περιβάλλον του οικοτόπου και ο παράγοντας πήρε την τιμή μηδέν. Ποδηλατική Διαδρομή Αβδέλα - Περιβόλι: Η περιοχή είναι επισκέψιμη όλο το χρόνο Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην προσβασιμότητα της περιοχής υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =5% Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% 17

Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Μ1 = Έκταση ποδηλατικής διαδρομής 6. μέτρα. Εκατέρωθεν της διαδρομής υπολογίζουμε μια ζώνη 5 μέτρων ως ζώνη άμεσης επιρροής. Επομένως, Μ1= 6.. τετραγωνικά μέτρα ή 6. στρέμματα Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης 8.18 στρέμματα. Έγινε η παραδοχή να ληφθεί υπόψη η έκταση του όρους Βασιλίτσα επειδή η ποδηλατική διαδρομή βρίσκεται στις παρυφές του όρους. Cfhab = (M1x1)/Mt =7,49 % Ποδηλατική Διαδρομή Αετοφωλιά - Σπήλαιο: Η περιοχή είναι επισκέψιμη όλο το χρόνο Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην προσβασιμότητα της περιοχής υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =5% Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% 18

Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Μ1 = Έκταση ποδηλατικής διαδρομής 6. μέτρα. Εκατέρωθεν της διαδρομής υπολογίζουμε μια ζώνη 5 μέτρων ως ζώνη άμεσης επιρροής. Επομένως, Μ1= 6.. τετραγωνικά μέτρα ή 6. στρέμματα Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης. στρέμματα. Επειδή η ποδηλατική διαδρομή βρίσκεται στις παρυφές του όρους Όρλιακα ως Μt ορίστηκε η έκταση της προστατευόμενης περιοχής. Cfhab = (M1x1)/Mt = % Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε6α Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην προσβασιμότητα της περιοχής υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =5% 19

Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) και των λοιπών ειδών πανίδας. Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Μ1 = Έκταση διαδρομής 5. μέτρα. Εκατέρωθεν της διαδρομής υπολογίζουμε μια ζώνη 5 μέτρων ως ζώνη άμεσης επιρροής. Επομένως, Μ1= 5.. τετραγωνικά μέτρα ή 5. στρέμματα Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης θεωρήθηκε η έκταση της υποπεριοχής S1, δηλαδή 481.74 στρέμματα. Cfhab = (M1x1)/Mt =7, % Τοπικό Δίκτυο Μονοπατιών Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% 14

Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην προσβασιμότητα της περιοχής υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =5% Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) και των λοιπών ειδών πανίδας. Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Μ1 = Έκταση διαδρομής 9. μέτρα. Εκατέρωθεν της διαδρομής υπολογίζουμε μια ζώνη 5 μέτρων ως ζώνη άμεσης επιρροής. Επομένως, Μ1= 9.. τετραγωνικά μέτρα ή 9. στρέμματα Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης θεωρήθηκε η έκταση της υποπεριοχής S1, δηλαδή 481.74 στρέμματα. Cfhab = (M1x1)/Mt =19,1 % Χιονοδρομικό Κέντρο Κορυφογραμμή Βασιλίτσας Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή:ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών 141

(Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην προσβασιμότητα της περιοχής υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =5% Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) και των λοιπών ειδών πανίδας. Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Μ1 = Έκταση διαδρομής 1. μέτρα. Εκατέρωθεν της διαδρομής υπολογίζουμε μια ζώνη 5 μέτρων ως ζώνη άμεσης επιρροής. Επομένως, Μ1= 1.. τετραγωνικά μέτρα ή 1. στρέμματα Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης θεωρήθηκε η έκταση του χιονοδρομικού δηλαδή.4 στρέμματα. Cfhab = (M1x1)/Mt =41, % 14

Διάσελο Αετοφωλιάς - Σπήλαιο Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην προσβασιμότητα της περιοχής υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =5% Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) και των λοιπών ειδών πανίδας. Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. 14

Μ1 = Έκταση διαδρομής 7. μέτρα. Εκατέρωθεν της διαδρομής υπολογίζουμε μια ζώνη 5 μέτρων ως ζώνη άμεσης επιρροής. Επομένως, Μ1= 7.. τετραγωνικά μέτρα ή 7. στρέμματα Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης θεωρήθηκε η έκταση της προστατευόμενης περιοχής του Όρλιακα, δηλαδή. στρέμματα. Cfhab = (M1x1)/Mt =, % Σαμαρίνα - Σμόλικας Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην προσβασιμότητα της περιοχής υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =5% Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) και των λοιπών ειδών πανίδας. Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). 144

Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Μ1 = Έκταση διαδρομής 14. μέτρα. Εκατέρωθεν της διαδρομής υπολογίζουμε μια ζώνη 5 μέτρων ως ζώνη άμεσης επιρροής. Επομένως, Μ1= 14.. τετραγωνικά μέτρα ή 14. στρέμματα Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης θεωρήθηκε η έκταση του Σμόλικα στο Νομό Γρεβενών, δηλαδή 1.74 στρέμματα. Cfhab = (M1x1)/Mt =64, % Τρίκωμο Γέφυρα Αζίζ Αγά Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην προσβασιμότητα της περιοχής υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =5% Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) και των λοιπών ειδών πανίδας. 145

Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Η δραστηριότητα αυτή δεν έχει επίπτωση σε κάποιον οικότοπο αφού δεν γειτνιάζει με κάποιον. Επομένως ο παράγοντας αυτός παίρνει την τιμή μηδέν. Αλατόπετρα - Καστρί Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην προσβασιμότητα της περιοχής υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =5% 146

Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) και των λοιπών ειδών πανίδας. Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Η δραστηριότητα αυτή δεν έχει επίπτωση σε κάποιον οικότοπο αφού δεν γειτνιάζει με κάποιον. Επομένως ο παράγοντας αυτός παίρνει την τιμή μηδέν. Σχετικά με τις λοιπές δραστηριότητες δεν ελήφθησαν υπόψη περιοριστικοί παράγοντες λόγω έλλειψης επαρκών στοιχείων. Στην εκτίμηση άλλωστε της χωρικής φέρουσας ικανότητας ο αριθμός των 5 ατόμων είναι αυτός που σήμερα η περιοχή δέχεται σύμφωνα με τους ειδικούς της περιοχής. Μικρολίβαδο Σπήλαιο (Ράφτινγκ) Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% 147

Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην δραστηριότητα υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =16,6% Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) και των λοιπών ειδών πανίδας. Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt = 5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Μ1 = Έκταση διαδρομής 15. μέτρα. Εκατέρωθεν της διαδρομής υπολογίζουμε μια ζώνη 5 μέτρων ως ζώνη άμεσης επιρροής. Επομένως, Μ1= 15.. τετραγωνικά μέτρα ή 15. στρέμματα Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης θεωρήθηκε η έκταση του Όρλιακα, δηλαδή. στρέμματα. Cfhab = (M1x1)/Mt =5 % Τρίκωμο Γέφυρα Σπανού (Ράφτινγκ) Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για 148

χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην δραστηριότητα υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =16,6% Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) και των λοιπών ειδών πανίδας. Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt = 5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Μ1 = Έκταση διαδρομής 15. μέτρα. Εκατέρωθεν της διαδρομής υπολογίζουμε μια ζώνη 5 μέτρων ως ζώνη άμεσης επιρροής. Επομένως, Μ1= 15.. τετραγωνικά μέτρα ή 15. στρέμματα Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης θεωρήθηκε η έκταση του Όρλιακα, δηλαδή. στρέμματα. Cfhab = (M1x1)/Mt =5 % 149

Canyoning Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην δραστηριότητα υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =16,6% Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) και των λοιπών ειδών πανίδας. Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt = 5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. 15

Μ1 = Έκταση διαδρομής 4. μέτρα. Εκατέρωθεν της διαδρομής υπολογίζουμε μια ζώνη 5 μέτρων ως ζώνη άμεσης επιρροής. Επομένως, Μ1= 4.. τετραγωνικά μέτρα ή 4. στρέμματα Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης θεωρήθηκε η έκταση του Όρλιακα, δηλαδή. στρέμματα. Cfhab = (M1x1)/Mt =1, % S: Περιοχή Βάλια Κάλντα Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε6β Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 65x1=65 Cfs=(M1x1)/Mt =9,86% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η διάρκεια των κακών καιρικών συνθηκών που έχουν επίπτωση στην προσβασιμότητα της περιοχής υπολογίσθηκε κατά μέσο όρο σε μήνες, άρα: Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (συνολικός αριθμός μηνών χρήσης της περιοχής) Cfw = (M1x1)/Mt =5% Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) και των λοιπών ειδών πανίδας. Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο 151

της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως: Μ1 = μήνες /χρόνο Μt = 1 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο που η δραστηριότητα είναι διαθέσιμη) Cfbear = (M1x1)/Mt =5% Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Μ1 = Έκταση διαδρομής 15. μέτρα. Εκατέρωθεν της διαδρομής υπολογίζουμε μια ζώνη 5 μέτρων ως ζώνη άμεσης επιρροής. Επομένως, Μ1= 15.. τετραγωνικά μέτρα ή 15. στρέμματα Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης θεωρήθηκε η έκταση του πυρήνα της Βάλια Κάλντα, δηλαδή.94 στρέμματα. Cfhab = (M1x1)/Mt =45,5% Βάλια Κάλντα Καταφύγιο Μετσόβου Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 18x1=18 Cfs=(M1x1)/Mt =% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η τιμή είναι μηδέν γιατί κατά την εκτίμηση της χωρικής φέρουσας ικανότητας ως χρόνος υλοποίησης της δράσης θεωρήθηκε η περίοδος Μάιος Νοέμβριος. Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) και των λοιπών ειδών πανίδας. Μ1 = μήνες/χρόνο 15

Μt = 6 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως η τιμή είναι μηδέν. Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Μ1 = Έκταση διαδρομής 5. μέτρα. Εκατέρωθεν της διαδρομής υπολογίζουμε μια ζώνη 5 μέτρων ως ζώνη άμεσης επιρροής. Επομένως, Μ1= 5.. τετραγωνικά μέτρα ή 5. στρέμματα Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης θεωρήθηκε η έκταση του πυρήνα της Βάλια Κάλντα, δηλαδή.94 στρέμματα. Cfhab = (M1x1)/Mt =15,% Περιβόλι - Βάλια Κάλντα Φυσικοί παράγοντες Cfs = ο διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω πολύ έντονης ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών Για τον υπολογισμό του παράγοντα έγινε η ακόλουθη παραδοχή: Ώρες υψηλής θερμοκρασίας στη διάρκεια της ημέρας: 1. 16.= 4ώρες/ημέρα για χρονική περίοδο μηνών (Ιούνιος-Αύγουστος) μήνεςx=9 ημέρες Άρα: Μ1 = 9x4=6 ώρες/χρόνο Mt = 18x1=18 Cfs=(M1x1)/Mt =% Cfw = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με τη δυσκολία επίσκεψης λόγω κακών καιρικών συνθηκών (έντονοι άνεμοι, χαμηλή θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις) Η τιμή είναι μηδέν γιατί κατά την εκτίμηση της χωρικής φέρουσας ικανότητας ως χρόνος υλοποίησης της δράσης θεωρήθηκε η περίοδος Μάιος Νοέμβριος. Παράγοντες όχλησης στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος (προστατευταίων αντικειμένων) Cfb = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της ορνιθοπανίδας που είναι πολύ σημαντική για την περιοχή (κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής ή/και φωλεοποίησης) 15

και των λοιπών ειδών πανίδας. Μ1 = μήνες/χρόνο Μt = 6 μήνες (Αρ. μηνών/χρόνο) Cfb = (M1x1)/Mt =5% Cfbear = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση της αρκούδας (κατά την περίοδο της χειμερίας νάρκης). Θα περιοριστεί ο παράγοντας μόνο την περίοδο της χειμέριας νάρκης. Επομένως η τιμή είναι μηδέν. Cfhab = διορθωτικός παράγοντας σχετικά με την όχληση (επίπτωση) στους οικοτόπους οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με το τμήμα άσκησης της δραστηριότητας. Μ1 = Έκταση διαδρομής 15. μέτρα. Εκατέρωθεν της διαδρομής υπολογίζουμε μια ζώνη 5 μέτρων ως ζώνη άμεσης επιρροής. Επομένως, Μ1= 15.. τετραγωνικά μέτρα ή 15. στρέμματα Mt = Συνολική έκταση του οικοτόπου στην περιοχή μελέτης θεωρήθηκε η έκταση του πυρήνα της Βάλια Κάλντα, δηλαδή.94 στρέμματα. Cfhab = (M1x1)/Mt =45,5%.8.4 Αποτελεσματική ή Ισχύουσα Φέρουσα Ικανότητα (Effective or Permissible Carrying Capacity) (ECC) Για τον υπολογισμό της ισχύουσας ή αποτελεσματικής φέρουσας ικανότητας, δηλαδή τον μέγιστο αριθμό επισκεπτών που μπορεί να δεχθεί η περιοχή βάσει της υφιστάμενης ικανότητας διαχείρισης, διαφοροποιήθηκε ο τρόπος προσέγγισης από την προτεινόμενη μεθοδολογία. Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από την προσωπική συνέντευξη σε έναν οικοξεναγό της περιοχής και συγκεκριμένα τον κ. Διανέλλο. Έγινε προσπάθεια υπολογισμού της ECC ανά τμήμα/διαδρομή αλλά λόγω της έλλειψης υποδομών και του ελλιπούς προσωπικού στις περισσότερες περιπτώσεις η τιμή της ECC σχεδόν μηδενίζεται. Για τον λόγο αυτό προσεγγίσθηκε σε επίπεδο περιοχής. Η περιοχή με τα σημερινά δεδομένα μπορεί να διαχειριστεί περίπου 1. άτομα το χρόνο. Τόσοι ήταν και οι επισκέπτες περίπου την περσινή χρονιά (9). Αναφορικά με τις υποδομές που διαθέτει η περιοχή περιορίζεται στα ακόλουθα: Δύο Κέντρα Ενημέρωσης (στα Γρεβενών που είναι υπο κατασκευή στα πλαίσια του παρόντος προγράμματος και στους Μαυραναίους), από τα οποία το Κέντρο Ενημέρωσης των Γρεβενών είναι υπό κατασκευή και θα λειτουργήσει στις αρχές του 1 σε καθημερινή βάση και το Κέντρο Ενημέρωσης των Μαυραναίων λειτουργεί ήδη σε καθημερινή βάση Δύο καταφύγια, Γουμάρας και Γρεβενών εταιρίες οικοξεναγήσεων Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας 154

Η ECC είναι το 5% της RCC δηλαδή, η φέρουσα ικανότητα της περιοχής, βάσει της διαχειριστικής ικανότητας αυτής στη σημερινή κατάσταση. Επίσης, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι τόσο η PCC όσο και η RCC υπολογίσθηκαν στο σύνολο των διαδρομών/τμημάτων της περιοχής μελέτης και η ECC σε στατιστικά στοιχεία της εταιρίας οικοξεναγήσεων. Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι με βάσει τα τρία επίπεδα της φέρουσας ικανότητας, δηλ. η περιοχή, παρουσιάζει μεγάλες δυνατότητες υποδοχής επισκεπτών, οι οποίες περιορίζονται σημαντικά από την έλλειψη υποδομών και προσωπικού. Βέβαια, το αν θα ενταχθούν όλες οι διαδρομές/τμήματα στο σχέδιο διακίνησης και διαχείρισης των επισκεπτών είναι θέμα, το οποίο θα εξετασθεί από το σχέδιο και σε συνεργασία με τον Φορέα Διαχείρισης. Πίνακας 9: Συγκεντρωτικός Πίνακας αποτελεσμάτων φέρουσας ικανότητας Φέρουσα PCC RCC ECC 9.7 19.757 1. Ικανότητα /επίπεδο Άτομα Πηγή: Ιδία Επεξεργασία Αναλυτικότερα τα βασικότερα συμπεράσματα για κάθε υποπεριοχή παρουσιάζονται παρακάτω: S1: Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας: Εμφανίζει υψηλή σε σχέση με την άλλη περιοχή τουριστική συγκέντρωση (συγκεντρώνει σε απόλυτο αριθμό τις περισσότερες κλίνες), τουριστική εξάρτηση (κλίνες/πληθυσμό) καθώς και υψηλή τουριστική εξειδίκευση (κλίνες/ ενεργό πληθυσμό). Διαθέτει πλούσιο φυσικό περιβάλλον (Βασιλίτσα, αρκούδα). Αναλογικά έχει το μεγαλύτερο ποσοστό ΠΠ στο έδαφος της. Έχει αυξημένο επίσης ενδιαφέρον από πλευράς πολιτιστικού αποθέματος: έχει πληθώρα παραδοσιακών κτισμάτων και γενικότερα παραδοσιακούς οικισμούς, διαθέτει πλούσιο πολιτιστικό πλούτο με γεφύρια, νερόμυλους, κλπ. σε μεγαλύτερο βαθμό από την υποπεριοχή S. Έχει πολλές διαδρομές και αρκετά άλλα αξιοθέατα. Δέχεται ιδιαίτερα μεγάλες πιέσεις λόγω της παραθεριστικής κατοικίας και του χιονοδρομικού Κέντρου Βασιλίτσας. Η φέρουσα ικανότητα του συστήματος, μολονότι δεν υπάρχει ακόμα αναφορά 5 για προβλήματα-επιπτώσεις, γεγονός που υποδηλώνει έμμεσα ότι δεν υπάρχει πρόβλημα υπέρβασης της θα πρέπει να προσεχθεί σε σχέση με: Περιβαλλοντική ΦΙ: 5 Τη διατήρηση των οικοσυστημάτων (περιοχές Νatura) Η απουσία αναφορών και γενικότερα στοιχείων για τυχόν περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν σημαίνει απαραίτητα και την απουσία προβλημάτων. 155

Τις πιέσεις για αλλαγή των χρήσεων γης (λόγω του χιονοδρομικού κέντρου) Πολιτιστική ΦΙ: Διείσδυση τουριστικής ανάπτυξης (σχέση κλινών/ τοπικό πληθυσμό) Την εγκατάλλειψη κάποιων πολιτιστικών πόρων Οικονομική ΦΙ Απασχόληση-εργατικό δυναμικό Μείωση των νέων στην περιοχή S: Βάλια Κάλντα: Εμφανίζει μικρότερη σε σχέση με την S1 αλλά υψηλή επίσης τουριστική εξάρτηση και εξειδίκευση εξαιτίας και των λιγότερων κλινών. Εμφανίζει υψηλό ποσοστό συνταξιούχων και αντίστοιχα χαμηλό ποσοστό ενεργού πληθυσμού και γενικότερα μικρότερο πληθυσμό από την S1. Έχει αξιόλογο οικολογικό απόθεμα με τον πυρήνα της Βάλια Κάλντα να βρίσκεται εντός της περιοχής, πλούσιο φυσικό περιβάλλον με σπάνια προστατευόμενα είδη πανίδας και χλωρίδας (σε μεγαλύτερο βαθμό από την S1) και πολιτιστικό ενδιαφέρον μικρότερης όμως κλίμακας σε σχέση με την περιοχή S1. Εμφανίζει σημαντικότατη συγκέντρωση φυσικών πόρων ιδιαίτερα λόγω του ότι στον πυρήνα της Βάλια Κάλντα υπάρχει η αρκούδα που είναι είδος προτεραιότητας και κατ επέκταση μεγαλύτερη ευαλώτητα. Τέλος παρουσιάζει ενδιαφέρον από εκπαιδευτικής και ερευνητικής άποψης. Η φέρουσα ικανότητα του συστήματος, μολονότι δεν υπάρχει ακόμα αναφορά για προβλήματα-επιπτώσεις, γεγονός που υποδηλώνει έμμεσα ότι δεν υπάρχει πρόβλημα υπέρβασης της θα πρέπει να προσεχθεί σε σχέση με Περιβαλλοντική ΦΙ Τη διατήρηση των οικοσυστημάτων Οικονομική ΦΙ Απασχόληση-εργατικό δυναμικό Συγκράτηση του μόνιμου πληθυσμού Ειδικότερα και στις δύο υποπεριοχές θα πρέπει να ενθαρρυνθεί Σε σχέση με την Περιβαλλοντική ΦΙ Η προστασία των οικοσυστημάτων Η αποκατάσταση τυχόν βλαβών στα ευαίσθητα οικοσυστήματα Η ενημέρωση των κατοίκων και των επισκεπτών για τη σημαντικότητα της περιοχής Σε σχέση με την Πολιτιστική / Οικονομική ΦΙ θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην κατάρτιση του τοπικού δυναμικού προκειμένου να είναι αυτό που θα ανταποκριθεί στις απαιτήσεις παροχής των διαφόρων υπηρεσιών 156

