ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (E-CULTURE): ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (E-CULTURE): ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2008 ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ειρήνη Μόσχου Εκπονηθείσα εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ... 2 1.1. Πολιτισμός Μια Σύνοψη... 2 1.2. Κάποιες Βασικές Έννοιες... 2 1.3. Τι είναι κουλτούρα... 3 1.4. Ενα ταξίδι σημαδεμένο από εμπόδια... 4 1.5. Η κουλτούρα είναι υποδομή... 6 1.6. Ασαφή όρια... 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ... 8 2.1. Η έννοια του πολιτισμού... 8 2.2. Θεωρίες περί Πολιτισμού... 9 2.3. Καταγωγή του πολιτισμού... 9 2.4. Είναι αδύνατο να οριοθετηθεί ένας πολιτισμός... 10 2.5. Mε τι κριτήρια η σύγκριση (των πολιτισμών);... 11 2.6. Aνώτερος πολιτισμός;... 12 2.7. Οικονομία και Πολιτισμός... 13 2.8. Πρόοδος και Αλλαγή... 14 2.9. Τέχνες και Πολιτισμός... 15 2.10. Πολιτιστική Κληρονομιά... 16 2.11. Η άυλη κληρονομιά της ανθρωπότητας και η αναζήτηση ενός Πολιτισμού των Πολιτισμών 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ... 21 3.1. Εισαγωγή... 21 3.2. Οι υπολογιστές προκαλούν τους καλλιτέχνες... 23 3.3. Eικόνα και ψευδαίσθηση... 24 3.4. Διαφορετικές αναγνώσεις... 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ... 28 4.1. Ψηφιακός Κόσμος... 28 4.2 ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ, ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ... 36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ... 41 5.1. Ψηφιακός κόσμος και Πολιτισμός... 41 5.2. Οι διάφορες μορφές του E-CULTURE και σχετιζόμενες έννοιες της σύζευξης του πολιτισμού με τις ΤΠΕ... 43 5.3. Κάνοντας νέα πράγματα με τις νέες δυνατότητες των ΤΠΕ... 44 5.4. ΕΙΚΟΝΙΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ.... 45 5.5 AΡΧΕΙΑΚΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ... 54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 59 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 97 Σελίδα 1 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός Κεφάλαιο 1 ο 1.1. Πολιτισμός Μια Σύνοψη Εννοιολογική Αποσαφήνιση Πολιτισμός είναι ο θρίαμβος του νου επί της ύλης, της λογικής επί του ενστίκτου, και της ανθρώπινης επί της ζωικής φύσης του ανθρώπου. Αυτά είναι που κατέστησαν δυνατό τον πολιτισμό, όπως επίσης και την κουλτούρα, το σταθερό και απαραίτητο έτερον ήμισυ. Για να κατανοηθεί πλήρως η έννοια του πολιτισμού, όπως και της κουλτούρας, απαιτείται η γνώση όλων εκείνων των ποιοτήτων που συνιστούν την ανθρώπινη φύση, καθώς και η κατανόηση όλων των ιστορικών εξελίξεων. Εφόσον αυτό είναι ανέφικτο, είναι απαραίτητο να εξηγήσουμε αυτούς τους όρους με την χρήση ορισμών και περιγραφών. Ο πολιτισμός δεν είναι το άθροισμα των μνημείων και των καλών τεχνών. Ο πολιτισμός είναι πρωτίστως οι ιδεολογίες, οι νοοτροπίες, οι συλλογικές συμπεριφορές, οι κατακτήσεις της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι αξίες που ανάγονται στην ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια. Όλα αυτά είναι εξίσου άυλα και υλικά. Κυριαρχούνται μάλιστα από ιδέες που μετατρέπονται σε υλικό αποτέλεσμα και επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων πάνω στον πλανήτη. Αυτός ο πλούτος έχει ανάγκη από προστασία. 1.2. Κάποιες Βασικές Έννοιες Οι λέξεις πολιτισμός και κουλτούρα είναι αρκετά σύγχρονες η γενικευμένη χρήση τους ξεκινά κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα από ανθρωπολόγους, ιστορικούς και φιλολόγους. Έκτοτε επικράτησε η εσφαλμένη τάση να χρησιμοποιούνται εναλλακτικά, σα να σήμαιναν το ίδιο πράγμα.παρότι σύγχρονες στη χρήση τους, οι δύο λέξεις προέρχονται από τα αρχαία λατινικά. Η λέξη πολιτισμός (civilization) έχει τη ρίζα της στην λατινική civis, που σημαίνει κάτοικος πόλης. Συνεπώς πολιτισμός στην πιο θεμελιώδη έννοιά του είναι η ικανότητα των ανθρώπων να ζουν μαζί αρμονικά σε πόλεις, δημιουργώντας κοινωνικές ομάδες. Με βάση αυτόν τον ορισμό εύκολα θα καταλήγαμε στην υπόθεση ότι και ορισμένα έντομα, όπως τα μυρμήγκια ή οι μέλισσες, είναι επίσης πολιτισμένα. Ζουν και εργάζονται μαζί σε κοινωνικές ομάδες. Το ίδιο κάνουν και ορισμένοι μικροοργανισμοί. Αλλά πολιτισμός είναι κάτι περισσότερο Σελίδα 2 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη από αυτό, και εδώ είναι που μπαίνει ο ρόλος της κουλτούρας. Έτσι, πολιτισμός και κουλτούρα είναι έννοιες αδιαχώριστες. Η λέξη κουλτούρα (culture) προέρχεται από το λατινικό ρήμα colere, που σημαίνει καλλιεργώ το έδαφος (η μετοχή αορίστου είναι cultus, και σχετίζεται με την καλλιέργεια). Όμως η λέξη colere έχει μεγαλύτερο εύρος εννοιών. Μπορεί, όπως και η λέξη civis, να σημαίνει την κατοίκηση σε πόλη ή χωριό. Αλλά οι περισσότεροι από τους ορισμούς της υποδηλώνουν μια διαδικασία έναρξης και προώθησης της καλλιέργειας και της ανάπτυξης. Κάποιος μπορεί να καλλιεργεί έναν κήπο επίσης μπορεί να καλλιεργεί τα ενδιαφέροντά του, το πνεύμα του και τις ικανότητές του. Στη σύγχρονη χρήση της η λέξη κουλτούρα αναφέρεται σε όλες εκείνες τις θετικές όψεις και τα επιτεύγματα της ανθρώπινης φύσης, που κάνουν την ανθρωπότητα να διαφέρει από το ζωικό βασίλειο. Μήτρα της κουλτούρας είναι η δημιουργικότητα, ένα χαρακτηριστικό που αποτελεί ειδοποιό γνώρισμα των ανθρώπων. Ένα από τα βασικά και πιο γνωστά χαρακτηριστικά του πολιτισμού και της κουλτούρας είναι η χρήση εργαλείων. Όμως το πιο σημαντικό δεν είναι η απλή ύπαρξή τους, αλλά η βελτίωση και η επέκτασή τους, αποτέλεσμα της δημιουργικότητας. Πολιτισμός, λοιπόν, είναι η πόλη των ανθρώπων, σε οποιοδήποτε στάδιο της εξέλιξης, με όλα τα επιτεύγματά της: τέχνη, τεχνολογία, επιστήμη, θρησκεία και πολιτική. Η λέξη πόλη μπορεί να ακούγεται παράξενη, ωστόσο χρησιμοποιείται εσκεμμένα, επειδή η εμφάνιση και η ανάπτυξη ενός πολιτισμού είχαν πάντα τις ρίζες τους να συγκεκριμένες τοποθεσίες σε συγκεκριμένες πόλεις, για την ακρίβεια. 1.3. Τι είναι κουλτούρα Αρχικά, η λέξη «καλλιέργεια» επινοήθηκε από τον Κικέρωνα, σύμφωνα με τον οποίο «η φιλοσοφία είναι η καλλιέργεια της ψυχής». Αυτός ο πρώτος ορισμός της κουλτούρας εγγράφεται κατά συνέπεια σε μια ανθρωπιστική οπτική, την οποία υιοθέτησαν οι φιλόσοφοι του 16ου αιώνα δημιουργώντας την παράδοση του «έντιμου ανθρώπου». Σελίδα 3 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός Το δεύτερο νόημα της κουλτούρας είναι γερμανικό. Χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον Καντ, στη συνέχεια επαναλήφθηκε από τον Kulturkampf και δηλώνει το σύνολο των διαδικασιών που έχουν κατακτηθεί σε μια ανθρώπινη κοινωνία. Γι' αυτό το λόγο, η «κουλτούρα» του γουρουνιού των αγροτών της παιδικής μου ηλικίας αποτελούσε τμήμα της «γασκωνικής κουλτούρας». Ωστόσο, αυτό δεν είχε παρά ελάχιστα κοινά χαρακτηριστικά με τις χορεύτριες της όπερας, οι οποίες εγγράφονται περισσότερο στον πρώτο ορισμό της κουλτούρας. Κατά συνέπεια, σύμφωνα με αυτό τον ορισμό, ένας άνθρωπος που διακρίνεται για τις καλλιτεχνικές προτιμήσεις του, αλλά δεν κατέχει τίποτα από κουλτούρα, με την ανθρωπολογική έννοια του όρου, δεν είναι καλλιεργημένος, όπως και ο ανθρωπολόγος που δε νκαταλαβαίνει τίποτα απότέχνη. Ενας τρίτος ορισμός, πιο πρόσφατος, είναι ο ορισμός της κουλτούρας ως «παγκοσμιοποιήσιμου» εμπορεύματος. Οι επιχειρήσεις αποκομίζουν ήδη κολοσσιαία κέρδη εμπορευόμενες πολιτιστικά αντικείμενα που αναφέρονται στην ανθρώπινη εμπειρία. Η ταινία Τιτανικός αναφέρεται στην παγκόσμια ναυτική εμπειρία. Η ταινία Κατακόρυφο Οριο (Vertical Limit) κάνει αναφορά στην παγκόσμια εμπειρία του βουνού την οποία ο καθένας μπορεί να βιώσει, μολονότι στην πραγματικότητα πρόκειται για μια δραματοποίηση, μιαν εμφανή απομίμηση της εμπειρίας που προβάλλεται. 