ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ ΑΠΟ ΔΙΑΦΩΡΕΣ ΠΗΓΕΣ

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑΣ: ΜΠΙΖΗΜΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΙΤΛΟΣ: ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ-ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ ΑΠΟ ΔΙΑΦΩΡΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΔΡ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΔΡ. ΜΑΡΜΑΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΙΟΣ 2010

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛΙΔΕΣ Λίστα πινάκων από το διαδίκτυο 5 Λίστα εικόνων από το διαδίκτυο 7 Λίστα διαγραμμάτων από το διαδίκτυο 8 Περίληψη 17 Ευχαριστίες 18 Εισαγωγή 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Ατμόσφαιρα και απαιτήσεις 1.1. Ιστορικά στοιχεία 21 1.2. Εναέρια ρύπανση 22 1.3. Ατμοσφαιρική ρύπανση 22 1.4. Είδη ατμοσφαιρικής ρύπανσης 23 1.5. Επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης 24 1.6. Φαινόμενο του θερμοκηπίου 24 1.7. Τρυπά του όζοντος 25 1.8. Εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων 25 1.9. Αέρια απόβλητα 27 1.10. Πρωτόκολλο του Κιότο 30 1.10.1. Τι είναι και τι προβλέπει το πρωτόκολλο του Κιότο 31 1.10.2. Ευέλικτοι μηχανισμοί του πρωτοκόλλου 32 1.10.3. Ευρωπαϊκή ένωση και ελληνική πραγματικότητα 32 1.10.4. Είναι αρκετό το πρωτόκολλο του Κιότο 33 1.10.5. Η συμβολή της Ελλάδας στις κλιματικές αλλαγές 33 1.10.6. Η αδυσώπητη πραγματικότητα των αριθμών 35 1.11. Σημαντικές αναφορές 36 1.11.1. Μεταφερόμενη ρύπανση 36 1.11.2. Αύξηση αέριων ρύπων στη Βραζιλία 38 1.11.3. Μέτρηση εκπομπών στη Νέα Υόρκη 38 1.11.4. Η ατμοσφαιρική ρύπανση στο Θριάσιο πεδίο 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Αέριοι ρύποι και πήγες πρόκλησης 2.1. Αέριοι ρύποι 41 2.2. Κατάταξη αέριων ρύπων 41 2.3. Ανθρωπογενείς πηγές αέριων ρύπων 42 Σελίδα 1

2.4. Παράγοντες που συμβάλλουν στη δημιουργία INDOOR ρύπανσης 42 2.4.1. Χημικοί ρύποι 42 2.4.2. Βιολογικοί ρύποι 43 2.4.3. Σκόνη, ακάρεα, μύκητες, μικροοργανισμοί, καπνός τσιγάρου 43 2.4.4. Ακτινοβολίες 44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Ανάλυση αέριων ρύπων, πηγών πρόκλησης και μέτρα προστασίας 3.1. Ποιοι είναι οι βασικότεροι ατμοσφαιρικοί ρύποι, ποιες είναι οι πηγές και οι επιδράσεις τους 45 3.1.1. Όζον, (Ο 3 ) 45 3.1.2. Μονοξείδιο του άνθρακα, (CO) 46 3.1.3. Οξείδια του αζώτου, (NOx) 48 3.1.4. Αιωρούμενα σωματίδια 48 3.1.5. Διοξείδιο του θειου, (SO 2 ) 51 3.1.6. Τοξικοί αέριοι ρύποι 52 3.1.6.1. Μόλυβδος, (Pb) 54 3.1.6.2. Bενζόλιο 54 3.1.7. Φθοριούχα 55 3.1.8. Τέφρα 55 3.1.9. Ρύποι υπεύθυνοι για τη μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος 56 3.1.10. Αέρια του θερμοκηπίου 56 3.2. Τι μέτρα λαμβάνει η πολιτεία για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης 57 3.3. Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς οι πολίτες για να βοηθήσουμε στην μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης 59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Μετρήσεις αέριων ρύπων μέσω οργάνων και μεθόδων 4.1. Μετρήσεις, διαδικασίες και μέσα μετρήσεων, των αέριων ρύπων από ανθρώπινες δραστηριότητες 64 4.1.1. Μετρήσεις αέριων ρύπων από τις εκπομπές μέσων εναέριας μεταφοράς 64 4.1.1.1. Ακουστικό ραντάρ (SODAR) 66 4.1.1.2. Σύστημα φασματοσκοπικής διαφορετικής οπτικής απορρόφησης (DOAS) 66 4.1.1.3. Κατάλογος απογραφής εκπομπών 67 4.1.1.4. Μέτρα μείωσης των εκπομπών 68 4.1.1.5. Αεροπορικό καύσιμο 68 4.1.2. Μετρήσεις αέριων ρύπων από τις εκπομπές εν πλω μεταφοράς 70 4.1.2.1. Τεχνολογίες που μειώνουν τις εκπομπές αερίων από τα πλοία 71 4.1.2.2. Καταλυτικό μοριακό φίλτρο 71 4.1.2.3. Επανακυκλοφορία αερίου εξάτμισης 72 Σελίδα 2

