ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ ρνιή Γηνίθεζεο θαη Οηθνλνκίαο Σκήκα Λνγηζηηθήο Θέκα πηπρηαθήο εξγαζίαο: Αλάιπζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζην Νφκν Γσδεθαλήζσλ θαη ε ζπκβνιή ηνπ ζηε ηνπηθή νηθνλνκία. ππνβιεζείζα ζηνλ Καζεγεηή Κνζκά θαξβαηζφπνπιν απφ ηελ ζπνπδάζηξηα ΚΡΖΣΗΚΟΤ ΤΠΑΠΑΝΣΖ (Δξπζξνχ ηαπξνχ 25, 85100 Ρφδνο) Έλαξμε: 15. 10.2006 Παξάδνζε:12.11.2007 Καβάια 2007
ΠΡΟΛΟΓΟ Ο ηνπξηζκφο δελ απνηειεί έλα ηπραίν θαηλφκελν. Αληίζεηα ρξνλνινγείηαη απφ πνιιέο ρηιηάδεο ρξφληα, ίρλε ηνπ δε έζησ θαη ζε ιαλζάλνπζα κνξθή, κπνξνχλ λα δηαπηζησζνχλ ζε φιεο ρσξίο εμαίξεζε ηηο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ. Καηά ηελ αξραηφηεηα, ε μελία, πνπ ηφζν γλσζηή είλαη απφ ηα νκεξηθά έπε, καξηπξάεη ρσξίο άιιν ηελ χπαξμε κηαο ππνηππψδνπο κνξθήο ηνπξηζκνχ. Βέβαηα ν ηνπξηζκφο ζηελ αξραηφηεηα ήηαλ νπσζδήπνηε δηαθνξεηηθφο απφ ηνλ ζεκεξηλφ ηφζν σο πξνο ηελ κνξθή ηνπ φζν θαη σο πξνο ην πεξηερφκελν, θαζψο θαη σο πξνο ηα κέζα ηθαλνπνίεζεο ησλ ηνπξηζηηθψλ αλαγθψλ θαη επηζπκηψλ ησλ αλζξψπσλ. Ο ηνπξηζκφο ζηελ ζχγρξνλε κνξθή ηνπ άξρηζε λα εκθαλίδεηαη ηνλ 20 ν αηψλα θαη θπξίσο κεηά ην ηέινο ησλ ερζξνπξαμηψλ ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ ρσξίο φκσο θαη πάιη ην ζχλνιν ησλ κεηαθηλήζεσλ λα είλαη θάηη ην ζεκαληηθφ. Ο ιφγνο είλαη πνιχ απιφο. Ο ηνπξηζκφο απνηεινχζε πξνλφκην ησλ πινπζίσλ θαη ηεο αξηζηνθξαηίαο, δειαδή απηψλ πνπ πνηέ δελ είραλ πξφβιεκα ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη ρξεκάησλ (Ζγνπκελάθεο,2000, 15). Με ην πέξαζκα φκσο ηνπ ρξφλνπ ν ηνπξηζκφο βαζκηαία κελ αιιά ζηαζεξά άξρηζε λα γίλεηαη πξνλφκην θαη ησλ πνιιψλ, δειαδή ησλ ρακειφκηζζσλ εξγαδνκέλσλ θαη γεληθφηεξα ησλ κε πξνλνκηνχρσλ. Υξνλνινγηθά ε εμέιημε απηή ηνπνζεηείηαη κεηά ην ηέινο ησλ ερζξνπξαμηψλ ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ. ήκεξα ν ηνπξηζκφο έρεη ζε κεγάιν βαζκφ θνηλσληθνπνηεζεί θαη εθδεκνθξαηηζηεί ζε πνιιέο ρψξεο ηνπ πιαλήηε καο θαη θπξίσο ζε απηέο πνπ έρνπλ θαηνξζψζεη λα ζπάζνπλ ην θξάγκα ηεο κηδέξηαο θαη ηεο θηψρεηαο, κε απνηέιεζκα ν αξηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ ηαμηδεχνπλ γηα ηνπξηζηηθνχο ιφγνπο λα απμάλεη νινέλα θαη πεξηζζφηεξν. Απφ ηφηε πνπ ν Ξέληνο Εεπο δίδαμε ζηνπο Έιιελεο ηη είλαη πξνζθνξά ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε φηη ε Διιάδα θαηέρεη ηα
πξσηεία ζηελ θηινμελία αθνχ δηαζέηεη θαη φια εθείλα ηα πιενλεθηήκαηα πνπ ηελ θαζηζηνχλ ηδαληθφ ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ (θιίκα, γεσγξαθηθή δηακφξθσζε θα).έλαο απφ ηνπο λνκνχο ηεο Διιάδαο πνπ παξάγεη ηνπξηζηηθφ πξντφλ κε κεγάιε επηηπρία εδψ θαη ηέζζεξηο δεθαεηίεο πεξίπνπ είλαη ε Γσδεθάλεζνο. Γηαζέηνληαο ηηο πξψηεο χιεο ηεο απιφρεξα δνζκέλεο απφ ηε θχζε, ηελ γεσγξαθία θαη ηνπο αλζξψπνπο έρεη εμεηδηθεπζεί ζε απηνχ ηνπ είδνπο ηελ παξαγσγή.
Πίλαθαο Πεξηερνκέλωλ Πξόινγνο Πεξηερόκελα πηλάθωλ- δηαγξακκάηωλ Πίλαθαο ζπληκήζεωλ Δπραξηζηίεο ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1-Δηζαγωγή 1.1 θνπφο ηεο κειέηεο.....1 1.2 Ηδηαηηεξφηεηεο ηεο κειέηεο.....1 1.3 Γνκή ηεο κειέηε.....2 1.4 Μεζνδνινγία ηεο έξεπλαο..... 4 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2- Έλλνηα Σνπξηζηηθνύ πξνϊόληνο 2.1 Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ........ 5 2.1.1 Σα ραξαθηεξίζηεθα ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο... 6 2.2 Οη ηαμηλνκήζεηο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο.....9 2.2.1 Ζ πξσηνγελήο ηνπξηζηηθή πξνζθνξά....10 2.2.1.1 Φπζηθνί πφξνη... 10 2.2.2 Ζ δεπηεξνγελή ηνπξηζηηθή πξνζθνξά....12 2.2.2.1 Οη γεληθέο εγθαηαζηάζεηο......12 2.3 Παγθφζκηα Σνπξηζηηθή Βηνκεραλία....19 2.4 Σνπξηζηηθφ πξντφλ ζηελ Διιάδα....23 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3- Αλάιπζε Σνπξηζηηθνύ Πξνϊόληνο ζην Ννκό Γωδεθαλήζνπ 3.1 Ζ θπζηνγλσκία ηνπ λνκνχ...32