1.4. Ενα ταξίδι σημαδεμένο από εμπόδια Αραγε, πώς αποκτάται μια κουλτούρα; Κατ' αρχάς, σύμφωνα με την ανθρωπολογική έννοια, από τον τόπο γέννησής ενός ατόμου, τη γλώσσα των γονιών του... έναν ορισμένο αριθμό από συμπεριφορές, έθιμα και συνήθειες που τον έχουν κληροδοτηθεί. Ομως, προφανώς, αυτό δεν αρκεί για να κάνει ένα άτομο καλλιεργημένο. Στην πραγματικότητα, από τη στιγμή που η κουλτούρα απομονώνεται, ασφυκτιά και πεθαίνει. Είναι η επινόηση, από ένα δεδομένο σημείο και μετά, ενός δρόμου ο οποίος, βήμα προς βήμα, το οδηγεί, από γειτονιά σε γειτονιά, σ' ένα ταξίδι που το κάνει Σελίδα 4 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη να ανακαλύψει μια γειτονική κουλτούρα, στη συνέχεια μια άλλη που είναι λίγο λιγότερο γειτονική. Αυτός ο δρόμος από τη μια κουλτούρα στην άλλη είναι σημαδεμένος από εμπόδια, και είναι δύσκολο να συναντήσει (το άτομο) τον άλλο, ο οποίος, συχνά, δεν είναι αυτός που πιστεύει. Δεν αποδεικνύεται πάντοτε τόσο εύκολο όσο νομίζει να προσεγγίσει τη γλώσσα του, τις συνήθειές του και τις πεποιθήσεις του. Μπορεί, ωστόσο, σ' αυτή τη διαδρομή, να γοητευτεί και να ανακαλύψει συνήθειες που πιθανόν να του είναι και άγνωστες. Η προαναγγελθείσα μάχη ανάμεσα στο τοπικό και το παγκόσμιο, δηλαδή ανάμεσα στην κουλτούρα που δηλώνει το σύνολο των διαδικασιών οι οποίες έχουν κατακτηθεί σε μια ανθρώπινη κοινωνία και την εμπορευματοποιημένη κουλτούρα, μαρτυρά μια βαθιά έλλειψη κατανόησης γι' αυτό που είναι ο πολιτιστικός χώρος. Ο πολιτιστικός χώρος είναι σπυρωτός. Είναι περίπλοκος, διαφορετικός για τον καθένα και αποτελείται από περάσματα, εμπόδια, διαβάσεις, διόδους, αδιάβατα βουνά... Πρώτα απ' όλα, ο καθένας χαράσσει εκεί τον αυθεντικό, μοναδικό δρόμο του, σχεδιάζει τον πρωτότυπο χάρτη του, ο οποίος εκφράζει την πολιτιστική μοναδικότητα του καθενός. Αυτές οι κουλτούρες, συμπεριλαμβανομένου του Ιντερνετ, δεν διακινδυνεύουν τίποτα, γιατί είναι επίσης ένας σπυρωτόςχώρος: δεν είναι ένας παγκόσμιος χώρος. Στην πραγματικότητα, μολονότι αυτά τα μέσα επικοινωνίας έχουν τη φήμη ότι είναι παγκόσμια και υποτίθεται πως επιτρέπουν να τους ανθρώπους να έρχονται σε επαφή αμέσως με οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη, η χρήση αυτών των μέσων που γίνεται είναι εντυπωσιακά τοπική! Ετσι,, το κινητό τηλέφωνο έκανε στενότερες τις κοινοτικές σχέσεις της οικογένειας. Βέβαια, η χρήση τους αποκτά και μια παγκόσμια διάσταση. Ομως, αυτός ακριβώς ο συνδυασμός τοπικών και παγκόσμιων χρήσεων εργαλείων όπως το κινητό τηλέφωνο ή το Ιντερνετ είναι που καθιστά τη χρησιμοποίηση αυτών των εργαλείων ένα χώρο ο οποίος είναι τόσο τσαλακωμένος, σπαρμένος με εμπόδια και περάσματα όσο ο πολιτιστικός χώρος. Σελίδα 5 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός 1.5. Η κουλτούρα είναι υποδομή Ετσι, η «πραγματική» κουλτούρα δεν βρίσκεται σε κίνδυνο. Ωστόσο, η κουλτούρα είναι η υποδομή. Η Ευρώπη του άνθρακα και του χάλυβα δεν αρκούσε για να οικοδομήσει την Ευρώπη, γιατί η οικονομία δεν είναι η υποδομή. Είναι αλήθεια ότι υπάρχει, από το Μεσαίωνα, μια ευρωπαϊκή κουλτούρα. Αν εκείνη την εποχή είχε γίνει αποδεκτό ότι η κουλτούρα είναι η υποδομή, τότε θα αρκούσε να δημιουργηθεί το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο, να ενθαρρυνθεί η ανταλλαγή νέων ανθρώπων και η οικοδόμηση μιας κοινής κουλτούρας μέσα από τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Η Ευρώπη θα μιλούσε τέσσερις γλώσσες, όπως συμβαίνει στην Ελβετία, και η Ευρώπη θα είχε φτιαχτεί! Ομως, αν γίνει προσπάθεια να οριστεί πραγματικά, η κουλτούρα δηλώνει δύο πράγματα. Από τη μια πλευρά, χαρακτηρίζεται από τη διαδικασία της αφομοίωσης (ή της πολιτιστικής επαγωγής) δηλαδή το «ταξίδι» που επιτρέπει, από γειτονιά σε γειτονιά. Από την άλλη πλευρά, η κουλτούρα βασίζεται σε μια μοναδική απόφαση του ατόμου, όταν αυτό αποφασίζει: όχι, δεν υπάρχει αυτή η κουλτούρα. Γίνεται ένας σημαντικός μετασχηματισμός του γνωστικού υποκειμένου, της αντικειμενικής επιστήμης και της συλλογικής κουλτούρας. 1.6. Ασαφή όρια Καθώς τα όρια τέχνης, τεχνολογίας και επιστήμης αρχίζουν να συγχέονται, ξεκινά μια μακρά διαδικασία αναπροσδιορισμού της ίδιας της τέχνης και του ρόλου του καλλιτέχνη που συνεχίζεται, βέβαια, ως σήμερα. Eνας από τους ορισμούς της ψηφιακής τέχνης, από εκπροσώπους της και θεωρητικούς, όπως ο Πήτερ Bάιμπελ, στηρίζεται στη σύγκριση της ψηφιακής με την αναλογική τεχνολογία. Η μετάδοση πληροφορίας από αναλογικές συσκευές βασίζεται στην κατ' αναλογία αναπαραγωγή φυσικών μεγεθών στη μορφή κυμάτων, όπως η αναπαραγωγή του ήχου της ανθρώπινης φωνής μέσω κυμάτων ηλεκτρισμού στην περίπτωση του αναλογικού τηλεφώνου. Αντίθετα, η ψηφιακή εικόνα έχει ως βάση της τον αριθμό, στον οποίο αποδομείται ένα σχήμα ή μία μορφή, για να επαναδομηθεί, χωρίς να είναι απαραίτητη η ύπαρξη Σελίδα 6 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη πραγματικού προτύπου προς μίμηση. Η αναλογική τεχνολογία συσχετίστηκε έτσι με την αναπαραστατική, μιμητική τέχνη και η ψηφιακή εικόνα συγκρίθηκε με τη μοντέρνα αφαίρεση και την κινητική τέχνη. Ο ορισμός αυτός δίνει έμφαση στη χρήση του μέσου. Η χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας δεν αρκεί, όμως, για να προσδώσει οποιουδήποτε είδους αυτονομία ή ταυτότητα στην ψηφιακή εικόνα. Για τους πρώτους δημιουργούς computer graphics, μαθηματικούς και ερευνητές, στα μέσα της δεκαετίας του 1960 το πρότυπο ήταν η μοντέρνα αφαίρεση. Τα έργα των Φρίντερ Nέικ, Tζωρτζ Nις & A. Mίκαελ Nολ είναι γραμμικές δισδιάστατες αφηρημένες συνθέσεις γεωμετρικού χαρακτήρα. Ο ίδιος ο Nολ ανέφερε ως πηγή έμπνευσης για το έργο του «Gaussian - Quadratic» (1963) το «Ma Jolie» («H όμορφή μου») του Πικάσο, ενώ σε πολλά έργα του αναπαράγει, όπως και άλλοι καλλιτέχνες μέχρι και τη δεκαετία του 1980, γνωστά έργα του Πιέτ Mοντριάν ή της Mπρίτζετ Pάιλι. Σε αυτό το στάδιο, οι καλλιτέχνες κάνουν θέμα τους την ίδια τη μηχανή και τη λειτουργία της. Η παραγόμενη εικόνα δείχνει τις δυνατότητες του προγράμματος του υπολογιστή και δεν προδίδει βαθύτερη σκέψη. Ανάλογες παρατηρήσεις θα μπορούσε να κάνει κανείς ακόμη και για πρωτότυπα έργα, όπως το «Poem Fields» (1964) του Σταν Bάντεμπερ και το «Pixillation» (1970) της Λίλιαν Σβαρτς. Φιλμάκια συντεθειμένα από καρέ με αφηρημένες εικόνες προγραμματισμένες στον υπολογιστή, από τον μηχανικό Kένεθ Nόλτον. Σε ένα επόμενο στάδιο, ο υπολογιστής χρησιμοποιείται ως εργαλείο που απλά διευκολύνει τη δημιουργία σύνθετων έργων, όπως οι μινιμαλιστικές συνθέσεις της Bέρα Mολνάρ. Και σε αυτήν την περίπτωση όμως, η σκέψη του καλλιτέχνη είναι στραμμένη σε προβλήματα της σύγχρονης τέχνης, άσχετα από το χρησιμοποιούμενο μέσο. Eργα όπως οι ελεγχόμενες από υπολογιστή «εγκαταστάσεις φωτός» του Oτο Πίνε, μετέπειτα διευθυντή του ερευνητικού κέντρου CAVS στο ΜΙΤ, ενσωματώνουν τη νέα τεχνολογία στο όραμα των πρωτοποριών του μοντέρνου. Σελίδα 7 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός Κεφάλαιο 2 ο Πολιτισμός 2.1. Η έννοια του πολιτισμού Μέσα σε αυτό το πλαίσιο που δεν περιορίζεται σε κοινωνιολογικά δεδομένα, ο πολιτισμός αποτελεί όντως έναν πλούτο. Ενώ στην κοινωνιολογία είναι μόνο ένας παράγοντας που δεν ανήκει στον πυρήνα που καθορίζει μια κοινωνία. Αντιθέτως όμως αυτό το μειονέκτημα είναι ενδεικτικό της ιδιότητας του μάγματος. Το να μην καθορίζει μια ιδιαίτερη κοινωνία, ο πολιτισμός δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η αξία του είναι ελάχιστη. Αν η ουσία δεν είναι καθοριστική σε μια ανούσια δομή, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι άτοπη η αρχική υπόθεση. Είναι απλώς λογικό με την έννοια της ταυτιστικής λογικής. Η κοινωνία ως συνδυαμός του συστήματος που καθορίζει και ελέγχει, και της μάζας που βιώνει την καθημερινότητα, δεν έχει ανάγκη από τον πολιτισμό. Η αποκλειστική ενασχόληση με το σήμερα και το αύριο, είναι το επόμενο στάδιο μιας γραμμικής γενίκευσης της ιδέας του παρόντος δίχως την ανάγκη της ύπαρξης του μέλλοντος. Η καθημερινότητα έχει απλώς παχύνει το παρόν για να μην έχει να ασχοληθεί ούτε με το παρελθόν ούτε με το μέλλον. Έτσι το παρόν λειτουργεί ως ένα απορροφητικό πεδίο λήθης. Συνεπώς ο πολιτισμός δεν μπορεί ν ανήκει σε αυτό το κοινωνικό παρόν. Αυτό όμως δεν δηλώνει ότι δεν είναι μια αξιόλογη οντότητα σ ένα ευρύτερο πλαίσιο. Απλώς οι κοινωνικοί περιορισμοί δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη του πολιτισμού. Το παράδοξο βέβαια είναι ότι ο πολιτισμός υπάρχει ανεξάρτητα από αυτό το πλαίσιο. Ο πολιτισμός δεν παράγεται από την κοινωνία, ούτε από το σύστημα ενεργά ούτε απο τη μάζα παθητικά. Ο πολιτισμός εμφανίζεται ως ένα ενδιάμεσο στοιχείο της ανθρωπότητας και με αυτήν την έννοια είναι λιγότερο αφαιρετικός. Από την άλλη δεν παράγεται ούτε από μία μορφή ελιτισμού. Η κάθε μοναδικότητα δεν αντέχει το βάρος του πολιτισμού, η ομάδα τους όμως μπορεί να το καταφέρει. Είμαστε λοιπόν σε ένα συλλογικό πλαίσιο που δεν ενσωματώνει κάθε στοιχείο αλλά το οποίο μέσα από ένα δίκτυο δράσεων προκαλεί μια συνολική αλλαγή. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να επινοήσουμε πιο δυναμικά και επιπλέον στρατηγικά την έννοια του πολιτισμού. Δεν είναι πια ένα άχρηστο κοινωνιολογικό σύμπλεγμα, είναι πολύπλοκο δίκτυο που δημιουργείται από Σελίδα 8 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη μαγματικές κινήσεις των εφήμερων μοναδικοτήτων και γι αυτόν τον λόγο είναι πιο ευάλωτη από την έννοια της ανθρωπότητας. 2.2. Θεωρίες περί Πολιτισμού Οι περισσότερες σύγχρονες θεωρίες περί πολιτισμού και κουλτούρας δίνουν μεγάλη έμφαση στην πρόοδο. Όμως στον αρχαίο κόσμο οι φιλόσοφοι εξέταζαν τα γεγονότα της ιστορίας και τα συνέκριναν με τις διαδικασίες της φύσης. Κατέληξαν έτσι στο συμπέρασμα ότι οι πολιτισμοί ακολουθούν κυκλική πορεία. Ο Αριστοτέλης σημειώνει στην Ρητορική του ότι «στους περισσότερους τομείς, το μέλλον θα μοιάζει με το παρελθόν». Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος δήλωσε εις Tα εις Εαυτόν του ότι «πρέπει πάντα να έχουμε στο νου ότι όπως τα πράγματα είναι τώρα, έτσι ήταν και στο παρελθόν». Αυτή η κυκλική θεώρηση ήταν τυπική στην αρχαιότητα, με μια αξιοσημείωτη εξαίρεση: ο Άγιος Αυγουστίνος, ένας από τους μεγαλύτερους Χριστιανούς θεολόγους, ήταν ο πρώτος εξήγγειλε μια θεωρία προόδου, αν και τελείως διαφορετική από τις σύγχρονες. Η αντίληψή του περί προόδου δεν ήταν τεχνολογική. Ήταν μάλλον η ιδέα ενός ταξιδιού, από την πόλη της ανθρωπότητας έως το τέλος της ιστορίας στην πόλη του Θεού. 2.3. Καταγωγή του πολιτισμού Ο Άγγλος φιλόσοφος του 17ου αιώνα Thomas Hobbes ισχυρίστηκε ότι η ζωή των πρωτόγονων ανθρώπων ήταν μοναχική, φτωχική, ρυπαρή, κτηνώδης και βραχεία. Από όσα γνωρίζουμε από τις πρωτόγονες φυλές που έχουν επιβιώσει έως τον 20ο αιώνα, η δήλωσή του φαίνεται να είναι σωστή. Κάποια στιγμή, ωστόσο, προηγούμενη της καταγεγραμμένης ιστορίας, οι άνθρωποι άρχισαν να συναθροίζονται σε οικισμούς και, αγωνιζόμενοι όλοι μαζί, να δημιουργούν καλύτερες συνθήκες ζωής (βλέπε Αρχαίος Πολιτισμός). Αυτοί οι πρώτοι οικισμοί, με βάση τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις, τοποθετούνται στις κοιλάδες της αρχαίας Κίνας, Ινδίας, Μεσοποταμίας και Αιγύπτου. Οι αρχαίοι αυτοί άνθρωποι ανέπτυξαν εργαλεία μέσω μιας αργής και επίπονης εμπειρικής διαδικασίας. Όμως με αυτά τα εργαλεία δημιουργήθηκε μια πραγματική κουλτούρα. Επινόησαν συσκευές για να καλλιεργούν τη γη, να σκάβουν τάφρους άρδευσης, να κατασκευάζουν σπίτια, και να φτιάχνουν σύνεργα Σελίδα 9 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός οικιακής χρήσης. Ως βοήθεια για τον αγώνα τους, θα πρέπει να πέτυχαν τη χρήση ενός εργαλείου γνωστού ως γλώσσα, πρώτα προφορική και έπειτα γραπτή. Επίσης, θα έπρεπε να μάθουν στοιχειώδη μαθηματικά: πώς να μετρούν τη γη και πώς να αθροίζουν αντικείμενα, όπως ζώα και κτήματα. Σε μια πολύ πρώιμη περίοδο, επίσης, οι άνθρωποι ανέπτυξαν τα εργαλεία εκείνα που τους εισήγαγαν στις εικαστικές, μουσικές και φιλολογικές τέχνες. Το πιθανότερο είναι ότι οι εικαστικές τέχνες εμφανίστηκαν πρώτες, πριν από οποιαδήποτε σημαντική εξέλιξη στην τεχνολογία. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι οι αξιοσημείωτες βραχογραφίες της νότιας Γαλλίας και της βόρειας Ισπανίας δημιουργήθηκαν πριν από 30.000 χρόνια. Οι φιλολογικές τέχνες ποίηση και τραγούδι εμφανίστηκαν αμέσως μετά την ανάπτυξη της ομιλούσας γλώσσας. Πριν ακόμα οι άνθρωποι αρχίσουν να γράφουν ο ένας στον άλλον επικοινωνούσαν μέσω σχεδίων ή ιδεογραμμάτων, με τον ίδιο τρόπο όπως τα ιερογλυφικά χρησιμοποιούνταν από τους αρχαίους Αιγυπτίους. 2.4. Είναι αδύνατο να οριοθετηθεί ένας πολιτισμός Παλαιότερα θεωρείτο ότι πολιτισμός είναι το σύνολο των επιτευγμάτων που έχει να επιδείξει ένα έθνος. Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχει επικρατήσει ένας ορισμός του πολιτισμού που συμπεριλαμβάνει όλους τους τρόπους ζωής μιας κοινότητας, καθώς και όλες τις αξίες που μοιράζονται τα μέλη της. 'Ετσι, ενώ παλιά ο ελληνικός πολιτισμός θεωρούνταν ότι περιορίζεται στον Πλάτωνα, την Ακρόπολη, τον Μέγα Αλέξανδρο κλπ., ο νέος ορισμός συμπεριλαμβάνει ότι ανήκει στον σημερινό τρόπο ζωής και στο σύστημα αξιών των Ελλήνων. Αυτός ο τρόπος ορισμού του πολιτισμού εμφανίζεται ως πιο δημοκρατικός, αφού οι πολιτισμοί έτσι δεν αξιολογούνται, δεν χωρίζονται δηλαδή σε αυτούς που αξίζουν (που έχουν κάτι να επιδείξουν) και σε αυτούς που είναι ανάξιοι λόγου (που ποτέ δεν αναπτύχθηκαν, σύμφωνα με το πρώτο μοντέλο). Υπάρχουν όμως και εδώ προβλήματα. Διότι, ενώ στην πρώτη περίπτωση είναι σχετικά εύκολο να οριοθετήσουμε έναν πολιτισμό συγκεντρώνοντας όλα τα επιτεύγματά του, αν ακολουθήσουμε τον δεύτερο, ευρύτερο, ορισμό, είναι αδύνατο να συμφωνήσουμε όλοι στο τί είναι αυτός. Πρώτον, διότι κάθε πολιτισμός ζει τις συγκρούσεις Επιπλέον, διότι ένας πολιτισμός αλλάζει διαρκώς, οπότε είναι Σελίδα 10 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη άδικο να γίνονται προσπάθειες φωτογράφισής του περιγράφοντάς τον, αφού έτσι "παγώνει" μια εικόνα που στην πραγματικότητα μεταλλάσσεται. 2.5. Mε τι κριτήρια η σύγκριση (των πολιτισμών); Tο πρόβλημα της σύγκρισης των πολιτισμών θυμίζει το παράδοξο που διατύπωσε πριν 2.500 χρόνια ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Eπιμενίδης: «Όλοι οι κρητικοί είναι ψεύτες, το είπε ένας από τους ποιητές τους». H πρόταση αυτή χτίζει ένα λογικό αδιέξοδο: Aν όλοι οι κρητικοί λένε ψέματα, τότε κι ο ποιητής τους λέει ψέματα, άρα όλοι οι κρητικοί λένε αλήθεια. Aν όμως λένε αλήθεια. Στο ίδιο λογικό αδιέξοδο οδηγείται κάποιος που θα προσπαθήσει να συγκρίνει πολιτισμούς. Aκόμη και τα κριτήρια αξιολόγησης που θα θέσει κάποιος είναι πολιτιστικά προϊόντα τα οποία πρέπει να τεθούν σε κρίση. Eξάλλου ο ένας πολιτισμός είναι ένα σύνολο πραγμάτων (παραδόσεων, τρόπου ζωής, πνευματικών έργων κ.λ.π.) που δεν χωρούν σε καμιά ζυγαριά του κόσμου. Aυτό που μπορεί να συγκριθεί είναι η παραγωγικότητα κάθε συστήματος. H συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων (ασχέτως πολιτισμού, φυλής, έθνους κ.λ.π.) επιθυμεί να ζήσει περισσότερο και με μεγαλύτερη άνεση. Aυτός υπήρξε κοινός στόχος όλων των πολιτισμών, όλων των ανθρώπων, σε ολόκληρη την Iστορία. Mέχρι στιγμής, επιτυχέστερος όλων ήταν ο δυτικός πολιτισμός. Tους τελευταίους δύο αιώνες αύξησε κατά 40 χρόνια το μέσο όρο ζωής και εκτόξευσε στα ύψη την ευημερία των ανθρώπων. H παιδική θνησιμότητα μηδενίστηκε και αυτά τα επιτεύγματα δεν περιορίστηκαν εντός των γεωγραφικών συνόρων που ήκμασε αυτός ο πολιτισμός. Διαχύθηκαν και διαχέονται στον Tρίτο Kόσμο. Παρά τα θλιβερά προβλήματα που υπάρχουν ακόμη σε πολλές γωνιές της υφηλίου, όλες οι αντικειμενικές μετρήσεις (μέσος όρος ζωής, παιδική θνησιμότητα) αυτό δείχνουν. Aν κάποιοι δεν θέλουν ούτε να ζήσουν πολύ, αλλά ούτε να ευημερήσουν; Yπάρχει απάντηση. O δυτικός πολιτισμός ανέπτυξε τους θεσμούς ελευθερίας όπως και το υλικό πλεόνασμα, ώστε να τους το επιτρέπει. Σελίδα 11 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός Eίναι λοιπόν δίκαιο, ελεύθερο, καλό το δυτικό σύστημα αξιών; Όχι. Aλλά είναι το πιο δίκαιο, το πιο ελεύθερο και το πιο καλό απ όσα γνώρισε μέχρι σήμερα ο κόσμος. (Προσοχή! όχι σε σχέση με όσα ονειρευτήκαμε ή θελήσαμε να χτίσουμε, αλλά σε σχέση με όσα ζήσαμε και μπορούμε να συγκρίνουμε.) Έχει δε και τους μηχανισμούς να γίνει ακόμη πιο δίκαιο, πιο ελεύθερο, πιο καλό. Δεν τα καταφέρνει πάντα, αλλά ο αγώνας συνεχίζεται και κυρίως: ο αγώνας επιτρέπεται. 2.6. Aνώτερος πολιτισμός; Tο κίνημα του «πολιτιστικού σχετικισμού» αναπτύχθηκε στην αμερικανική και γαλλική ακαδημαϊκή κοινότητα μετά την ταραγμένη δεκαετία του 1960. Στον πυρήνα του βρίσκεται το λογικοφανές επιχείρημα ότι οι πολιτισμοί δεν μπορούν να κριθούν, επειδή οι κριτές είναι φορείς κάποιων πολιτιστικών παραδόσεων και συνεπώς προκατειλημμένοι. Mόνο που το ζήτημα δεν λύνεται τόσο εύκολα. Eπανεμφανίζεται κάθε φορά που ο δυτικός πολιτισμός αντιμετωπίζει μια σοβαρή πρόκληση. Όπως μια τρομοκρατική επίθεση με 5.000 νεκρούς στο όνομα του Θεού, ή κάποιες εικόνες με σφαγές και βαναυσότητες από τον Tρίτο Kόσμο. Διάφοροι στοχαστές έθεσαν το πρόβλημα της ιεράρχησης των πολιτισμών με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Tα ανθρώπινα δικαιώματα, τα δικαιώματα μειονοτήτων, η ισότητα των δύο φύλων, είναι «δυτικά φρούτα». Δεν υπάρχουν στις παραδόσεις άλλων πολιτισμών. Aν κάποιος δεχθεί ότι είναι νόμιμες οι διεθνείς επεμβάσεις για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων, αυτόματα κι ενδόμυχα ιεραρχεί πολιτισμούς. Για τους οπαδούς του πολιτιστικού σχετικισμού τα επιτεύγματα της Δύσης (ευημερία, αύξηση του προσδοκώμενου χρόνου ζωής κ.