4.1.2.4. Καταλύτες απορρόφησης (ΝΟ Χ ) 72 4.1.2.5. Επιλεκτική καταλυτική αναγωγή 73 4.1.2.6. Μοντέλο (PG) φορητός ανιχνευτής αερίων 73 4.1.2.7. MΑRPOL ανάλυση εκπομπών καυσαερίων 74 4.1.3. Μετρήσεις αέριων ρύπων από τις εκπομπές μέσων οδικής μεταφοράς 76 4.1.3.1. Τα βήματα υπολογισμού των επιπτώσεων της κυκλοφορίας στην ατμοσφαιρική ρύπανση σε μικροκλίμακα και μακροκλίμακα 76 4.1.3.2. Κατηγορίες εκπεμπόμενων ρύπων από οχήματα 79 4.1.3.3. Έλεγχος των καυσαερίων 79 4.1.3.4. Χρήση εναλλακτικών καυσίμων 79 4.1.3.5. Εκπομπές ρύπων 80 4.1.3.6. Η μέθοδος μέτρησης στην Ευρώπη ακολουθεί τον κύκλο του NEDC 83 4.1.3.7. Καταλύτης αυτοκινήτου 83 4.1.4. Μετρήσεις αέριων ρύπων από τις εκπομπές σπιτιών 84 4.1.4.1. Πηγές εσωτερικών χώρων 84 4.1.4.2. Η ρύθμιση του καυστήρα πετρελαίου 85 4.1.4.3. Η καύση του πετρελαίου 85 4.1.4.4. Παρατηρήσεις πάνω στη καύση του πετρελαίου 86 4.1.4.5. Ρύθμιση καύσης 87 4.1.4.6. Ρύθμιση καύσης πετρελαίου 87 4.1.4.7. Όργανα μέτρησης 88 4.1.4.8. Μέτρηση αιθάλης χειροκίνητα 88 4.1.4.9. Μέτρηση (CO 2 ) χειροκίνητα 90 4.1.4.10. Μέτρηση θερμοκρασίας καυσαερίων 90 4.1.4.11. Ηλεκτρονικά όργανα μέτρησης 91 4.1.4.12. Βαθμός απόδοσης 92 4.1.5. Μετρήσεις αέριων ρύπων από τις εκπομπές εργοστασίων 95 4.1.5.1. Ατμοσφαιρικός κύκλος της ρύπανσης 96 4.1.5.2. Επεξεργασία και διαχείριση αέριων αποβλήτων 99 4.1.5.3. Μέτρηση αέριων ρύπων 101 4.1.5.4. Εφαρμογές και καινοτόμα χαρακτηριστικά 103 4.1.5.5. Μέτρηση ταχυτήτων και υπολογισμός παροχών των απαερίων 103 4.1.5.6. Μέτρηση και προσδιορισμός σκόνης σε απαέρια 103 4.1.5.7. Μέτρηση και προσδιορισμός απωλειών αζώτου (ΝΟ Χ ), στα απαέρια μονάδος παραγωγής νιτρικού οξέος 106 4.1.5.8. Μέτρηση και προσδιορισμός φθοριόντων σε απαέρια και συμπυκνώματα απαερίων 108 4.1.5.9. Μέτρηση και προσδιορισμός (Ο2), (CO) και (CO2) σε καυσαέρια (Μέθοδος ORSAT) 110 Σελίδα 3

4.1.5.10. Μέτρηση υγρασίας των απαερίων 111 4.1.5.11. Μέτρηση και προσδιορισμός αμμωνίας σε απαέρια και συμπυκνώματα απαερίων 112 4.1.5.12. Μέτρηση και δειγματοληψία βαρέων μετάλλων (Hg, As, Cd, Cr, Co, Cu, Mn, Ni, Pb, Sb, V κ.α.) στην στερεά και αέρια φάση των απαερίων 114 4.1.5.13. Μέτρηση συμβατικών καυσαερίων (Ο 2 ), (CO 2 ), (CO), (SΟ 2 ), (ΝΟ/ΝΟ 2 ) 114 4.1.5.14. Μέτρηση των κλασμάτων (ΡΜ 10) και (ΡΜ 2,5) στη σκόνη των απαερίων 115 4.1.5.15. Μέτρηση και δειγματοληψία διοξινών, φουρανίων (PCDD/PCDF/PAH/PCB) στην στερεά και αέρια φάση των απαερίων 116 4.1.5.16. Μέτρηση και δειγματοληψία βενζολίου και πτητικών οργανικών ενώσεων (VOCs) στα απαέρια 117 4.1.5.17. Μέτρηση και δειγματοληψία διθειάνθρακα (CS 2 ) στα απαέρια 118 4.1.5.18. Βαθμονόμηση ON-LINE συστημάτων καταγραφής ρύπων (σκόνης, καυσαερίων) 118 4.1.5.19. Συστήματα δειγματοληψίας 119 4.1.5.20. Μοντέλο 335 για βιομηχανικές εφαρμογές 123 4.1.5.21. Όργανα μέτρησης αιωρούμενων σωματιδίων 124 4.2. Μετρήσεις, διαδικασίες και μέσα μετρήσεων των αέριων ρύπων από φυσικές δραστηριότητες 126 4.2.1. Μέτρηση ηφαιστειακών αερίων 126 4.2.1.1. Σύσταση των αερίων 126 4.2.1.2. Παρακολούθηση των αερίων 129 4.2.1.3. Επικινδυνότητα των αερίων 131 4.2.2. Αέρια από δασικές πυρκαγιές 134 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Συμπεράσματα-Προτάσεις 5.1. Το μεγάλο πρόβλημα της καταστροφής των δασών 137 5.1.1. Εννέα ερωτήσεις και απαντήσεις για τις ανεξέλεγκτες καύσεις 137 5.2. Ενεργειακή κάλυψη των αναγκών της ανθρωπότητας 141 5.2.1. Γενικά 141 5.2.2. Επιλογή πηγών ενέργειας 142 5.2.3. Κατανομή των Α.Π.Ε. 143 5.2.4. Κάλυψη ισχύος κατά 100% με Α.Π.Ε. 144 5.3. Η ενεργειακή επανάσταση 144 5.4. Τεχνολογία και ρύποι 146 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 147 Σελίδα 4

ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Ατμόσφαιρα και απαιτήσεις Πίνακας 1: Παρουσιάζονται μερικές από τις οι σημαντικότερες πηγές αερίων αποβλήτων, καθώς και τα κυριότερα συστατικά τους, (http://www.kee.gr/perivallontiki/teacher8_2.html) Πίνακας Πίνακας 2: Καταμερισμό ευθυνών ανά χώρα σύμφωνα με το Πρωτόκολλο του Κιότο, (http://www.greenpeace.org/greece/) 3: Εκπομπές μείωσης στις χώρες της Ε.Ε., (http://www.greenpeace.org/greece/) Πίνακας 4: Δυναμικό περιορισμού εκπομπών (CO 2 ) για το έτος 2010, (http://www.greenpeace.org/greece/) Πίνακας 5: Αναδρομή του Πρωτοκόλλου, ως έτος βάσης για τον υπολογισμό των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου λαμβάνεται το 1990, (http://www.greenpeace.org/greece/) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Μετρήσεις αέριων ρύπων μέσω οργάνων και μεθόδων Πίνακας 6: Εκπομπές αερίων σύμφωνα με τις προδιαγραφές Euro, (http://www.caroto.gr/2009/09/03/%ce%b5%ce%ba%cf%80%ce% BF%CE%BC%CF%80%CE%AD%CF%82%CF%81%CF%8D%CF%80%CF% 89%CE%BD-euro-emissions/) Πίνακας 7: Αναλογίες καυσίμων θερμοκρασίας ώστε να αποφεύγεται η επικάθιση αιθάλης, (http://www.fantakis.gr/arthra/1.rithmish- KAFST-PETR..pdf) Πίνακας 8: Ο διαχωρισμός των αερίων σε βασικά, σε ίχνη και σε τοξικά, (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Πίνακας 9: Η ποσότητα των αερίων σε τρία ηφαίστεια από διαφορετικά γεωτεκτονικά περιβάλλοντα, (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Σελίδα 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Συμπεράσματα-Προτάσεις Πίνακας 10: Συντελεστές Εκπομπών από ανεπιθύμητες και ανεξέλεγκτες καύσεις, (http://theopemptou.com/portal/index.php?option=comcontent& iew =article&id=113:2009-04-03-20-38-50&catid=132:2009-04-03-20 -37-18&Itemid=67) Πίνακας 11: Οι μέσες εκπομπές των βασικότερων καυσίμων, (http://www.etelescope.gr) Σελίδα 6

ΛΙΣΤΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Ατμόσφαιρα και απαιτήσεις Διάγραμμα 1: Κατανομή των ανθρωπογενών πηγών και των εκπομπών αέριων ρύπων (Δ. Μελάς, 2002), (http://www.kee.gr/perivallontiki/teacher8_2.html) Διάγραμμα 2: Η τάση των εκπομπών του διοξειδίου του θείου (SO 2 ) και των οξειδίων του αζώτου (NO x ) στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, (http://www.kee.gr/perivallontiki/teacher8_2.html) Διάγραμμα 3: Το ποσοστό κατανάλωσης των συνήθως χρησιμοποιούμενων καυσίμων για την παραγωγή ηλεκτρισμού, (http://www.dei.gr) Διάγραμμα 4: Γράφημα με τις εκπομπές Euro που ισχύουν έως και το Σεπτέμβριο του 2009 (έως το Euro4). Παρατηρείστε πόσο πιο ελαστικά είναι τα όρια για τους diesel με εξαίρεση το (CO), (http://www.caroto.gr/2009/09/03/%ce%b5%ce%ba%cf%80%ce% BF%CE%BC%CF%80%CE%AD%CF%82%CF%81%CF%8D%CF%80%CF% 89%CE%BD-euro-emissions/) Διάγραμμα 5: O στόχος της Κομισιόν σε συνεργασία με τις εταιρίες είναι η δραματική μείωση των ρύπων έως το 2020 στην οποία αναμένεται να συμβάλει η ηλεκτροκίνηση, (http://www.caroto.gr/2009/09/03/%ce%b5%ce%ba%cf%80%ce% BF%CE%BC%CF%80%CE%AD%CF%82%CF%81%CF%8D%CF%80%CF% 89%CE%BD-euro-emissions/) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Συμπεράσματα-Προτάσεις Διάγραμμα 6: Πλάνο για την εξοικονόμηση της ενέργειας στις επόμενες δεκαετίες σύμφωνα με το σενάριο της "Ενεργειακής Επανάστασης", (http://www.kathimerini.gr/4dcgi/4dcgi/_w_articles_kathcommon_8 _10/05/2007_1286599) Σελίδα 7

ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Ατμόσφαιρα και απαιτήσεις Εικόνα 1: Χαρακτική η οποία εμφανίζει ένα χυτήριο στην βιομηχανική περιοχή Saar της Γερμανίας (1876), (http://74.125.77.132/search?q=cache:i81q66yden4j:lap.physics.aut h.gr/pms/upload/web_pollution.doc+%ce%a1%ce%a5%ce%a0% CE%91%CE%9D%CE%A3%CE%97+%CE%91%CE%A4%CE%9C%CE%9F %CE%A3%CE%A6%CE%91%CE%99%CE%A1%CE%91%CE%A3&cd=1& hl=el&ct=clnk&gl=gr) Εικόνα 2: Ο μαύρος καπνός της βιομηχανίας καλύπτει μεγάλη εναέρια έκταση, (http://keeponblogging.forumotion.com/forum-f19/topict3120.htm? highlight=a%cf%84%ce%bc%ce%bf%cf%83%cf%86%ce%b1%ce%b 9%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%B7+%CF%81%CF%85%CF%80%CE%B 1%CE%BD%CF%83%CE%B7) Εικόνα Εικόνα 3: Επεισόδιο μαύρου καπνού την δεκαετία του 30 στο Pittsburgh (αριστερά), (http://74.125.77.132/search?q=cache:i81q66yden4j:lap.physics.aut h.gr/pms/upload/web_pollution.doc+%ce%a1%ce%a5%ce%a0% CE%91%CE%9D%CE%A3%CE%97+%CE%91%CE%A4%CE%9C%CE%9% CE%A3%CE%A6%CE%91%CE%99%CE%A1%CE%91%CE%A3&cd=1&hl =el&ct=clnk&gl=gr) 4: Επεισόδιο μαύρου καπνού φωτοχημικής αιθαλομίχλης στο σύγχρονο Loss Angeles (δεξιά), (http://74.125.77.132/search?q=cache:i81q66yden4j:lap.physics.aut h.gr/pms/upload/web_pollution.doc+%ce%a1%ce%a5%ce%a0% CE%91%CE%9D%CE%A3%CE%97+%CE%91%CE%A4%CE%9C%CE%9% CE%A3%CE%A6%CE%91%CE%99%CE%A1%CE%91%CE%A3&cd=1&h= el&ct=clnk&gl=gr) Εικόνα 5: Ατμοσφαιρική ρύπανση από τις εκπομπές των εργοστασίων, (http://keeponblogging.forumotion.com/forum-f19/topic-t31-20.htm?highlight=a%cf%84%ce%bc%ce%bf%cf%83%cf%86%ce%b 1%CE%B9%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%B7+%CF%81%CF%85%CF%8 0%CE%B1%CE%BD%CF%83%CE%B7) Εικόνα 6: Η αποσάθρωση του εδάφους από τον άνεμο (αριστερά), (http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:bz7indt2vt0j:www.e nv-edu.gr) Σελίδα 8

Εικόνα 7: Οι εκρήξεις ηφαιστείων αποτελούν σημαντικές φυσικές πηγές ρύπανσης (δεξιά), (http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:bz7indt2vt0j:www.e nv-edu.gr) Εικόνα Εικόνα 8: Απεικόνιση της μεταφερόμενης ρύπανσης των τεσσάρων μεγαλουπόλεων, (http://www.greenpeace.org/greece/) 9: Μεγάλη ηλεκτρονική πινακίδα ενημερώνει για τις συνολικές εκπομπές (CO 2 ) στη Νέα Υόρκη, (http://www.nooz.gr/page.ashx?pid=9&aid=839180&cid=8) Εικόνα 10: Οι εκπομπές στην Ελευσίνα δεν σταματούν, λύγο της αναπτυγμένης βιομηχανικής δραστηριότητας, (http://www.econews.gr/2009/06/19/carbon-counter/) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Μετρήσεις αέριων ρύπων μέσω οργάνων και μεθόδων Εικόνα 11: Τα αεροπλάνα εκπέμπουν μεγάλο ποσοστό αέριων ρύπων, (http://www.kathimerini.gr) Εικόνα 12: Χάρτης της αττικής που φαίνονται οι σταθμοί ΔΠΠΑ, το αεροδρόμιο, οι κύριες πόλεις, οι βιομηχανικές και εμπορικές περιοχές, η αττική και οι κύριες οδοί, (http://www.aia.gr/userfiles/file/informativebrochures/133351_ne w_gr.pdf) Εικόνα 13: Ακουστικό Ραντάρ (SODAR) στην περιοχή αεροδρομίου, (http://www.aia.gr/userfiles/file/informativebrochures/133351_ne w_gr.pdf) Εικόνα 14: Σύστημα φασματοσκοπίας διαφορικής οπτικής απορρόφησης (DOAS) στην περιοχή αεροδρομίου Ελευθέριος Βενιζέλος, (http://www.aia.gr/userfiles/file/informativebrochures/133351_ne w_gr.pdf) Εικόνα 15: Στην εργασία που πραγματοποιεί ο εικονιζόμενος, είναι φανερή η εκπομπή των αερίων, (http://www.caroto.gr/2009/09/03/%ce%b5%ce%ba%cf%80%ce%b F%CE%BC%CF%80%CE%AD%CF%82- %CF%81%CF%8D%CF%80%CF%89%CE%BD-euro-emissions) Εικόνα 16: Η καμινάδα των πλοίων είναι η εκροή των αερίων από τα ταξίδια του, (http://www.newstime.gr/resources/2009-10/kaysaeriaq-- poloia-thumb-large.jpg) Σελίδα 9