3.2 Ηζηνξηθή αλαδξνκή...32 3.3 Υαξαθηεξηζηηθά Γσδεθαλεζηαθνχ ηνπξηζκνχ... 37 3.4 Ο Σνπξηζκφο ηνπ Ννκνχ ζε αξηζκνχο... 40 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4- Δηδηθέο θαη Δλαιιαθηηθέο Μνξθέο Σνπξηζκνύ ζηα Γωδεθάλεζα 4.1 Δηδηθέο θαη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ....45 4.2 Οη ηχπνη ηνπ ηνπξηζκνχ... 42 4.3 Δηδηθέο θαη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ ζηα Γσδεθάλεζα....43 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 5- Γπζκελείο Παξάγνληεο 5.1 Υαξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα χθεζεο....55 5.2 Αίηηα......56 5.2.1 Με αλαζηξέςηκνη Παξάγνληεο....57 5.2.2 Αλαζηξέςηκνη Παξάγνληεο... 57 5.3 Πξνβιήκαηα......59 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 6- πκβνιή ηνπ Σνπξηζηηθνύ Πξνϊόληνο ζηελ Σνπηθή Οηθνλνκία θαη Κνηλωλία 6.1 Οη επηδξάζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ ηνπηθή νηθνλνκία.....62 6.2 Αλεξγία, απαζρφιεζε θαη επίπεδν εθπαίδεπζεο....65 6.3 Οη ζπλέπεηεο ηεο ππεξεζίαο all inclusive.....69 6.4 Οη θνηλσληθέο επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ.....70 6.5 Οη πνιηηηζηηθέο επηδξάζεηο.....72
6.6 Δπηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζην πεξηβάιινλ... 73 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 7- Πξννπηηθέο ηνπ Σνπξηζκνύ ζηα Γωδεθάλεζα 7.1 Πξνθιήζεηο Σνπξηζηηθψλ Δπηρεηξήζεσλ.....75 7.2 Μειινληηθή Αλάπηπμε.........77 7.2.1 Οξγαληζκφο Γηαρείξηζεο Πξνoξηζµνχ (D.M.O)....82 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 8- Δπίινγνο θαη ζπκπεξάζκαηα 8.1 Δπίινγνο....83 8.2 πκπεξάζκαηα.....84 Παξάξηεκα...86 Βηβιηνγξαθία...88
Πεξηερόκελα Πηλάθωλ- Γηαγξακκάηωλ Γηαγξάκκαηα/Γξαθήκαηα ειίδα 1. «Πνζνζηφ θαηεγνξίαο μελνδνρείσλ γηα ην 2006 ζηελ Διιάδα» 21 2. «Πνζνζηφ θαηεγνξίαο μελνδνρείσλ γηα ην 2005 ζηελ Διιάδα» 22 3. «Γηαλπθηεξεχζεηο ζε μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα πιελ θάκπηλγθ» 26 4. «Αξηζκφο θιηλψλ ζε μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα πιελ θάκπηλγθ» 28 5. «Αλαινγία αθίμεσλ ζηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα 2005 2006 Παλειιαδηθά» 30 6. «Πνζνζηφ θαηεγνξίαο μελνδνρείνπ γηα ην 2006 ζηα Γσδεθάλεζα» 40 7. «Ρφδνο» 41 8. «Κσο» 42 9. «Αλαινγία αθίμεσλ ζηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα 2005 2006 ζηα Γσδεθάλεζα» 43 10. «Αθίμεηο Γσδεθαλήζνπ αλά κήλα 2006» 44 11. «Α.Δ.Π. 2000-2004» 63 ηαηηζηηθνί πίλαθεο ειίδα 1. «Γηεζλείο ηνπξηζηηθέο αθίμεηο» 20 2. «Γηεζλείο ηνπξηζηηθή ξνή 2000» 20 3. «Αλαινγία μελνδνρείνπ θαη πνηφηεηαο 2006» 26 4. «Αλαινγία μελνδνρείνπ θαη πνηφηεηαο 2005» 21 5. «Γηαλπθηεξεχζεηο 2005» 25 6. «Γηαλπθηεξεχζεηο 2006» 28 7. «Αλαινγία αθίμεσλ ζηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα 2005 2006 30 Παλειιαδηθά» 8. «Πνηφηεηα μελνδνρείσλ» 40
9. «Αθίμεηο αιινδαπψλ θαηά ππεθνφηεηα 2006 Ρφδνο Κσο» 41 10. «Αλαινγία αθίμεσλ ζηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα 2005 2006 ζηα Γσδεθάλεζα» 43 11. «Απαζρφιεζε θαηά πεξηθέξεηα θαη θιάδν» 63 12. «Α.Δ.Π. 2000-2004» 67
Πεξηερόκελα πληκήζεωλ ΑΔΠ : Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ ΓΔΚΟ :Γεκνζηέο Δπηρεηξήζεηο Κνηλήο Ωθέιεηαο Γ.E.T.A.Π : Γεκνηηθή Δπηρείξεζε Σνπξηζηηθήο Αλάπηπμεο θαη Πνιηηηζκνχ ΔΟΣ : Διιεληθφο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ ΔΤΔ : Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία Διιάδνο Ο.Ο..Α : Οξγαληζκφο Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο & Αλάπηπμεο Π.Δ.Π : Πεξηθεξεηαθφ Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Π.Ο.Σ : Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ ΠΡΟΣΟΤΡ : Οξγαληζκφο Πξνψζεζεο Ρνδηαθνχ Σνπξηζκνχ.Δ.Σ.Δ : χλδεζκνο Διιήλσλ Σνπξηζηηθψλ Δπηρεηξήζεσλ U.Η.Ο.Ο.Σ : Union Internationale Des Organismes Officiels De Tourisme (Γηεζλείο νξγαληζκφο ζε ζέκαηα ηνπξηζκνχ) UNESCO : United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (Οξγαληζκφο ησλ ελσκέλσλ εζλψλ ζηα ζέκαηα εθπαίδεπζεο, επηζηήκεο θαη θνπιηνχξαο.)
Δπραξηζηίεο Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ πξψην απφ φια ηνλ θ. Μiιηηάδε Λνγνζέηε γηα ηελ βνήζεηα πνπ κνπ πξνζέθεξε λα θαηαλνήζσ ηελ έλλνηα ηνπ ηνπξηζκνχ θαη ησλ ζπλεπεηψλ ηνπ ζηελ Γσδεθάλεζν. Δίλαη έλαο απφ ηνπο ιίγνπο Γσδεθαλήζηνπο πνπ επέιεμε κε ηελ ζπγγξαθή ηνπ λα πξνσζήζεη ηνλ Ννκφ ζηνλ ππφινηπν θφζκν. Δπίζεο ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ θπξία Διέλε Κνπηζάξρε ππεχζπλε ζηα ζέκαηα ηνπξηζκνχ ζηελ ζηαηηζηηθή ππεξεζία Διιάδνο γηα ηελ έγθπξε εμππεξέηεζε θαη γηα ηα έγθαηξα ζηνηρεία πνπ κνπ δνζήθαλ γηα λα πινπνηήζσ ηελ πηπρηαθή κνπ εξγαζία θαη ηέινο ηνλ θ. Μεξηδάξε Μηράιε θαζεγεηή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ πνπ κε ηελ βνήζεηά ηνπ ζπλέιιεμα ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο φζνλ αλαθνξά ηηο επηδξάζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ ηνπηθή θνηλσλία.
ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1- Δηζαγωγή 1.1 θνπόο ηεο κειέηεο θνπφο ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη ε παξνπζίαζε θαη ε πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, ζην Ννκφ Γσδεθαλήζνπ θαη ε επίδξαζε ηνπ ζηελ νηθνλνκία θαη θνηλσλία ηνπ Ννκνχ. Ζ ηνπ ηνπξηζκνχ δεκηνπξγεί ζέζεηο εξγαζίαο, βνεζάεη ηε πεξηθεξεηαθή θαη ηνπηθή αλάπηπμε θαη ζπκβάιιεη ζηελ ελίζρπζε ηνπ Αθαζάξηζηνπ Δζληθνχ Πξντφληνο. Παξφιν ηηο πνιπεπίπεδεο επηπηψζεηο ζηελ θνηλσλία θαη ζην θπζηθφ θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, απνηειεί ηελ ζεκαληηθφηεξε πεγή εζφδσλ γηα ηνπο θαηνίθνπο ηνπ Ννκνχ. Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ αληηκεησπίδεη πξνβιήκαηα ηα ηειεπηαία ρξφληα ιφγσ ηεο καδηθνπνηήζεηο θαη ηνπ αληαγσληζκνχ πνπ επηθξαηεί ζηνλ θφζκν. Μέξνο ηεο κειέηεο αλαθέξεη ηα πξνβιήκαηα πνπ ππάξρνπλ θαη πξνηεηλφκελεο κειινληηθέο ιχζεηο πνπ κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ γηα λα απνθεπρζεί ε πησηηθή πνξεία ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ηνπ Ννκνχ. ήκεξα ν ηνπξηζκφο απνηειεί έλα απηνδχλακν θαηλφκελν, ζπλψλπκν ηεο θαηαλάισζεο θαη ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ.δίλαη ρξένο καο λα ηνλ ππνζηεξίμνπκε θαζψο αληηπξνζσπεχεη έλαλ απφ ηνπο ηνκείο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο πνπ παξνπζηάδεη ηελ ηαρχηεξε αλάπηπμε ρσξίο λα ράζνπκε ηνλ ηνπηθφ καο ραξαθηήξα. 1.2 Ιδηαηηεξόηεηεο ηεο κειέηεο Ζ ηδηαηηεξφηεηα ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο είλαη ην αληηθείκελν πνπ επεμεξγάδεηαη θαη κε ην νπνίν ζα αζρνιεζνχκε. Απηφ είλαη «ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ» ζηα Γσδεθάλεζα θαη θπξίσο ζην λεζί ηεο Ρφδνπ. 1
Ζ Ρφδνο είλαη έλαο απφ ηνπο πην αλεπηπγκέλνπο ηνπξηζηηθά πξννξηζκνχο ζηελ Μεζφγεην γεληθφηεξα. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ην θαινθαίξη επηζθέπηνληαη ην λεζί εκεξεζίσο πεξίπνπ 120.000 επηζθέπηεο ελψ νη κφληκνη θάηνηθνη είλαη πεξίπνπ 80.000. Ζ Ρφδνο αλέπηπμε απφ πνιχ λσξίο ηνλ καδηθφ ηνπξηζκφ κε απνηέιεζκα λα ράζεη κέξνο ηεο κνλαδηθφηεηαο πνπ παξέρεη σο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο Παξφιν ηελ αλάπηπμε ηεο θαη ηνλ ήπην ρεηκψλα ν ηνπξηζκφο αλαπηχζζεηαη κνλφ ην θαινθαίξη θαη ζπγθεθξηκέλα απφ ηηο 15/4 έσο θαη ηηο 31/10. Έηζη ραξαθηεξίδεηαη απφ ην θαηλφκελν ηεο «επνρηθφηεηαο». Οη θάηνηθνη πνπ αζρνινχληαη απνθιεηζηηθά κε ηνλ ηνπξηζκφ εξγάδνληαη κφλν 6 κήλεο θαη είλαη αλαγθαζκέλνη λα βγάινπλ ηα πξνο ην δελ ζην ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα γηα φιν ην έηνο. Θα πξέπεη ίζσο λα αλαθεξζεί εδψ θαη ην γεγνλφο φηη ζηα κεγάια λεζηά ηεο Γσδεθαλήζνπ ππάξρεη έληνλν ην θαηλφκελν ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ. Απνηέιεζκα απηνχ είλαη λα κεησζεί θαηά πνιχ ην ηνπηθφ πξνζσπηθφ δεδνκέλνπ φηη νη αιινδαπνί ζεσξνχληαη θζελφ εξγαηηθφ δπλακηθφ. 1.3 Γνκή ηεο κειέηεο ην 2 ν θεθάιαην αλαπηχζζνπκε ηελ νξνινγία ηνπ βαζηθνχ ζέκαηνο ηεο κειέηεο πνπ είλαη ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ. Γειαδή απφ πνηεο θαηεγνξίεο απαξηίδεηαη πνηα είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ην δηέπνπλ θαη ζε ηη ηαμηλνκείηαη ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ. ηε ζπλέρεηα αλαθεξφκαζηε ζηελ παγθφζκηα ηνπξηζηηθή βηνκεραλία φπνπ παξνπζηάδνληαη πίλαθεο θαη δηαγξάκκαηα, αθνινπζεί ε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζηελ Διιάδα φπνπ δίδεηαη βάξνο ζε ζηαηηζηηθά ζηνηρεία. ην 3 ν θεθάιαην αξρίδεη ε αλάιπζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζην λνκφ Γσδεθαλήζνπ. Αλαθέξνληαη ηα θπζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ λνκνχ θαη γίλεηαη κηα παξνπζίαζε ζηελ ηζηνξηθή αλαδξνκή ηνπ ηφπνπ θαη ηνπ ηνπξηζκνχ. Παξαθάησ 2
παξαηίζεληαη ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δσδεθαλεζηαθνχ ηνπξηζκνχ θαη αλαιχεηαη ν ηνπξηζκφο ηνπ λνκνχ κέζα απφ αξηζκνχο. Αθνινπζεί ην 4 ν θεθάιαην κε ηελ αλάπηπμε ησλ ελαιιαθηηθψλ θαη εηδηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ, ηνπο ηχπνπο ηνπο θαη πην ζπγθεθξηκέλα, απηνί πνπ εθαξκφδνληαη ζηα Γσδεθάλεζα. ηε ζπλέρεηα, ζην 5 ν θεθάιαην, παξνπζηάδνληαη νη αξλεηηθνί παξάγνληεο, ηα αίηηα ηνπο θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχλ. Σν δεχηεξν κέξνο ηεο κειέηεο αλαπηχζζεηαη ζην θεθάιαην 6, φπνπ αλαδεηθλχεηαη ε ζπκβνιή ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζηελ ηνπηθή νηθνλνκία θαη θνηλσλία. Γίδεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζε ηνκείο φπσο ε απαζρφιεζε θαη ε εθπαίδεπζε. Αθνινπζνχλ νη ζπλέπεηεο ηεο ππεξεζίαο All inclusive, νη θνηλσληθέο θαη πνιηηηζηηθέο επηδξάζεηο, θαζψο