λ.π.) οφείλονται στην αποικιοκρατία και την δουλεία, επιχείρημα που εξοργίζει τον ινδικής καταγωγής συγγραφέα και ερευνητή του Hoover Institution, Dinesh D Souza. «H αποικιοκρατία και η δουλεία δεν είναι αποκλειστικά δυτικά φαινόμενα», λέει. «Eίναι παγκόσμια». O καθηγητής του Πανεπιστημίου του Maryland, Edwin A. Locke θεωρεί αντικειμενική την ανωτερότητα του δυτικού πολιτισμού εξαιτίας τριών λόγων: Σελίδα 12 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη Oρθολογισμός: Oι Aρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που ξεκαθάρισαν φιλοσοφικά ότι η γνώση κερδίζεται με τον ορθό λόγο σε αντίθεση με τον μυστικισμό (πίστη, αποκάλυψη, δόγμα). Xρειάστηκαν δύο χιλιετίες μέχρι να καθιερωθεί αυτή η φιλοσοφική προσέγγιση και να φτάσει στο ζενίθ στην Eυρώπη του 18ου αιώνα. Aτομικά δικαιώματα: Mια μοναδική κατάκτηση που οδήγησε στην ανανέωση ήταν η αναγνώριση της έννοιας των ατομικών δικαιωμάτων. O John Locke έδειξε πως τα άτομα δεν υπάρχουν για υπηρετούν το κράτος, αλλά το κράτος υπάρχει να υπηρετεί τους πολίτες του. Eπιστήμη και τεχνολογία: O θρίαμβος του ορθολογισμού και των ατομικών δικαιωμάτων έκανε δυνατή την ανάπτυξη και εφαρμογή της επιστήμης και της τεχνολογίας. «Παρά τους αναμφισβήτητους θριάμβους, ο δυτικός πολιτισμός δεν είναι επ ουδενί ασφαλής», καταλήγει ο Edwin A. Locke. «Oι θεμελιώδεις έννοιές του βάλλονται από παντού: από θρησκευτικά φανατικούς, από δικτάτορες, και από δυτικούς διανοούμενους, οι οποίοι απαρνούνται τον ορθολογισμό στο όνομα του σκεπτικισμού, τα ατομικά δικαιώματα στο όνομα ειδικών προνομίων και την πρόοδο στο όνομα της οικολογίας, Bαδίζουμε ταχύτατα στο αδιέξοδο του μηδενισμού...» 2.7. Οικονομία και Πολιτισμός Παρόλο που δεν τυγχάνει ανάλογης αναγνώρισης, ο ρόλος που παίζει η οικονομία στον σχηματισμό της κουλτούρας είναι ουσιώδης. Όλοι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από τροφή, ρουχισμό και στέγη. Η κύρια λειτουργία μιας οικονομίας είναι να εξασφαλίζει αυτές τις ανάγκες, εφόσον αυτές οι ανάγκες ικανοποιούνται μέσω συστημάτων παραγωγής και διακίνησης. Πέρα από τις ανάγκες, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν και επιθυμίες πράγματα που χρειάζονται για να κάνουν τη ζωή τους πιο άνετη και ευχάριστη. Καθ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας οι ανάγκες παρέμειναν οι ίδιες: στην αρχαιότητα οι άνθρωποι χρειάζονταν τροφή, ρούχα και στέγη τα ίδια χρειάζονται και σήμερα. Στην πραγματικότητα, κατά το μεγαλύτερο μέρος της Σελίδα 13 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός ανθρώπινης ιστορίας, οι άνθρωποι έπρεπε να αρκούνται στην ικανοποίηση των αναγκών τους, αφού οι επιθυμίες για κάτι παραπάνω δεν εκπληρώνονταν. Μόνο οι πολύ πλούσιοι και ισχυροί είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν τα επιπρόσθετα καλύτερα σπίτια, καλύτερο φαγητό, καλή ιατρική φροντίδα, απόλαυση των τεχνών, και ακριβά ρούχα και κοσμήματα. Τον 20ο αιώνα η κατάσταση αυτή άλλαξε για ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού. Για να είμαστε ακριβείς, υπάρχουν ακόμα πολλοί άνθρωποι για τους οποίους οι βασικές ανάγκες είναι δύσκολο ή και αδύνατο να επιτευχθούν ειδικά στην Αφρική, την Μέση Ανατολή, την Λατινική Αμερική και μέρη της Ασίας. Η πρόοδος στην τεχνολογία έχει καταστήσει δυνατή την παραγωγή ενός μεγάλου αριθμού αγαθών που μπορούν να χαρακτηριστούν μόνο ως επιθυμίες. Κανείς δεν χρειάζεται στην πραγματικότητα, για να επιβιώσει, τηλεόραση, αυτοκίνητο, στερεοφωνικό, καραμέλες, ή ακόμα και σαπούνι. Εντούτοις, επειδή το σύγχρονο οικονομικό σύστημα λίγοι είναι διατεθειμένοι να ζήσουν χωρίς αυτά. Το σύστημα έχει συμβάλλει αποφασιστικά στον τρόπο ανάπτυξης του σύγχρονου πολιτισμού. Η ανάπτυξη δεν ήταν αποτέλεσμα προσχεδιασμού. Ήταν απρογραμμάτιστη και τυχαίατα οικονομικά συστήματα, με τα δίκτυα παραγωγής και διακίνησης, αποτελούν τις πιο αποτελεσματικές δυνάμεις προόδου και ανάπτυξης του σύγχρονου πολιτισμού. Όπου δεν υπάρχουν αναπτυγμένα οικονομικά συστήματα ο πολιτισμός παραμένει σε ύφεση. Όπου οι βασικές ανάγκες του πληθυσμού δεν μπορούν να ικανοποιηθούν, οι άνθρωποι έχουν ελάχιστα, έως καθόλου, την ευκαιρία να χαρούν άλλες όψεις της κουλτούρας. 2.8. Πρόοδος και Αλλαγή Οι λέξεις πρόοδος και αλλαγή συχνά χρησιμοποιούνται εναλλακτικά, χωρίς όμως να σημαίνουν το ίδιο. Πάντα η πρόοδος αντιπροσωπεύει την αλλαγή, όμως η αλλαγή δεν είναι πάντα πρόοδος. Ένας φτωχός μπορεί να γίνει πλούσιος μετά από μια ατυχία μπορεί να ξαναγίνει φτωχός. Οι συνθήκες άλλαξαν δύο φορές, αλλά αυτός δεν είδε καμία πρόοδο. Η πραγματική πρόοδος είναι αποτέλεσμα της τεχνολογίας, μια κίνηση προς τα μπρος που δεν μπορεί να ανακληθεί. Κανένας στρατός δεν πολεμάει με τόξα και βέλη όταν έχει Σελίδα 14 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη μπαρούτι, τουφέκια και πυροβολικό διαθέσιμα. Κανένας μαθητής δεν χρησιμοποιεί πλέον αριθμητάρια όταν οι αριθμομηχανές τσέπης είναι τόσο φτηνές και άφθονες. Τα τεχνολογικά επιτεύγματα που φέρνουν την πρόοδο είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης εφευρετικότητας. Όμως υπάρχουν όψεις της ανθρώπινης δημιουργικότητας που δεν καλλιεργούν την πρόοδο, παρότι εγκαινιάζουν την αλλαγή μόνιμη ή προσωρινή. Σ αυτές ανήκουν οι τέχνες, η πολιτική και η θρησκεία. Ένα πολιτικό σύστημα, για παράδειγμα, μπορεί να αλλάξει από την απόλυτη μοναρχία στην δημοκρατία όμως μπορεί και να αλλάξει ξανά προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η πρόοδος στην τεχνολογία προχωράει σταθερά προς τα μπρος μόλις γίνει μια ανακάλυψη, δεν χρειάζεται να γίνει ξανά. Όμως σε άλλους τομείς της ανθρώπινης προσπάθειας υπάρχει πάντα η πιθανότητα να πραγματοποιηθεί μια αλλαγή και μετά να ανακληθεί. Ή μπορεί να μην υπάρξει καθόλου πραγματική αλλαγή απλά μια συνέχεια της ανθρώπινης δημιουργικότητας όπως στην λογοτεχνία, τη μουσική, τη ζωγραφική και τις λοιπές τέχνες. 2.9. Τέχνες και Πολιτισμός Το σύνολο των υλικών και πνευματικών επιτευγμάτων μιας ομάδας ανθρώπων αποτελούν τον πολιτισμό του. Πολιτισμός και τέχνες είναι δύο έννοιες στενά συνυφασμένες, καθώς οι τέχνες αποτελούν χαρακτηριστικές εκφάνσεις του πολιτισμού κάθε περιόδου. Τέχνες όπως η αρχιτεκτονική, η γλυπτική, η αγγειοπλαστική, η υφαντική, η μουσική, η κοσμηματοτεχνία, η ζωγραφική έχουν μακραίωνη παράδοση στον ελληνικό χώρο, όπου αναπτύχθηκαν πολιτισμοί ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους. Υπάρχουν προς το παρόν λίγα στοιχεία για την Παλαιολιθική εποχή στην Ελλάδα, αρκετά όμως για την ακόλουθη Νεολιθική (7η 4η χιλιετία π.χ. περίπου) και τον πολιτισμό της, που εντοπίζεται κυρίως σε περιοχές όπως η Θεσσαλία και η Μακεδονία. Σελίδα 15 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός Πολιτισμοί με εντυπωσιακά επιτεύγματα αναπτύχθηκαν κατά την εποχή του Χαλκού (3.000 1150 π.χ. περίπου) στο Βορειανατολικό Αιγαίο, τις Κυκλάδες (σήμα κατατεθέν του τα μεγάλου μεγέθους μαρμάρινα ειδώλια), την Κρήτη και την ηπειρωτική Ελλάδα. Οι πολιτισμοί που άκμασαν κατά τη 2η χιλιετία στις δύο τελευταίες περιοχές, γνωστοί ως μινωικός και μυκηναϊκός αντίστοιχα, θεωρούνται οι πρώτοι μεγάλοι πολιτισμοί του ελληνικού χώρου. Εντυπωσιακά και αντιπροσωπευτικά των πολιτισμών αυτών είναι τα κατάλοιπα της αρχιτεκτονικής (π.χ. ανάκτορα) αλλά και τα έργα αγγειοπλαστικής, λιθοτεχνίας (αγγεία, σφραγιδόλιθοι), μεταλλουργίας (αγγεία, όπλα), κοσμηματοτεχνίας και ζωγραφικής (τοιχογραφίες). Κατά τους ιστορικούς χρόνους, οι πολιτισμοί της γεωμετρικής (9ος 8ος αι. π.χ.) και αρχαϊκής εποχής (7ος 6ος αι. π.χ.) θεωρούνται ως πρόδρομοι του πολιτισμού της κλασικής περιόδου (5ος 4ος αι. π.χ.). Τα κλασικά έργα τέχνης, με τις ιδανικές αναλογίες και το ιδεατό κάλλος, εξέφρασαν τα φιλοσοφικά ιδεώδη της εποχής τους και υπήρξαν το πρότυπο της ευρωπαϊκής αναγέννησης του 15ου αι. μ.χ. Ο ελληνικός πολιτισμός κατά τους ακόλουθους ελληνιστικούς (3ος 1ος αι. π.χ.) και ρωμαϊκούς χρόνους (1ος αι. π.χ. 3ος αι. μ.χ.) αναπτύχθηκε στο πλαίσιο μεγάλων βασιλείων και μιας αυτοκρατορίας, αντίστοιχα. Στο πλαίσιο μιας αυτοκρατορίας αναπτύσσεται ο ελληνικός πολιτισμός και κατά τους βυζαντινούς χρόνους, πρώιμους, μέσους και ύστερους (4ος 15ος αι. μ.