Εικόνα Εικόνα 17: Μοντέλο (PG) φορητός ανιχνευτής αερίων, (http://www.sigmahellas.gr/index.php?lang=1&thecatid=5&thesubca tid=252) 18: Μέτρηση αέρων ρύπων σύμφωνα με την MARPOL ανάλυση σε πλοίο, (http://www.sigmahellas.gr/index.php?lang=1&thecatid=5&thesubca tid=252) Εικόνα 19: Φορητός αναλυτής εκπομπών καυσαερίων, μοντέλο 350 MARITIME, (http://www.sigmahellas.gr/index.php?lang=1&thecatid=5&thesubca tid=252) Εικόνα 20: Το μοντέλο 350 MARITIME φυλάσσεται μέσα στο βαλιτσάκι του για την προστασία των οργάνων, (http://www.sigmahellas.gr/index.php?lang=1&thecatid=5&thesubca tid=253) Εικόνα 21: Αέρια από την εξάτμιση αυτοκινήτου (αριστερά), (http://pf.pstatic.gr/cman/i/45/i6/723091-173993505.jpg) Εικόνα 22: Η πυκνή κυκλοφορία των οχημάτων (δεξιά), (http://s.enet.gr/resources/2009-07/1270161-thumb-large.jpg) Εικόνα 23: Μετρητικός και καταγραφικός σταθμός αερίων, (http://www.teikoz.gr/) Εικόνα 24: Η μέτρηση αέριων ρύπων στις εγκαταστάσεις αυτοκινητοβιομηχανίας, (http://www.caroto.gr/2009/09/03/%ce%b5%ce%ba%cf%80%ce%b F%CE%BC%CF%80%CE%AD%CF%82%CF%81%CF%8D%CF%80%CF%8 9%CE%BD-euro-emissions) Εικόνα 25: Προϊόντα καύσης πετρελαίου θέρμανσης, (http://www.fantakis.gr/arthra/1.rithmish-kafst-petr..pdf) Εικόνα 26: Βαλιτσάκι που περιέχει τα απαραίτητα όργανα για την μέτρηση των καυσαερίων, (http://www.fantakis.gr/arthra/1.rithmish-kafst- PETR..pdf) Εικόνα 27: Χειροκίνητο όργανο μέτρησης αιθάλης, (http://www.fantakis.gr/arthra/1.rithmish-kafst-petr..pdf) Εικόνα 28: Kλίμακα αποτυπωμάτων αιθάλης για σύγκριση ώστε να δοθεί η τιμή της, (http://www.fantakis.gr/arthra/1.rithmish-kafst-petr..pdf) Σελίδα 10