θαη νη επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζην πεξηβάιινλ. Ο ιφγνο πνπ αλαπηχζζνπκε ηα παξαπάλσ είλαη γηα λα θαηαλνήζνπκε ην πψο επηδξά ν ηνπξηζκφο ζε έλαλ ηφπν πνπ ε θχξηα απαζρφιεζε ηνπ είλαη απηφο. Έπεηηα, ζην 7 ν θεθάιαην, παξνπζηάδνληαη νη πξνθιήζεηο πνπ έρνπλ λα αληηκεησπίζνπλ νη επηρεηξήζεηο ζηα Γσδεθάλεζα θαη κέζα απφ πνηεο ελέξγεηεο ζα κπνξέζνπλ λα αληαπεμέιζνπλ ζε απηέο κε επηηπρία. Κιείλνληαο ηελ πηπρηαθή εξγαζία ηνλίδεηαη ην γεγνλφο φηη ε παγθνζκηνπνίεζε θαη ν αληαγσληζκφο πνπ επηθξαηεί ζήκεξα ζηνπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο ζέηεη σο επηηαθηηθή αλάγθε ηελ ράξαμε ζηξαηεγηθνχ ζρεδίνπ γηα κειινληηθή πγηή αλάπηπμε. 3
1.4 Μεζνδνινγία ηεο έξεπλαο Η εξεχλα άληιεζε πιεξνθνξίεο απφ ηνλ έληππν ηχπν (Δπελδπηήο, Σα Νέα, Οηθνλνκηθφο Σαρπδξφκνο, Ναπηεκπνξηθή, Πεξηνδηθφ Σνπξηζηηθήο Αγνξάο) απφ δηάθνξα νηθνλνκηθά βηβιία πνπ θχξην ζθνπφ ηνπο έρνπλ ηνλ ηνπξηζκφ θαη ηέινο απφ ηνλ δηαδηθηπαθφ ρψξν (internet). ρεηηθά κε ηα ζηαηηζηηθά ζηνηρεηά ηεο έξεπλαο έδσζαλ πιεξνθνξίεο ε ηαηηζηηθή Τπεξεζία Διιάδνο, ν ΔΟΣ, ν ΠΡΟΣΟΤΡ. Όζνλ αθνξά ηηο θνηλσληθέο θαη πεξηβαιινληηθέο επηδξάζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηεξηρζήθακε ζε ζπλεληεχμεηο απφ ηδηνθηήηεο μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ θαη γεληθφηεξα αηφκσλ πνπ εξγάδνληαη ζηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα. 4
ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2- Έλλνηα ηνπξηζηηθνύ πξνϊόληνο 2.1 Σν ηνπξηζηηθό πξνϊόλ Ζ «πξνζθνξά» νηθνλνκηθά νξίδεηαη σο ε πνζφηεηα ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ πνπ κπνξνχλ λα δηνρεηεπηνχλ ζηελ αγνξά ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ηηκή.ζ ηνπξηζηηθή πξνζθνξά αληηπξνζσπεχεη ην ζχλνιν ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ πνπ πξνηείλνληαη ζηνλ θαηαλαισηή, γηα λα ηθαλνπνηήζεη κηα ζεηξά αλαγθψλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο ηνπξηζηηθέο.γεδνκέλεο φκσο ηεο εηεξνγέλεηαο πνπ ραξαθηεξίδεη ηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα, θαίλεηαη αξθεηά δχζθνιν λα θαζνξίζνπκε κε αθξίβεηα ηα ηνπξηζηηθά πξντφληα ηα νπνία παξάγεη θαη νκαδνπνηεί ε πξννπηηθή ησλ «δηαθνπψλ». Ωο εθ ηνχηνπ, αλαδεηθλχεηαη αλαγθαίν λα πξνζδηνξίζνπκε ελλνηνινγηθά ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ, ιακβάλνληαο ππφςε ηε θχζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέαο θαη ηηο ηδηαηηεξφηεηεο παξαγσγήο θαη δηάζεζήο ησλ πξντφλησλ. Γηαθξίλνπκε δχν θαηεγνξίεο πξντφλησλ (Βαξβαξέζνο, 2000, 87): Α) Σν ζθαηξηθφ ή γεληθφ ηνπξηζηηθφ πξντφλ ην νπνίν αληηπξνζσπεχνπλ νη δηαθνπέο, δειαδή ν ρξφλνο παξαγσγήο - δηάζεζεο θαη θαηαλάισζεο ησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ επηζπκνχλ θαη επηδηψθνπλ λα θαηαλαιψζνπλ νη ηνπξίζηεο. Β) Σα ηνπξηζηηθά ππφ-πξντφληα, ηα νπνία απνηεινχλ ηα ηκήκαηα ηνπ ζθαηξηθνχ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. Ωο ηνπξηζηηθά ππνπξντφληα ζεσξνχληαη ηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα, νη κεηαθνξέο, ε αλαςπρή θηι. Σα νπνία απνηεινχληαη σο επί ην πιείζηνλ ηνπξηζηηθά πξντφληα. ην πιαίζην ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο κηα πεξηνρήο ή κηαο ρψξαο, ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ αληηπξνζσπεχεηαη απφ ηελ ηνπξηζηηθή πξνζθνξά ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο ή ρψξαο δειαδή ην ζχλνιν ησλ ηνπξηζηηθψλ πφξσλ πνπ ηε ραξαθηεξίδνπλ. 5
ρεηηθά κε ηα γξαθεία ηαμηδίσλ, ην «ηνπξηζηηθφ πξντφλ» αλαθέξεηαη ζηελ παξαγσγή θαη ζηε δηάζεζε ελφο «νξγαλσκέλνπ ηαμηδίνπ» (package tour). Οη παξαπάλσ δηεπθξηλίζεηο παξέρνληαη ζηα πιαίζηα κηα επξχηεξεο ρξεζηκνπνίεζεο ησλ ελλνηψλ «ηνπξηζηηθφ πξντφλ» θαη «ηνπξηζηηθή πξνζθνξά»θαη ζπρλά απνθπγήο ζπγρχζεσλ φζνλ αθνξά ηε ρξήζε ηνπο. 2.1.1 Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηνπξηζηηθνύ πξνϊόληνο Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ εθ θχζεσο ζεσξείηαη εηεξνγελέο. Οη νηθνλνκνιφγνη κέρξη πξφηηλνο ηαμηλνκνχζαλ ηνλ ηνπξηζκφ ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο. Ωζηφζν, ν ηνπξηζκφο θαίλεηαη λα αληηπξνζσπεχεη έλα ζχλζεην πξντφλ, ην νπνίν νπζηαζηηθά είλαη κείγκα πιηθψλ (ζάιαζζα, ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα, ππνδνκέο θηι) θαη άπισλ ζηνηρείσλ (ήιηνο, θιίκα, image). Δπνκέλσο, ν ηνπξηζκφο κπνξεί λα ηαμηλνκεζεί ζηνπο ιεγφκελνπο κεηθηνχο ηνκείο. Απηή ε ηδηνκνξθία ηνπ γελλά θαη κία ζεηξά απφ ραξαθηεξηζηηθά, ηα νπνία παξαηίζεληαη παξαθάησ: 1. Ζ αδπλακία απνζήθεπζεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο: Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ, ζην ζχλνιν ηνπ, ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ θαηαλάισζε ρψξνπ (ηφπνο ππνδνρήο), ήιηνπ, ηνπξηζηηθψλ θαηαιπκάησλ, ππεξεζηψλ αλαςπρήο, αλακλεζηηθψλ δψξσλ θηι. Ζ ιεηηνπξγία ηεο θαηαλάισζεο νξηνζεηεί ηελ χπαξμε ηνπ ζθαηξηθνχ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, ην νπνίν παξάγεηαη θαη θαηαλαιψλεηαη κεηά απφ ηε δήηεζε πνπ δεκηνπξγεί ε ίδηα ε παξνπζία ηνπ πειάηε. Έηζη, ηα δσκάηηα ελφο μελνδνρεηαθνχ θαηαιχκαηνο δελ κπνξνχλ λα απνζεθεπηνχλ. Ωζηφζν, κεξηθά ηνπξηζηηθά πξντφληα είλαη ζε ζέζε λα απνζεθεπηνχλ, επηηξέπνληαο έλαλ θαιχηεξν θαηακεξηζκφ ηεο εξγαζίαο ζηε δηάξθεηα κηαο ρξνληθήο πεξηφδνπ. Ζ αδπλακία απνζήθεπζεο ηνπ ζπλφινπ ησλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ απνηειεί έλαλ απφ ηνπο ζπκπιεξσκαηηθνχο παξάγνληεο, νη νπνίνη ζηελ επηκήθπλζε ηεο ηνπξηζηηθήο πεξηφδνπ θαηά ηέηνηνλ 6
ηξφπν, ψζηε λα ππάξρεη ε θαιχηεξε δπλαηή εθκεηάιιεπζε ησλ ηνπξηζηηθψλ πφξσλ ηνπ ηφπνπ ππνδνρήο. 2. Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ δε ραξαθηεξίδεηαη απφ κεγάιν βαζκφ απηνκαηηζκνχ: Οη ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ραξαθηεξίδνληαη σο εληάζεσο εξγαζίαο θαη είλαη δχζθνιν λα κηιήζνπκε ζηελ παξνχζα πεξίνδν γηα ηε ρξήζε απηνκαηηζκνχ ζ' εθηεηακέλε θιίκαθα. Θα πξέπεη σζηφζν λα ππνγξακκίζνπκε ηε ρξήζε ησλ ζπζηεκάησλ κεραλνξγάλσζεο θαη ησλ Ζ/Τ ζηε δηαρείξηζε ησλ μελνδνρεηαθψλ θαηαιπκάησλ. 3. Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ θαηαλαιψλεηαη ζηνλ ηφπν παξαγσγήο: Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ δελ κπνξεί λα απνζηαιεί ζηνλ ηφπν πξνέιεπζεο ηνπ ηνπξίζηα θαη λα θαηαλαισζεί εθεί. Απηφ απαηηεί ηε κεηαθίλεζε ηνπ ηνπξίζηα απφ ηνλ ηφπν κφληκεο παξακνλήο ηνπ ζηνλ ηφπν ππνδνρήο, γηα λα θαηαλαιψζεη ηα ηνπξηζηηθά πξντφληα. Σφζν ηα πιηθά (ζάιαζζα, μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα θηι.) φζν θαη ηα άπια ζηνηρεία (ήιηνο, θνπιηνχξα θηι.) πνπ ηα ραξαθηεξίδνπλ δηαθξίλνληαη γηα ηε ρσξηθή ηνπο αθηλεζία. 4. Ζ παξαγσγή θαη ε θαηαλάισζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο πξαγκαηνπνηείηαη ηαπηφρξνλα θαη ζηνλ ίδην ρψξν: Μηα δηαλπθηέξεπζε, έλα γεχκα, έλαο αγψλαο ηέληο παξάγνληαη θαη θαηαλαιψλνληαη ηαπηφρξνλα, κηα ρξνληθή ζηηγκή, ζ' έλα ζπγθεθξηκέλν ρψξν (μελνδνρείν, εζηηαηφξην, γήπεδν ηέληο). Απηά πξνυπνζέηνπλ αθελφο κελ ηελ παξνπζία ηνπ ηνπξίζηα, αθεηέξνπ δε ηελ χπαξμε κηαο θαηάζηαζεο εηνηκφηεηαο ππνδνρήο ηνπ ηνπξίζηα εθ κέξνπο ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ. Ζ εγγξαθή ελφο αηφκνπ ζηηο ιίζηεο ελφο γξαθείνπ ηαμηδηψλ, φζνλ αθνξά ηε κειινληηθή θαηαλάισζε ελφο νξγαλσκέλνπ ηαμηδηνχ, ηνπ δίλεη ηε δπλαηφηεηα κφλν κειινληηθήο ρξήζεο ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ, αιιά φρη δπλαηφηεηα άκεζεο θαηαλάισζεο ηνπο. 5. Ζ θαηαλάισζε ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ επηθέξεη ηελ θαηαζηξνθή ηνπο: Μεηά ην ηέινο ησλ δηαθνπψλ, εθηφο ίζσο απφ ηελ αγνξά αλακλεζηηθψλ δψξσλ θαη ηελ εκθάληζε ηνπ "απαξαίηεηνπ" θσηνγξαθηθνχ πιηθνχ, νη κφλεο άπιεο αμίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην θίλεηξν ηεο κεηαθίλεζεο θαη ηελ πεξίνδν δηεμαγσγήο ησλ δηαθνπψλ θαη νη νπνίεο ζπλνδεχνπλ ηα άηνκα είλαη νη "εκπεηξίεο" θαη νη "αλακλήζεηο". 7
6. Σα ηνπξηζηηθά ππν-πξντφληα κπνξνχλ λα ππνθαηαζηαζνχλ κεηαμχ ηνπο: Σν δηαζέζηκν εηζφδεκα γηα δηαθνπέο είλαη ζπρλά θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο γηα λα ππνθαηαζηαζεί έλα μελνδνρείν πξψηεο θαηεγνξίαο κε έλα ηξίηεο, ην αεξνπιάλν κε ην απηνθίλεην ή ην ηξέλν, νη δηαθνπέο ζην εμσηεξηθφ κε ηηο δηαθνπέο ζην εζσηεξηθφ θηι. 7. Σα ηνπξηζηηθά ππν-πξντφληα ραξαθηεξίδνληαη σο ζπκπιεξσκαηηθά: Παξ' φιν πνπ ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ είλαη εηεξνγελέο, κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ ππνπξντφλησλ παξαηεξείηαη κηα ζπκπιεξσκαηηθφηεηα. Ο ηνπξίζηαο κπνξεί λα ζπλζέζεη απφ κφλνο ηνπ ην ζθαηξηθφ ηνπξηζηηθφ πξντφλ, ρσξίο σζηφζν λα είλαη ζε ζέζε λα αιινηψζεη ηε κνξθή θαη ην ραξαθηήξα ησλ ηνπξηζηηθψλ ππνπξντφλησλ, ηα νπνία παξακέλνπλ φπσο έρνπλ. ' απηφ ην ζεκείν ζα πξέπεη λα ππνγξακκίζνπκε φηη απηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ απνηειεί κία απφ ηηο βαζηθέο αηηίεο πνπ απνθαινχκε αξθεηά ζπρλά σο ηνπξηζηηθά πξντφληα ηα ππάξρνληα ηνπξηζηηθά ππν-πξντφληα. Ζ ζπκπιεξσκαηηθφηαηα πνπ δηαθξίλεη ηα ηνπξηζηηθά πξντφληα θαζψο θαη ν κεγάινο ηνπο αξηζκφο δεκηνπξγνχλ αξθεηά ζπρλά πξνβιήκαηα φζνλ αθνξά ηελ πνηνηηθή ηνπο δηάζηαζε. Φαίλεηαη ινηπφλ δχζθνιν λα παξαρζεί ε ίδηα πνηφηεηα γηα έλα ζπγθεθξηκέλν πξντφλ, εθφζνλ ν αξηζκφο ησλ παξεκβαιιφκελσλ πξντφλησλ είλαη κεγάινο. Ζ ζπκπιεξσκαηηθφηεηα σζηφζν δελ αθνξά κφλν ηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο, αιιά θαη ηηο ζρέζεηο πνπ απηέο δηακνξθψλνπλ κε ηνπο ππάξρνληεο ηνπξηζηηθνχο πφξνπο. 