και να αποφευχθεί η αξιοποίηση του (έμπειρου) εργατικού δυναμικού από άλλες περιοχές. Ζητούμενο αποτελεί η αξιοποίηση των ανθρώπινων πόρων της περιοχής και περαιτέρω η συγκράτηση του πληθυσμού στις περιοχές αυτές ή δυνατόν και η αύξηση του μόνιμου πληθυσμού και άρα η αύξηση του ενεργού πληθυσμού. Εκμετάλλευση διάφορων Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων, ειδικότερα στις μέρες που διανύουμε λόγο οικονομικής κρίσης, για ανάδειξη των πολιτιστικών πόρων της περιοχής Διοργάνωση Εκδηλώσεων όπου θα γίνεται ανταλλαγή της κουλτούρας μεταξύ των κατοίκων της περιοχής και των αλλοδαπών Ενώ θα πρέπει να αποφευχθεί Σε σχέση με την Περιβαλλοντική ΦΙ Η αλλαγή των χρήσεων γης απουσία ενός ολοκληρωμένου χωροταξικού σχεδίου για την περιοχή μελέτης καθώς και ειδικής περιβαλλοντικής μελέτης για την δασώδη περιοχή της Βασιλίτσας η οποία θα προσδιορίζει στόχους και θα θέτει κανόνες για την περιοχή αυτή καθ αυτή και θα αναγνωρίζει μία ευρύτερη ζώνη προστασίας για την οποία θα παρέχει ειδικές κατευθύνσεις για την ανάπτυξη και τη προστασία του περιβάλλοντος..9 Ενέργειες για την Εφαρμογή της Φέρουσας Ικανότητας Υιοθέτηση Συστήματος Παρακολούθησης και Αξιολόγησης για την ΦΙ στη βάση των δεικτών που έχουν προσδιοριστεί και νέων δεικτών που θα επιλεγούν Υιοθέτηση της Μελέτης από τους Φορείς της περιοχής μελέτης Επανεκτίμηση των πορισμάτων ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ώστε να λαμβάνονται υπόψη δεδομένα, όπως η οικονομική κρίση Αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της Φέρουσας Ικανότητας για την κατάρτιση μίας ολοκληρωμένης πολιτικής παρέμβασης για την ύπαιθρο Εκπόνηση ειδικής μελέτης για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των τουριστικών ροών. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να αντιμετωπίζονται θέματα σε σχέση με υποδομές, την εξυπηρέτηση των επισκεπτών (απασχολούμενο προσωπικό), κλπ. Ενεργή συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου 157

ΣΤΑΔΙΟ : ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ.1. Εξειδίκευση της Αναπτυξιακής Στρατηγικής Στα πλαίσια της ενότητας αυτής θα προταθούν διάφορες δράσεις βασιζόμενες στα αποτελέσματα της φέρουσας ικανότητας για κάθε υποπεριοχή της περιοχής μελέτης. Στην ουσία οι δράσεις αυτές αποτελούν και τη Στρατηγική ανάπτυξης της περιοχής. Το σύστημα αξιολόγησης των δράσεων στηρίζεται σε τρεις () βασικούς παράγοντες: Οι υπο-περιοχές (S1 και S) που προέκυψαν κατά το προηγούμενο στάδιο της μελέτης, βάσει της αξιολόγησης μιας σειράς ποσοτικών και ποιοτικών κριτηρίων, Οι δράσεις που περιλαμβάνονται στο ΠΕΠ Δυτικής Μακεδονίας, στο Επιχειρησιακό Σχέδιο του Δήμου Γρεβενών και από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ολοκληρωμένης και Βιώσιμης Ανάπτυξης «Πίνδος». Επιπλέον, στον κατάλογο των δράσεων διατυπώνονται προτάσεις της ομάδας έργου οι οποίες κατά κύριο λόγο αποτελούν εξειδίκευση των επιμέρους δράσεων των παραπάνω στρατηγικών σχεδίων. Οι δράσεις οι οποίες θα αξιολογηθούν ανά υπο-περιοχή με τη βοήθεια των επιλεγμένων κριτηρίων διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες: Αυτές που σχετίζονται άμεσα με τον τουριστικό τομέα, και αφορούν στη δημιουργία υποδομών για την προώθηση του τουρισμού υπαίθρου και την προώθηση του τουριστικού προϊόντος και αυτές που σχετίζονται έμμεσα με τον τουριστικό τομέα και αφορούν έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης της υπαίθρου. Τα κριτήρια αξιολόγησης των δράσεων, τα οποία έχουν ομαδοποιηθεί σε τρεις κατηγορίες, Περιβάλλον, Κοινωνία, Οικονομία, αποτυπώνοντας τόσο την υφιστάμενη κατάσταση σε κάθε περιοχή μελέτης όσο και την αναμενόμενη επίδραση των δράσεων σε κάθε υπο-περιοχή. Από άποψη υλοποίησης, οι δράσεις διακρίνονται σε αυτές που ως τελικό δικαιούχο έχουν το δημόσιο και αυτές που αφορούν τον ιδιωτικό τομέα. Ο κατάλογος που προέκυψε περιλαμβάνει ένα συνδυασμό δράσεων από αυτές που υπάρχουν στα προγραμματικά κείμενα και από αυτές που προτείνει η ομάδα έργου. Οι δράσεις που αξιολογήθηκαν και προτείνονται από την Ομάδα έργου είναι: Α. Δράσεις άμεσα συσχετιζόμενες με τον Τουριστικό Τομέα Α1.Τελικοί Δικαιούχοι Δημόσιοι Φορείς Δράση 1: Δημόσιες υποδομές για την προώθηση του τουρισμού υπαίθρου 1.1 Περιπατητικές διαδρομές 1. Θεματικές διαδρομές 1. Άλλες ειδικές υποδομές 1..1 Δημιουργία κέντρων πληροφόρησης 158

1.. Δημιουργία θεματικών μουσείων 1.. Αναστήλωση κτιρίων και μετατροπή τους σε εκθεσιακούς χώρους 1..4 Χάραξη-Σήμανση μονοπατιών μελέτης της φύσης Δράση : Προβολή και προώθηση του αγροτουριστικού προϊόντος.1 Εκπόνηση ειδικών μελετών για την ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου.1.1 Εκπόνηση και υλοποίηση Marketing Plan για την προώθηση των τοπικών προϊόντων και των υπηρεσιών της υπαίθρου. Ενέργειες Επικοινωνίας και Εκπαίδευσης..1Προγράμματα φιλοξενίας - Συμμετοχή εξειδικευμένων δημοσιογράφων, τουριστικών γραφείων.. Εκδηλώσεις προβολής σε επαγγελματίες και καταναλωτές.. Συμμετοχή σε εξειδικευμένες εκθέσεις..4 Σεμινάρια και εξειδικευμένες εκπαιδευτικές παρουσιάσεις σε θέματα περιβάλλοντος, πολιτιστικής ταυτότητας, τουριστικής συνείδησης, κλπ.. Ενέργειες Πληροφόρησης..1 Δημιουργία ιστοσελίδας θεματικού περιεχομένου για την προβολή των ελκυστικών στοιχείων της υπαίθρου, τις ενασχολήσεις, κλπ. Α. Τελικοί Δικαιούχοι Ιδιωτικοί Φορείς Δράση 1: Δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια, και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων (ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα διαμερίσματα, πανσιόν) Δράση : Δημιουργία νέων επιχειρήσεων ή/και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων επιχειρήσεων του τομέα των εστιατορίων, ταβερνών, παραδοσιακών καφενείων Ειδικά για τις δράσεις 1 και θα εξετασθούν οι ακόλουθες κατηγορίες ενισχύσεων: α) Συντήρηση, αποκατάσταση και εξοπλισμός για λειτουργία επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε παραδοσιακά κτίρια. β) Βελτίωση, αναβάθμιση, μετατροπές, επεκτάσεις και εξοπλισμός υφιστάμενων και εξοπλισμός υφιστάμενων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε παραδοσιακά κτίρια. γ) Βελτίωση, αναβάθμιση, μετατροπές, επεκτάσεις επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε μη παραδοσιακά κτίρια εξαιρούμενης αύξησης κλινών. δ) Αιτήσεις για παραχώρηση χορηγίας μπορούν να υποβάλλονται και για: ι)χρησιμοποίηση μη παραδοσιακών κτιρίων και ιι) ανέγερση νέων κτισμάτων για νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες. Σε αυτές όμως θα δίνεται χαμηλότερη προτεραιότητα σε σχέση με τα παραδοσιακά κτίρια. 159

Δράση : Δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον τομέα του τουρισμού, σχετικών με τη φύση, τον πολιτισμό και την παράδοση, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια Πωλητήρια τοπικών προϊόντων Γκαλερί Κέντρα ευεξίας Εκθεσιακά κέντρα Πολιτιστικά κέντρα Χώροι πολλαπλών χρήσεων Εταιρίες υπαίθριων δραστηριοτήτων Εργαστήρια τοπικών παραδοσιακών προϊόντων και ειδών χειροτεχνίας Δράση 4: Ανάπτυξη υποδομών αγροτουρισμού (επισκέψιμοι χώροι με θεματικό χαρακτήρα) Ενδεικτικά, παράδειγμα επισκέψιμου χώρου με θεματικό-αγροτικό χαρακτήρα αποτελούν τα επισκέψιμα αγροκτήματα και οι επισκέψιμες μεταποιητικές μονάδες (οινοποιεία, ελαιοτριβεία, εργαστήρια παραγωγής τοπικών προϊόντων κλπ.) Η λογική των επισκέψιμων αγροκτημάτων στηρίζεται στην προώθηση καινοτόμων και φιλικών προς το περιβάλλον αγροτικών πρακτικών (βιολογικές μέθοδοι παραγωγής), στην αξιοποίηση κατά το βέλτιστων της αγροτικής παράγωγής (λειτουργία επισκέψιμων μεταποιητικών μονάδων) και στην εισαγωγή στοιχείων αγροτουρισμού με στόχο την ενίσχυση του αγροτικού εισοδήματος και τον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος. Τα επισκέψιμα αγροκτήματα πέραν του τουριστικού χαρακτήρα και των οικονομικών σκοπών τους, έχουν και εκπαιδευτική διάσταση, δεδομένου ότι προωθούν τη γνωριμία του επισκέπτη με τον αγροτικό χώρο, τον τρόπο ζωής και τις γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες, και την ευαισθητοποίησή του σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος και της αγροτικής παράδοσης. Δράση 5: Δημιουργία δικτύου ομοειδών και συμπληρωματικών επιχειρήσεων Η λειτουργία των τουριστικών και μη επιχειρήσεων στο πλαίσιο ενός δικτύου: Επιτρέπει το διάλογο και τη συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων, Ενθαρρύνει την αποδοτικότερη λειτουργία και παραγωγικότητα των επιχειρήσεων λόγω της συλλογικής δράσης, Ενισχύει την ανταγωνιστικότητά τους, Δίνει τη δυνατότητα μεταφοράς της τεχνογνωσίας. Εξασφαλίζει κοινές προδιαγραφές ποιότητας και αισθητικής σε όλους τους χώρους που φέρουν το σήμα του, Δίνει τη δυνατότητα εμφάνισης οικονομιών κλίμακας, 16

Ενισχύει την προοπτική άντλησης συγχρηματοδοτήσεων από διάφορες πηγές Στις λειτουργίες του δικτύου, για τη διαχείριση του οποίου θα πρέπει να συσταθεί ειδικός φορέας, συμπεριλαμβάνονται: Ο καθορισμό και έλεγχος της τήρησης των προδιαγραφών λειτουργίας ώστε τα εξασφαλίζεται η υψηλή ποιότητα υπηρεσιών Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας κοινής στρατηγικής προβολής και προώθησης των ενταγμένων επιχειρήσεων Η κοινή εκπροσώπηση των ενταγμένων τουριστικών επιχειρήσεων με στόχο την εξυπηρέτηση των συμφερόντων και την επίλυση κοινών προβλημάτων τους. Ο σχεδιασμός και η προώθηση στην αγορά ολοκληρωμένων τουριστικών πακέτων που θα περιλαμβάνουν διαμονή, εστίαση, υπαίθριες δραστηριότητες (ανάλογα με τη φυσιογνωμία της εκάστοτε περιοχής και τους φυσικούς της πόρους), περιηγήσεις σε πολιτιστικούς πόλους, γνωριμία με τα τοπικά προϊόντα, κλπ. Β. Δράσεις έμμεσα συσχετιζόμενες με τον Τουριστικό Τομέα Β1.Τελικοί Δικαιούχοι Δημόσιοι Φορείς Δράση 1: Έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης των περιοχών της υπαίθρου 1.1 Εκπόνηση και υλοποίηση αναπτυξιακών σχεδίων 1. Αποκατάσταση και προστασία δημόσιων χώρων 1..1 Πλατείες 1.. Πεζοδρόμια 1.. Χώροι πρασίνου 1..4 Πάρκα 1..5 Αναβάθμιση / επισκευή δρόμων που ενώνουν τις περιοχές.1.1 Αξιολόγηση Δράσεων Η αξιολόγηση των δράσεων και ο καθορισμός των συνδυασμών δράσεων - υποπεριοχών στηρίζεται σε μία σειρά κριτηρίων, τα οποία εμπίπτουν στις εξής τρεις κατηγορίες: Α. Περιβάλλον Β. Κοινωνία Γ. Οικονομία Οι κατηγορίες αυτές έχουν επιλεγεί διότι εκφράζουν άμεσα και εξίσου σημαντικά τους τρεις πυλώνες της αειφορικής ανάπτυξης (περιβαλλοντική ευθύνη, κοινωνική δικαιοσύνη και οικονομική βιωσιμότητα). Κάθε κατηγορία διακρίνεται σε επιμέρους κριτήρια που ποσοτικοποιούνται βάσει των διαθέσιμων στοιχείων. Περαιτέρω τα επιμέρους αυτά κριτήρια διακρίνονται σε δύο υποκατηγορίες με στόχο αφενός την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης και των περιοριστικών παραγόντων που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη διαδικασία επιλογής των δράσεων για κάθε υποπεριοχή, και αφετέρου τα αναμενόμενα οφέλη που θα προκύψουν από την υλοποίηση της σχεδιαζόμενης 161

πολιτικής. Η κατηγορία κριτηρίων του Περιβάλλοντος περιλαμβάνει κριτήρια τα οποία αφορούν το φυσικό, το δομημένο και το πολιτισμικό περιβάλλον καλύπτοντας όλο το επίπεδο έρευνας της συγκεκριμένης κατηγορίας. Η κατηγορία κριτηρίων της Κοινωνίας περιλαμβάνει τα δημογραφικά κριτήρια και η κατηγορία κριτηρίων της Οικονομίας περιλαμβάνει συγκεκριμένα κριτήρια οικονομικής δραστηριότητας, απασχόλησης και προσέλκυσης επενδύσεων. Σύμφωνα με τις παραπάνω προδιαγραφές γίνεται η ποσοτικοποίηση τόσο των τριών κατηγοριών όσο και των επιμέρους κριτηρίων τους. Οι τρεις () κατηγορίες κριτηρίων (περιβαλλοντικά, κοινωνικά, οικονομικά) είναι ισοβαρείς, έχουν τον ίδιο βαθμό σπουδαιότητας, δεδομένου ότι εκφράζουν άμεσα και εξίσου σημαντικά τους πυλώνες της αειφορικής ανάπτυξης: περιβαλλοντική ευθύνη, κοινωνική δικαιοσύνη, οικονομική βιωσιμότητα. Η ίση σπουδαιότητα των τριών () κατηγοριών κριτηρίων αποτυπώνεται στον Πίνακα Διπλής Εισόδου, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση κάθε κατηγορίας δράσης ανά υποπεριοχή, όπου κάθε κατηγορία συγκεντρώνει βαθμολογία εκατό τοις εκατό. Κάθε κατηγορία διακρίνεται σε επιμέρους κριτήρια που λαμβάνουν τιμές βάσει των διαθέσιμων στοιχείων. Η κατηγορία «Περιβάλλον», όπως έχει προαναφερθεί διακρίνεται σε: Α. Φυσικό Β. Πολιτισμικό Γ. Δομημένο Το άθροισμα της βαθμολογίας των τριών αυτών υποκατηγοριών μας δίνει το εκατό τοις εκατό της κατηγορίας «Περιβάλλον». Από άποψη βαθμού σπουδαιότητας, το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον αποτελούν σημαντικότερους προσδιοριστικούς παράγοντες της δυναμικής μιας περιοχής για την ανάπτυξη του τουρισμού, και κυρίως του εναλλακτικού τουρισμού. Για το λόγο αυτό η κάθε κατηγορία συγκεντρώνει το 6% της συνολικής βαθμολογίας της κατηγορίας «Περιβάλλον». Το δομημένο περιβάλλον από την άλλη συγκεντρώνει το 8% της συνολικής βαθμολογίας. Ο χαμηλότερος βαθμός σπουδαιότητας οφείλεται στο γεγονός ότι το δομημένο περιβάλλον αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην αξιολόγηση μιας περιοχής περισσότερο από άποψη ωριμότητας, παρά δυνατότητας ανάπτυξης τουριστικών δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα, μία περιοχή αξιόλογου φυσικού κάλους και πολιτισμικού αποθέματος, μπορεί να αποτελέσει πεδίο ενδιαφέροντος για την ανάπτυξη τουρισμού ειδικών ενδιαφερόντων, ακόμη και αν υστερεί από άποψη υποδομών. Επιπλέον, το δομημένο περιβάλλον αποτελεί έναν παράγοντα που μπορεί ευκολότερα να επηρεαστεί μέσω κατάλληλων ανθρώπινων παρεμβάσεων. Κάθε υποκατηγορία κριτηρίων αποτελείται από κριτήρια τα οποία βαθμολογούνται σύμφωνα με τον βαθμό σπουδαιότητας που κατέχει το κάθε ένα στην βασική κατηγορία όπου ανήκει, 16

και αποτυπώνουν τόσο την υφιστάμενη κατάσταση όσο και τη συμβολή της δράσης στο φυσικό και κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον της περιοχής. Η υποκατηγορία κριτηρίων Φυσικού Περιβάλλοντος περιλαμβάνει τρία () κριτήρια τα οποία κατέχουν το ίδιο επίπεδο σπουδαιότητας με αποτέλεσμα το καθένα να κατέχει ποσοστό 1% στο σύνολο της συγκεκριμένης υποκατηγορίας. Αντίστοιχα, η υποκατηγορία Πολιτισμικού Περιβάλλοντος αποτελείται από τέσσερα (4) ίσης σπουδαιότητας κριτήρια. Η υποκατηγορία κριτηρίων Δομημένου Περιβάλλοντος διακρίνεται σε έξι (6) κριτήρια. Τα κριτήρια τα οποία συνδέονται άμεσα με την τουριστική ανάπτυξη κατέχουν υψηλότερο βαθμό σπουδαιότητας (καθένα 5%). Τα κριτήρια αυτά είναι: Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Αντίθετα, αυτά που αφορούν στις βασικές υποδομές κατέχουν το καθένα ποσοστό 4% στο σύνολο της υποκατηγορίας. Τα κριτήρια που αφορούν στις βασικές υποδομές είναι: Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Αναλυτικότερα έχουμε τον παρακάτω συνοπτικό πίνακα με καταγραφή της κατηγορίας του Περιβάλλοντος, των επιμέρους υποκατηγοριών και κριτηρίων με τον αντίστοιχο βαθμό σπουδαιότητας τους: Πίνακας : Περιβαλλοντικά Κριτήρια Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη 6% σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης 1,% Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών 1,% Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος 1,% 16

Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 8% Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) 4,% Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή 4,% Υφιστάμενη τουριστική υποδομή 5,% Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς 5,% Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό 5,% του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος 5,% ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 6% Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού 9,% Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον 9,% Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) 9,% Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του τοπικού πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R 9,% 1,% Πηγή: Ιδία Επεξεργασία Η κατηγορία των Κοινωνικών Κριτηρίων περιλαμβάνει έξι (6) κριτήρια, τα πέντε εκ των οποίων κατέχουν τον ίδιο βαθμό σπουδαιότητας (17%). Στο κριτήριο «Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού» δόθηκε χαμηλότερος βαθμός σπουδαιότητας (15%) σε σχέση με τα άλλα κοινωνικά κριτήρια, δεδομένου ότι το ποσοστό καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού στην ευρύτερη περιοχή είναι χαμηλό, και δεν εμφανίζονται σημαντικές αποκλίσεις από περιοχή σε περιοχή. Δεδομένης της σχετικής ομοιομορφίας των τιμών του συγκεκριμένου δείκτη σε ολόκληρη την περιοχή μελέτης, το κριτήριο αυτό δεν επηρεάζει εξίσου σημαντικά την αξιολόγηση, και για το λόγο αυτό δόθηκε μικρότερος βαθμός σπουδαιότητας. Το άθροισμα των επιμέρους βαθμών σπουδαιότητας κάθε κριτηρίου μας δίνει το εκατό της εκατό της κύριας κατηγορίας της Κοινωνίας. Αναλυτικότερα έχουμε τον παρακάτω συνοπτικό πίνακα με καταγραφή της κατηγορίας της Κοινωνίας και των επιμέρους με τον αντίστοιχο βαθμό σπουδαιότητας τους: 164

Πίνακας 1: Κοινωνικά Κριτήρια Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ Συγκέντρωση πληθυσμού 17,% Ενεργός πληθυσμός 17,% Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού 15,% Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου 17,% Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό 17,% Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα 17,% ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R 1,% Πηγή: Ιδία Επεξεργασία Στην κατηγορία των οικονομικών κριτηρίων, όπου περιλαμβάνονται κριτήρια οικονομικής δραστηριότητας, απασχόλησης και ενίσχυσης επενδύσεων όλα τα επιμέρους κριτήρια έχουν χαρακτηριστεί ως εξίσου σημαντικά με τον ίδιο βαθμό σπουδαιότητας % στο σύνολο της συγκεκριμένης κατηγορίας. Το άθροισμα των επιμέρους βαθμών σπουδαιότητας κάθε κριτηρίου μας δίνει το εκατό της εκατό της κύριας κατηγορίας της Οικονομίας. Αναλυτικότερα έχουμε τον παρακάτω πίνακα: Πίνακας : Οικονομικά Κριτήρια Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής,% Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος,% Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων,% Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης,% ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf 1,% Πηγή: Ιδία Επεξεργασία Τα παραπάνω κριτήρια χρησιμοποιήθηκαν, στο πλαίσιο των πινάκων διπλής εισόδου, για την αξιολόγηση κάθε μιας από τις 8 δράσεις σε κάθε μία από τις υπο-περιοχές. Για τον περιορισμό της υποκειμενικότητας στην απόδοση βαρύτητας σε κάθε κριτήριο και για την εξασφάλιση της συγκρισιμότητας των πινάκων, καθιερώθηκε κοινό ποσοστό βαρύτητας των κριτηρίων για κάθε υπο-περιοχή και για κάθε δράση. 165

Αντίστοιχα, αυτό που μεταβάλλεται είναι η τιμή που παίρνει κάθε κριτήριο (η τιμαριθμοποίησή του), για την οποία λήφθηκε υπόψη, η υφιστάμενη κατάσταση στην περιοχή, η φύση της δράσης και η αναμενόμενη συμβολή της στην κάθε υπο-περιοχή, τα αποτελέσματα και οι κατευθύνσεις της μελέτης φέρουσας ικανότητας..1. Καθορισμός Προτεραιοτήτων Για την ιεράρχηση των δράσεων και τον καθορισμό της προτεραιότητας της κάθε δράσης ανά υπο-περιοχή, δημιουργήθηκε ένας πίνακας για κάθε υπο-περιοχή όπου συγκεντρώνεται η συνολική βαθμολογία της κάθε δράσης. Παρακάτω παρουσιάζονται οι πίνακες βαθμολόγησης των δράσεων στις δύο υποπεριοχές της περιοχής μελέτης, όπου προτεραιοποιούνται και οι αντίστοιχες δράσεις. Στο παράρτημα υπάρχουν αναλυτικά οι διαδικασίες αξιολόγησης και βαθμολόγησης των επιμέρους κριτηρίων. S1: Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας Η βαθμολογία των δράσεων για τη συγκεκριμένη υπο-περιοχή όπως προέκυψε από τους πίνακες συνδυασμού δράσεων - υπο-περιοχής παρατίθεται στον παρακάτω πίνακα αξιολόγησης: Πίνακας : Βαθμολογία Δράσεων ΔΡΑΣΕΙΣ ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 Δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον τομέα του 9,15 τουρισμού, σχετικών με τη φύση, τον πολιτισμό και την παράδοση, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια Δημόσιες Υποδομές για την Προώθηση του Τουρισμού Υπαίθρου 9,1 Δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια 8,9 και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων Προβολή και Προώθηση του Αγροτουριστικού Προϊόντος 8,6 Δημιουργία νέων επιχειρήσεων ή/και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων 8,45 επιχειρήσεων του τομέα των εστιατορίων, ταβερνών, παραδοσιακών καφενείων Έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης των περιοχών της υπαίθρου 8,4 Ανάπτυξη υποδομών αγροτουρισμού (επισκέψιμοι χώροι με θεματικό 7,6 χαρακτήρα) Δημιουργία δικτύου ομοειδών και συμπληρωματικών επιχειρήσεων 6,86 Πηγή: Ιδία Επεξεργασία 166

Βάσει των στοιχείων του παραπάνω πίνακα, οι δράσεις ιεραρχούνται ως εξής: Πίνακας 4: Ιεράρχιση Δράσεων υπο - περιοχής S1 ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 Δημιουργία δικτύου ομοειδών και συμπληρωματικών επιχειρήσεων Ανάπτυξη υποδομών αγροτουρισμού (επισκέψιμοι χώροι με θεματικό χαρακτήρα) Έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης των περιοχών της υπαίθρου Δημιουργία νέων επιχειρήσεων ή/και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων επιχειρήσεων του τομέα των εστιατορίων, ταβερνών, παραδοσιακών καφενείων ΜΕΣΑΙΑ ΧΑΜΗΛΗ 5-7,5 6,86 7,6 8,4 8,45 Προβολή και Προώθηση του Αγροτουριστικού Προϊόντος 8,6 Δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων 8,9 Δημόσιες Υποδομές για την Προώθηση του Τουρισμού Υπαίθρου 9,1 Δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον τομέα του τουρισμού, σχετικών με τη φύση, τον πολιτισμό και την παράδοση, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια 9,15 ΜΕΣΑΙΑ ΥΨΗΛΗ 7,5-1 ΥΨΗΛΗ 1-15 Πηγή: Ιδία Επεξεργασία Η περιοχή παρουσιάζει ήδη έντονη εξάρτηση από τον τουρισμό. Σε αυτό συμβάλλει το Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας αλλά και το εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον. Προτεραιότητα αποτελεί η υλοποίηση παρεμβάσεων για τη διαφοροποίηση και τον εμπλουτισμό του υφιστάμενου τουριστικού προϊόντος και τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Δεδομένης της χαμηλής έντασης των απαιτούμενων παρεμβάσεων, οι προτεινόμενες δράσεις κατατάσσονται σε μεσαία χαμηλή έως μεσαία υψηλή βαθμίδα: Μεσαία Χαμηλή Προτεραιότητα Α- ΔΡΑΣΗ 5: Δημιουργία δικτύου ομοειδών και συμπληρωματικών επιχειρήσεων Αποτελεί δράση χαμηλής προτεραιότητας στη μεσαία βαθμίδα, η δε υλοποίησή της απαιτεί καταρχήν την εξέταση της προοπτικής δικτύωσης των υφιστάμενων επιχειρήσεων με τις επιχειρήσεις των υπόλοιπων περιοχών της S1. H δημιουργία του δικτύου διέπεται από τη φιλοσοφία ενός Τοπικού Συμφώνου Ποιότητας και 167 ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΔΡΑΣΕΙΣ ΧΑΜΗΛΗ -5

την ανάγκη καθορισμού κοινών προδιαγραφών λειτουργίας των επιχειρήσεων που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με το τουριστικό κύκλωμα, ώστε να διασφαλίζεται από τη μία η προστασία του ευαίσθητου οικοσυστήματος της περιοχής και από την άλλη η κοινωνικοοικονομική ζωή των κοινοτήτων. Η κοινοτική πρωτοβουλία EQUAL μπορεί να χρηματοδοτήσει τέτοιες δράσεις. Α- ΔΡΑΣΗ 4: Ανάπτυξη υποδομών αγροτουρισμού (επισκέψιμοι χώροι με θεματικό χαρακτήρα) Στο πλαίσιο της διαπίστωσης της ανάγκης για ήπιας μορφής διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος στην περιοχή, προτείνεται η διερεύνηση της δυνατότητας αξιοποίησης των υφιστάμενων αγροτικών εκμεταλλεύσεων της περιοχής και η μετατροπή τους σε επισκέψιμους χώρους οι οποίοι θα μπορούν, κατά περίπτωση, να συνδυάζουν υποδομές διανυκτέρευσης( με τη μορφή μικρών αγροτουριστικών καταλυμάτων) και εστίασης, στις οποίες θα παρέχονται υπηρεσίες εφάμιλλες με τον αγροτικό χαρακτήρα της περιοχής. Προτείνεται επίσης η ενίσχυση αγροτικών εκμεταλλεύσεων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, όπου οι επισκέπτες πέραν της δυνατότητας διανυκτέρευσης θα μπορούν να δοκιμάζουν βιολογικά και τοπικά προϊόντα, να ενημερώνονται για τις βιολογικές μεθόδους καλλιέργειας και να συμμετέχουν στις αγροτικές εργασίες. Η δράση από τη μία συνάδει με την ανάγκη διαφύλαξης του φυσικού αποθέματος της περιοχής, συμβάλει δε στη διαφοροποίηση της απασχόλησης στον αγροτικό τομέα και στην δημιουργία ενός διακριτού εναλλακτικού προϊόντος για την περιοχή. Τα προγράμματα LEADER και ΟΠΑΑΧ μπορεί να χρηματοδοτήσουν τέτοιες δράσεις. Μεσαία Υψηλή Προτεραιότητα B- ΔΡΑΣΗ 1: Έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης των περιοχών της υπαίθρου Προτεραιότητα για την περιοχή στο πλαίσιο της εν λόγω δράσης είναι η εκπόνηση και υλοποίηση αναπτυξιακού σχεδίου (1.1) για τη διερεύνηση της αναπτυξιακής προοπτικής της περιοχής. Πρόταση της ομάδας έργου αποτελεί η εκπόνηση ολοκληρωμένου Τοπικού Αναπτυξιακού Προγράμματος για ολόκληρη την περιοχή (S1 S), το οποίο όμως να είναι ρεαλιστικό και εύκολα υλοποιήσιμο. Σε αυτή την κατεύθυνση συμβάλλει και ο Νέος Δήμος Γρεβενών, όπου θα μπορεί στο Επιχειρησιακό του Σχέδιο να εντάξει μία τέτοια δράση. Σκοπός του σχεδίου αυτού θα είναι ο ορθολογικός σχεδιασμός των έργων, έτσι ώστε να έχουν μια συνέχεια και μια ολοκληρωμένη παρέμβαση. Επίσης, το ΕΣΠΑ στα πλαίσια των Ολοκληρωμένων Παρεμβάσεων Αγροτικής Ανάπτυξης μπορεί να χρηματοδοτήσει μια τέτοια προσπάθεια. 168

A- ΔΡΑΣΗ : Δημιουργία νέων επιχειρήσεων ή/και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων επιχειρήσεων του τομέα των εστιατορίων, ταβερνών, παραδοσιακών καφενείων Βαρύτητα, αναφορικά με τις επιχειρήσεις του τομέα των εστιατορίων, ταβερνών και καφενείων, θα πρέπει να δοθεί στον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών (επίπλωση, εξωτερική όψη, χρήση τοπικών προϊόντων και συνταγών, κλπ.) Οπότε κατά προτεραιότητα θα πρέπει να διερευνηθούν οι ακόλουθες κατηγορίες ενισχύσεων: α) Βελτίωση, αναβάθμιση, μετατροπές, επεκτάσεις και εξοπλισμός υφιστάμενων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε μη παραδοσιακά κτίρια εξαιρούμενης της αύξησης κλινών. β) Βελτίωση, αναβάθμιση, μετατροπές, επεκτάσεις και εξοπλισμός υφιστάμενων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε παραδοσιακά κτίρια. Τα προγράμματα LEADER και ΟΠΑΑΧ μπορεί να χρηματοδοτήσουν τέτοιες δράσεις. A1- ΔΡΑΣΗ : Προβολή και Προώθηση του Αγροτουριστικού Προϊόντος Η περιοχή αποτελεί έναν ήδη ανεπτυγμένο και αναγνωρίσιμο τουριστικό προορισμό. Εντούτοις, απαιτείται ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ολοκληρωμένων δράσεων προβολής και προώθησης των διαφόρων πτυχών της περιοχής και του τουριστικού της προϊόντος, τόσο στην εσωτερική όσο και την εξωτερική αγορά. Για το λόγο αυτό πρόταση της ομάδας μελέτης αποτελεί η εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου marketing plan για ολόκληρη την περιοχή S1 S. Η σκοπιμότητα της συγκεκριμένης δράσης δεν εστιάζεται στην υλοποίηση ενεργειών προσέλκυσης τουριστών, όσο στον προγραμματισμό και την υλοποίηση δράσεων για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού. Για παράδειγμα, οι προτεινόμενες δράσεις θα μπορούσαν να αφορούν: 1. Στο σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων φιλοξενίας σχολείων, στις υφιστάμενες υποδομές, στο πλαίσιο προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Στη διοργάνωση ειδικών σεμιναρίων και εξειδικευμένων παρουσιάσεων σε θέματα περιβάλλοντος, πολιτιστικής ταυτότητας, τουριστικής συνείδησης, κλπ.. Στη δημιουργία ιστοσελίδας για το Εθνικό Πάρκο και της ευρύτερης περιοχής. Η μελέτη αυτή μπορεί να περιλαμβάνεται στο Επιχειρησιακό Σχέδιο του Νέου Δήμου Γρεβενών. A- ΔΡΑΣΗ 1. Δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων Στην περιοχή υπάρχουν ήδη πολλά καταλύματα τα οποία δημιουργήθηκαν για την εξυπηρέτηση των τουριστών της χειμερινής κυρίως περιόδου. Για το λόγο αυτό έμφαση πρέπει να δοθεί στον εκσυγχρονισμό και την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών των υφιστάμενων υποδομών φιλοξενίας, και όχι στην αύξηση του 169

αριθμού τους. Ακολούθως, κατά προτεραιότητα θα πρέπει να διερευνηθούν οι παρακάτω κατηγορίες ενισχύσεων: α) Βελτίωση, αναβάθμιση, μετατροπές, επεκτάσεις και εξοπλισμός υφιστάμενων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε μη παραδοσιακές οικοδομές εξαιρούμενης της αύξησης κλινών. β) Βελτίωση, αναβάθμιση, μετατροπές, επεκτάσεις και εξοπλισμός υφιστάμενων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε παραδοσιακές οικοδομές. Τα προγράμματα LEADER και ΟΠΑΑΧ μπορεί να χρηματοδοτήσουν τέτοιες δράσεις. A1- ΔΡΑΣΗ 1: Δημόσιες Υποδομές για την Προώθηση του Τουρισμού Υπαίθρου Οι δημόσιες υποδομές που προτείνονται αφορούν κυρίως στην προώθηση της οικολογικής σημασίας της περιοχής με ενέργειες που εντάσσονται στις ακόλουθες κατηγορίες: 1. Θεματικές διαδρομές 1. Άλλες Ειδικές Υποδομές 1..1 Δημιουργία Κέντρων Πληροφόρησης 1.. Δημιουργία Θεματικών Μουσείων 1..4 Χάραξη-σήμανση μονοπατιών μελέτης της φύσης Προτεραιότητα αποτελεί η διαμόρφωση οικολογικών διαδρομών και η δημιουργία Κέντρου Πληροφόρησης και Ευαισθητοποίησης των επισκεπτών για την οικολογική σημασία του Πάρκου. Οι διαδρομές υπάρχουν αλλά χρήζουν συντήρησης και βελτίωσης σε πολλά σημεία. Επίσης, το Κέντρο Ενημέρωσης των Μαυραναίων δε βρίσκεται σε κεντρικό σημείο με αποτέλεσμα οι επισκέπτες να το παρακάμποτουν. Θα πρέπει να εξεταστεί η δημιουργία κάποιου Κέντρου Ενημέρωσης σε κύριο οδικό άξονα της περιοχής. Στο πλαίσιο της δράσης αυτής προτείνεται η διαμόρφωση προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για τα σχολεία όχι μόνο των κοντινών περιοχών αλλά και ολόκληρης της Περιφέρειας, καθώς και για ενήλικες, φοιτητές, οικολογικές οργανώσεις, αλλά και μεμονωμένους, περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένους επισκέπτες, οι οποίοι για ξεναγούνται στο Πάρκο, σε ειδικές διαδρομές, για τη μελέτη της λειτουργίας των εθνικών πάρκων, το δασώδη οικοσύστημα, τους γεωλογικούς σχηματισμούς, τη βιοποικιλότητα, την αρκούδα, τους οικισμούς και τα μνημεία της περιοχής. Το προτεινόμενο κέντρο πληροφόρησης θα λειτουργεί ως ένα παρατηρητήριο φύσης εξοπλισμένο με τα απαραίτητα οπτικοακουστικά μέσα και επανδρωμένο με εκπαιδευμένο προσωπικό για την υλοποίηση των προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Βέβαια, σε αυτή την κατεύθυνση κινείται και το Αστρολογικό Πάρκο του Όρλιακα, όπου στο σχεδιασμό του περιλαμβάνονται προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Προγράμματα όπως το ΕΣΠΑ, LEADER και ΟΠΑΑΧ ενισχύουν τέτοιες δράσεις. 17