Εικόνα 29: Χειροκίνητο όργανο μέτρησης (CO 2 ), (http://www.fantakis.gr/arthra/1.rithmish-kafst-petr..pdf) Εικόνα 30: Όργανο μέτρησης θερμοκρασίας, (http://www.fantakis.gr/arthra/1.rithmish-kafst-petr..pdf) Εικόνα 31: Ηλεκτρονικά όργανα μέτρησης καυσαερίων, Αναλυτής Καυσαερίων με δυνατότητα μέτρησης (ΝΟx και SO2) KANE900 PLUS, (http://www.ban.gr/details2.php?lang=1&wh=1&the1id=5&the2id= 12&theid=12&open1=5&open2=&thepid=103) Εικόνα 32: Ηλεκτρονικά όργανα μέτρησης καυσαερίων, 712 Αναλυτής καυσαερίων υψηλής ακρίβειας για προσδιορισμό απόδοσης λειτουργίας, (http://www.elvem.gr/el/taxonomy_menu/22) Εικόνα 33: Ηλεκτρονικό όργανο μέτρησης αιθάλης, (http://www.sigmahellas.gr/) Εικόνα 34: Κανόνες για τον υπολοισμό του βαθμού απόδοσης της καύσης, (http://www.fantakis.gr/arthra/1.rithmish-kafst-petr..pdf) Εικόνα 35: Κανόνες για τον υπολοισμό του βαθμού απόδοσης της καύσης, (http://www.fantakis.gr/arthra/1.rithmish-kafst-petr..pdf) Εικόνα 36: Η καλή ρύθμιση του καυστήρα θα δώσει φλόγα με έντονο χρυσό χρώμα, (http://www.fantakis.gr/arthra/1.rithmish-kafst- PETR..pdf) Εικόνα 37: Η καύση με περίσσεια αέρα θα δώσει φλόγα λευκή και λαμπερή, (http://www.fantakis.gr/arthra/1.rithmish-kafst-petr..pdf) Εικόνα 38: Η ατελής καύση δημιουργεί φλόγα με χρώμα σκούρο κίτρινο με κόκκινες ανταύγειες, (http://www.fantakis.gr/arthra/1.rithmish- KAFST-PETR..pdf) Εικόνα 39: Οι καμινάδες της Δ.Ε.Η. στον νομό Κοζάνης, (http://whisperingplanet.blogspot.com/2009/12/blog-post_21.html) Εικόνα 40: Σχηματική περιγραφή των ατμοσφαιρικών διεργασιών που επηρεάζουν τη διασπορά των ρύπων, (http://lap.physics.auth.gr/pms/upload/web_pollution.doc) Εικόνα 41: Η κατακόρυφη ανάπτυξη του θύσανου για διαφορετικές συνθήκες ευστάθειας στην ατμόσφαιρα. Η ευστάθεια ορίζεται από την θερμοβαθμίδα (την μεταβολή της θερμοκρασίας με το ύψος) η Σελίδα 11

οποία φαίνεται στα αριστερά του σχήματος, (http://lap.physics.auth.gr/pms/upload/web_pollution.doc) Εικόνα 42: Οι εκπομπές εργοστασίου, (http://econews.gr) Εικόνα 43: Διατάξεις συμπύκνωσης αερολυμάτων (Κουιμτζής-Μάτης, 1993), (http://www.kee.gr/perivallontiki/teacher8_2.html) Εικόνα 44: Επιτόπου μέτρηση αέριων ρύπων με φορητή συσκευή, (http://www.terranova.gr/) Εικόνα 45: Τρείς φορητοί αναλυτές καυσαερίων, (http://www.enviscan.gr) Εικόνα 46: Τρείς φορητοί αναλυτές καυσαερίων, (http://www.enviscan.gr) Εικόνα 47: Παρουσιάζεται αναλυτικά η δειγματοληψία από καμινάδα, (http://www.certh.gr/a76efc03.el.aspx) Εικόνα 48: Γίνεται ισοκινητική αναρρόφηση των απαερίων από την καμινάδα (αγωγό) σε συγκεκριμένα σημεία της διατομής της, για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με κατάλληλα επιλεγμένη παροχή, (http://www.emind.com.gr/isokinetic.htm?ne=47) Εικόνα 49: Σχηματική απεικόνιση δειγματοληψίας σκόνης, από καμινάδα απαερίων, (http://www.emind.com.gr/isokinetic.htm?ne=47) Εικόνα 50: Φίλτρο με κεφαλή cascade impactor τριών σταδίων, (http://www.emind.com.gr/isokinetic.htm?ne=47) Εικόνα 51: Διάταξη ισοκινητικών συστημάτων, (http://www.enco.gr/popup.php?id=2&pid=2) Εικόνα 52: Βαλιτσάκι δειγματοληψίας, (http://www.enco.gr/popup.php?id=2&pid=2) Εικόνα 53: Συσκευές μόνιμων καταγραφών των διαφόρων εκπομπών των καμινάδων που είναι τοποθετημένες, (http://www.enco.gr/popup.php?id=2&pid=2) Εικόνα 54: Συσκευές μόνιμων καταγραφών των διαφόρων εκπομπών των καμινάδων που είναι τοποθετημένες, (http://www.enco.gr/popup.php?id=2&pid=2) Σελίδα 12

Εικόνα 55: Φορητοί αναλυτές καυσίμων, (http://www.enco.gr/popup.php?id=2&pid=2) Εικόνα 56: Φορητοί αναλυτές καυσίμων, (http://www.enco.gr/popup.php?id=2&pid=2) Εικόνα 57: Οn-line καταγραφή ρύπων, (http://www.enco.gr/popup.php?id=2&pid=2) Εικόνα 58: Ηλεκτρονικός αναλυτής καυσαερίων μοντέλο 335,(http://www.sigmahellas.gr/index.php?lang=1&thecatid=8&thes ubcatid=358) Εικόνα 59: Διάταξη ηλεκτρονικής μέτρησης των αερίων, (http://www.sigmahellas.gr/index.php?lang=1&thecatid=8&thesubca tid=358 Εικόνα 60: Φορητός μετρητής αιωρούμενων σωματιδίων μοντέλο 3610, (http://www.sigmahellas.gr/index.php?lang=1&thecatid=2&thesubca tid=330&thesubsubcatid=339) Εικόνα 61: Συμπαγή φορητά όργανα μέτρησης αιωρούμενων σωματιδίων, (http://www.sigmahellas.gr/index.php?lang=1&thecatid=2&thesubca tid=330&thesubsubcatid=339) Εικόνα 62: Ατμιδική δραστηριότητα και αποθέσεις θείου. (Santa Ana, Ελ Σαλβαδόρ, 1994). Photo: Dorion K. (αριστερά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 63: Αποθέσεις θείου σε ατμίδες (White Island, Νέα Ζηλανδία, 2005). Photo: Shook J. (στο κέντρο), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 64: Λάβα pahoehoe καλυμμένη με θείο. (Αίτνα, Ιταλία, 1999). Photo: Fulle M. (δεξιά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 65: Κρύσταλλοι θείου σε ατμίδα (Νέα Καμένη, Σαντορίνη, 2005). Photo: Σολδάτος Τ. (αριστερά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Σελίδα 13