8. Ζ επαηζζεζία ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζηηο νπνηαζδήπνηε κνξθήο θξίζεηο (νηθνλνκηθέο, πνιηηηθέο, πεξηβαιινληηθέο) θαζψο θαη ζηηο επνρηθέο δηαθπκάλζεηο: Ο πφιεκνο ηνπ Κφιπνπ κείσζε ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηνλ αξηζκφ ησλ ηνπξηζηηθψλ αθίμεσλ ζηηο άκεζα ή ζηηο έκκεζα εκπιεθφκελεο ρψξεο. Απφ ηελ έλαξμε ηεο εηζβνιήο ζην Κνπβέηη ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1990, ε Αίγππηνο θαηέγξαςε κηα κείσζε ζηηο αθίμεηο ησλ δηεζλψλ ηνπξηζηψλ ηεο ηάμεσο ηνπ 66% ζε ζρέζε κε ην πξνεγνχκελν έηνο. Ζ Σπλεζία, επίζεο, ην πξψην εμάκελν ηνπ 1991 παξνπζίαζε κηα πηψζε ησλ δηεζλψλ ηνπξηζηηθψλ ηεο αθίμεσλ θαηά 80% ζε ζρέζε κε ην πξνεγνχκελν έηνο. εκαληηθέο κεηψζεηο, γηα ηνλ ίδην ιφγν, 8
παξνπζίαζαλ επίζεο ε Σνπξθία, ην Μαξφθν, ην Ηζξαήι, ε Κχπξνο, ε Ρφδνο θαη ε Κξήηε. ρεηηθά κε ηηο επνρηθέο δηαθπκάλζεηο ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο αλαθεξζήθακε δηεμνδηθά ζην θεθάιαην ηεο δήηεζεο. 10. Σν κέγεζνο ησλ αξρηθψλ επελδχζεσλ: Οη αξρηθέο επελδχζεηο ζηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα, πνπ αθνξνχλ ηα έξγα ηνπξηζηηθήο ππνδνκήο θαη αλσδνκήο, είλαη ζπρλά πνιχ κεγάιεο, γεγνλφο πνπ δεκηνπξγεί αξθεηά πξνβιήκαηα ζηε δηαρείξηζε θαη ηελ απνδνηηθφηεηα ηνπο, δεδνκέλεο ηεο επνρηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπο. Κπξίσο φζνλ αθνξά ηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο, ε επνρηθή ιεηηνπξγία ηνπο ζπλεπάγεηαη ηελ απνδνρή ηδηαίηεξσλ θαλφλσλ ζρεηηθά κε ηε δηαρείξηζε ηνπο. Απηέο ππνρξενχληαη λα αληηκεησπίζνπλ ηα κεηαβιεηά θφζηε εθκεηάιιεπζεο ηεο πεξηφδνπ ιεηηνπξγίαο ηνπο θαη ηα ζηαζεξά θφζηε νιφθιεξνπ ηνπ έηνπο, ηα νπνία είλαη δπζβάζηαρηα θαηεμνρήλ ζηελ μελνδνρεία. 2.2 Οη ηαμηλνκήζεηο ηνπ ηνπξηζηηθνύ πξνϊόληνο ε κηα γεληθφηεξε πξνζέγγηζε, ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ κηαο πεξηνρήο ή κηαο ρσξάο, δειαδή ε ηνπξηζηηθή πξνζθνξά, δεδνκέλεο ηεο εηεξνγέλεηαο πνπ ηελ ραξαθηεξίδεη,κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε κηα πιεζψξα δηαθνξεηηθψλ ζηνηρεηψλ πνπ ηελ απαξηίδνπλ. 9
πλήζσο δηαθξίλνπκε ηηο αθφινπζεο δχν κεγάιεο θαηεγνξίεο (Βαξβαξέζνο, 2000, 92): Σελ πξσηνγελή ηνπξηζηηθή πξνζθνξά, ε νπνία πεξηιακβάλεη ηνπο ηνπξηζηηθνχο πφξνπο πνπ απνηεινχλ ηελ βάζε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο (πιαδ, ρισξίδα θαη παλίδα, κλεκεία, πνιηηηζκφο θηι) Σε δεπηεξνγελή ή απνξξένπζα ηνπξηζηηθή πξνζθνξά, ε νπνία πεξηιακβάλεη ηηο δηάθνξεο ππνδνκέο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ κεξηθά ή νιηθά απφ ηνλ άλζξσπν γηα λα δηεπθνιπλζεί ε εθκεηάιιεπζε ησλ ηνπξηζηηθψλ πφξσλ. Βαζηθά, απηή ε θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ηνπο γεληθνχο εμνπιηζκνχο θαζψο θαη ηνπο ηνπξηζηηθνχο εμνπιηζκνχο κηαο πεξηνρήο ή κηαο ρψξαο (αεξνδξφκηα, νδηθφ δίθηπν, ηειεπηθνηλσλίεο, γξαθεία ηαμηδίσλ, μελνδνρεία θηι). 2.2.1 Η πξωηνγελήο ηνπξηζηηθή πξνζθνξά Απηή απνηειείηαη απφ ηνπο θπζηθνχο θαη αλζξψπηλνπο πφξνπο θαη θαζνξίδεη θαηεμνρήλ ην βαζκφ ειθπζηηθφηεηαο νξηζκέλσλ πεξηνρψλ κηαο ρψξαο, θαζψο θαη ηε δπλαηφηεηα ηνπο λα αλαπηπρζνχλ ηνπξηζηηθά. Ο ελλνηνινγηθφο πξνζδηνξηζκφο ησλ ηνπξηζηηθψλ πφξσλ κπνξεί λα πεξηιακβάλεη θάζε θπζηθφ ζηνηρείν, θάζε αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα ή θάζε πξντφλ ηεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο πνπ είλαη ζε ζέζε λα πξνθαιέζνπλ ηελ ηνπξηζηηθή κεηαθίλεζε. 2.2.1.1 Οη θπζηθνί πόξνη Οη θπζηθνί πφξνη, φπσο ζάιαζζα αθηέο, θιίκα, θπζηθφ θσο, ηνπηθά πξντφληα θηι απνηεινχλ ηα θχξηα ζηνηρεία πνπ πξνζειθχνπλ ηνπο ηνπξίζηεο λα πεξάζνπλ ηηο δηαθνπέο ηνπο ζε κηα απφ ηηο ηξεηο ζαιάζζηεο ιεθάλεο δηαθνπψλ ζηνλ θφζκν, ηελ Μεζφγεην, ηελ Καξατβηθή ηελ λνηηναλαηνιηθή Αζία θαη ηνλ Δηξεληθφ. 10
ηε ζπλέρεηα παξαζέηνπκε κηα κηθξή αλάιπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ «ζάιαζζα αθηέο» θαη «θιίκα» πνπ αθνξνχλ ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο (Βαξβαξέζνο, 1993, 115): 1. Ζ ζάιαζζα- νη αθηέο : Ζ ζάιαζζα απνηειεί έλα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζε ηέηνην βαζκφ πνπ ε αλαθνξά θαη κφλν ηεο ιέμεο «Διιάδα» ζηηο ρψξεο πξνέιεπζεο ησλ ηνπξηζηψλ λα ηαπηίδεηαη ζπρλά κε ην ζπγθεθξηκέλν ζηνηρείν. Σν κήθνο ησλ ειιεληθψλ αθηψλ πξνζεγγίδεη πεξίπνπ ηα 15.000 ρκ, ελψ εθείλν ηεο Ηηαιίαο ηα 8.500ρκ θαη ηεο Ηζπαλίαο ηα 6.000ρκ Ωζηφζν ην κήθνο ησλ ακκσδψλ αθηψλ δελ μεπεξλά ηα 998ρκ. 2. Σν θιίκα: Ζ Διιάδα έρεη ακηγψο κεζνγεηαθφ θιίκα. Ζκηηξνπηθφ ραξαθηεξίδεηαη ην θιίκα ηεο ζην λφηην ηκήκα ηεο ρψξαο, φπσο ζηελ Κξήηε, ηε λφηηα Πεινπφλλεζν θηι, κε κεγάιε ειηνθάλεηα θαη πςειέο ζαιάζζηεο ζεξκνθξαζίεο θαη αέξα γηα επηά πεξίπνπ κήλεο. ηα λφηηα, απηά ηα θιηκαηνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηζρχνπλ θαη γηα ηελ πεξίνδν ηνπ ρεηκψλα. Ήπηνο ν ρεηκψλα, μεξφ θαη ζεξκφ ην ζέξνο, ε άλνημε πγξή κε βξνρέο θαη θζηλφπσξν ζεξκφ κε βξνρέο είλαη ραξαθηεξηζηηθά ηνπ κεζνγεηαθνχ θιίκαηνο. Οη πόξνη πνπ ρξεζηκνπνίεζε ν άλζξωπνο Απηνί δηαθξίλνληαη ζε δχν επηκέξνπο θαηεγνξίεο (Βαξβαξέζνο, 1997, 120-122): 1. Σα κλεκεία θαη γεληθφηεξα νηηδήπνηε ελδηαθέξσλ θαηαζθεχαζκα δεκηνχξγεζε ν άλζξσπνο θαη κπνξεί λα πξνθαιέζεη κεξηθά ή νιηθά ηε κεηαθίλεζε αλζξψπσλ ζε έλα ηφπν (κνπζεία, παλεπηζηήκηα αζιεηηθά ρσξία θηι) Σα κλεκεία (πξντζηνξηθά, πξν-θιαζηθά, θιαζηθά, βπδαληηλά) απνηεινχλ ζεκαληηθνχο πφινπο έιμεο γηα ηε δεκηνπξγία θαη ηε κεγέζπλζε ησλ δηεζλψλ ηνπξηζηηθψλ ξνψλ πξνο ηελ Διιάδα. Ωζηφζν, ε κεηαβνιή ηνπ πξνηχπνπ ηνπ ηνπξηζκνχ θαη ε θπξηαξρία ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ κεηάβαιε ηα θίλεηξα θαη ηελ 11
θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ ηνπξηζηψλ, κεηψλνληαο παξάιιεια θαη ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηα ειιεληθά κλεκεία. 2. Οη αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αλζξψπηλε χπαξμε (πνιηηηζκφο, γιψζζα, ήζε, έζηκα, θνπιηνχξα θηι) Η δεπηεξνγελήο ηνπξηζηηθή πξνζθνξά Οη θπζηθνί πφξνη θαζψο θαη νη πφξνη πνπ νθείινληαη ζηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα ζα ζηεξνχληαη ηνπξηζηηθήο ρξεζηκφηεηαο, εάλ ηα άηνκα δελ είραλ ηελ δπλαηφηεηα αθελφο κελ λα κεηαθηλεζνχλ πξνο απηνχο θαη αθεηέξνπ λα παξακείλνπλ πιεζίνλ απηψλ. πλεπψο, ε δεπηεξνγελήο ηνπξηζηηθή πξνζθνξά απνηειεί δπλακηθφ ζηνηρείν ηνπ ηνπξηζηηθνχ ζπζηήκαηνο, ην νπνίν ελεξγνπνηεί ηελ ηνπξηζηηθή δήηεζε θαη πξνζαξκφδεηαη ζπλερψο ζηηο κεηαβνιέο ηεο. Γηαθξίλνπκε ηε δεπηεξνγελή ηνπξηζηηθή πξνζθνξά ζε δχν κεγάιεο θαηεγνξίεο, ην γεληθφ εμνπιηζκφ ή γεληθέο εγθαηαζηάζεηο θαη ηηο ηνπξηζηηθέο εγθαηαζηάζεηο. 2.2.2.1 Οη γεληθέο εγθαηαζηάζεηο Απηέο αθνξνχλ φιεο εθείλεο ηηο εγθαηαζηάζεηο θαη ηνπο νξγαληζκνχο, δεκφζηνπο θαη ηδησηηθνχο, νη νπνίνη ζπκβάινπλ ζηε βειηίσζε ηεο δσήο ησλ θαηνίθσλ κηαο ρψξαο, ρσξίο λα αλαθεξφκαζηε ζηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα. Θα πξέπεη σζηφζν λα ππνγξακκίζνπκε φηη ε χπαξμε ηνπο θαη ε ιεηηνπξγία ηνπο δηεπθνιχλεη, θαη ζε κεγάιν βαζκφ επηηξέπεη, ηελ χπαξμε ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. ' απηή ηελ θαηεγνξία κπνξνχκε λα ζπκπεξηιάβνπκε: Σηο επηθνηλσλίεο θαη ηα κεηαθνξηθά κέζα (αεξνκεηαθνξέο, νδηθέο, ζηδεξνδξνκηθέο, αθηνπιντθέο κεηαθνξέο). Σα δίθηπα χδξεπζεο, ειεθηξνδφηεζεο, απνρέηεπζεο, ζπγθνκηδήο ησλ 12
απνξξηκκάησλ. Σηο ηειεπηθνηλσλίεο θαη ηα ηαρπδξνκεία. Σα εκπνξηθά θαηαζηήκαηα, ηα ζνππεξκάξθεη θηι. Σηο δηνηθεηηθέο ππεξεζίεο, ην ζχζηεκα πγείαο, εθπαίδεπζεο, δεκφζηαο αζθάιεηαο θηι. Ζ παξαπάλσ δηάξζξσζε ηνπ γεληθφηεξνπ εμνπιηζκνχ ζρεηίδεηαη άκεζα κε ην βαζκφ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο κηαο πεξηνρήο ή κηαο ρψξαο θαη, ρσξίο λα απεπζχλεηαη απνθιεηζηηθά ζηνλ ηνπξηζκφ, ηνλ δηεπθνιχλεη ζεκαληηθά. Υαξαθηεξίδεηαη σζηφζν αλεπαξθήο θαηά ηελ πεξίνδν αηρκήο, δεδνκέλεο ηεο επνρηθήο θχζεο ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλφκελνπ, πνπ αλαιχζεθε ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην. Αλ ε χπαξμε ηνπ γεληθνχ εμνπιηζκνχ θξίλεηαη απαξαίηεηε γηα ην καδηθφ νξγαλσκέλν ηνπξηζκφ, νξηζκέλα ηνπξηζηηθά πξντφληα βαζίδνπλ ηε δεκηνπξγία ηνπο θαη ηελ αλάπηπμε ηνπο ζηελ έιιεηςε απηψλ ησλ ππνδνκψλ. Σέηνηα πξντφληα πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο ηαμίδηα πεξηπέηεηαο παξάγνληαη θαη θαηαλαιψλνληαη ζε "δχζθνια" ζεκεία ηνπ πιαλήηε καο, φπσο ε έξεκνο αράξα, ηα Ηκαιάτα, ν βφξεηνο Καλαδάο θηι. Οη ηνπξηζηηθέο εγθαηαζηάζεηο Απηέο δεκηνπξγήζεθαλ εηδηθά γηα λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο αλάγθεο ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο θαη απνηεινχλ θαηεμνρήλ ηε δεπηεξνγελή ηνπξηζηηθή πξνζθνξά. ' απηή ηελ θαηεγνξία πεξηιακβάλνληαη ηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα, νη εγθαηαζηάζεηο εζηίαζεο, ςπραγσγίαο, αλαςπρήο θηι. Tα ηνπξηζηηθά θαηαιύκαηα Σνπξηζηηθά θαηαιχκαηα (C.n.u.c.e.d, 1993, 44-45) είλαη νη επηρεηξήζεηο ππνδνρήο νη νπνίεο θαλνληθά ή πεξηνδηθά πξνζθέξνπλ ζηνπο πειάηεο ππεξεζίεο δηακνλήο, θαζψο θαη άιιεο ζπλαθείο πξνο ηε δηακνλή ππεξεζίεο, φπσο εζηίαζε, ςπραγσγία, άζιεζε θηι. 13