A- ΔΡΑΣΗ : Δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον τομέα του τουρισμού, σχετικών με τη φύση, τον πολιτισμό και την παράδοση, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια Στην περιοχή παρατηρείται έντονη εξάρτηση από τον τουριστικό τομέα. Η ενίσχυση νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε έναν ήδη ανεπτυγμένο τουριστικό προορισμό, θα συμβάλει στον εμπλουτισμό του υφιστάμενου τουριστικού προϊόντος και στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας. Τέτοιου είδους συμπληρωματικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες μπορούν να αφορούν: 1..1 Πωλητήρια Τοπικών Προϊόντων 1.. Γκαλερί 1..4 Εκθεσιακά κέντρα 1..6 Χώροι πολλαπλών χρήσεων (δηλαδή χώροι που να συνδυάζουν υποδομές εστίασης, αναψυχής, ενημέρωσης και προβολής της τοπικής παράδοσης) 1..7 Εταιρίες υπαίθριων δραστηριοτήτων (για την οργάνωση και προώθηση «πακέτων εναλλακτικού τουρισμού», τη διοργάνωση εκδηλώσεων, κλπ.) Προγράμματα όπως το ΕΣΠΑ, LEADER και ΟΠΑΑΧ ενισχύουν τέτοιες δράσεις. S: Βάλια Κάλντα Η βαθμολογία των δράσεων για τη συγκεκριμένη υπο-περιοχή όπως προέκυψε από τους πίνακες συνδυασμού δράσεων - υπο-περιοχής παρατίθεται στον παρακάτω πίνακα αξιολόγησης: Πίνακας 5: Βαθμολογία Δράσεων ΔΡΑΣΕΙΣ ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S Δημόσιες Υποδομές για την Προώθηση του Τουρισμού Υπαίθρου Δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον τομέα του τουρισμού, σχετικών με τη φύση, τον πολιτισμό και την παράδοση, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια Δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων Προβολή και Προώθηση του Αγροτουριστικού Προϊόντος 7,58 7,49 7,7 7, Δημιουργία νέων επιχειρήσεων ή/και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων επιχειρήσεων του τομέα των εστιατορίων, ταβερνών, παραδοσιακών καφενείων 7,6 Έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης των περιοχών της υπαίθρου 6,8 Δημιουργία δικτύου ομοειδών και συμπληρωματικών επιχειρήσεων Ανάπτυξη υποδομών αγροτουρισμού (επισκέψιμοι χώροι με θεματικό χαρακτήρα) 6,4 5,4 Πηγή: Ιδία Επεξεργασία Βάσει των στοιχείων του παραπάνω πίνακα, οι δράσεις ιεραρχούνται ως εξής: 171

Πίνακας 6: Ιεράρχιση Δράσεων υπο - περιοχής S ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S ΧΑΜΗΛΗ Ανάπτυξη υποδομών αγροτουρισμού (επισκέψιμοι χώροι με θεματικό χαρακτήρα) 5,4 Δημιουργία δικτύου ομοειδών και συμπληρωματικών επιχειρήσεων Έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης των περιοχών της υπαίθρου Δημιουργία νέων επιχειρήσεων ή/και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων επιχειρήσεων του τομέα των εστιατορίων, ταβερνών, παραδοσιακών καφενείων 6,4 Προβολή και Προώθηση του Αγροτουριστικού Προϊόντος Δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων 7, Δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον τομέα του τουρισμού, σχετικών με τη φύση, τον πολιτισμό και την παράδοση, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια 7,49 Δημόσιες Υποδομές για την Προώθηση του Τουρισμού Υπαίθρου 7,58 6,8 7,6 ΜΕΣΑΙΑ ΧΑΜΗΛΗ 5-7,5 7,7 ΜΕΣΑΙΑ ΥΨΗΛΗ 7,5-1 ΥΨΗΛΗ 1-15 Πηγή: Ιδία Επεξεργασία Η υποπεριοχή S χαρακτηρίζεται από την εξαιρετικά χαμηλή πυκνότητα πληθυσμού και το δύσβατο της περιοχής. Εντούτοις, η περιοχή παρουσιάζει αξιόλογο περιβαλλοντικό απόθεμα, λόγο του πυρήνα της Βάλια Κάλντα που αποτελεί και τον βιότοπο της αρκούδας. Οι παρεμβάσεις τουριστικής ανάπτυξης στην περιοχή κατατάχθηκαν στη μεσαία χαμηλή και μεσαία υψηλή προτεραιότητα. Οι περισσότερες αναφέρονται στη μεσαία χαμηλή προτεραιότητα, γεγονός που αναμενόταν και από τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τη μελέτη φέρουσας ικανότητας. Οι δράσεις που προτείνονται για την περιοχή, με αύξουσα σειρά προτεραιότητας είναι οι εξής: 17 ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΔΡΑΣΕΙΣ -5

Μεσαία Χαμηλή Προτεραιότητα Α- ΔΡΑΣΗ 4: Ανάπτυξη υποδομών αγροτουρισμού (επισκέψιμοι χώροι με θεματικό χαρακτήρα) Στο πλαίσιο της διαπίστωσης της ανάγκης για ήπιας μορφής παρεμβάσεις τουριστικής ανάπτυξης στην περιοχή, προτείνεται η διερεύνηση της δυνατότητας αξιοποίησης των υφιστάμενων αγροτικών εκμεταλλεύσεων της περιοχής και η μετατροπή τους σε επισκέψιμους χώρους οι οποίοι θα μπορούν, κατά περίπτωση, να συνδυάζουν υποδομές διανυκτέρευσης( με τη μορφή μικρών αγροτουριστικών καταλυμάτων) και εστίασης, στις οποίες θα παρέχονται υπηρεσίες εφάμιλλες με τον αγροτικό χαρακτήρα της περιοχής. Προτείνεται επίσης η ενίσχυση αγροτικών εκμεταλλεύσεων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, όπου οι επισκέπτες πέραν της δυνατότητας διανυκτέρευσης θα μπορούν να δοκιμάζουν βιολογικά και τοπικά προϊόντα, να ενημερώνονται για τις βιολογικές μεθόδους καλλιέργειας και να συμμετέχουν στις αγροτικές εργασίες. Η δράση από τη μία συνάδει με την ανάγκη διαφύλαξης του φυσικού αποθέματος της περιοχής, συμβάλει δε στη διαφοροποίηση της απασχόλησης στον αγροτικό τομέα και στην δημιουργία ενός διακριτού εναλλακτικού προϊόντος για την περιοχή. Τα προγράμματα LEADER και ΟΠΑΑΧ μπορεί να χρηματοδοτήσουν τέτοιες δράσεις. Α- ΔΡΑΣΗ 5: Δημιουργία δικτύου ομοειδών και συμπληρωματικών επιχειρήσεων Πρόταση της ομάδας έργου είναι η μελέτη της δυνατότητας δημιουργίας ενός κοινού διεπαγγελματικού δικτύου σε ολόκληρη την υποπεριοχή S, δεδομένου ότι παρουσιάζει μία σχετική ομοιογένεια όσον αφορά τον τύπο τόσο του υφιστάμενου όσο και του εν δυνάμει τουριστικού προϊόντος. Οι ιδιαιτερότητες των επιχειρήσεων της υπο-περιοχής δρουν συμπληρωματικά και η σύνδεσή τους μέσω της δημιουργίας ενός τοπικού δικτύου θα συμβάλει στην προσφορά ενός ολοκληρωμένου τουριστικού προϊόντος. B- ΔΡΑΣΗ 1: Έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης των περιοχών της υπαίθρου Προτεραιότητα για τις κοινότητες της υπο-περιοχής, αποτελεί η βελτίωση του οδικού δικτύου που ενώνει τις κοινότητες, και η ενίσχυση των βασικών και κοινωνικών υποδομών. Αναφορικά με την εκπόνηση ολοκληρωμένων αναπτυξιακών σχεδίων, πρόταση της ομάδας μελέτης είναι η εκπόνηση και υλοποίηση αναπτυξιακού σχεδίου (1.1) για τη διερεύνηση της αναπτυξιακής προοπτικής της περιοχής. Πρόταση της ομάδας έργου αποτελεί η εκπόνηση ολοκληρωμένου Τοπικού Αναπτυξιακού Προγράμματος για ολόκληρη την περιοχή (S1 S), το οποίο όμως να είναι ρεαλιστικό και εύκολα υλοποιήσιμο. Σε αυτή την κατεύθυνση συμβάλλει και ο Νέος Δήμος Γρεβενών, όπου θα μπορεί στο Επιχειρησιακό του Σχέδιο να εντάξει μία τέτοια δράση. Σκοπός του σχεδίου αυτού θα είναι ο ορθολογικός σχεδιασμός των έργων, έτσι ώστε να έχουν μια συνέχεια και μια ολοκληρωμένη παρέμβαση. Επίσης, το ΕΣΠΑ στα πλαίσια των Ολοκληρωμένων Παρεμβάσεων Αγροτικής Ανάπτυξης μπορεί να 17

χρηματοδοτήσει μια τέτοια προσπάθεια. A - ΔΡΑΣΗ : Δημιουργία νέων επιχειρήσεων ή/και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων επιχειρήσεων του τομέα των εστιατορίων, ταβερνών, παραδοσιακών καφενείων Στον τομέα της εστίασης (εστιατόρια, ταβέρνες, παραδοσιακά καφενεία) προτεραιότητα αποτελεί η δημιουργία υποδομών μέσω της αξιοποίηση υπαρχόντων παραδοσιακών και εγκαταλελειμμένων κτιρίων που θα αξιοποιούν και θα προβάλουν την τοπική κουζίνα και τα τοπικά προϊόντα. Κατά προτεραιότητα θα πρέπει να διερευνηθούν οι ακόλουθες κατηγορίες ενισχύσεων: α) Συντήρηση, αποκατάσταση και εξοπλισμός για λειτουργία επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε παραδοσιακά κτίρια β) Βελτίωση, αναβάθμιση, μετατροπές, επεκτάσεις και εξοπλισμός υφιστάμενων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε παραδοσιακά κτίρια. γ) Αιτήσεις για παραχώρηση χορηγίας μπορούν να υποβάλλονται και για: ι)χρησιμοποίηση μη παραδοσιακών κτιρίων και ιι)ανέγερση νέων κτισμάτων για νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες. Σ αυτές όμως θα δίνεται χαμηλότερη προτεραιότητα σε σχέση με τα παραδοσιακά κτίρια. Τα προγράμματα LEADER και ΟΠΑΑΧ μπορεί να χρηματοδοτήσουν τέτοιες δράσεις. A1- ΔΡΑΣΗ : Προβολή και προώθηση του αγροτουριστικού προϊόντος Προτεραιότητα στο πλαίσιο της συγκεκριμένης δράσης αποτελεί η εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου marketing plan για τη συνολική περιοχή S1 S και ανάληψη ενεργειών επικοινωνίας ώστε να καταστεί δυνατή η διάχυση της τουριστικής κίνησης σε όλη την υποπεριοχή και καθόλη τη διάρκεια του έτους. Η σκοπιμότητα της συγκεκριμένης δράσης δεν εστιάζεται στην υλοποίηση ενεργειών προσέλκυσης τουριστών, όσο στον προγραμματισμό και την υλοποίηση δράσεων για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού. Για παράδειγμα, οι προτεινόμενες δράσεις θα μπορούσαν να αφορούν: 1. Στο σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων φιλοξενίας σχολείων, στις υφιστάμενες υποδομές, στο πλαίσιο προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Στη διοργάνωση ειδικών σεμιναρίων και εξειδικευμένων παρουσιάσεων σε θέματα περιβάλλοντος, πολιτιστικής ταυτότητας, τουριστικής συνείδησης, κλπ.. Στη δημιουργία ιστοσελίδας για το Εθνικό Πάρκο και της ευρύτερης περιοχής 4. Συμμετοχή σε εξειδικευμένες εκθέσεις 5. Σεμινάρια και εξειδικευμένες παρουσιάσεις σε θέματα περιβάλλοντος, πολιτιστικής ταυτότητας, τουριστικής συνείδησης, κλπ. Στο πλαίσιο της τελευταίας υπο-δράσης προτείνεται η διοργάνωση σεμιναρίων και εξειδικευμένων παρουσιάσεων και εκδηλώσεων με θέμα τον πολιτισμό και την ιστορία του κρασιού και εκδηλώσεις γευσιγνωσίας. 174

Η μελέτη αυτή μπορεί να περιλαμβάνεται στο Επιχειρησιακό Σχέδιο του Νέου Δήμου Γρεβενών. A- ΔΡΑΣΗ 1. Δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων Ομοίως προτεραιότητα στον τομέα των υποδομών φιλοξενίας δίνεται στον εκσυγχρονισμό και στην αναβάθμιση υφιστάμενων καταλυμάτων, βάσει των ακόλουθων κατηγοριών ενισχύσεων και όχι στη δημιουργία νέων: α) Βελτίωση, αναβάθμιση, μετατροπές, επεκτάσεις και εξοπλισμός υφιστάμενων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε μη παραδοσιακά κτίρια εξαιρουμένης της αύξησης κλινών. β) Βελτίωση, αναβάθμιση, μετατροπές, επεκτάσεις και εξοπλισμός υφιστάμενων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε παραδοσιακά κτίρια. γ) Συντήρηση, αποκατάσταση και εξοπλισμός για λειτουργία επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε παραδοσιακά κτίρια. Επίσης, η περιοχή της Βάλια Κάλντα πρέπει να θεωρηθεί ως ρεζέρβα τουριστικής ανάπτυξης ήπιας μορφής. Σε δεύτερη φάση προτείνεται η δημιουργία μικρών αγροτουριστικών καταλυμάτων στο δασώδες τμήμα της περιοχής (τηρώντας τη νομοθεσία), το οποίο λόγω του δύσβατου χαρακτήρα δεν προσφέρεται για μονοήμερες αποδράσεις. Οι υποδομές αυτές μπορούν να συνδεθούν με θεματικές διαδρομές φυσιολατρικού, πολιτιστικού, θρησκευτικού και αθλητικού περιεχομένου, συνθέτοντας έτσι ένα πιο ολοκληρωμένο και ελκυστικό τουριστικό προϊόν. Τα προγράμματα LEADER και ΟΠΑΑΧ μπορεί να χρηματοδοτήσουν τέτοιες δράσεις. A- ΔΡΑΣΗ Δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον τομέα του τουρισμού, σχετικών με τη φύση, τον πολιτισμό και την παράδοση, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια. Προτείνεται η ενίσχυση της δημιουργίας νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σχετικών με τη φύση και την πολιτισμική παράδοση της περιοχής, με στόχο την τόνωση της κοινωνικοοικονομικής ζωής των κατοίκων, την προσέλκυση επενδύσεων και τον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος. Στην περιοχή μπορεί να ενισχυθεί η ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων όπως: Πωλητηρίων τοπικών προϊόντων Εταιριών υπαίθριων δραστηριοτήτων για ανάπτυξη περιηγητικών δραστηριοτήτων και τη διοργάνωση εκδηλώσεων συμβάλλοντας στην αξιοποίηση της τοπικής παραγωγής και στην ενίσχυση της δημιουργίας ενός διακριτού αγροτουριστικού προϊόντος Εργαστήρια τοπικών και παραδοσιακών προϊόντων Τα προγράμματα LEADER και ΟΠΑΑΧ μπορεί να χρηματοδοτήσουν τέτοιες δράσεις. 175

Μεσαία Υψηλή Προτεραιότητα A1- ΔΡΑΣΗ 1: Δημόσιες Υποδομές για την Προώθηση του Τουρισμού Υπαίθρου Βασική προτεραιότητα για την αναζωογόνηση της περιοχής αποτελεί η υλοποίηση παρεμβάσεων για την ανάπτυξη του θεματικού τουρισμού με πολύ προσεκτικούς χειρισμούς. Η περιοχή διαθέτει αξιόλογους φυσικούς και οικολογικούς πόρους, οι οποίοι μπορεί να αξιοποιηθούν ακόμη και για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Προτείνεται η σύνδεση της υποπεριοχής S με την υπο-περιοχή S1, στο πλαίσιο κοινών θεματικών διαδρομών. Στις προτεινόμενες δημόσιες υποδομές εντάσσονται: 1.1 Περιπατητικές διαδρομές 1. Θεματικές διαδρομές 1. Άλλες υποδομές, όπως θεματικό μουσείο, εισόδους στην Βάλια Κάλντα (ξύλινη είσοδο, πινακίδα, κανονισμός λειτουργίας, χώροι αναψυχής, parking). Κατά προτεραιότητα προτείνεται η συντήρηση και σήμανση μονοπατιών μελέτης της φύσης για την ανάπτυξη περιηγητικών δραστηριοτήτων. Προγράμματα όπως το ΕΣΠΑ, LEADER και ΟΠΑΑΧ ενισχύουν τέτοιες δράσεις..1. Προϋποθέσεις Εφαρμογής Δράσεων Η υλοποίηση παρεμβάσεων που εμπίπτουν στη δράση «Δημόσιες Υποδομές για την Προώθηση του Τουρισμού Υπαίθρου» και που αφορούν στην δημιουργία περιπατητικών και θεματικών διαδρομών, κέντρων πληροφόρησης, θεματικών μουσείων, εκθεσιακών χώρων, χάραξη και σήμανση μονοπατιών μελέτης της φύσης, προϋποθέτουν την εκπλήρωση κριτηρίων και την υλοποίηση ενεργειών όπως: 1. Κριτήριο για τυχόν νέα χάραξη τουριστικών διαδρομών αποτελεί το φυσικό κάλλος της περιοχής χαρακτηριστικά, σε συνδυασμό με τα πολιτιστικά στοιχεία της, άλλα και ιδιαίτερα όπως τοπική κουζίνα, τοπικά προϊόντα, βιοποικιλότητα, ύπαρξη αρχαιολογικών χώρων, παραδοσιακών οικισμών και κτιρίων, τουριστικών υποδομών, κτλ.. Εκπόνηση μελέτης εξειδίκευσης των προτεινόμενων νέων διαδρομών (εάν υπάρχουν) ανά επιλεγμένη υπο-περιοχή. Λήψη μέτρων για την προστασία των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και την αποφυγή υπερβολικής εκμετάλλευσης του χώρου και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του 4. Κινητοποίηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας για την αξιοποίηση και ανάδειξη των διαδρομών αυτών (π.χ. ενίσχυση της σύστασης εταιριών υπαίθριων δραστηριοτήτων για την προώθηση πακέτων θεματικού τουρισμού). Η υλοποίηση των ενεργειών που εμπίπτουν στη δράση «Προβολή και Προώθηση του Αγροτουριστικού Προϊόντος» προϋποθέτει: 1. Την εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου προβολής και προώθησης (marketing plan) στο οποίο θα καθορίζονται οι επιθυμητές αγορές και τα μέσα προσέγγισης αυτών. Όπως έχει 176