Εικόνα 66: Όταν η θερμοκρασία στις ατμίδες είναι αρκετά υψηλή το θείο τήκεται. (Βουλκάνο, Ιταλία). Photo: Fulle M. (στο κέντρο), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 67: Αποθέσεις θείου και γύψου σε ατμίδα (Βουλκάνο, Ιταλία). Photo: Fulle M. (δεξιά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 68: Ιjen (Ινδονησία, 1987, 2005). Η ατμιδική δραστηριότητα του ηφαιστείου έχει μετατρέψει το νερό της λίμνης στον κρατήρα σε καθαρό οξύ (ph-0,4). Επίσης, έχει δημιουργήσει οικονομικά εκμεταλλεύσιμες αποθέσεις θείου, αν και η εκμετάλλευση είναι επικίνδυνη για τους εργάτες λόγω των ελλιπών μέτρων προστασίας. Photo: Casadevall T., Blethrow J. (αριστερά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 69: Ιjen (Ινδονησία, 1987, 2005). Η ατμιδική δραστηριότητα του ηφαιστείου έχει μετατρέψει το νερό της λίμνης στον κρατήρα σε καθαρό οξύ (ph-0,4). Επίσης, έχει δημιουργήσει οικονομικά εκμεταλλεύσιμες αποθέσεις θείου, αν και η εκμετάλλευση είναι επικίνδυνη για τους εργάτες λόγω των ελλιπών μέτρων προστασίας. Photo: Casadevall T., Blethrow J. (στο κέντρο), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 70: Ιjen (Ινδονησία, 1987, 2005). Η ατμιδική δραστηριότητα του ηφαιστείου έχει μετατρέψει το νερό της λίμνης στον κρατήρα σε καθαρό οξύ (ph-0,4). Επίσης, έχει δημιουργήσει οικονομικά εκμεταλλεύσιμες αποθέσεις θείου, αν και η εκμετάλλευση είναι επικίνδυνη για τους εργάτες λόγω των ελλιπών μέτρων προστασίας. Photo: Casadevall T., Blethrow J. (δεξιά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 71: Συλλογή των αερίων σε φιάλες (Αγία Ελένη, ΗΠΑ, 1981). Photo: Casadevall T. (αριστερά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 72: Ανάλυση των αερίων στο εργαστήριο. Photo: USGS. (στο κέντρο), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Σελίδα 14

Εικόνα 73: Σταθμός συνεχούς μέτρησης του διοξειδίου του άνθρακα. (Νέα Καμένη, Σαντορίνη, 2005). Photo: Σολδάτος Τ. (δεξιά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 74: Παρακολούθηση των αερίων εξ' αποστάσεως με φασματόμετρο από το έδαφος (Αγία Ελένη, ΗΠΑ). Photo: USGS. (αριστερά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 75: Παρακολούθηση των αερίων εξ' αποστάσεως με φασματόμετρο από το αυτοκίνητο (Αγία Ελένη, ΗΠΑ). Photo: USGS. (στο κέντρο), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 76: Παρακολούθηση των αερίων εξ' αποστάσεως με φασματόμετρο από το ελικόπτερο (Αγία Ελένη, ΗΠΑ). Photo: USGS. (δεξιά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 77: Ο χάρτης δείχνει την κατανομή του διοξειδίου του θείου στο ηφαιστειακό νέφος της έκρηξης του ηφαιστείου Spurr (Αλάσκα) 15 ώρες μετά την έκρηξη. Photo: USGS. (αριστερά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 78: Ένας δορυφόρος TOMS. Photo: NASA. (στο κέντρο), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 79: Η διασποράς του ηφαιστειακού νέφους της έκρηξης του Pinatubo (Φιλιππίνες, 1991). Το ηφαιστειακό νέφος διατηρήθηκε στη στρατόσφαιρα για αρκετά χρόνια. Τα κόκκινο χρώμα δείχνει μεγαλύτερο υψόμετρο και το μπλε μικρότερο. Photo: NASA. (δεξιά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 80: Το ηφαίστειο Μαμούθ. Διακρίνονται στη βάση του περιοχές με αποξηραμένα δέντρα λόγω της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα. Photo: Rogie JD. (αριστερά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 81: Αποξηραμένα δέντρα λόγω της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα. Photo: USGS. (στο κέντρο), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 82: Σχηματισμός διοξειδίου του άνθρακα. Photo: USGS. (δεξιά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Σελίδα 15