Tα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα πεξηιακβάλνπλ φρη κφλν ηα μελνδνρεία θαη ηηο άιιεο παξαδνζηαθέο κνξθέο δηακνλήο (π.ρ. κνηέι), αιιά θαη ρσξία δηαθνπψλ, θάκπηγθ, μελψλεο, θαηαιχκαηα ζπλερή ή επνρηθνχ ραξαθηήξα θηι. Δπίζεο πεξηιακβάλνπλ θαη άιιεο θαηεγνξίεο θαηαιπκάησλ, ε ιεηηνπξγία ησλ νπνίσλ πεξηνξίδεηαη θπξίσο ζηελ πεξίνδν αηρκήο, φπσο εθ δηακεξίζκαηα, βίιεο θαη ελνηθηαδφκελα δσκάηηα. χκθσλα κε ηνπο νξηζκνχο ηνπ Ο.Ζ.Δ., ηνπ U.Η.Ο.Ο.Σ. θαη ηνπ O.O..Α νη ηειεπηαίνη ηχπνη ηνπξηζηηθψλ θαηαιπκάησλ θαζψο θαη ηα θάκπηγθ ραξαθηεξίδνληαη σο "ζπκπιεξσκαηηθά θαηαιχκαηα ππνδνρήο", ελψ νη πξψηνη σο "μελνδνρεία θαη νκνεηδή θαηαιχκαηα ππνδνρήο". ηελ Διιάδα, ηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα δηαθξίλνληαη, ζχκθσλα κε ηα πξνβιεπφκελα ζηελ απφθαζε 530992/1987 ηνπ Γεληθνχ Γξακκαηέα ηνπ Δ.Ο.Σ. κε ζέκα ηηο ηερληθέο πξνδηαγξαθέο ησλ ηνπξηζηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ (ΦΔΚ 557 Β), ζηηο αθφινπζεο δχν κεγάιεο θαηεγνξίεο (Ν. 2160/93Άξζ.2): 1. Κχξηα μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα: Απηά πεξηιακβάλνπλ ηνπο αθφινπζνπο ηχπνπο θαηαιπκάησλ: Ξελνδνρεία θιαζηθνχ ηχπνπ. Ξελνδνρεία ηχπνπ κνηέι. Ξελνδνρεία ηχπνπ επηπισκέλσλ δηακεξηζκάησλ. Ξελνδνρεία θιαζηθνχ ηχπνπ θαη επηπισκέλσλ δηακεξηζκάησλ. 2. Με θχξηα ή ζπκπιεξσκαηηθά μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα: Καηαγξάθνληαη νη αθφινπζνη ηχπνη: Υψξνη νξγαλσκέλεο θαηαζθήλσζεο κε ή ρσξίο νηθίζθνπο. Σνπξηζηηθέο επηπισκέλεο επαχιεηο ή θαηνηθίεο. Δλνηθηαδφκελα δσκάηηα ζε ζπγθξφηεκα κέρξη 10 δσκαηίσλ. Δλνηθηαδφκελα επηπισκέλα δηακεξίζκαηα. Φπζηθά, ηα ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα ζηνπο ηφπνπο ππνδνρήο ησλ ηνπξηζηψλ είλαη πνιπάξηζκα, δηαθνξεηηθψλ ηχπσλ θαη θαηεγνξηψλ θαη απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο εμαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο, φπσο: Ο ηφπνο εγθαηάζηαζεο. 14
Σν κνληέιν ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. Ο ηχπνο ηνπξηζκνχ. Οη παξαπάλσ παξάγνληεο, θαζψο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ηνπξηζηηθψλ θαηαιπκάησλ, πξνζδηνξίδνπλ ηελ πνζνηηθή θαη ηελ πνηνηηθή δηάξζξσζε ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο θαη ζπλεπψο ηνλ ηχπν ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο πνπ πξνηείλεηαη ζηνπο ηνπξίζηεο-θαηαλαισηέο. Σα μελνδνρεία Ξελνδνρείν νλνκάδεηαη έλα εκπνξηθφ θαηάιπκα ππνδνρήο ην νπνίν πξνζθέξεη δσκάηηα ή επηπισκέλα δηακεξίζκαηα γηα ελνηθίαζε ζε κηα πεξαζηηθή πειαηεία ή ζε κηα πειαηεία παξακνλήο. Ο ρξφλνο παξακνλήο θαη παξάιιεια ελνηθίαζεο κπνξεί λα θπκαίλεηαη αλά εκέξα, εβδνκάδα ή θαη κήλα. Βαζηθή πξνυπφζεζε παξακέλεη σζηφζν φηη απηφο ν ηχπνο ελνηθίαζεο δελ αληηπξνζσπεχεη κηα ζπλεζηζκέλε θαηνηθία. Σα μελνδνρεία κπνξεί λα πεξηιακβάλνπλ αίζνπζεο εζηηαηνξίσλ, νξγαλσκέλσλ κε ηηο αλάινγεο ππεξεζίεο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζηα Γσδεθάλεζα νη κεγάιεο μελνδνρεηαθέο κνλάδεο,θπξίσο ζηελ Ρφδν θαη Κσ ραξαθηεξίδνληαη σο All inclusive δειαδή παξέρνπλ ππεξεζίεο ζίηηζεο θαη δηαζθέδαζεο ζην επξχηεξν μελνδνρεηαθφ ρψξν κέζα ζηελ ηηκή ηνπ παθέηνπ Ζ ηαμηλφκεζε ησλ μελνδνρείσλ πξαγκαηνπνηείηαη ζχκθσλα κε ην βαζκφ χπαξμεο κηαο ζεηξάο παξαγφλησλ. Απηνί είλαη νη εμήο: πλζήθεο άλεζεο. Γηάξθεηα ιεηηνπξγίαο-εθκεηάιιεπζεο. Μέγεζνο. Έληαμε ηνπ μελνδνρείνπ ζε κηα αλεμάξηεηε ή εμαξηεκέλε αιπζίδα Σν κεγάιν χςνο ησλ επελδπκέλσλ θεθαιαίσλ ζηα μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα ζπρλά δεκηνπξγεί αξθεηά πξνβιήκαηα ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγία ηνπο θαη ηελ απνδνηηθφηεηα ηεο επέλδπζεο. Γη' απηφ απαηηείηαη απφ ηελ αξρή κεγάιε 15
πξνζαξκνζηηθφηεηα απφ ην κέξνο ηνπο ζε ζρέζε κε ηηο δηαθπκάλζεηο ηεο δήηεζεο. Σα κνηέι Δίλαη θαηαιχκαηα ππνδνρήο εκπνξηθνχ ραξαθηήξα, ηα νπνία βξίζθνληαη εγθαηεζηεκέλα θαηά κήθνο ησλ νδηθψλ αμφλσλ, εθηφο ησλ αζηηθψλ ζπγθεληξψζεσλ. Δλνηθηάδνπλ δσκάηηα ή επηπισκέλα δηακεξίζκαηα ζε κηα πειαηεία ηελ νπνία ζπλήζσο απνηεινχλ νη κεηαθηλνχκελνη κε απηνθίλεην. Σα ελνηθηαδόκελα δηακεξίζκαηα-κπαγθαιόνπ Απηά απνηεινχληαη απφ επηπισκέλα δηακεξίζκαηα ή κεκνλσκέλνπο νηθίζθνπο πνπ ελνηθηάδνληαη κε ηελ εβδνκάδα ή κε ην κήλα γηα έλα ρξνληθφ δηάζηεκα κηθξφηεξν ησλ ηξηψλ κελψλ. Ζ παξακνλή κπνξεί λα ζπλνδεχεηαη θαη απφ δεπηεξεχνπζεο ππεξεζίεο φπσο ε νηλνπνην-ηξνθνδνζία, ε θαζαξηφηεηα θηι. Οη μελώλεο λεόηεηαο Δίλαη ηα θαηαιχκαηα ππνδνρήο πνπ πξνζθέξνπλ θιίλεο ζε θνηηψλεο ζε πνιχ ρακειέο ηηκέο, ελψ δηαζέηνπλ επίζεο θνηλή θνπδίλα θαη θνηλέο ηνπαιέηεο θαη απεπζχλνληαη ζηνπο λένπο ειηθίαο απφ 14 έσο 30 εηψλ πνπ είλαη εθνδηαζκέλνη κε ηελ θάξηα ηεο Γηεζλνχο Οκνζπνλδίαο ησλ Ξελψλσλ Νεφηεηαο. Σα ρωξηά δηαθνπώλ Δίλαη ην ζχλνιν ησλ θαηαιπκάησλ ππνδνρήο πνπ ππφθεηληαη ζ' έλαλ εκπνξηθφ ή κε ηξφπν ιεηηνπξγίαο θαη απνζθνπνχλ ζην λα παξέρνπλ κηα ζεηξά 16