ήδη αναφερθεί πρότασης της ομάδας μελέτης αποτελεί ο σχεδιασμός ενός ολοκληρωμένου marketing plan σε επίπεδο περιοχής.. Την εκπόνηση ειδικών μελετών, σε επίπεδο επιχειρησιακού σχεδιασμού, σε επίπεδο περιοχής που παρουσιάζει προοπτική τουριστικής ανάπτυξης για τον λεπτομερή σχεδιασμό των κατάλληλων παρεμβάσεων.. Την ύπαρξη τουριστικών υποδομών ικανών να υποστηρίξουν τις ενέργειες προβολής και προώθησης. Για το λόγο αυτό προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί καταρχήν στην αναβάθμιση της ποιότητας και στον εμπλουτισμό του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος. 4. Την κινητοποίηση πρωτοβουλιών εκ μέρους τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα. Για την υλοποίηση των δράσεων «Δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων» και «Δημιουργία νέων επιχειρήσεων ή/και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων επιχειρήσεων του τομέα των εστιατορίων, ταβερνών, παραδοσιακών καφενείων» θα πρέπει καταρχήν να εξετασθούν οι ακόλουθες κατηγορίες ενισχύσεων: α) Συντήρηση, αποκατάσταση, επίπλωση και εξοπλισμός για μετατροπή και λειτουργία παραδοσιακών κτιρίων β) Βελτίωση /αναβάθμιση /μετατροπές / επεκτάσεις και αντικατάσταση της επίπλωσης και του εξοπλισμού επιχειρήσεων σε παραδοσιακά κτίρια γ) Βελτίωση /αναβάθμιση /μετατροπές / επεκτάσεις και αντικατάσταση της επίπλωσης και του εξοπλισμού επιχειρήσεων σε μη παραδοσιακά κτίρια εξαιρούμενης αύξησης κλινών δ) Ανέγερση νέων κτισμάτων (αιτήσεις μπορούν να υποβάλλονται αλλά σε αυτές θα δίνεται χαμηλότερη προτεραιότητα σε σχέση με τις παραδοσιακές κατοικίες). Επιπλέον θα πρέπει να υλοποιηθούν οι ακόλουθες ενέργειες: 1. Πλήρης καταγραφή των εγκαταλελειμμένων κτιρίων, σε επίπεδο οικισμών, και διερεύνηση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος, για τον καθορισμό του διαθέσιμου προς αξιοποίηση κτιριακού αποθέματος. Οι νέες και υφιστάμενες επιχειρήσεις που θα ενισχυθούν θα πρέπει να εναρμονιστούν με τη φιλοσοφία της λειτουργίας του δικτύου οπότε οι εργασίες εγκατάστασης και εκσυγχρονισμού θα πρέπει να πραγματοποιηθούν βάσει των προδιαγραφών ποιότητας που θα προκύψουν από τη σχετική μελέτη. Για την υλοποίηση της δράσης «Δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον τομέα του τουρισμού, σχετικών με τη φύση, τον πολιτισμό και την παράδοση, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια» θα πρέπει να εξετασθούν οι ακόλουθες συνθήκες: 177

1. Κριτήριο για τη δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων αποτελεί η ύπαρξη ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, όπως φυσικός και πολιτισμικός πλούτος, τοπική παράδοση που μπορούν να αξιοποιηθούν προς όφελος της δημιουργίας νέων επαγγελματικών διεξόδων. Πλήρης καταγραφή των εγκαταλελειμμένων κτιρίων, σε επίπεδο οικισμού, και διερεύνηση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος, για τον καθορισμό του διαθέσιμου προς αξιοποίηση κτιριακού αποθέματος. Κατάρτιση του διαθέσιμου ανθρώπινου δυναμικού για την ανάπτυξη νέων επαγγελματικών δεξιοτήτων 4. Λήψη μέτρων για την προστασία των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και την αποφυγή υπερβολικής εκμετάλλευσης του χώρου και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του Απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση δράσεων «Έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης των περιοχών της υπαίθρου» αποτελεί η εκπόνηση αναπτυξιακών και ρυθμιστικών σχεδίων για κάθε υπο-περιοχή, οι οποίες προτείνεται να ενταχθούν σε ένα ολοκληρωμένο Τοπικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα για όλη την περιοχή μελέτης ή ακόμη και του νέου Δήμου Γρεβενών. Στο πλαίσιο του αναπτυξιακού σχεδιασμού θα διατυπωθούν αναπτυξιακές προτεραιότητες και θα καθοριστεί η στρατηγική πολυτομεακής ανάπτυξης για την περιοχή, στοχεύοντας στην άρση της απομόνωσης των περιοχών της υπαίθρου, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων, με έργα βασικών και κοινωνικών υποδομών, στη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης, στην προσέλκυση επενδύσεων και στην προστασία του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος της περιοχής. Για την υλοποίηση της δράσης «Ανάπτυξη υποδομών αγροτουρισμού (επισκέψιμοι χώροι με θεματικό χαρακτήρα)», εκτός από την απαραίτητη συνθήκη της δυνατότητας ανάπτυξης αγροτικών και αγροτουριστικών δραστηριοτήτων στην περιοχή, θα πρέπει να πληρούνται και οι ακόλουθες προϋποθέσεις εφαρμογής: 1. Εκπόνηση επιχειρησιακού σχεδίου. Λήψη μέτρων για τη διαφύλαξη και βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος,. Ενημέρωση των αγροτών και δυνητικών για τα οφέλη από την ανάπτυξη αγροτουριστικών δραστηριοτήτων, με στόχο την κινητοποίηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας 4. Κατάρτιση των αγροτών σε θέματα αγροτουρισμού, βιολογικών μεθόδων παραγωγής, δυνατοτήτων καθετοποίησης της παραγωγής, πιστοποίησης προϊόντων, κλπ. Βασικές προϋποθέσεις για την υλοποίηση της δράσης «Δημιουργία δικτύου ομοειδών και συμπληρωματικών επιχειρήσεων» είναι: 1. Η εκπόνηση ολοκληρωμένου επιχειρηματικού σχεδίου για τη σύσταση τοπικών διεπαγγελματικών δικτύων. Η ενημέρωση των τοπικών επιχειρηματικών για τον τρόπο λειτουργίας και τα αναμενόμενα 178

οφέλη από την ένταξή τους σε ένα τοπικό διεπαγγελματικό δίκτυο. Η σύσταση ενός φορέα διαχείρισης και ελέγχου των ενταγμένων στο δίκτυο επιχειρήσεων 4. Η παροχή κινήτρων προς τους τοπικούς επιχειρηματίες για την υλοποίηση παρεμβάσεων βελτίωσης των προϊόντων και υπηρεσιών τους. Δε θα πρέπει οι τουριστικές επιχειρήσεις να παρουσιάζουν έντονες αποκλίσεις από άποψη αρχιτεκτονικής και αισθητικής, αλλά και ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών. Οι επιχειρήσεις οι οποίες δεν πληρούν τις απαραίτητες προδιαγραφές, όπως αυτές θα καθοριστούν στα πλαίσια του επιχειρηματικού σχεδίου και θα εφαρμοστούν από τον φορέα διαχείρισης του δικτύου, θα πρέπει να προβούν σε ενέργειες βελτίωσης και εκσυγχρονισμού των επιχειρήσεών τους, ώστε να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα τόσο των ίδιων όσο και του τοπικού τουριστικού προϊόντος. Μία βασική προϋπόθεση η οποία αποτελεί κοινή συνθήκη για όλες τις δράσεις, είναι η δημιουργία ευέλικτων φορέων οι οποίοι θα αναλάβουν τη διαχείριση του αναπτυξιακού σχεδιασμού και την εκπλήρωση των ειδικών προϋποθέσεων κάθε παρέμβασης ώστε να καταστεί δυνατή η υλοποίησή τους από τους τελικούς δικαιούχους (δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα). Ένας τέτοιος φορέας θα μπορούσε να είναι η Αναπτυξιακή Εταιρία Γρεβενών, στο πλαίσιο τον αρμοδιοτήτων της οποίας θα εμπίπτουν: α) Ο σχεδιασμός και η διαχείριση ειδικών αναπτυξιακών σχεδίων β) Η παροχή στήριξης στο Δήμο Γρεβενών γ) Η υλοποίηση και διαχείριση κοινοτικών και εθνικών προγραμμάτων και πρωτοβουλιών δ) Η διοργάνωση και υλοποίηση προγραμμάτων ενημέρωσης και επαγγελματικής κατάρτισης. 179

Β ΜΕΡΟΣ: ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ

Β ΜΕΡΟΣ: ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ Υπό εκπόνηση 181

ΒΙΒΛΙΟΓΡΦΙΑ Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία 1. ΑΝΓΡΕ, 9, LEADER Γρεβενών: Ανάπτυξη Βιώσιμου Κοινωνικού Ιστού και άρση της Απομόνωσης υπό το Πρίσμα της Ποιότητας, Γρεβενά. ΑΝΚΟ, 1994, Χιονοδρομικό Κέντρο Βίγλας Πισοδερίου Γενικά Στοιχεία Ανάπτυξης. Γ.Γ. ΕΣΥΕ, 7, Στοιχεία για Καταλύματα και Διανυκτερεύσεις 4. Γεωργιάδης Χρήστος, 1, Μεταπτυχιακή Εργασία «Νομικό Πλαίσιο των Προστατευόμενων Περιοχών και η Εφαρμογή του στην Ελλάδα και στις Όμορες Χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ΑΠΘ 5. Γραφείο Προγραμματισμού της Κυπριακής Δημοκρατίας, 5, Μελέτη Υπολογισμού της Φέρουσας Ικανότητας και Εκτίμησης Δυνατότητας Ανάπτυξης Ολοκληρωμένου Τουριστικού Προϊόντος για τις Περιοχές της Υπαίθρου, Λευκωσία 6. Διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού του ΥΠΕΧΩΔΕ, 1, Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη περιοχής ορεινών όγκων της Πίνδου, Αθήνα 7. Δήμος Γρεβενών, 8, Επιχειρησιακό Σχέδιο Δήμου Γρεβενών, Γρεβενά 8. Ν.Α. Γρεβενών και ΑΝΓΡΕ,, Τουριστικός Οδηγός Νομού Γρεβενών, Γρεβενά 9. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών, 9, Αστρονομικό Πάρκο Όρλιακα, Γρεβενά 1. Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, 6, Οι Προοπτικές Ανάπτυξης του Νομού Γρεβενών στη νέα Προγραμματική Περίοδο 7 1, Vector Σύμβουλοι Πληροφορικής και Διοίκησης, Γρεβενά 11. Σβορώνου, Ε. (υπεύθυνη σύνταξης). Μέθοδοι διαχείρισης του οικοτουρισμού και του τουρισμού σε Προστατευόμενες Περιοχές. ΥΠΕΧΩΔΕ, WWF Ελλάς, Αθήνα. 11 σελ + Παρ/τα. 1. Τμήμα Σχεδιασμού Δασικής Ανάπτυξης της Δ/νσης Δασών Περιφέρειας Ηπείρου, 8, Σχέδιο Διαχείρισης Προστατευόμενης Περιοχής Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, Ιωάννινα 1. Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και ΑΝΚΟ, 9, Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (ΟΠΑΑΧ) 14. Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού ΓΓ Αθλητισμού, 1, Απογραφικό Δελτίο Αθλητικών Συγκροτημάτων και Εγκαταστάσεων Ε.Χ.Κ. Βασιλίτσας, Αθήνα 15. Χάρης Κοκκώσης,, Τουριστική Ανάπτυξη και Φέρουσα Ικανότητα στα Νησιά, άρθρο στο βιβλίο Τουριστική Ανάπτυξη: Επιστημονικές Προσεγγίσεις, επ. Πάρις Τσάρτας, εκδ. Εξάντας 16. WWF Ελλάς.. Πρακτικά συνεδρίου Μέθοδοι μέτρησης φέρουσας ικανότητας και διαχείριση επισκεπτών στις προστατευόμενες περιοχές. Αθήνα 18

Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία 1. European Union, 1, Defining, Measuring and Evaluating Carrying Capacity in European Tourism Destinations, B4-4//94577/MAR/D, Athens. Stankey, G., D. Cole, R. Lucas, M. Petersen, S. Frissell. 1985. The limits of Acceptable Change (LAC) system for wilderness planning. Ogden: Department of Agriculture, Forest Service.. UNEP-Mediteranean Action Plan. 1999. Carrying Capacity Assessment for tourism Development. Διαδικτυακοί Τόποι 1. www.grevena.gr (Αύγουστος 1). www.ypeka.gr (Αύγουστος 1). www.statistics.gr (Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος 1) 4. www.ops.gr/ergorama/ (Ιούλιος - Αύγουστος 1) 5. www.dytiki.gr (Αύγουστος 1) ΦΕΚ 1. ΦΕΚ 69/14.6.5, KYA 69. ΦΕΚ Β 959/11.7., Υπουργική Απόφαση Τ/6888/ «Καθορισµός προδιαγραφών για την ίδρυση Χιονοδροµικών Κέντρων» 18

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α: ΔΕΙΚΤΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΦΕΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ

Πίνακας 1: Φυσικοί Οικολογικοί Δείκτες Α. ΦΥΣΙΚΟΙ-ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Παραθαλάσσιες Νησιά Προστατευόμενες Αγροτικές περιοχές περιοχές περιοχές ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ Φυσικό περιβάλλον και Υ βιοποικιλότητα Ποιότητα αέρα Ηχορύπανση Ενέργεια Νερό Υ Απορρίμματα Υ Πολιτιστική παράδοση Υ Τουριστική υποδομή Υ Γη Υ Τοπίο Υ Μεταφορές και κινητικότητα Υ: Υψηλή Προτεραιότητα Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Αστικές περιοχές, ιστορικά κέντρα Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Ορεινές περιοχές Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Πηγή: Ιδία Επεξεργασία Πίνακας : Κοινωνικο Δημογραφικοί Δείκτες B. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Παραθαλάσσιες Νησιά Προστατευόμενες Αγροτικές περιοχές περιοχές περιοχές ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ Δημογραφία Τουριστική κίνηση Απασχόληση Κοινωνική συμπεριφορά Υγεία και ασφάλεια Ψυχολογικά ζητήματα Υ: Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υψηλή Υ Υ Υ Ορεινές περιοχές Αστικές περιοχές, ιστορικά κέντρα Υ Υ Υ Προτεραιότητα Πηγή: Ιδία Επεξεργασία Πίνακας : Πολιτικο οικονομικοί Δείκτες ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ Γ. ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Παραθαλάσσιες Νησιά Προστατευόμενες Αγροτικές περιοχές περιοχές περιοχές Τουριστικό εισόδημα Υ και επενδύσεις Απασχόληση Υ Δημόσια δαπάνη και Υ έσοδα Πολιτική τουριστικής Υ ανάπτυξης Υ: Υψηλή Προτεραιότητα Υ Υ Υ Αστικές περιοχές, ιστορικά κέντρα Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Ορεινές περιοχές Πηγή: Ιδία Επεξεργασία 185

Πίνακας 4: Εξειδίκευση Φυσικό οικολογικών Δεικτών ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΊΑΣ Α. ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΎ 1. Φυσικό Περιβάλλον και βιοποικιλότητα 1.6 Οικοσυστήματα - Σύνολο περιοχών φυσικού κάλλους 1.1.1 Οικολογική - Επιφάνεια περιοχών φυσικού κάλλους / Συνολική καταστροφή, υποβάθμιση περιοχή παραλιών, κλπ. Ποσοστό περιοχών φυσικού κάλλους: Σε καλή κατάσταση Έντονα υποβαθμισμένες Αποδιοργάνωση απώλεια χλωρίδας και πανίδας 1.1. - Αριθμός ενδημικών και απειλούμενων ειδών - Αριθμός ενδημικών ειδών / Αριθμός ενδημικών ειδών σε εθνικό επίπεδο 1.1. Συνωστισμός 1. Προστασία - Ποσοστό περιοχών υπό καθεστώς προστασίας (προστατευόμενη περιοχή/ συνολική περιοχή) - Προστατευόμενες περιοχές διαφόρων σημαντικών οικοσυστημάτων (υδροβιότοποι, δάση, κλπ)/σύνολο σημαντικών οικοσυστημάτων (π.χ. προστατευόμενα - Αλλαγές στην επιφάνεια βλάστησης λόγω τουριστικών δραστηριοτήτων - Μεταβολές στη βιοποικιλότητα λόγω δραστηριοτήτων τουρισμού και αναψυχής - Αλλαγές σε κρίσιμες περιοχές λόγω της τουριστικής ανάπτυξης - Μήκος άθικτης ακτογραμμής / συνολικό μήκος ακτογραμμής - Μήκος ακτογραμμής που έχει υποστεί παρεμβάσεις / συνολικό μήκος ακτογραμμής ΔΕΊΚΤΕΣ ΦΈΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΉΣ - Περιοχή σημαντικών οικοσυστημάτων (υδροβιότοποι, δάση, κλπ.) / συνολική περιοχή Αριθμός τουριστών ανά: Χλμ (προσβάσιμης) ακτογραμμής μ (προσβάσιμης) ακτής χλμ φυσικού τοπίου Αριθμός τουριστών / επιφάνεια προστατευόμενων σημαντικών οικοσυστημάτων 186

ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ. Πολιτιστική κληρονομιά Α. ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΎ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΊΑΣ δάση/σύνολο δασών) - Προστατευόμενες απειλούμενων περιοχές ως % ΔΕΊΚΤΕΣ ΦΈΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΉΣ των Απώλεια ή υποβάθμιση υποδομών και άλλων αρχαιολογικών ή ιστορικών χώρων εξαιτίας της τουριστικής ανάπτυξης Υποβάθμιση της αισθητικής του τοπίου. Τουριστική υποδομή Τουριστικές κλίνες / μόνιμο πληθυσμό Αριθμός κλινών ανά είδος καταλύματος / συνολικός αριθμός κλινών Ποσοστό πληρότητας βασικών υποδομών Μονάδες τουριστικών καταλυμάτων πιστοποιημένες με eco-label (αναγνωρισμένα σε διεθνές, ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο) / συνολικό αριθμό τουριστικών καταλυμάτων 4. Ποιότητα Αέρα Μέσος αριθμός ημερών ανά έτος όπου παρατηρείται υπέρβαση των ορίων ρύπανσης Ετήσιο επίπεδο καυσαερίων ρύπανσης λόγω Μέσος αριθμός ημερών ανά έτος, κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου, στις οποίες παρατηρείται υπέρβαση των ορίων ρύπανσης εκπομπών 187

ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΊΑΣ Α. ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΎ 5. Ηχορύπανση Μέσος αριθμό ημερών ανά έτος όπου παρατηρείται υπέρβαση των ορίων ηχορύπανσης (αριθμός εκθέσεων) 6. Ενέργεια 6.1 ενέργειας Κατανάλωση Κατά κεφαλή κατανάλωση ενέργειας (ηλεκτρική ενέργεια και πετροχημικά καύσιμα) Κατανάλωση ενέργειας ανά πηγή (από ανανεώσιμες και μη ανανεώσιμες πηγές)/ συνολική κατανάλωση ενέργειας 6. Εκπομπές CO 7. Νερό 7.1 Κατανάλωση νερού - Συνολικές ετήσιες εκπομπές CO - Κατά κεφαλή εκπομπές CO Εκπομπές CO για κάθε τύπο πηγών καυσίμων (φυσικό αέριο, ηλεκτρική ενέργεια, κλπ.) / συνολικές εκπομπές CO Κατανάλωση νερού / κάτοικο/ ημέρα ΔΕΊΚΤΕΣ ΦΈΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΉΣ Μέσος αριθμό ημερών ανά έτος, κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου, όπου παρατηρείται υπέρβαση των ορίων ηχορύπανσης (αριθμός εκθέσεων) Μέση ετήσια κατανάλωση ενέργειας / μέση κατανάλωση ενέργειας κατά την τουριστική περίοδο Κατανάλωση ενέργειας από δραστηριότητες σχετικές με τον τουρισμό / συνολική κατανάλωση ενέργειας - Ετήσια - Μηνιαία Κατανάλωση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές / συνολική κατανάλωση ενέργειας (σε τουριστικές μονάδες) Προληπτικά μέτρα για την ελαχιστοποίηση της καταναλισκόμενης ενέργειας από τους πελάτες Κατανάλωση ενέργειας από δραστηριότητες σχετικές με τον τουρισμό / τοπική διαθεσιμότητα για παροχή ενέργειας Κατανάλωση νερού ανά κλίνη ή ανά τουρίστα / ημέρα 188

ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΊΑΣ Α. ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΎ - Εποχική κατανάλωση νερού / Εποχικά αποθέματα νερού - Κατανάλωση νερού ανά παραγωγικό τομέα (βιομηχανία, τουρισμός, πρωτογενής τομέας, κλπ.) Αποστράγγιση / Ανανεώσιμες πηγές νερού Κατανάλωση νερού / Παροχή νερού 7. Ποιότητα νερού 7..1 Διαχείριση υδάτινων πόρων 7.. Ποιότητα Νερού Υδατικά λήμματα που υφίστανται επεξεργασία πρώτου, δεύτερου, τρίτου επιπέδου / συνολικά υδατικά λήμματα Ετήσιο ποσοστό δειγμάτων νερού που βρίσκονται κάτω από το όριο ποιότητας ΔΕΊΚΤΕΣ ΦΈΡΟΥΣΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΉΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ Κατανάλωση νερού από δραστηριότητες σχετικές με τον τουρισμό / συνολική κατανάλωση νερού Μέση κατανάλωση νερού κατά τη διάρκεια της περιόδου αιχμής/ μέση ετήσια κατανάλωση νερού Τουριστικές κλίνες σε τουριστικές μονάδες όπου ακολουθούνται πρακτικές για την ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης νερού / συνολικός αριθμός κλινών Ετήσιο κόστος παροχής αριθμός τουριστών νερού / Ετήσιο κόστος πόσιμου νερού / αριθμός τουριστών Δείκτης καθαρότητας νερού που διατίθεται στα τουριστικά συγκροτήματα (είναι το νερό πόσιμο ή όχι;) Ετήσιο ποσοστό δειγμάτων θαλασσινού νερού που ανταποκρίνονται στα επιτρεπτά όρια ποιότητας για κολύμβηση 8. Απορρίμματα 8.1 Παραγωγή Απορριμμάτων 8.1.1 Παραγωγή στερεών Ημερήσια κατά αποβλήτων αποβλήτων Κατανάλωση νερού για τον τουρισμό σε σχέση με τις συνολικές διαθέσιμες πηγές κεφαλή παραγωγή στερεών Ημερήσια παραγωγή αποβλήτων ανά τουρίστα στερεών Μέση ημερήσια παραγωγή στερεών αποβλήτων σε περίοδο αιχμής / μέση 189

Α. ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΎ ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΊΑΣ Παραγωγή αποβλήτων % σύνθεση απορριμμάτων (πλαστικά, οργανικά, μεταλλικά, κλπ.) Ημερήσια κατά κεφαλή παραγωγή υγρών αποβλήτων 8.1.1 υγρών 8. Διαχείριση Απορριμμάτων 8..1 Διαχείριση στερεών Διάθεση στερεών αποβλήτων για κάθε είδους αποβλήτων επεξεργασία (αποτεφρωτήρες, ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση)/ συνολικά στερεά απόβλητα Δυνατότητα συλλογής στερεών αποβλήτων / ημέρα % ατόμων που εξυπηρετείται από οργανωμένα συστήματα διαχείρισης στερεών αποβλήτων Διαχείριση αποβλήτων 8.. υγρών Δυνατότητα επεξεργασία υγρών αποβλήτων / ημέρα Μερίδιο του τοπικού πληθυσμού που εξυπηρετείται από συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων ΔΕΊΚΤΕΣ ΦΈΡΟΥΣΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΉΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ ημερήσια παραγωγή στερεών αποβλήτων κατά τη διάρκεια του έτους % σύνθεση απορριμμάτων κατά τη διάρκεια της περιόδου αιχμής Μέση ημερήσια παραγωγή υγρών αποβλήτων σε περίοδο αιχμής / μέση ημερήσια παραγωγή υγρών αποβλήτων κατά τη διάρκεια του έτους Τουριστικές μονάδες (τουριστικές κλίνες) που ακολουθούν πρακτικές ανακύκλωσης ή ελαχιστοποίησης απορριμμάτων / συνολικός αριθμός τουριστικών μονάδων (τουριστικές κλίνες) Ανακυκλωμένα απορρίμματα παραγόμενα από τουριστικές μονάδες / συνολικά απορρίμματα παραγόμενα από τουριστικές μονάδες Ύπαρξη προληπτικών μέτρων για τους πελάτες με στόχο την ελαχιστοποίηση της παραγωγής στερεών αποβλήτων Κόστος διαχείρισης απορριμμάτων/ αριθμός τουριστών Μερίδιο τουριστικών κλινών σε τουριστικές μονάδες που έχουν το δικό τους σύστημα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων Ημερήσια παραγωγή στερεών αποβλήτων κατά τη διάρκεια της περιόδου αιχμής / Ημερήσια δυνατότητα συλλογής στερεών αποβλήτων ή δυναμικότητα συστημάτων διάθεσης Ημερήσια παραγωγή υγρών αποβλήτων κατά τη διάρκεια της περιόδου αιχμής / Ημερήσια δυναμικότητα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων Μερίδιο τουριστικών κλινών που εξυπηρετείται από συστήματα 19

ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ 9. Γη 9.1 Χρήση γης 9.1.1 Ένταση ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΊΑΣ Α. ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΎ Μερίδιο των υγρών αποβλήτων που έχουν συλλεχθεί και επεξεργαστεί από δημόσια ή ιδιωτικά αποχετευτικά συστήματα 9.1. Αλλαγές % εγκαταλελειμμένης γης κατά την τελευταία δεκαετία 9. Διάβρωση εδάφους Γη που έχει υποστεί διάβρωση / συνολική γη 1. Τοπίο 1.1 Αισθητική υποβάθμιση τοπίου 11. Μεταφορές και κινητικότητα 11.1 Προσβασιμότητα (απώλεια πρόσβασης) Κόστος διαχείρισης υγρών αποβλήτων/ αριθμός τουριστών Αστικοποιημένη γη / συνολική γη Αναλογία χώρου πρασίνου ανά άτομο (τμ/κατά κεφαλή) ΔΕΊΚΤΕΣ ΦΈΡΟΥΣΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΉΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ επεξεργασίας υγρών αποβλήτων Αστικοποιημένη γη δραστηριότητες αστικοποιημένη γη Αριθμός δεύτερης κατοικίας /Σύνολο κατοικιών Ποσοστό χρήσης γης ανά τομέα για / τουριστικές συνολική Πυκνότητα τουριστικής ανάπτυξης (Αριθμός κλινών / αριθμό αστικοποιημένης γης προς όφελος του τουρισμού) Απώλεια αγροτικής, δασικής γης, βιοτόπων, κλπ. κατά την τελευταία δεκαετία εξαιτίας της τουριστικής ανάπτυξης % γης που έχει φθαρεί από τουριστικές δραστηριότητες και υποδομές Βαθμός υποβάθμισης ακτών Μέσο και μέγιστο ύψος καταστροφής Διαμόρφωση τοπίου και στοιχείων αρχιτεκτονικής Εποχική μέση ημερήσια κυκλοφορία (αριθμός εγχώριων και διεθνών - Μέση απόσταση και χρόνος ανά τουρίστα για να φτάσει στον 191

ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ 11. Υποδομές 11. Μέσο μεταφοράς 11.4 Ασφάλεια ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΊΑΣ Α. ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΎ πτήσεων, αριθμός αυτοκινήτων, κλπ.)/μέση κυκλοφορία ανά έτος πλοίων, ημερήσια - Οδική κυκλοφορία (μήκος οδικού δικτύου / συνολική περιοχή) - Δίκτυα τηλεπικοινωνίας ΔΕΊΚΤΕΣ ΦΈΡΟΥΣΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΉΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ προορισμό του - Χρόνος αναμονής για τη χρήση των εγκαταστάσεων Αριθμός θέσεων στάθμευσης / μέσος αριθμός αυτοκινήτων ανά ημέρα, λεωφορείων, κλπ. σε κρίσιμες περιοχές (π.χ. κατά μήκος της παραλίας, σε ιστορικά κέντρα,κλπ.) Άτομα που χρησιμοποιούν μέσα μαζικής μεταφοράς/ αριθμός κατοίκων και τουριστών Επίπεδα ατυχημάτων: % αυτοκινήτων ή άλλων μέσων που εμπλέκονται σε ατυχήματα κατά τη διάρκεια του έτους Πηγή: Ιδία Επεξεργασία 19

Πίνακας 5: Εξειδίκευση Κοινωνικο δημογραφικών Δεικτών ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ B. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΊΑΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΎ ΤΟΥΡΙΣΜΟΎ 1. Δημογραφία. Τουριστική κίνηση ΔΕΊΚΤΕΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΉΣ ΦΈΡΟΥΣΑΣ Ρυθμός αύξησης πληθυσμού, ηλικιακή διάρθρωση Πληθυσμιακή πυκνότητα (άτομα / km) Τουρίστες / κάτοικοι - Μέγιστος λόγος (περίοδος αιχμής) - Ελάχιστος μέσος Αριθμός τουριστικών κλινών ανά 1 κατοίκους Αριθμός διανυκτερεύσεων ανά 1 κατοίκους Αριθμός αφίξεων ανά 1 κατοίκους Αριθμός τουριστών ανά τμ. τουριστικής περιοχής (π.χ. παραλίες, πλατείες, μουσεία, πολιτιστικοί χώροι, κλπ.): - Μέγιστος λόγος (περίοδος αιχμής) - Ελάχιστος μέσος Τουρίστες/ Επιφάνεια - Μέγιστος λόγος (περίοδος αιχμής) - Ελάχιστος μέσος Τουρίστες / μήνα (κατανομή κατά τη διάρκεια του έτους). Απασχόληση Στοιχεία απασχόλησης σε παραδοσιακές δραστηριότητες (γεωργία, αλιεία, κλπ.) Μείωση της απασχόλησης σε παραδοσιακές δραστηριότητες Τουριστικές κλίνες / απασχολούμενος τοπικός πληθυσμός Ημι-απασχόληση ή εποχιακή απασχόληση / απασχόληση κατά τη 19

B. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΊΑΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΎ ΤΟΥΡΙΣΜΟΎ ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΉΣ ΦΈΡΟΥΣΑΣ διάρκεια του έτους Απασχολούμενοι μετανάστες/απασχολούμενος πληθυσμός Σύγκριση με τον εθνικό μέσο όρο 4. Κοινωνική συμπεριφορά Αριθμός γάμων σε σύγκριση με τον εθνικό μέσο όρο Αριθμός διαζυγίων σε σύγκριση με τον εθνικό μέσο όρο 5. Υγεία και ασφάλεια 5.1 Υγεία 5. Εγκληματικότητα 6. Ψυχολογικοί παράγοντες 6.1 Επίπεδο τουριστών 6. Επίπεδο κατοίκων Επίπεδα εγκλήματος: Κατανομή του αριθμού των αναφερθέντων εγκλημάτων (κλοπές, επιθέσεις) κατά τη διάρκεια του έτους % τουριστών που κατανοούν χρησιμοποιούν τη γλώσσα προορισμού Αριθμός μικτών ζευγαριών σύγκριση με τον εθνικό μέσο όρο % νέων που εγκαταλείπουν σχολείο και του σε το Μέσος αριθμός περιστατικών πρώτων βοηθειών κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου / ετήσιος μέσος όρος - Αριθμός εγκλημάτων στα οποία εμπλέκονται τουρίστες / συνολικός αριθμός εγκλημάτων - Αριθμός και τύπος εγκλημάτων κατά τουριστών ικανοποίησης ικανοποίησης τοπικός Αριθμός παραπόνων τουριστών Ποσοστό τουριστών ικανοποιημένων από τις διακοπές τους Ποσοστό κατοίκων ικανοποιημένων από το υπάρχον επίπεδο τουριστικής Αριθμός παραπόνων κατοίκων 194

ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ B. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΊΑΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΎ ΤΟΥΡΙΣΜΟΎ ΔΕΊΚΤΕΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΉΣ ΦΈΡΟΥΣΑΣ ανάπτυξης - Αριθμός εμπορικών εγκαταστάσεων / αριθμός εγκαταστάσεων που εξυπηρετούν τις τοπικές ανάγκες (αντί των τουριστών) - Αριθμός τοπικών εγκαταστάσεων ανοικτών καθόλη τη διάρκεια του έτους / συνολικός αριθμός τοπικών εγκαταστάσεων Ποσοστό ωφελούμενων κατοίκων από τον τουρισμό (τοπικοί εργοδότες + τοπικοί εργαζόμενοι / συνολικό πληθυσμό) Μετακίνηση τοπικού πληθυσμού εξαιτίας της τουριστικής ανάπτυξης Πηγή: Ιδία Επεξεργασία 195

Πίνακας 6: Εξειδίκευση Πολιτικο-οικονομικών Δεικτών ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΊΑΣ Γ. ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΎ ΤΟΥΡΙΣΜΟΎ 1. Τουριστικό εισόδημα και επενδύσεις ΔΕΊΚΤΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΉΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ ΦΈΡΟΥΣΑΣ Ποσοστό καθαρού εισοδήματος συναλλάγματος προερχόμενο από τουριστικές επενδύσεις και τουριστικές δραστηριότητες Εισροή εισοδήματος από δαπάνες πριν την αναχώρηση Κατά κεφαλή τουριστική δαπάνη κατά τη διάρκεια της παραμονής. Απασχόληση Μέσο κατά κεφαλή εισόδημα μόνιμου πληθυσμού Απασχόληση ανά παραγωγικό τομέα Ποσοστό ανεργίας Αριθμός ανέργων κατοίκων. Δημόσια Δαπάνη και Έσοδα Δημόσια δαπάνη για: Συντήρηση και αύξησης της αξίας της φυσικής, πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς Διαχείριση προστατευόμενων περιοχών/ συνολική δημόσια δαπάνη Μέσο κατά κεφαλή εισόδημα από τον τουρισμό και τις υπηρεσίες σίτησης - Μέση ετήσια απασχόληση (άμεση ή έμμεση) στον τουριστικό τομέα / συνολική απασχόληση Αριθμός εποχιακών εργαζόμενων Ποσοστό εποχιακού εργατικού δυναμικού στο συνολικό αριθμό εργαζομένων στον τουριστικό τομέα - Τουριστικά έσοδα από φόρους/ Συνολικά έσοδα από φόρους - Τουριστικά έσοδα από φόρους/ Δημόσια δαπάνη για τουριστική ανάπτυξη Διαφορές στην αξία γης σε σύγκριση με τις μη τουριστικές περιοχές Συμβολή τουρισμού στο ΑΕΠ (%) της περιοχής 196

ΘΕΜΑΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΊΑΣ Γ. ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΕΙΦΟΡΙΚΟΎ ΤΟΥΡΙΣΜΟΎ 4. Πολιτική 4.1 Θεσμικό πλαίσιο 4. Διαχείριση ΔΕΊΚΤΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΉΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ ΦΈΡΟΥΣΑΣ Θέσπιση περιοριστικά μέτρα για τον τουρισμό Θέσπιση κανονισμών και προτύπων Θέσπιση μέτρων ζωνοποίησης Ύπαρξη σχεδίων χρήσης γης Προγράμματα και έργα αειφόρου ανάπτυξης / συνολικός αριθμός έργων Υφιστάμενα οικονομικά και λοιπά εργαλεία για τον έλεγχο της τουριστικής ανάπτυξης 4. Οργανωτικοί τομείς Καμπάνιες ενημέρωσης για τους τουρίστες και τον τοπικό πληθυσμό Ύπαρξη απαραίτητων υπηρεσιών για τη στήριξη του τουρισμού Επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό στην τοπική κοινωνία ικανό να διαχειριστεί τα προβλήματα που προκύπτουν εξαιτίας της τουριστικής ανάπτυξης Πηγή: Ιδία Επεξεργασία 197

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β: ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ

Αξιολόγηση με τη χρήση Πινάκων Διπλής Εισόδου Για την αξιολόγηση των κατηγοριών δράσεων χρησιμοποιούνται επιλεγμένοι πίνακες διπλής εισόδου, οι οποίοι ακολουθούν συγκεκριμένη μεθοδολογία. Παρακάτω, δίνεται παράδειγμα του πίνακα διπλής εισόδου ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση κάθε κατηγορίας δράσης ανά υπο-περιοχή. ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ Si ΔΡΑΣΗ Dj Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής Συμβολή στηνκληρονομιάς προστασία, (ήθη, διατήρηση ανάδειξη μνημείων πολιτισμικής έθιμα,και παραδόσεις) του κυπριακού πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ ΧΑΜΗΛΗ ΣΥΝΟΛΟ 4..1. 1.%. 1.%. 1.%. 4.%. 4.% 5.%.. 5.%. 5.%. 5.%. 9.%. 9.%. 9.%. 9.% 1.%. ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 17.% 17.% 15.% 17.% 17.% 17.% 1.% ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ ΧΑΜΗΛΗ ΣΥΝΟΛΟ 4..1....... ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής.% Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα.% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου.% Συμβολή στην ενίσχυση της επενδύσεων απασχόλησης και προσέλκυση.% αυτοαπασχόλησης.% ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf 1.% ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ ΧΑΜΗΛΗ ΣΥΝΟΛΟ 4..1.. Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ TR i j.... Σ R i,j f. Για την αξιολόγηση έγιναν ανά περιοχή τόσοι πίνακες όσες και οι δράσεις, δηλαδή 8 πίνακες για κάθε περιοχή. 199

Συνδυασμοί Υπο-περιοχών Δράσεων Στη διαδικασία αξιολόγησης των δράσεων ανά υπο-περιοχή, ο κάθε δείκτης (κριτήριο) τιμαριθμοποιήθηκε με κλίμακα Χαμηλή, Μεσαία, Υψηλή και με αντίστοιχη βαθμολογία. Το ένα και το δύο (1,) για τη χαμηλή, όπου ένα (1) το χαμηλότερο και δύο () το υψηλότερο της χαμηλής κλίμακας, το τρία και το τέσσερα (,4) για τη μεσαία κλίμακα, όπου τρία () το χαμηλότερο και τέσσερα (4) το υψηλότερο της μεσαίας κλίμακας και το πέντε (5) για την υψηλή κλίμακα. Καταγράφοντας τα στοιχεία όπως ισχύουν σε κάθε υπο-περιοχή και σταθμίζοντάς τα σε κάθε δράση προέκυψε η εκάστοτε τιμαριθμοποίηση από το ένα έως το πέντε (1-5) για κάθε επιμέρους δείκτη (κριτήριο). Η τελική βαθμολογία κάθε επιμέρους δείκτη προέκυψε από το γινόμενο του βαθμού σπουδαιότητας επί την τιμαριθμοποίησή του, ενώ το συνολικό άθροισμα των επιμέρους δεικτών της κάθε κατηγορίας κριτηρίου μας δίνει τη συνολική τιμή αυτής. Τέλος, το άθροισμα των τιμών της κάθε κατηγορίας κριτηρίου (περιβαλλοντικού, κοινωνικού, οικονομικού) μας δίνει τη συνολική βαθμολογία της υπο-περιοχής για τη συγκεκριμένη δράση. Ο μέγιστος βαθμός που μπορεί να συγκεντρώσει η κάθε δράση είναι 15 ( κατηγορίες κριτηρίων Χ 5 ο μέγιστος βαθμός της κάθε κατηγορίας κριτηρίου. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται για όλες τις δράσεις και για όλες τις υπο-περιοχές. Κατά τη βαθμολογία του κάθε κριτηρίου λαμβάνονται υπόψη δύο βασικές παράμετροι: Ο βαθμός εκπλήρωσης του κριτηρίου στη συγκεκριμένη περιοχή Ο βαθμός συνάφειας του κριτηρίου με την κάθε δράση και η επίδραση της δράσης σε κάθε εξεταζόμενη περιοχή Η πρώτη παράμετρος συνδέεται κυρίως με την υφιστάμενη κατάσταση της εκάστοτε υποπεριοχής από άποψη περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών μεγεθών και δυναμικής της για την ανάπτυξη του τουρισμού. Για τον προσδιορισμό του βαθμού εκπλήρωσης του κριτηρίου στη συγκεκριμένη υπο-περιοχή χρησιμοποιήθηκαν τα στοιχεία της Ανάλυσης της Υφιστάμενης Κατάστασης. Η δεύτερη παράμετρος εξυπηρετεί τη διαδικασία αξιολόγησης, δεδομένου ότι κάθε κριτήριο δεν έχει την ίδια βαρύτητα για κάθε δράση. Όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη ενότητα, προκειμένου να διατηρηθεί μία ομοιομορφία που να επιτρέπει τη σύγκριση των πινάκων μεταξύ τους, καθορίστηκε κοινός συντελεστής βαρύτητας κριτηρίων για όλες τις δράσεις και διαφοροποίηση της βαθμολογίας του κάθε κριτηρίου (1-5) λαμβάνοντας υπόψη τόσο την επίδραση της υφιστάμενης κατάστασης της κάθε υπο-περιοχής στην επιλεξιμότητα και προτεραιότητα της κάθε δράσης, όσο και την επίδραση της δράσης στα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά μεγέθη της υπο-περιοχής. Εντούτοις, και μετά από συζητήσεις με την Επιτροπής Παρακολούθησης της μελέτης, έξι (6) κριτήρια βαθμολογήθηκαν μόνο ως προς το βαθμό εκπλήρωσή τους στην κάθε υπο-περιοχή. Έγινε δηλαδή αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης της κάθε υποπεριοχής ως προς τα συγκεκριμένα κριτήρια και με τη χρήση αυστηρά ποσοτικών στοιχείων.