χ.), ενώ ο πολιτισμός των νεώτερων χρόνων σημαδεύεται από την οθωμανική κυριαρχία και τα πρώτα βήματα του νέου ελληνικού κράτους, μετά την Επανάσταση του 1821. Μια επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία και μνημεία σε ολόκληρη τη χώρα προσφέρει μια ζωηρή εικόνα των πολιτισμών του ελληνικού χώρου και των επιτευγμάτων τους στις τέχνες και την τεχνολογία από την προϊστορική έως τη σύγχρονη εποχή. 2.10. Πολιτιστική Κληρονομιά Η επιθυμία του ανθρώπου να κυριαρχήσει στο χρόνο, εκδηλώνεται με τη γνήσια και διαρκή προσπάθειά του να καταγράψει, να διατηρήσει και να διασώσει τα Σελίδα 16 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη επιτεύγματά του, την Πολιτιστική του Κληρονομιά. Η διατήρηση και προβολή της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ικανοποιεί πολλαπλές αισθητικές, κοινωνικές και πολιτικές φιλοδοξίες της ανθρωπότητας. Η πολιτιστική και φυσική κληρονομιά είναι μάρτυρες των εθίμων και της ανάπτυξης της γνώσης κάθε λαού ανά τους αιώνες. Αυτή η κληρονομιά συχνά καταστρέφεται από άγνοια και από αδιαφορία. Πρέπει λοιπόν να προστατευθεί και να εκμεταλλευτεί, έτσι ώστε κάθε χώρα να διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της. Τα πρώτα μέσα καταγραφής, αποθήκευσης και ανάκτησης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς ήταν οι αισθήσεις, η μνήμη, ο λόγος. Η δεύτερη φάση και η πρώτη επαναστατική εξέλιξη ήταν η γραφή (πάπυρος, περγαμηνή, χαρτί). Στη συνέχεια η τυπογραφία και η φωτογραφία προάγουν και επιταχύνουν τις διαδικασίες. Εμφανίζονται συλλογές ετρουσκικών, ελληνικών και ρωμαϊκών αρχαιοτήτων στο χώρο μελέτης και έκθεσης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς (William, Hamilton). Αρχίζει η συστηματική μελέτη. Ο 18 ος και κυρίως 19 ος αιώνας είναι η εποχή ίδρυσης των μεγάλων ευρωπαϊκών μουσείων, τα οποία στοχεύουν καθαρά στη διαφύλαξη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Η δεύτερη επανάσταση είναι οι νέες τεχνολογίες. Η έλευση των νέων τεχνολογιών και οι εφαρμογές τους, μετά τα μέσα του 20 ου αιώνα επιφέρουν δραστικές αλλαγές στον τρόπο που η πληροφορία καταγράφεται, αποθηκεύεται, ανακτάται, προβάλλεται και διατηρείται. 2.11. Η άυλη κληρονομιά της ανθρωπότητας και η αναζήτηση ενός Πολιτισμού των Πολιτισμών Άυλη κληρονομιά: το σύνολο των παραδόσεων, των πεποιθήσεων, των αισθητικών συνηθειών και προτιμήσεων και των κοινωνικών και πολιτιστικών πρακτικών που καταγράφονται στη συλλογική συνείδηση ως στοιχεία αυτονόητα ή σημαντικά για μία εθνική, περιφερειακή ή τοπική κοινωνία. Σελίδα 17 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός Είναι συνεπώς προφανές ότι στο πεδίο της έννοιας της άυλης κληρονομιάς περιλαμβάνονται πάρα πολλά στοιχεία, άνισης μεταξύ τους σημασίας και διάρκειας. Από καταγωγικούς μύθους που επιβιώνουν για ολόκληρες χιλιετίες, μέχρι απλές κοινωνικές πρακτικές, π.χ. για τα γαμήλια δώρα, που διαμορφώθηκαν στις αρχές του περασμένου αιώνα και από τραγούδια της παραδοσιακής λαϊκής μουσικής μέχρι θεμελιώδη ποιητικά έπη που μεταδίδονται προφορικά. Είναι άρα κρίσιμο να αντιδιαστέλονται με σαφήνεια ορισμένα ζεύγη εννοιών που είναι συγγενή αλλά όχι ταυτόσημα: Η άυλη κληρονομιά περιέχει πολλά στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού, αλλά δεν ταυτίζεται μ αυτόν. Κατά μείζονα λόγο δεν ταυτίζεται με το φολκλόρ. Ο λαϊκός πολιτισμός περιλαμβάνει σημαντικές υλικές μαρτυρίες με τη μορφή είτε ακίνητων μνημείων της λαϊκής αρχιτεκτονικής είτε κινητών μνημείων που συνδέονται με τις λαϊκές τέχνες. Από την άλλη πλευρά η άυλη κληρονομιά είναι προφανές ότι καλύπτει και στοιχεία που συνδέονται με την αστική και λόγια πρακτική και παράδοση. Υπό την έννοια αυτή η άυλη κληρονομιά είναι αντικείμενο ανθρωπολογικού και εθνολογικού αλλά εξίσου καλά και κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος. Αφορά όχι μόνο τις αρχαϊκές και παραδοσιακές, αλλά και τις νεωτερικές και μετανεωτερικές κοινωνίες. Η άυλη κληρονομιά κινείται κυρίως στη σφαίρα του πνευματικού πολιτισμού Και σ αυτό όμως το πεδίο υπάρχουν συνήθειες και πρακτικές που είναι στοιχεία της άυλης κληρονομιάς και αφορούν την πρόσληψη και τη χρήση των στοιχείων του τεχνικού πολιτισμού από τις διάφορες κοινωνίες. Η άυλη κληρονομιά αντιδιαστέλλεται συνήθως από τα υλικά μνημεία του Πολιτισμού, πολλά αν όχι όλα όμως από τα μνημεία αυτά δεν αποκτούν τις πολιτιστικές τους διαστάσεις παρά μόνον σε συνδυασμό με παραδόσεις, μνήμες, μύθους και πρακτικές. Χωρίς τη μνήμη της Πυθίας είναι δύσκολο να αντιληφθεί κάποιος τη σημασία του Μουσείου των Δελφών. Χωρίς τη μνήμη, τη παράδοση, την ιδεολογία και το πνεύμα των Ολυμπιακών Αγώνων δεν μπορεί Σελίδα 18 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη να αντιληφθεί κάποιος τη σημασία των υλικών μνημείων της Αρχαίας Ολυμπίας ή του Παναθηναϊκού Σταδίου. Ο Ψηφιακός Πολιτισμός μας φέρνει άλλωστε αντιμέτωπους με νέα, τελείως διαφορετικά δεδομένα: πολλά στοιχεία της άυλης κληρονομιάς μπορούν πολύ εύκολα να αποτυπωθούν σε ένα υλικό φορέα, όπως το CD-ROM ή να αποθηκευθούν στο Διαδίκτυο και άρα να αναπαράγονται με την ίδια ευκολία. Υπάρχει όμως πάντα ένα τμήμα που είναι υλικά ασύλληπτο. Παραμένει πάντα στη σφαίρα της παράδοσης, της συλλογικής μνήμης και συνείδησης. Από την άλλη μεριά ο ίδιος ο Ψηφιακός Πολιτισμός παράγει τη δική του άυλη πολιτιστική κληρονομιά ως διανοητικό κεφάλαιο και κοινωνική πρακτική που στις επόμενες γενιές μπορεί να μεταβιβασθεί ως μνήμη ή ως παράδοση. Υπό την έννοια αυτή το ζεύγος / άυλη / υλική κληρονομιά δεν μπορεί να ταυτιστεί με το ζεύγος προφορικός / γραπτός πολιτισμός. Η άυλη κληρονομιά βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον προφορικό πολιτισμό αλλά από ένα σημείο και μετά καταγράφεται με πολλούς και διάφορους τρόπους. Από την άλλη μεριά, η ύπαρξη ενός κειμένου και μόνο, είτε αυτό είναι συμβατικό είτε αυτό είναι ψηφιακό, δεν αρκεί για την μεταφορά ενός στοιχείου από το πεδίο της άυλης σ αυτό της υλικής κληρονομιάς. Σημασία έχει να γίνει αντιληπτό και δεκτό το αυτονόητο: πως ο ανθρώπινος πολιτισμός ως κατάκτηση και κληρονομιά της ανθρωπότητας αλλά και κάθε κοινωνίας χωριστά, ήταν και είναι πάντοτε άυλος και υλικός ταυτόχρονα. Με διαφορετικές βέβαια αναλογίες αλλά πάντοτε άυλος και υλικός. Η προστασία συνεπώς της πολιτιστικής κληρονομιάς και των πολιτιστικών ταυτοτήτων δεν μπορεί να είναι πλήρης χωρίς την ισότιμη προστασία των στοιχείων της άυλης κληρονομιάς. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τους παραδοσιακούς πολιτισμούς αλλά και για τις μοντέρνες και μεταμοντέρνες κοινωνίες. Είναι δε απολύτως αναγκαίο, αν θέλουμε να ξεπεράσουμε τα δυτικοκεντρικά στερεότυπα που υπονομεύουν την αρχή της πολιτιστικής ισοτιμίας. Η Ελλάδα είναι εξίσου υπερήφανη και υπεύθυνη για τις δύο αυτές όψεις της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο πρόσφατος ελληνικός νόμος του 2002 για την Σελίδα 19 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς αναφέρεται ρητά στα στοιχεία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, παρέχοντάς τους προστασία ίση με αυτήν των υλικών μνημείων. Κατά τη λογική αυτή προστατεύονται για παράδειγμα, όχι μόνο οι αρχαιολογικοί αλλά και οι ιστορικοί τόποι. Ως τέτοιοι νοούνται αυτοί στους οποίους διαδραματίστηκαν όχι μόνο ιστορικά αλλά και μυθικά γεγονότα, όπως οι άθλοι του Ηρακλή. Η προστασία του τεράστιου πλούτου της Ελληνικής μυθολογίας, αποκτά έτσι νομική υπόσταση αλλά και μία έμμεση αλλά σαφή υλική διάσταση. Με δεδομένη τη ελληνική νομοθεσία για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, υλικής και άυλης, θεωρούμε αυτονόητη την ανάγκη να συναφθεί μία αντίστοιχη διεθνής σύμβαση υπό την αιγίδα της UNESCO και θα συμβάλλουμε ενεργά προς τον σκοπό αυτό. Ο σεβασμός της άυλης κληρονομιάς, της παράδοσης, του προφορικού πολιτισμού, της συλλογικής μνήμης και συνείδησης όλων των κοινωνιών είναι προϋπόθεση για τη συγκρότηση ενός πολιτισμού των πολιτισμών. Σελίδα 20 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη Κεφάλαιο 3ο Πολιτισμός και τεχνολογία 3.1. Εισαγωγή Η Πολιτιστική Κληρονομιά αφορά όλους, και ατομικά και εθνικά και παγκόσμια. Είναι η ιστορία της εξέλιξης του πολιτισμού του ανθρώπου, όπως την αποτύπωσε, τη συγκέντρωσε και τη διατήρησε στην πορεία των αιώνων. Στη σημερινή εποχή των τεράστιων αλλαγών που επέφεραν οι νέες τεχνολογίες, αλλάζουν οι κλασικές διαδικασίες διατήρησης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Στην ψηφιακή εποχή, ο τρόπος συγκέντρωσης και αποθήκευσης αλλά και ο τρόπος έκδοσης και διατήρησης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς μεταβλήθηκε και εξελίσσεται ραγδαία με νέες μεθόδους, μέσα, επεξεργασίες και τρόπους διάχυσης. Ανοικτά λογισμικά και πρότυπα αναπτύχθηκαν μέσα από ερευνητικές προσπάθειες χρόνων για να οργανώσουν την Πολιτιστική Κληρονομιά στην νέα εποχή. Η συστηματική καταγραφή φυσικών και χημικών χαρακτηριστικών, τυπολογικών περιγραφών, ιστορικών στοιχείων και πολιτισμικών δεδομένων των πολιτιστικών αντικειμένων, οδήγησαν στις πρώτες ψηφιακές βάσεις δεδομένων για ερευνητικούς κυρίως σκοπούς (Τσιούκας, 2005). Δημιουργούνται λοιπόν, ψηφιακές βάσεις δεδομένων για πολιτισμικά και τεχνολογικά δεδομένα, πολυμεσικές βάσεις δεδομένων με ψηφιοποίηση και ψηφιακές φωτογραφίες, εικονικά μουσεία που βασίζονται στην τρισδιάστατη ψηφιοποίηση και στην εικονική πραγματικότητα. Προκύπτει έτσι η ανάγκη για διαδικτυακές βάσεις δεδομένων που προσφέρουν: άμεση πρόσβαση σε αποθηκευμένα δεδομένα που μπορεί να βρίσκονται διασκορπισμένα σε διάφορα γεωγραφικά σημεία, κατάλληλο, ευφυή και ευέλικτο μηχανισμό που μετατρέπει πρωτογενή δεδομένα σε χρήσιμη πληροφορία, με πλήθος δυνατοτήτων, ώστε να επιτρέπει στους χρήστες ποικίλης πολυπλοκότητας αναζητήσεις και φυσικό περιβάλλον. Σελίδα 21 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός Η δημιουργία τέτοιων ψηφιακών βάσεων δεδομένων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς έδωσε ώθηση στην αρχαιολογία και γενικά στις ανθρωπιστικές επιστήμες, με τη συμβολή των θετικών επιστημών, για τη διεξοδική μελέτη της φθοράς πολιτιστικών αντικειμένων και λήψη μέτρων για τη συντήρηση και αποκατάστασή τους, δηλαδή: συντήρηση με δύο τρόπους: μέσα από τον έλεγχο του περιβάλλοντος φύλαξης ώστε να ελαχιστοποιηθεί η φθορά των αντικειμένων και των υλικών με την εφαρμογή κατάλληλων μεθόδων «θεραπείας» ώστε να σταματήσει η φθορά και να σταθεροποιηθεί η κατάστασή τους όσο είναι δυνατόν από περαιτέρω καταστροφή. Τέτοιες πολιτιστικές ψηφιακές βάσεις δεδομένων χαρακτηρίζονται από τα είδη των πολιτιστικών αντικειμένων που εμπεριέχουν τις κατηγορίες πληροφοριακών δεδομένων που περιέχουν και από τους στόχους που εξυπηρετούν. Τα είδη των πολιτιστικών «αντικειμένων» που καταγράφονται είναι: Συμβάντα - Γεγονότα Αντικείμενα : κινητά (έντυπα, σκεύη, εργαλεία κ.λπ) και ακίνητα (κτίρια, μνημεία κ.λπ) Τοποθεσίες : ειδική κατηγορία μέσω GIS (Geographical Information Systems). Οι βασικές κατηγορίες δεδομένων που καταγράφονται είναι: Οπτικοακουστική πληροφορία Πολιτισμική πληροφορία ( αισθητική, τυπολογική, ιστορική, οικονομική, κοινωνική κλπ. Τεχνολογική πληροφορία Σελίδα 22 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη Οι στόχοι της καταγραφής και δημιουργίας Βάσεων Δεδομένων είναι: Αρχειοθέτηση Τεκμηρίωση για τη διάσωση και διατήρηση (μέσω της καταγραφής μνημείων και αντικειμένων για ανακατασκευή ή αναπαλαίωση σε περιπτώσεις που έχουν υποστεί καταστροφές και μέσω της εικονικής ανακατασκευής μνημείων και αντικειμένων που δεν υπάρχουν ή υπάρχουν μερικώς.) και την επιστημονική μελέτη (με την εικονική τρισδιάστατη απόδοση αρχαιολογικών ανασκαφών). Προβολή διάδοση ( διαφήμιση, οικονομική εκμετάλλευση τουριστική και εμπορική) και εκπαίδευση (μέσω της δημιουργίας υλικού για ερευνητές-σπουδαστές και μέσω κατασκευής ρεαλιστικών τρισδιάστατων μοντέλων για μελέτη και εκπαίδευση εξ αποστάσεως και διάχυση της πληροφορίας στο ευρύ κοινό). Συντήρηση με εικονική τρισδιάστατη προσομοίωση μνημείων και αντικειμένων με επιλογές εικονικής επανόρθωσης και ανάπλασης και με ανάλυση κατασκευαστικών και επανορθωτικών τεχνικών και Ειδικοί λόγοι, όπως αλληλεπίδραση με τα πολιτιστικά αντικείμενα (σε εικονικό περιβάλλον) χωρίς το φόβο να προκληθούν ζημιές (Τσιρλιγκάνης, 2005). 3.2. Οι υπολογιστές προκαλούν τους καλλιτέχνες «ΤEXNH TΩN NEΩN MEΣΩN», «computer art», «animation», «εικονική πραγματικότητα», «internet art»: πρόκειται για τέχνη ή για απλές τεχνολογικές εφαρμογές; Για κάποιους, η «ηλεκτρονική τέχνη» απλά αναπαράγει τα στερεότυπα του τρόπου ζωής μιας κακώς νοούμενης παγκοσμιοποίησης. Άλλοι επικρίνουν τη νέα τέχνη για ελιτισμό, αφού συνεχίζει να είναι προσιτή σε ένα περιορισμένο μέρος του παγκόσμιου κοινού, ταξικά και γεωγραφικά προσδιορισμένο. Από την άλλη, η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, η εξέλιξη των υπολογιστών και η ιδέα του Διαδικτύου που συνετελέσθησαν στη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, συνδέονται, όπως επισημαίνει ο Φ. Tζέημσον, Σελίδα 23 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός με την τεχνολογική ανάπτυξη των ΗΠΑ, τον Ψυχρό Πόλεμο, αλλά και τη θεμελίωση της παγκόσμιας οικονομικής και στρατιωτικής κυριαρχίας τους, γιατί, κυρίως, θα καθιστούσαν δυνατή και αδιάλειπτη την επικοινωνία κυβερνητικών και στρατιωτικών σε καιρό πολέμου. Η διαδοχική εμφάνιση των computer graphics, της animation, της εικονικής πραγματικότητας και της internet art, αντιστοιχεί στην εξέλιξη των δυνατοτήτων που παρέχει ο υπολογιστής. Παράλληλα, όμως, η «ηλεκτρονική» τέχνη, όσον αφορά τα θέματα και στη «μορφή» της, διαγράφει μια πορεία που ξεκινά από την ευφορική διερεύνηση και ανάδειξη του μέσου, για να προχωρήσει σε συνθετότερες δημιουργίες που παράγουν κριτική σκέψη γύρω από την τεχνολογία και τη συμμετοχή της στην πραγματικότητα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, της σύγχρονης «πολιτικής γεωγραφίας», της ίδιας της τέχνης. Ο πειραματικός χαρακτήρας της νέας τέχνης και η περιπλοκότητα της τεχνολογίας προϋποθέτουν έναν άλλο τύπο καλλιτέχνη, τον μηχανικό - ερευνητή. Eπιπλέον, θα πρέπει να αναφερθεί ότι όλες οι εξελίξεις που γέννησαν και επηρέασαν την τέχνη των νέων μέσων, είναι αποτελέσματα επιστημονικής έρευνας στον τομέα της πληροφορικής και δευτερευόντως στον χώρο της τέχνης, τα οποία έγιναν σε πανεπιστημιακά ή στρατιωτικά ερευνητικά κέντρα. Kάποια από τα πρώτα έργα computer graphics έχουν σχεδιαστεί από ειδικούς επιστήμονες σε πανεπιστημιακά ιδρύματα, ή είναι προϊόντα συνεργασίας καλλιτεχνών και μηχανικών, ενώ μερικές φορές οι δύο ιδιότητες συνδυάζονται στο ίδιο πρόσωπο. H διάδοση του προσωπικού υπολογιστή στα τέλη της δεκαετίας του '80 απλοποίησε τα πράγματα και συντέλεσε στη διάδοση της τέχνης των υπολογιστών. 3.3. Eικόνα και ψευδαίσθηση Στη δεκαετία του 1980, η εξέλιξη των υπολογιστών και η εισαγωγή της κίνησης (animation), της τρίτης διάστασης, του σκιοφωτισμένου όγκου και του χρώματος, και η δημιουργία μιας εικονικής πραγματικότητας, αντέστρεψαν τα Σελίδα 24 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη κριτήρια. Πολλοί καλλιτέχνες γοητεύονται, τώρα, από τη δυνατότητα «μίμησης του πραγματικού», και το κλασικό κριτήριο της δεξιοτεχνίας στην παραδοσιακή αναπαραστατική τέχνη αντικαθίσταται από εκείνο της τεχνογνωσίας. Για τους υπέρμαχους της νέας «συνθετικής» εικόνας, στην ψηφιακή τέχνη συνδυάζονται η υποκειμενικότητα της ζωγραφικής με την αντικειμενικότητα της φωτογραφίας, συμφιλιώνονται η αναπαραγωγή με τη φαντασία, όπως επισημαίνει ο Bάιμπελ. Τα όρια της φαντασίας όμως, υπενθυμίζει η συγγένεια της αισθητικής της νέας εικόνας με εκείνη της διαφήμισης και των βίντεο - γκέιμς: «στην εποχή της προσομοίωσης, το σημάδι του σύγχρονου είναι η τελειότητα της φυσιοκρατικής ψευδαίσθησης», όπως σημειώνει στο βιβλίο του ο Tζ. Στάλαμπρας («Internet Art. The Oniline Clash of Culture and Commerce»). Αναμφίβολα, πολλά από τα έργα αυτά αντανακλούν απλά την εποχή μας χωρίς περισσότερες αξιώσεις. Eτσι, αρκετά εντυπωσιακά ψευδαισθητικά έργα animation με θέμα τους τον γενετικό μετασχηματισμό οργανικών μορφών αναφέρονται στην εξέλιξη της βιοτεχνολογίας και της γενετικής. Περισσότερο ενδιαφέροντα, αν και λιγότερα μάλλον είναι τα έργα που προδίδουν σκέψη. Στις σειρές «Neurotica» και «Redesign Point» (2001), καθώς και στο διαδραστικό CD της ίδιας ενότητας, ο Αλέξανδρος Ψυχούλης κατορθώνει με το «Flash», ένα πρόγραμμα animation με εφαρμογή κυρίως στη διαφήμιση, να δομήσει μια δική του εικαστική γλώσσα και το σύμπαν μιας κλειστής εικονοποιίας, για να «ανακαλέσει» με ποιητική και κριτική ματιά μια πλευρά της σύγχρονης πραγματικότητας. Εξίσου αποφασιστικά, τόσο για τον αναπροσδιορισμό του ρόλου του καλλιτέχνη όσο και της έννοιας της τέχνης, είναι το στοιχείο της διάδρασης και η έννοια του δικτύου. Αν και πολλά διαδραστικά έργα είναι εντυπωσιοθηρικά, σε άλλα η δυνατότητα του θεατή να συμμετέχει ενεργά στην εξέλιξη τους τα ολοκληρώνει δημιουργικά. Στο έργο «Galapagos» του Kαρλ Σιμς (1995), η