Τα κριτήρια αυτά είναι: Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Συγκέντρωση πληθυσμού Για τη βαθμολόγηση των παραπάνω κριτηρίων χρησιμοποιήθηκαν μόνο ποσοτικά στοιχεία τα οποία αντλήθηκαν από τη βάση δεδομένων που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης. Εξειδίκευση του τρόπου βαθμολόγησης-ποσοτικοποίησης των κριτηρίων Ο μελετητής, για την βαθμολόγηση του κάθε κριτηρίου ανά δράση και υπο-περιοχή, χρησιμοποίησε ως μέσο διασφάλισης της αντικειμενικότητας της βαθμολόγησης: Τα αποτελέσματα και τις κατευθύνσεις της μελέτης Φέρουσας Ικανότητας Τα στοιχεία της υφιστάμενης κατάστασης Τη διεθνή βιβλιογραφία σχετικά με τις μεθόδους αξιολόγησης σχεδίων τουριστικής ανάπτυξης. Για την ποσοτικοποίηση των κριτηρίων που αφορούν στα αναμενόμενα αποτελέσματα κάθε δράσης, λήφθηκε υπόψη: 1. Η συνάφεια κριτηρίου-δράσης. Η Φέρουσα Ικανότητα της κάθε υποπεριοχής. Η διεθνής βιβλιογραφία και η εμπειρία της ομάδας έργου σε θέματα σχεδιασμού και αξιολόγησης σχεδίων τουριστικής ανάπτυξης. Όπως έχει ήδη αναφερθεί δεδομένου ότι: Α) Κάθε υπο-περιοχή, έχει τα δικά της ιδιαίτερα φυσικά, πολιτιστικά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά και διαφορετική φέρουσα ικανότητα όσον αφορά στην ανάπτυξη του τουρισμού Β) Και κάθε δράση επιδρά διαφορετικά σε κάθε υποπεριοχή, δεν μπορεί να καθορισθεί μία αυστηρή μεθοδολογία ποσοτικοποίησης των κριτηρίων. Βάσει των παραπάνω δεδομένων, οι ακόλουθοι κανόνες βαθμολόγησης κριτηρίων είναι γενικοί και εφαρμόζονται κατά περίπτωση. 1

Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Α1. Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Το κριτήριο εμπίπτει στην κατηγορία «Φυσικό Περιβάλλον» και αποτελεί κριτήριο αποτύπωσης και αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Για τη βαθμολόγηση του κριτηρίου αντλήθηκαν τα εξής στοιχεία: 1. Δασικά οικοσυστήματα. Χαραγμένα Μονοπάτια Φύσης. Φυσικά Μνημεία (φαράγγια, ποτάμια, κλπ) 4. Αναρριχητικά πεδία 5. Βιότοποι σπάνιας πανίδας Τα στοιχεία αυτά διερευνήθηκαν για κάθε υπο-περιοχή. Ειδικές παρατηρήσεις Το παραπάνω σύστημα βαθμολόγησης κατατάσσει την υπο-περιοχή από άποψη ύπαρξης φυσικών πόρων, και δεν λαμβάνει υπόψη το βαθμό συνάφειας του κριτηρίου με τη δράση. Αποτελεί απλώς αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ως προς το φυσικό περιβάλλον. Α. Ευαισθησία Οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Το κριτήριο εμπίπτει στην κατηγορία «Φυσικό Περιβάλλον» και αποτελεί κριτήριο αποτύπωσης και αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Όπως και στην περίπτωση του προηγούμενου κριτηρίου, και στο συγκεκριμένο, γίνεται προσπάθεια αξιολόγησης με βάση αυστηρά ποσοτικά στοιχεία. Το στοιχείο που αντλήθηκε από τη βάση δεδομένων για την αξιολόγηση του συγκεκριμένου κριτηρίου είναι το εξής: 1. Προστατευόμενες περιοχές. Περιοχές Φυσικού Κάλλους Ειδικές παρατηρήσεις Και σε αυτήν τη περίπτωση το συγκεκριμένο κριτήριο αποτυπώνει την υφιστάμενη κατάσταση και δε λαμβάνει υπόψη τη συνάφεια του κριτηρίου με τη δράση.

Α. Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος. Αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της συμβολής της δράσης στο φυσικό περιβάλλον της υποπεριοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση την αναμενόμενη ένταση της συμβολής της κάθε αξιολογούμενης δράσης στο φυσικό περιβάλλον της κάθε υπο-περιοχής (έντονη βαθμός 5 και ελάχιστη βαθμός 1). Α4. Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγεία, εκπαίδευση, κλπ.) To κριτήριο αυτό εμπίπτει στην κατηγορία «Δομημένο περιβάλλον» και αποτελεί κριτήριο αποτύπωσης και αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Σύμφωνα με τον γενικό κανόνα το εν λόγω κριτήριο βαθμολογείται ανάλογα με την πληρότητα των βασικών κοινωνικών υποδομών. Ειδικές παρατηρήσεις Η βαθμολογία του συγκεκριμένου κριτηρίου, όπως και όλων όσων αφορούν στην αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης, εξαρτάται από τη φύση της δράσης που αξιολογείται κάθε φορά. Αξιολογώντας τη δυνατότητα συνδυασμού μίας υπο-περιοχής στην οποία παρατηρούνται έντονα προβλήματα υποδομής (δηλ. βαθμό 1) με τη δράση «Δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων», το συγκεκριμένο κριτήριο θα βαθμολογηθεί με 1, αφού η ανεπάρκεια βασικών υποδομών, κυρίως σε επίπεδο οδικού δικτύου, δημιουργεί προβλήματα στην προσβασιμότητα του προορισμού και άρα ανασταλτικό παράγοντα στην ανάπτυξη τουριστικών υποδομών. Αντίθετα, αξιολογώντας την ίδια υπο-περιοχή με τη δράση «Έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης των περιοχών της υπαίθρου» το κριτήριο θα βαθμολογηθεί με 5, ώστε να επισημανθεί η ένταση του προβλήματος και η προτεραιότητα υλοποίησης της συγκεκριμένης δράσης. Α5. Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή To κριτήριο αυτό εμπίπτει στην κατηγορία «Δομημένο περιβάλλον» και αποτελεί κριτήριο αποτύπωσης και αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης.

Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται βάσει της ύπαρξης κτιριακής υποδομής (εγκαταλελειμμένα, παραδοσιακά κτίρια, κτίρια διαθέσιμα για αλλαγή χρήσης) η οποία θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή. Α6. Υφιστάμενη τουριστική υποδομή To κριτήριο αυτό εμπίπτει στην κατηγορία «Δομημένο περιβάλλον» και αποτελεί κριτήριο αποτύπωσης και αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογήθηκε με βάση αυστηρά ποσοτικά και όχι ποιοτικά στοιχεία. Η διαδιακασία αξιολόγησης έχει ως εξής: Επιλέχθηκαν από τη βάση δεδομένων τα στοιχεία για τα οποία υπήρχε ποσοτική μέτρηση. Τα στοιχεία αυτά είναι τα εξής: 1. Αριθμός κλινών. Αριθμός χώρων εστίασης και αναψυχής. Για τη βαθμολογία του κάθε στοιχείου στο σύνολο της υπο-περιοχής αθροίστηκε το σύνολο των κλινών και των χώρων εστίασης και αναψυχής κάθε περιοχής. Α7. Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς To κριτήριο αυτό εμπίπτει στην κατηγορία «Δομημένο περιβάλλον» και αποτελεί κριτήριο αποτύπωσης και αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Για τη βαθμολόγηση του κριτηρίου λαμβάνεται υπόψη ο μέσος όρος (Μ.Ο.) απόστασης της κάθε υπο-περιοχής από τα Γρεβενά. Α8. Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης τουριστικής υποδομής) Αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της συμβολής της δράσης στο δομημένο περιβάλλον της υποπεριοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση την αναμενόμενη ένταση της συμβολής της κάθε αξιολογούμενης δράσης στην αξιοποίηση της υφιστάμενης κτιριακής και τουριστικής υποδομής της κάθε υπο-περιοχής (έντονη βαθμός 5, ελάχιστη βαθμός 1). 4

Ειδικές παρατηρήσεις Και σε αυτή την περίπτωση όμως, η βαθμολογία του κριτηρίου επηρεάζεται από το βαθμό συνάφειας κριτηρίου-δράσης. Α9. Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου τοπικού τουριστικού προϊόντος Αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της συμβολής της δράσης στο υφιστάμενο τουριστικό προϊόν της υπο-περιοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση την αναμενόμενη ένταση της συμβολής της κάθε αξιολογούμενης δράσης στο τουριστικό προϊόν της κάθε υπο-περιοχής (έντονη βαθμός 5, ελάχιστη βαθμός 1). Α1. Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού To κριτήριο αυτό εμπίπτει στην κατηγορία «Πολιτισμικό περιβάλλον» και αποτελεί κριτήριο αποτύπωσης και αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται βάσει της συγκέντρωσης αξιόλογων πολιτισμικών πόρων, οι οποίοι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν προς όφελος της ανάπτυξης δραστηριοτήτων εναλλακτικού τουρισμού, στο σύνολο της κάθε υπο-περιοχής. Το κριτήριο βαθμολογήθηκε με βάση τα εξής: 1. Πολιτισμικοί πόροι (μύλοι, γέφυρες, κλπ). Εκκλησίες Μοναστήρια. Μουσεία 4. Αρχαιολογικοί χώροι 5. Οχυρώσεις 6. Ιστορικοί Τόποι 7. Παραδοσιακοί Οικισμοί Α.11 Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον To κριτήριο αυτό εμπίπτει στην κατηγορία «Πολιτισμικό περιβάλλον» και αποτελεί κριτήριο αποτύπωσης και αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης. 5

Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται βάσει του διαθέσιμου πολιτισμικού πλούτου, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, ο οποίος θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για την προσέλκυση του τουριστικού ενδιαφέροντος, Α1. Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις). Αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της συμβολής της δράσης στο πολιτισμικό απόθεμα της υποπεριοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση την αναμενόμενη ένταση της συμβολής της κάθε αξιολογούμενης δράσης στην προστασία και ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς της κάθε υπο-περιοχής (έντονη βαθμός 5, ελάχιστη βαθμός 1). Ειδικές παρατηρήσεις Και σε αυτή την περίπτωση η βαθμολογία του κριτηρίου επηρεάζεται από το βαθμό συνάφειας κριτηρίου-δράσης. Α.1 Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του τοπικού πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων. Αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της συμβολής της δράσης στο υλικό πολιτισμικό απόθεμα της υπο-περιοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση την αναμενόμενη ένταση της συμβολής της κάθε αξιολογούμενης δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του τοπικού πολιτισμού της κάθε υπο-περιοχής(έντονη βαθμός 5, ελάχιστη βαθμός 1). Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Β1. Συγκέντρωση πληθυσμού Αποτελεί κριτήριο αποτύπωσης και αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης, σε σχέση με τα δημογραφικά δεδομένα της κάθε υπο-περιοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση τη συγκέντρωση πληθυσμού στο σύνολο της υποπεριοχής. 6

Ειδικές παρατηρήσεις Η ποσοτικοποίηση του συγκεκριμένου κριτηρίου είναι εφικτή σύμφωνα με το παραπάνω σύστημα βαθμολόγησης. Οι διακυμάνσεις στη βαθμολογία του κριτηρίου ανάλογα με το είδος της δράσης που αξιολογείται κάθε φορά, προσδιορίζονται από το βαθμό συνάφειας κριτηρίουδράσης. Η κατάταξη του κριτηρίου σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες (1-5) γίνεται από το μελετητή βάσει των διαθέσιμων στοιχείων. Β. Ενεργός Πληθυσμός Αποτελεί κριτήριο αποτύπωσης και αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης, σε σχέση με τα δημογραφικά δεδομένα της κάθε υπο-περιοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση το ποσοστό του ενεργού πληθυσμού στο σύνολο της υπο-περιοχής. Ειδικές παρατηρήσεις Όπως και στην προηγούμενη περίπτωση, το συγκεκριμένο κριτήριο δεν έχει την ίδια βαρύτητα για όλες τις δράσεις, οπότε, ακόμη και αν μία περιοχή εμφανίζει υψηλή συγκέντρωση ενεργού πληθυσμού, μπορεί να πάρει χαμηλή βαθμολογία λόγω της χαμηλής συνάφειας κριτηρίου-δράσης. Β. Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Αποτελεί κριτήριο αποτύπωσης και αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης, σε σχέση με τα δημογραφικά δεδομένα της κάθε υπο-περιοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση την ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού στο σύνολο της υπο-περιοχής. Β4. Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της συμβολής της δράσης στα δημογραφικά δεδομένα της υπο-περιοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση την αναμενόμενη ένταση της συμβολής της κάθε αξιολογούμενης δράσης στην μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της κάθε υπο-περιοχής (έντονη βαθμός 5, ελάχιστη βαθμός 1). 7

Ειδικές παρατηρήσεις Δεδομένου ότι στόχος της ευρύτερης στρατηγικής, που αξιολογούνται στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης, είναι η μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου, η συνάφεια του κριτηρίου με όλες τις δράσεις είναι το ίδιο υψηλή. Β5. Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της συμβολής της δράσης στα κοινωνικά δεδομένα της υποπεριοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση την αναμενόμενη ένταση της συμβολής της κάθε αξιολογούμενης δράσης στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό της κάθε υπο-περιοχής (έντονη βαθμός 5, ουδέτερη βαθμός 1). Ειδικές παρατηρήσεις Η τελική βαθμολογία του κριτηρίου επηρεάζεται από τη συνάφεια μεταξύ του κριτηρίου και της δράσης που αξιολογείται κάθε φορά. Η δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων αποτελεί ευρύτερο στόχο της στρατηγικής, όμως ανάλογα με τη φύση της δράσης ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται είτε άμεσα είτε έμμεσα. Για τις δράσεις που έχουν ως άμεσο στόχο τη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων το κριτήριο βαθμολογείται υψηλότερα ενώ για τις δράσεις που στοχεύουν έμμεσα προς αυτό, το κριτήριο βαθμολογείται χαμηλότερα. Β6. Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα Αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της συμβολής της δράσης στα κοινωνικά δεδομένα της υποπεριοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση την αναμενόμενη ένταση της συμβολής της κάθε αξιολογούμενης δράσης στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα (έντονη βαθμός 5, ουδέτερη βαθμός 1). Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Γ1. Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της δράσης ως προς τη συμβατότητά της με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην υπο-περιοχή. 8

Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση την εκτιμώμενη συμβατότητα της κάθε αξιολογούμενης δράσης με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην υπο-περιοχή. Γ. Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα Αποτελεί κριτήριο αποτύπωσης και αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση το ποσοστό απασχόλησης του υπάρχοντος ανθρώπινου δυναμικού, στο σύνολο της υπο-περιοχής, στον τουριστικό τομέα. Ειδικές παρατηρήσεις Οι διακυμάνσεις στη βαθμολογία του κριτηρίου ανάλογα με το είδος της δράσης που αξιολογείται κάθε φορά, προσδιορίζονται από το βαθμό συνάφειας κριτηρίου-δράσης. Η κατάταξη του κριτηρίου σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες (1-5) γίνεται από το μελετητή βάσει των διαθέσιμων στοιχείων. Γ. Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου τουριστικού προϊόντος. Αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της συμβολής της δράσης στο οικονομικό περιβάλλον της υποπεριοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση την αναμενόμενη ένταση της συμβολής της κάθε αξιολογούμενης δράσης στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων (π.χ. αγροτική παραγωγή) με τον τουρισμό, για την παροχή ενός ολοκληρωμένου προϊόντος εναλλακτικού τουρισμού. Γ4. Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της συμβολής της δράσης στο οικονομικό περιβάλλον της υποπεριοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση την αναμενόμενη ένταση της συμβολής της κάθε αξιολογούμενης δράσης στην προσέλκυση επενδύσεων σε κάθε υπο-περιοχή. 9

Ειδικές παρατηρήσεις Οι δράσεις π.χ. που αφορούν στη δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, χώρων εστίασης, στην ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, σαφώς μπορούν να οδηγήσουν σε προσέλκυση νέων επενδύσεων, αλλά η παραδοχή αυτή δεν αρκεί για τον προσδιορισμό του βαθμού προτεραιότητας της δράσης. Για να καταστεί αυτό δυνατό θα πρέπει: Να ληφθούν υπόψη τα συμπεράσματα και οι κατευθύνσεις της Φέρουσας Ικανότητας για το σύνολο της περιοχής Τα στοιχεία της υφιστάμενης κατάστασης σχετικά με την υπάρχουσα τουριστική υποδομή, τη συγκέντρωση ενεργού πληθυσμού, την ελκυστικότητα της περιοχής από άποψη φυσικών και πολιτιστικών πόρων, κλπ. καθώς και οι βαθμολογίες των αντίστοιχων κριτηρίων. Η συνάφεια κριτηρίου-δράσης, δεδομένου ότι όλες οι δράσεις δεν είναι προσανατολισμένες στην προσέκλυση επενδύσεων. Γ5. Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης Αποτελεί κριτήριο αξιολόγησης της συμβολής της δράσης στο οικονομικό περιβάλλον της υποπεριοχής. Γενική Παραδοχή Βαθμολόγησης Κριτηρίου Το κριτήριο βαθμολογείται με βάση την αναμενόμενη ένταση της συμβολής της κάθε αξιολογούμενης δράσης στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης σε κάθε υποπεριοχή. Συμπεράσματα Εξειδίκευσης Οι πίνακες βαθμολόγησης των κριτηρίων οι οποίοι συντάχθηκαν για κάθε ένα από τα κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διαδικασία αξιολόγησης αποτελούν γενικούς κανόνες οι οποίοι θα μπορούσαν να εφαρμοστούν με ακρίβεια εφόσον η διαδικασία αξιολόγησης αφορούσε την αξιολόγηση της περιοχής βάσει καθενός από τα κριτήρια (τόσο ποσοτική όσο και ποιοτική). Δεδομένου ότι η αξιολόγηση, για την πλειοψηφία των κριτηρίων, αφορά το συνδυασμό δράσης-υποπεριοχής, για τον προσδιορισμό της τελικής βαθμολογίας κάθε κριτηρίου θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ακόλουθοι ειδικοί κανόνες: 1. Ένα κριτήριο, εφαρμοζόμενο στη διαδικασία αξιολόγησης για μία συγκεκριμένη περιοχή, μπορεί να δράσει με εναλλακτικούς τρόπους, είτε θετικά είτε ανασταλτικά, ανάλογα με τη φύση της δράσης. Η βαθμολογία ενός κριτηρίου επηρεάζεται από το βαθμό συνάφειας κριτηρίου δράσης. Στην τελική βαθμολογία ενός κριτηρίου θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα αποτελέσματα της Φέρουσας Ικανότητας για κάθε περιοχή, τα διαθέσιμα στοιχεία 1

σχετικά με τα φυσικά, πολιτισμικά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά της κάθε υπο-περιοχής, τη διεθνή βιβλιογραφία και εμπειρία. Βάσει των παραπάνω, η μεθοδολογία ποσοτικοποίησης των κριτηρίων αποτελεί μία συνδυαστική δραστηριότητα η οποία λαμβάνει υπόψη τόσο τις γενικές όσο και τις ειδικές παραμέτρους και ενσωματώνει την εμπειρία και τεχνογνωσία της ομάδας έργου. Παρακάτω παρουσιάζονται οι πίνακες βαθμολόγησης των δράσεων για κάθε υποπεριοχή. ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας A1- ΔΡΑΣΗ 1: Δημόσιες Υποδομές για την Προώθηση του Τουρισμού Υπαίθρου Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 1,% 1,% ΥΨΗΛΗ 5 5 1,% ΜΕΣΑΙΑ 4,,6,48 4 4 5,% 5,% 4 ΣΥΝΟΛΟ,48 4 4,% 4,% 5,% 5,% ΧΑΜΗΛΗ,1,8,1,,15,,5 5 9,% 9,%,7,7 11

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας A1- ΔΡΑΣΗ 1: Δημόσιες Υποδομές για την Προώθηση του Τουρισμού Υπαίθρου Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) 9,% 4 Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R 9,% 1,% 4 Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,% ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j,6,6,8 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,51,51,,51,51,4,68 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, 4 4 ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,8,8,4 1,,4,6 ΣR i,j f 9,1 1

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας A1- ΔΡΑΣΗ : Προβολή και Προώθηση του Αγροτουριστικού Προϊόντος Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 1,% 1,% 1,% ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1,48 4,6 5,6 4,% 4,% 5,% 4 5,% 5,% 4 9,% 9,% 9,% 9,% 1,%,8,1,,15 1 5,% ΣΥΝΟΛΟ,5,,7,7,7,7, 1

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας A1- ΔΡΑΣΗ : Προβολή και Προώθηση του Αγροτουριστικού Προϊόντος Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός-ανεργία Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,% ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,51,51,,51,4,4,51 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 4 ΣΥΝΟΛΟ,4,8,4,6,6,8 ΣR i,j f 8,6 14

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας A- ΔΡΑΣΗ 1: Δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 1,% 1,% ΥΨΗΛΗ 5 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1,48 4,6 1,% 4,% 4,% 5,% 4 5,% 5,% 5,% 4 9,% 4,8,1,,15,,6 9,% 1 4,4,15 9,% 9,% 1,% ΣΥΝΟΛΟ,18,9,6,1 15

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας A- ΔΡΑΣΗ 1: Δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός-ανεργία Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,% ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,51,51,,51,4,4,51 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, 4 4 ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,8,8,6,6,4, ΣR i,j f 8,9 16

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας A- ΔΡΑΣΗ : Δημιουργία νέων επιχειρήσεων ή/και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων επιχειρήσεων του τομέα των εστιατορίων, ταβερνών, παραδοσιακών καφενείων Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 1,% 1,% ΥΨΗΛΗ 5 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1,48 4,6 1,% 4,% 4,% 5,% 4 5,% 5,% 5,% 9,%,8,1,,15,1,6 4 9,% 1 4,4,15 9,% 9,% 1,% ΣΥΝΟΛΟ,18,9,6,11 17

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας A- ΔΡΑΣΗ : Δημιουργία νέων επιχειρήσεων ή/και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων επιχειρήσεων του τομέα των εστιατορίων, ταβερνών, παραδοσιακών καφενείων Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός-ανεργία Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,% ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 1 ΣΥΝΟΛΟ,51,51,,51,4,17,4 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, 4 ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,6,8,6,6,4, ΣR i,j f 8,45 18

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας A- ΔΡΑΣΗ : Δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον τομέα του τουρισμού, σχετικών με τη φύση, τον πολιτισμό και την παράδοση, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 1,% 1,% ΥΨΗΛΗ 5 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1,48 4,6 1,% 4,% 4,% 5,% 4 5,% 5,% 4 5,% ΣΥΝΟΛΟ,4,8,1,,15,,5 5 9,% 4 9,% 9,% 4 9,% 1,% 4,6,7,6,6,67 19

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας A- ΔΡΑΣΗ : Δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον τομέα του τουρισμού, σχετικών με τη φύση, τον πολιτισμό και την παράδοση, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός-ανεργία Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,% ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,51,51,,51,51,4,68 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, 4 4 ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,8,8,4,4,4,8 ΣR i,j f 9,15

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας Α- ΔΡΑΣΗ 4: Ανάπτυξη υποδομών αγροτουρισμού (επισκέψιμοι χώροι με θεματικό περιεχόμενο) Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 1,% 1,% ΥΨΗΛΗ 5 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1,48 4,6 1,% 4,% 4,% 5,% 4 1 5,% 5,% 9,%,4,8,4,,15 1 5,% ΣΥΝΟΛΟ,5,15,7 9,% 9,% 1 9,% 1,% 1,18,9,9,6 1

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας Α- ΔΡΑΣΗ 4: Ανάπτυξη υποδομών αγροτουρισμού (επισκέψιμοι χώροι με θεματικό περιεχόμενο) Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός-ανεργία Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,% ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,51,51,,4,4,4,4 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, 4 ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,4,8,4,4,4,4 ΣR i,j f 7,6

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας Α- ΔΡΑΣΗ 5: Δημιουργία δικτύου ομοειδών και συμπληρωματικών επιχειρήσεων Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 1,% 1,% ΥΨΗΛΗ 5 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1,48 4,6 1,% 4,% 4,% 5,% 1 1 5,%,4,4,4,15,15 5,% 1 5,% 9,% ΣΥΝΟΛΟ,5,1,7 9,% 9,% Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R 9,% 1,% Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ,18,18,18,66 ΥΨΗΛΗ ΜΕΣΑΙΑ ΧΑΜΗΛΗ ΣΥΝΟΛΟ

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας Α- ΔΡΑΣΗ 5: Δημιουργία δικτύου ομοειδών και συμπληρωματικών επιχειρήσεων ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός-ανεργία Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R,%,%,% 1,% i TR j 5 4, 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,%,1 1 1,51,51,,4,17,17, ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 1 ΣΥΝΟΛΟ,,6,4,6,4, ΣR i,j f 6,86 4

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας B- ΔΡΑΣΗ 1: Έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης των περιοχών της υπαίθρου Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 1,% 1,% ΥΨΗΛΗ 5 5 1,% ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1,48 4,6,48 4 4,% 4,% 5,% 4 5,% 5,% 4 5,% 9,% 9,% 4 Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R 9,% 1,% 4 Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ,8,1,,15,,15,7 9,% ΣΥΝΟΛΟ,18,6,6,6 ΥΨΗΛΗ ΜΕΣΑΙΑ ΧΑΜΗΛΗ ΣΥΝΟΛΟ 5

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S1 - Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας B- ΔΡΑΣΗ 1: Έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης των περιοχών της υπαίθρου ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός-ανεργία Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j 5 4, 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,%,1,51,51,,51,4,4,51 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, 4 ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,6,8,4 1 1,,, ΣR i,j f 8,4 6

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα A1- ΔΡΑΣΗ 1: Δημόσιες Υποδομές για την Προώθηση του Τουρισμού Υπαίθρου Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΗ 5 1,% 1,% 5 5 1,% ΜΕΣΑΙΑ 4, ΣΥΝΟΛΟ,6,6,48 4 4,% 4,% 5,% 1 5,% 5,% 5,% ΧΑΜΗΛΗ,1,4,8,1,15,15,5 5 9,% 9,% 9,% 9,% 1,%,7,7,7,7,5 7

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα A1- ΔΡΑΣΗ 1: Δημόσιες Υποδομές για την Προώθηση του Τουρισμού Υπαίθρου Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,% ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 1 1 ΣΥΝΟΛΟ,4,17,15,51,4,4 1,85 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, 4 ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,8,4,4 1,,4, ΣR i,j f 7,58 8

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα A1- ΔΡΑΣΗ : Προβολή και Προώθηση του Αγροτουριστικού Προϊόντος Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΗ 5 1,% 1,% 5 5 1,% ΜΕΣΑΙΑ 4,,6 1 1 5,% 4 9,% 9,% 9,% Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ,4,8,1,15 5,% 9,% 1,%,6 5,% ΣΥΝΟΛΟ,6 4,% 4,% 5,% Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R ΧΑΜΗΛΗ,1,5,,7,7,7,18,17 ΥΨΗΛΗ ΜΕΣΑΙΑ ΧΑΜΗΛΗ ΣΥΝΟΛΟ 9

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα A1- ΔΡΑΣΗ : Προβολή και Προώθηση του Αγροτουριστικού Προϊόντος ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός-ανεργία Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,% ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j 5 4,,1 1 1,4,17,15,51,4,4 1,85 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,4,4,4,4,6, ΣR i,j f 7,

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα A- ΔΡΑΣΗ 1: Δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΗ 5 1,% 1,% 5 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1,6,6 1,% 4,% 4,% 5,% 1 5,% 1 5,% 9,%,4,8,1,5,15,7 9,% 9,% 1,4,15 5,% 9,% 1,% ΣΥΝΟΛΟ,18,9,7,8 1

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα A- ΔΡΑΣΗ 1: Δημιουργία υποδομών φιλοξενίας, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός-ανεργία Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,% ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 1 1 ΣΥΝΟΛΟ,4,17,15,51,4,4 1,85 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,6,4,6,6,4,6 ΣR i,j f 7,7

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα A- ΔΡΑΣΗ : Δημιουργία νέων επιχειρήσεων ή/και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων επιχειρήσεων του τομέα των εστιατορίων, ταβερνών, παραδοσιακών καφενείων Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΗ 5 1,% 1,% 5 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1,6,6 1,% 1 4,% 4,% 5,% 1 5,% ΣΥΝΟΛΟ 1 5,% 9,%,4,8,1,15 5,%,1,5,15,7 9,% 9,% 9,% 1,% 1,18,18,9,61

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα A- ΔΡΑΣΗ : Δημιουργία νέων επιχειρήσεων ή/και εκσυγχρονισμός υφιστάμενων επιχειρήσεων του τομέα των εστιατορίων, ταβερνών, παραδοσιακών καφενείων Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός-ανεργία Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,% ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 1 1 ΣΥΝΟΛΟ,4,17,15,51,4,4 1,85 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,6,4,6,6,4,6 ΣR i,j f 7,6 4

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα A- ΔΡΑΣΗ : Δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον τομέα του τουρισμού, σχετικών με τη φύση, τον πολιτισμό και την παράδοση, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΗ 5 1,% 1,% 5 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1,6,6 1,% 4,% 4,% 5,% 1 5,% 5,% 5,% ΣΥΝΟΛΟ,4,4,8,1,15,15,5 5 9,% 9,% 9,% 4 9,% 1,% 4,7,7,6,6,47 5

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα A- ΔΡΑΣΗ : Δημιουργία νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στον τομέα του τουρισμού, σχετικών με τη φύση, τον πολιτισμό και την παράδοση, κατά προτίμηση σε παραδοσιακά κτίρια Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός-ανεργία Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,% ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 1 1 ΣΥΝΟΛΟ,4,17,15,51,51,4, ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,6,4,4 1,4,, ΣR i,j f 7,49 6

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα Α- ΔΡΑΣΗ 4: Ανάπτυξη υποδομών αγροτουρισμού (επισκέψιμοι χώροι με θεματικό περιεχόμενο) Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΗ 5 1,% 1,% 5 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1,6,6 1,% 4,% 4,% 5,% 1 1 5,%,4,4,4,1,15 5,% 1 5,% 9,% ΣΥΝΟΛΟ,5,1,7 9,% 1 9,% 1 9,% 1,% 1,9,9,9,46 7

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα Α- ΔΡΑΣΗ 4: Ανάπτυξη υποδομών αγροτουρισμού (επισκέψιμοι χώροι με θεματικό περιεχόμενο) Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,% ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 1 1 1 1 1 ΣΥΝΟΛΟ,4,17,15,17,17,17 1,17 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,4,4, 1,4,4 1,8 ΣR i,j f 5,4 8

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα Α- ΔΡΑΣΗ 5: Δημιουργία δικτύου ομοειδών και συμπληρωματικών επιχειρήσεων Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΗ 5 1,% 1,% 5 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1,6,6 1,% 4,% 4,% 5,% 1 1 5,%,4,4,4,1,15 5,% 1 5,% 9,% ΣΥΝΟΛΟ,5,1,7 9,% 1 9,% 1 Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R 9,% 1,% 1 Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ,9,9,9,46 ΥΨΗΛΗ ΜΕΣΑΙΑ ΧΑΜΗΛΗ ΣΥΝΟΛΟ 9

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα Α- ΔΡΑΣΗ 5: Δημιουργία δικτύου ομοειδών και συμπληρωματικών επιχειρήσεων ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j 5 4, 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,%,1 1 1 1 1,4,17,15,4,17,17 1,4 ΥΨΗΛΗ 5 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 1 ΣΥΝΟΛΟ 1,,4,4 1,4,,6 ΣR i,j f 6,4 4

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα B- ΔΡΑΣΗ 1: Έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης των περιοχών της υπαίθρου Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ποιότητα φυσικών πόρων-ύπαρξη σημαντικών φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων για την υποστήριξη της τουριστικής ανάπτυξης Ευαισθησία οικοσυστημάτων, ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών Συμβολή δράσης στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος Ποιότητα και επάρκεια βασικών και κοινωνικών υποδομών (διαχείριση αποβλήτων, αποχετευτικό δίκτυο, υγείας, εκπαίδευση, κλπ) Ύπαρξη κτιριακής υποδομής ικανής να μετατραπεί σε τουριστική υποδομή Υφιστάμενη τουριστική υποδομή Απόσταση από τα αστικά κέντρα και από ήδη ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς Συμβολή στην αξιοποίηση του υπάρχοντος δομημένου κεφαλαίου (αξιοποίηση υφιστάμενης κτιριακής υποδομής) Συμβολή στην αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του παρεχόμενου, τοπικού τουριστικού προϊόντος Ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τουρισμού Διατήρηση πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ήθη, έθιμα, εκδηλώσεις) ικανών να προσελκύσουν το τουριστικό ενδιαφέρον Συμβολή στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΗ 5 1,% 1,% 5 5 1,% ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,6,6,48 4 4,% 4,% 5,% 1 5,% 5,% 5,% 9,% 9,% Συμβολή στην προστασία, διατήρηση και ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού και ιστορικών παραδοσιακών κτιρίων ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R 9,% 1,% Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ,8,1,15,15,15,7 9,%,4,18,7,7,4 ΥΨΗΛΗ ΜΕΣΑΙΑ ΧΑΜΗΛΗ ΣΥΝΟΛΟ 41

ΥΠΟΠΕΡΙΟΧΗ S.-Βάλια Κάλντα B- ΔΡΑΣΗ 1: Έργα ανάπλασης και αναζωογόνησης των περιοχών της υπαίθρου ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συγκέντρωση πληθυσμού Ενεργός πληθυσμός Ύπαρξη επαρκώς καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού Συμβολή στη μεταστροφή του κλίματος εγκατάλειψης της υπαίθρου Συμβολή στη δημιουργία επαγγελματικών δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό Συμβολή στην παροχή ίσων ευκαιριών απασχόλησης στα δύο φύλα ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ R Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Συμβατότητα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής Βαθμός απασχόλησης στον τουριστικό τομέα,%,% Συμβολή στην ενίσχυση της δυνατότητας συνδυασμού των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων με την τουριστική ανάπτυξη για την προσφορά ενός ολοκληρωμένου αγροτουριστικού προϊόντος Συμβολή στην προσέλκυση επενδύσεων Συμβολή στην ενίσχυση της απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Rf,%,%,% 1,% i TR j 5 4, 17,% 17,% 15,% 17,% 17,% 17,% 1,%,1 1 1,4,17,15,4,4,4 1,68 ΥΨΗΛΗ 5 ΜΕΣΑΙΑ 4, ΧΑΜΗΛΗ,1 ΣΥΝΟΛΟ,6,4,4 1 1,, 1,8 ΣR i,j f 6,8 4

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ: ΧΑΡΤΕΣ

¾ 7. 8. 9. B Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ 4.45. Ν. ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ Δ A BUSINESS ARCHITECTS CONSULTANCY S.A. Πρόγραμμα LIFE NAT/GR 91 PINDOS/ GREVENA Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ N Χάρτης Υποπεριοχών S1 & S (Δράση Α6: Μελέτη Φέρουσας Ικανότητας & Σχέδιο Διαχείρισης Επισκεπτών) Κ. ΔΟΤΣΙΚΟΥ Κ. ΣΑΜΑΡΙΝΑΣ 1:15. 4.44. Κ. ΜΕΣΟΛΟΥΡΙΟΥ Υπόμνημα Γρεβενά Κ. ΦΙΛΙΠΠΑΙΩΝ Κ. ΣΜΙΞΗΣ 4.45. 6. Όρια Νομών Καποδιστριακοί Δήμοι S1 U V 4.44. 5. Οικισμοί Υποπεριοχές μελέτης S1: Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας Ν. ΓΡΕΒΕΝΩΝ S: Βάλια Κάλντα Δ. ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΙΑΚΑ 4.4. 4.4. Κ. ΑΒΔΕΛΛΑΣ Ν. ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Κ. ΠΕΡΙΒΟΛΙΟΥ Δ. ΓΟΡΓΙΑΝΗΣ 5..5 4.4. 4.4. S U V Ν. ΤΡΙΚΑΛΩΝ 5. Meters 5. 6. 7. 8. 9.

¾ 7. 8. 9. B Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ Δ Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ A N Χάρτης Δραστηριοτήτων Αναψυχής (Δράση Α6: Μελέτη Φέρουσας Ικανότητας & Σχέδιο Διαχείρισης Επισκεπτών) Κ. ΔΟΤΣΙΚΟΥ Κ. ΣΑΜΑΡΙΝΑΣ 1:15. 4.44. Κ. ΜΕΣΟΛΟΥΡΙΟΥ Σμόλικας Γρεβενά Κ. ΦΙΛΙΠΠΑΙΩΝ Κ. ΣΜΙΞΗΣ ΝΙΩ ΒΕ Ε Ρ Γ ΟΣ ΤΙΚ Όρια Νομών Περιοχή Natura S1 U V Οικισμοί ΤΣ ΑΣ Ρ. ΒΕΝΕΤΙΚΟΣ Π. ΓΙ Ο Υπόμνημα Π. Ν. ΓΡΕΒΕΝΩΝ Βασιλίτσα Ποταμοί Πόλοι τουριστικού ενδιαφέροντος Πέτρινο γεφύρι Δ. ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΖΙΑΚΑ 6 Μνημείο * Μύλος Ω ΚΜ ΙΑ ΑΛ z " Παραδοσιακός οικισμός _ Περιπατητικές Ν 4.4. Κ. ΑΒΔΕΛΛΑΣ Π. ΑΩΟ Σ Κ. ΠΕΡΙΒΟΛΙΟΥ Π. Δραστηριότητες Ν. ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 4.44. 4.45. Ν. ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ BUSINESS ARCHITECTS CONSULTANCY S.A. Πρόγραμμα LIFE NAT/GR 91 PINDOS/ GREVENA 4.45. 6. 4.4. 5. } Ποτάμιες Δ. ΓΟΡΓΙΑΝΗΣ H Ποδηλασία 4.4. Βάλια Κάλντα * Χιονοδρομικό κέντρο S V U Υποπεριοχές μελέτης S1: Ευρύτερη περιοχή Βασιλίτσας S: Βάλια Κάλντα.5 o wn Unkn 5. 5. Meters 5. 6. 7. Ν. ΤΡΙΚΑΛΩΝ 8. 9. 4.4. T Αναρριχητικό πεδίο