δυνατότητα που δίνεται στον θεατή να επηρεάσει με διάδραση τον γενετικό μετασχηματισμό των πολύχρωμων, φανταστικών οργανισμών, λειτουργεί μυθοποιητικά για την τεχνολογία. Αντίθετα, στη «Lorna» (1979-1983) και άλλα έργα της Λιν Xέρσμαν - Nίσον, η φεμινιστική ματιά της αποδίδει στον θεατή και στο βλέμμα του έναν ρόλο κοινωνικά προσδιορισμένο και ενδυναμώνει την κριτική της. Σελίδα 25 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός Η διαδραστικότητα ενέχει το στοιχείο της επικοινωνίας και της συλλογικότητας. Στοιχεία που αναπτύσσονται πολύ περισσότερο στην τέχνη του Διαδικτύου. Οι συνέπειες της ανακάλυψης του Διαδικτύου για την επικοινωνία υπήρξαν εξίσου σημαντικές για τη στρατιωτική ηγεσία, την οικονομία των ΗΠΑ, και την τέχνη. Η επαναστατική καινοτομία συνίσταται στο ότι πρόκειται για μια δομή επικοινωνίας μη ιεραρχική, στην οποία η διάχυση της πληροφορίας από ένα κέντρο αντικαταστάθηκε από ένα πολυεστιακό σύστημα ανεξάρτητων και ισοδύναμων κόμβων. Eτσι, ακόμη κι αν η πλειοψηφία των κόμβων καταστραφεί, οι εναπομείναντες μπορούν με επιτυχία να στέλνουν μηνύματα, ακόμη και σε καιρό πολέμου. Tο πρώτο δίκτυο υπολογιστών χρηματοδοτήθηκε από το ερευνητικό σώμα του Πενταγώνου ARPA και εγκαταστάθηκε στη διάρκεια του πολέμου του Bιετνάμ. Aκόμη, ας σημειωθεί ότι, για δεκαετίες το Διαδίκτυο αποτελούσε προνόμιο πανεπιστημιακών, επιχειρηματικών και κυβερνητικών κύκλων. H ανακάλυψη του Παγκόσμιου Διαδικτυακού Iστού (World Wide Web) από τον Tιμ Mπέρνερς - Λι, έδωσε σταδιακά το Διαδίκτυο τη σημερινή του μορφή και το έκανε προσιτό σε ένα ευρύτερο κοινό. 3.4. Διαφορετικές αναγνώσεις Η τέχνη του Διαδικτύου συνιστά την ωριμότερη φάση στη σχέση της με την τεχνολογία, ενώ, ταυτόχρονα, θέτει εκ νέου δυναμικά το ζήτημα της παρέμβασης της τέχνης στην κοινωνία και την πολιτική. Ο χαρακτήρας της αντιτέχνης που έχουν πολλά από τα έργα της, το στοιχείο της συλλογικής δράσης και της επικοινωνίας, η εξωθεσμική δράση της και ο εννοιολογικός χαρακτήρας πολλών από τα έργα της, ξαναπιάνουν το νήμα από τις πρωτοπορίες του '60 και του '70, με τη γνώση όμως της Iστορίας. Από την άλλη, παρότι τα κέντρα της πολιτικής και οικονομικής ισχύος έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο και την Internet Art, μόνο το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει αντίστοιχα πρόσβαση. Πληθυσμός, συγκεντρωμένος κυρίως στις ΗΠΑ και, δευτερευόντως, στην Ευρώπη και την Ιαπωνία. Aς σημειωθεί επίσης ότι το Διαδίκτυο αποτέλεσε βασικό μέσο επικοινωνίας στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, αλλά και βασικό «όπλο» στον αγώνα των Ζαπατίστας. Oμως, η Internet Art, θεωρείται ακόμη και από κάποιους θεωρητικούς και υποστηρικτές της, συχνά δύσκολα προσιτή, Σελίδα 26 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη καθώς προϋποθέτει μεγαλύτερο βαθμό εξοικείωσης με την τεχνολογία από αυτόν που διαθέτει ένας μέσος χρήστης. Τέλος, η τέχνη του Διαδικτύου δεν έχει ολοκληρωτικά παραμείνει εκτός των επίσημων θεσμών της τέχνης, γκαλερί και μουσείων, συμπεριλαμβανομένου και του έργου πρωτοπόρων του είδους, όπως ο Bακ Kόζικ. Σίγουρα η επαφή με την Internet Art και τον διάλογο της παγκόσμιας κοινότητας των χρηστών, μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε βαθιές αλλαγές στα όρια της τέχνης με τη ζωή, την καθημερινότητα και την πολιτική, τη νέα πάλη της τέχνης να συμμετέχει στο σύγχρονο γίγνεσθαι των κοινωνικών και πολιτικών εξελίξεων. Είναι δυνατόν αλήθεια, η αντίληψή μας για την τέχνη να παραμείνει η ίδια μετά το Διαδίκτυο; Σελίδα 27 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός Κεφάλαιο 4ο Ψηφιακός Κόσμος 4.1. Ψηφιακός Κόσμος Ο "Ψηφιακός Κόσμος" προσφέρει, κατά μία έννοια, πεδία σκέψης που αγγίζουν πιο στενά τα ενδιαφέροντα με την έννοια πολυμέσα. Ο Ψηφιακός Κόσμος θεωρεί μερικά πράγματα δεδομένα, όπως π.χ την κατάργηση της τηλεόρασης όπως λειτουργεί σήμερα. Συγχρόνως, αναφέρεται σε θέματα εικόνας, όπως την ευρεία εικόνα (widescreen) και το κομμένο 4:3, με σαφή υποστήριξη προς την ευρεία εικόνα. Τίθεται υπέρ των ανοιχτών συστημάτων και θεωρεί ότι τα κλειστά συστήματα (από υπολογιστές έως κυβερνήσεις- κράτη) είναι καταδικασμένα σε φυσικό θάνατο μέσα στην επόμενη δεκαετία. Αφήνει δε να εννοηθεί μια άλλη διάσταση των ανοιχτών συστημάτων: στις κοινωνίες μας πλέον δεν θα υπάρχουν τέρατα γνώσης και ισχύος, αλλά η δύναμη θα μοιράζεται διαφορετικά, Εστιάζει το ενδιαφέρον του στην αποτελεσματικότερη ένωση ανθρώπου - μηχανής και στο πώς όλα αυτά τα υπολογιστικά προγράμματα μπορούν να αποδεσμευτούν από την καρέκλα απέναντι σε μια οθόνη και από δύο χέρια σ' ένα πληκτρολόγιο, θεωρώντας ότι οι δυνατότητες κατανόησης και εκπομπής ήχου από τον υπολογιστή είναι εφικτές σήμερα. Επισημαίνει το πώς η σκέψη και οι επιλογές του δυτικού κόσμου επηρεάζονται από τα υπάρχοντα μοντέλα παραγωγής και διανομής προϊόντων. Βάσει αυτού του σκεπτικού αλλάζει και την έννοια των πνευματικών δικαιωμάτων. Θεωρεί ότι στην εξελιγμένη τους μορφή τα πολυμέσα, με χρήση του Διαδικτύου που όλο και θα αυξάνεται, θα επιτρέπουν μια πιο αποτελεσματική επικοινωνία, η οποία είναι κατά τη γνώμη του πιο σημαντική από την ανεύρεση ή διαφύλαξη συγκεκριμένης γνώσης. Η νέα γενιά χρησιμοποιεί τη ψηφιακή τεχνολογία Η τεχνολογία είναι άρρητα συνδεδεμένη με τη ζωή των νέων από 12 ως 35 ετών. Το μήνυμα αυτό προκύπτει από την πλειονότητα των ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί το τελευταίο διάστημα στη χώρα μας. Έστω και με καθυστέρηση η νέα γενιά στην Ελλάδα γνωρίζει και προσπαθεί με τα μέσα που έχει να ακολουθήσει τη διεθνή τάση των νέων που κυριαρχεί στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες του κόσμου. Όπως φαίνεται από αντίστοιχες έρευνες στο Σελίδα 28 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη εξωτερικό, 9 στους 10 εφήβους χρησιμοποιούν τη τεχνολογία, το 50% των εφήβων έχει κινητό τηλέφωνο και επικοινωνεί με μηνύματα SMS, οι περισσότεροι έφηβοι χρησιμοποιούν το ηλεκτρονικό ταχυδρομίο- e mail, μοιράζονται με άλλους τον υπολογιστή στο σπίτι και όλοι και περισσότεροι χρησιμοποιούν το Διαδύκτιο- Internet. Οι σημερινοί νέοι κατεβάζουν τραγούδια και ταινίες από το Διαδύκτιο, διαβάζουν βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες. Για αυτούς μέσω του Διαδυκτίου η Γη έχει γίνει ένα παγκόσμιο χωριό. Ο συνολικός αριθμός όλων των τύπων των ιστοσελίδων ξεπερνά τα 600 δις. Αυτό σημαίνει ότι για κάθε άνθρωπο στον πλανήτη αντιστοιχούν ίσως και παραπάνω από 100 δικτυακοί τόποι. Πριν από 10 χρόνια επικρατούσε η άποψη ότι κανείς δε θα πραγματοποιούσε αγορές μέσω του Διαδυκτίου. Σήμερα περισσότεροι από 1,4 δις πλειστηριασμοί το χρόνο γίνονται ηλεκτρονικά. Σύμφωνα με έρευνα της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας για τη χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών στη χώρα μας, τα χαρακτηριστικά του ατόμου, που χρησιμοποιεί Ηλεκτρονικό Υπολογιστή και Διαδύκτιο, παραμένουν σταθερά, δηλαδή: άτομο ηλικίας 16-34 ετών, απόφοιτος Λυκείου/ΙΕΚ- Πανεπιστημίου και εργαζόμενος. Στο ίδιο αποτέλεσμα καταλήγει και πρόσφατη έρευνα του Παρατηρητηρίου για την Κοινωνία της Πληροφορίας, σύμφωνα με την οποία παρότι η χρήση του Διαδυκτίου στην Ελλάδα παραμένει σε χαμηλά επίπεδα σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, ένας στους πέντε Έλληνες χρησιμοποιεί πλέον το Διαδύκτιο και το 17,9% του πληθυσμού είναι τακτικοί χρήστες. Οι νεότερες ηλικιακά ομάδες (16 ως 24 ετών και 25ως 34ετών), οι κάτοικοι των αστικών περιοχών, με ανώτερη και ανώτατη μόρφωση αποτελούν με σημαντική διαφορά τις ομάδες πληθυσμού με την υψηλότερη πρόσβαση στο Διαδύκτιο (Διάγραμμα 1). Όπως αποδεικνύεται όμως τόσο στην έρευνα του Παρατηρητηρίου όσο και στη μελέτη του EITO(European Information Technology Observatory), η χρήση των ευρυζωνικών δικτύων στην Ελλάδα είναι υποτονική (Διάγραμμα 2). Υπάρχει βέβαια ενδιαφέρον και ζήτηση για ευρυζωνικές υπηρεσίες μιας για πρώτη φορά στην Ελλάδα καταγράφεται ένα ποσοστό 10% των χρηστών Διαδυκτίου που το χρησιμοποιούν για την πραγματοποίηση τηλεφωνικών κλήσεων με μηδενικό κόστος. Σελίδα 29 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός Σύμφωνα με την ΕΣΥΕ κυριότερος λόγος χρήσης του Διαδυκτίου, με ποσοστό 98%, είναι η αναζήτηση πληροφοριών και on-line υπηρεσιών (αναζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες, ταξίδια και καταλύματα, ανάγνωση εφημερίδων, περιοδικών κ.τ.λ.), ενώ με ποσοστό 64% ακολουθεί η επικοινωνία (ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, συζήτηση κ.τ.λ.). Το 13% των χρηστών του Διαδυκτίου αγοράζει ή πωλεί προϊόντα και υπηρεσίες, πραγματοποιεί τραπεζικές και άλλες οικονομικές συναλλαγές, ενώ το ποσοστό των ατόμων, που συναλλάσσεται με δημόσιες υπηρεσίες είναι της τάξης του 32%. Η αποστολή συμπληρωμένων αιτήσεων, βεβαιώσεων ή φορολογικών δηλώσεων παρουσιάζει μικρή αύξηση κατά 5% περίπου. Αύξηση κατά 2,7%, σε σχέση με το 2004, παρουσιάζει το ποσοστό αφορών μέσω Διαδυκτίου, παραμένει, ωστόσο, σε χαμηλά επίπεδα (6,6%). Βασικοί λόγοι για αυτό είναι οι καταναλωτικές συνήθειες των καταναλωτών και η έλλειψη ασφάλειας στις αγορές μέσω του Διαδυκτίου. Από την άλλη πλευρά βασικοί λόγοι για τους οποίους δε χρησιμοποιείται το Διαδύκτιο, δηλώνονται η έλλειψη χρησιμότητας των πληροφοριών και η αδυναμία χρήσης του. Σχετικά με το ποσοστό διείσδυσης των νέων τεχνολογιών στο σύνολο του πληθυσμού, σύμφωνα με την ΕΣΥΕ το ενδιαφέρον των νοικοκυριών για τις νέες τεχνολογίες αυξάνεται με αργό ρυθμό. Το 34% των νοικοκυριών έχει Ηλεκτρονικό Υπολογιστή, ποσοστό αυξανόμενο κατά 5% σε σχέση με το 2004. το 29% του πληθυσμού χρησιμοποίησε Ηλεκτρονικό Υπολογιστή το 1 ο τρίμηνο του 2005. το 74% των νοικοκυριών διαθέτει κινητό τηλέφωνο και σε σχέση με τα στοιχεία του 2004 τα κινητά τηλέφωνα με δυνατότητα σύνδεσης στο Διαδύκτιο αυξήθηκαν κατά 11%, αποδεικνύοντας έτσι το ενδιαφέρον των κατόχων κινητών τηλεφώνων για συσκευές νέας γενιάς. Το 52% των χρηστών κινητής τηλεφωνίας στέλνουν γραπτά μηνύματα (SMS) κάθε ημέρα ή σχεδόν κάθε ημέρα. Το 32% ομιλούν, κατά μέσο όρο, ως 29 λεπτά το μήνα, το 26% από 30-60 λεπτά το μήνα και το 42% περισσότερο από 60 λεπτά. Το 99,8% των νοικοκυριών διαθέτει τηλεόραση, ενώ το 5% διαθέτει τηλεόραση με δορυφορική σύνδεση. Αναφορικά με τον τρόπο σύνδεσης, σύμφωνα με την έρευνα για την αγορά τηλεπικοινωνιών που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της Εθνικής Επιτροπής Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ), το 86% εξυπηρετείται Σελίδα 30 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη με dial-up συνδέσεων (PSTN, ISDN). Η μέση εβδομαδιαία χρήση του Διαδυκτίου από το σπίτι από όλα τα μέλη του νοικοκυριού, είναι 1-2 ώρες για το 25,2% των χρηστών του Διαδυκτίου. Αναφορικά για την ευρυζωνική σύνδεση, ακόμη και στα νοικοκυριά με dial-up πρόσβαση στο Διαδύκτιο, παρατηρείται έλλειψη ενδιαφέροντος ή και αναγκαιότητας (43%) για μια τέτοια σύνδεση καθώς και υψηλό επίπεδο έλλειψης σχετικής ενημέρωσης (25%). Η απουσία υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης λειτουργεί ανασταλτικά στην ενίσχυση της διείσδυσης του Διαδυκτίου. Οι περισσότεροι Έλληνες δεν αποκτούν σύνδεση στο Διαδύκτιο γιατί θεωρούν οι δε κερδίζουν κάτι. Επίσης είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ένας στους τέσσερις δηλώνει ότι δεν έχει επαρκή ενημέρωση για τις ευρυζωνικές συνδέσεις. Σήμερα, περίπου 30.000 νοικοκυριά διαθέτουν σύνδεση ADSL,ενώ ένα μικρό ποσοστό των ερωτηθέντων (0,7%) δήλωσε ότι χρησιμοποιεί άλλες τεχνολογίες ευρυζωνικής πρόσβασης όπως το WiFi και το WiMAX. Οι χαμηλές χρεώσεις, η ποιότητα/ η αξιοπιστία των υπηρεσιών, η ταχύτητα πρόσβασης και η τεχνική υποστήριξη θεωρούνται από τους πολίτες τα τέσσερα σημαντικότερα κριτήρια αξιολόγησης μιας σύνδεσης στο Διαδύκτιο. Σύμφωνα με την ΕΕΤΤ η διείσδυση της κινητής τηλεφωνίας στα νοικοκυριά ξεπερνά το 70% το οποίο αντιστοιχεί σε περίπου 6.200.000 κατόχους ενεργών κινητών τηλεφώνων. Οι χαμηλές χρεώσεις κλήσεων (85%), η κάλυψη δικτύου (50%) και οι χαμηλές χρεώσεις SMS (36%) αποτελούν τους τρεις σημαντικότερους παράγοντες επιλογής εταιρίας κινητής τηλεφωνίας. Η διείσδυση της σταθερής τηλεφωνίας στα νοικοκυριά ανέρχεται σε ποσοστό 87%, το οποίο αντιστοιχεί σε 3.220.000 νοικοκυριά περίπου. Το 82,3% των νοικοκυριών χρησιμοποιεί αποκλειστικά τον ΟΤΕ και το 17,7% χρησιμοποιεί μόνο ή και εναλλακτικούς παρόχους. Αναφορικά με τα κριτήρια επιλογής παρόχου σταθερής τηλεφωνίας, οι χαμηλές χρεώσεις κλήσεων (87,5%) αποτελούν τον σημαντικότερο παράγοντα, με την ποιότητα των συνδιαλέξεων να ακολουθεί (37,5%). Περίπου 1 στα 2 νοικοκυριά ξοδεύει 25-50 το μήνα για το σταθερό τηλέφωνό του. Σελίδα 31 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός Σελίδα 32 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη Oικιακή χρήση συσκευών υψηλής τεχνολογίας Χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών Χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή κατά το πρώτο τρίμηνο του 2002 έκαναν το 24,1% των ερωτηθέντων, σε αναλογία 57,1% άνδρες και 42,9% γυναίκες. Η μεγαλύτερη συχνότητα χρήσης, όπως απεικονίζεται στα διαγράμματα που ακολουθούν, ήταν τουλάχιστον μία φορά την ημέρα στο χώρο κατοικίας ή εργασίας και τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα στην εκπαίδευση ή σε άλλους χώρους. Σελίδα 33 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός Σε ποσοστό 48,8% τα άτομα που χρησιμοποιούν ηλεκτρονικό υπολογιστή είναι απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης, ενώ οι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ανέρχονται σε 35,6%. Όσον αφορά στην ασχολία αυτών, οι εργαζόμενοι (μισθωτοί, αυταπασχολούμενοι, βοηθοί στην οικογενειακή επιχείρηση) είναι στην πρώτη θέση με ποσοστό 65,1% και οι μαθητές, σπουδαστές, φοιτητές ακολουθούν με ποσοστό 24,3%. Γενικά, το προφίλ του ατόμου που Σελίδα 34 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη χρησιμοποιεί ηλεκτρονικό υπολογιστή θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι άτομο ηλικίας 16-34 ετών, εργαζόμενο που έχει τελειώσει δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Λύκειο/ΙΕΚ). Η χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών κατανέμεται σε χώρους, σύμφωνα με το διάγραμμα που ακολουθεί, όπου την πρώτη θέση έχει η κατοικία με ποσοστό 65,8% και ακολουθούν οι χώροι εργασίας με ποσοστό 40,6% και εκπαίδευσης με 10%, ενώ οι άλλοι χώροι κατέχουν ποσοστό 9,8%. Ως άλλοι χώροι πρόσβασης θεωρούνται τα internet καφέ, τα γειτονικά/φιλικά σπίτια, οι δημόσιες υπηρεσίες, κ.ά. Σελίδα 35 από 107

Ηλεκτρονικός Ψηφιακός Πολιτισμός (e-culture): Κοινωνία Της Πληροφοριας και Πολιτισμός 4.2 Διαδίκτυο, πρόσβαση και χρήση Η πρόσβαση στο διαδίκτυο από την κατοικία αλλά και από τον χώρο εργασίας, εκπαίδευσης, από δημόσιες υπηρεσίες, φιλικά σπίτια, internet καφέ κ.ά. ανέρχεται στο 14,7%. 4.2.1 Χώροι και λόγοι πρόσβασης στο διαδίκτυο Οι χώροι πρόσβασης για τα άτομα που κατά το πρώτο τρίμηνο του έτους 2002 επισκέφθηκαν τον κυβερνοχώρο ήταν, κυρίως, η κατοικία (56,2%) και ακολουθούν οι χώροι εργασίας με 38,5%, οι άλλοι χώροι με 15,5% και οι χώροι εκπαίδευσης με 9,8%. Όσον αφορά στους λοιπούς χώρους, την πρώτη θέση (69,2%) κατέχουν τα internet-καφέ. Στην επόμενη θέση είναι τα φιλικά σπίτια (46,8%), ενώ οι δημόσιες βιβλιοθήκες είναι στην τρίτη θέση με ποσοστό 6,39%. Οι υπόλοιπες δημόσιες υπηρεσίες, ταχυδρομεία, Δημαρχεία, κοινοτικά γραφεία κ.λπ.δεν εμφανίζουν απαντήσεις. Βασική πληροφορία που παρέχεται από την έρευνα είναι οι προσωπικοί λόγοι για τους οποίους οι χρήστες του διαδικτύου Σελίδα 36 από 107

Πτυχιακή Εργασία του Κωνσταντίνου Αντωνιάδη επισκέπτονται τον κυβερνοχώρο. Έτσι η αποστολή ή παραλαβή ηλεκτρονικών μηνυμάτων (e-mails) είναι στην πρώτη θέση με ποσοστό 66,7 %, και ακολουθούν η αναζήτηση πληροφοριών και για προϊόντα και υπηρεσίες (65,9%), η ανάγνωση εφημερίδων και περιοδικών (51,9%) και η αναζήτηση υπηρεσιών εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης (41,9%). Με ποσοστό 4,8% εμφανίζεται και η αγορά μετοχών και οι τραπεζικές συναλλαγές. Από την έρευνα προκύπτει, επίσης, ότι όσον αφορά στους λόγους επικοινωνίας των πολιτών με τις ιστοσελίδες δημοσίων υπηρεσιών, η λήψη πληροφοριών απόαυτές κατέχει την πρώτη θέση με 24,2%, ενώ ακολουθεί η αποστολή αιτήσεων, βεβαιώσεων και φορολογικών δηλώσεων με ποσοστό 12,2%. Οι λόγοι για τους οποίους τα νοικοκυριά δεν έχουν πρόσβαση από την κατοικία τους στο διαδίκτυο απεικονίζονται στο διάγραμμα που ακολουθεί, με κυριότερο λόγο τη μη χρησιμότητα των πληροφοριών του διαδικτύου (!), ενώ ακολουθεί το υψηλό κόστος αφενός για εξοπλισμό (21,6%) και αφετέρου για την τηλεφωνική σύνδεση (17,6%). Η κατοχή προσωπικής ιστοσελίδας στο διαδίκτυο, παρά το χαμηλό κόστος κατασκευής της είναι περιορισμένη(4,6%). Σελίδα 37 από 107