Εικόνα 83: Το διοξείδιο του θείου προκαλεί μόλυνση του αέρα στη Χαβάη. Photo: Griggs JD. (αριστερά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 84: Ηφαιστειακό νέφος αερίων (vog) από έκρηξη του ηφαιστείου Kilauea. Photo: Decker RW. (στο κέντρο), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 85: Ηφαιστειακό νέφος αερίων (vog) πάνω από τις Φιλιππίνες από την έκρηξη του ηφαιστείου Anatahan (νησιά Μαριάνα). Photo: NASA. (δεξιά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 86: Λευκά νέφη laze δημιουργούνται κατά την είσοδο της λάβας στη θάλασσα. Photo: Griggs JD., USGS, USGS. (αριστερά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 87: Λευκά νέφη laze δημιουργούνται κατά την είσοδο της λάβας στη θάλασσα. Photo: Griggs JD., USGS, USGS. (στο κέντρο), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 88: Λευκά νέφη laze δημιουργούνται κατά την είσοδο της λάβας στη θάλασσα. Photo: Griggs JD., USGS, USGS. (δεξιά), (http://www.geo.auth.gr/765/3_products/37_gases.htm) Εικόνα 89: Οι δασικές πυρκαγιές μπορεί να εξαπλωθούν πολύ άσχημα, (http://www.arxaiaithomi.gr/wpcontent/uploads/2009/07/2008830.jpg) Εικόνα 90: Παραμονή και επέκταση των ρύπων όσο η πυρκαγιά εξελίσσεται, (http://www.indy.gr) Εικόνα 91: Λήψη από δορυφόρο, είναι τρομερά εμφανής η καταστροφή από τις πυρκαγιές του 2007 σε πολλά μέτωπα, (http://www.oikologio.gr) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Συμπεράσματα-Προτάσεις Εικόνα 92: Η ρύπανση από τις ανεξέλεγκτες καύσεις, (http://theopemptou.com/portal/index.php?option=com_content&v iew=article&id=113:2009-04-03-20-38-50&catid=132:2009-04-03-20- 37-18&Itemid=67) Σελίδα 16

ΠΕΡΙΛΙΨΗ Η ανάπτυξη οδήγησε την ανθρωπότητα και το περιβάλλον στο επίπεδο που βρίσκεται σήμερα με όλες τις επιπτώσεις. Η ατμόσφαιρα είναι ένας από τους δέκτες της. Για το λόγο αυτό ανατηχθήκαν τεχνικές και μέθοδοι μέτρησης των βλαβερών για το κλίμα στοιχείων. Ο διαχωρισμός και ταξινόμηση ανάλογα με την πηγή πρόκλησης των στοιχείων αυτών, η αναφορά και η ανάλυση του καθενός, καθώς και οι επιπτώσεις που προκαλούν, ο τρόπος μέτρησης και καταγραφής με τις ανάλογες συσκευές και όργανα, είναι από τα βασικότερα που πρέπει να προσεγγιστούν σε αυτή την εργασία. Το ενδιαφέρον για την παρακολούθηση των αέριων ρύπων γέννα ελπίδες για νέους τρόπους αντιμετώπισης και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Αυτό έχει σκοπό να σταματήσει η αλόγιστη κατάχρηση που προξενούμε και να γίνουν πιο φιλικοί για ανθρώπους και περιβάλλον. Η ανάγκη αυτή εκφράζεται τόσο με ένα σετ από όρια μετρήσεων, όσο και από την τιμωρία όταν αυτά ξεπερνιούνται. Η κάθε περιοχή και χώρα υπάκουει σε κανόνες ατομικά αλλά και συνολικά. Την κοινωνία την αποτελούν, την φτιάχνουν και την διαλύουν οι κάτοικοι της. Έτσι μέρισμα ευθηνών έχουν οι ατομικές δράσεις, οι όποιες σε συνδυασμό με την βιομηχανικές, οξύνουν το πρόβλημα. Ένα θέμα όπως αυτό που αφόρα από τον κάθε πολίτη ξεχωριστά έως ολόκληρο τον πλανήτη, χρεώνει όλους για την προσπάθεια ενός πιο ευαισθητοποιημένου και αποτελεσματικού τρόπου αντιμετώπισης των αναγκαστικών αέριων ρύπων. Αναγκαστικών γιατί δεν μπορούμε να σταματήσουμε την εκπομπή αυτών, θα ήταν σαν να σταματούμε τη ζωή, θα παρέλυαν όλα. Μπορούμε όμως να αντικαταστήσουμε μεθόδους, διαδικασίες ή συσκευές με άλλες που είναι λιγότερων ή μηδενικών εκπομπών αέριων ρύπων. Σελίδα 17

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον Καθηγητή μου κύριο Δρ. Παπαδόπουλο Χρήστο που δέχτηκε να με βοηθήσει στην εύρεση θέματος και περιεχομένου αυτής της πτυχιακής εργασίας, καθώς και για τον χρόνο που αφιέρωσε στη συνεργασία μας, χρόνο καθοριστικό για το αποτέλεσμα που προσπάθησα να έχει αυτή η εργασία. Τον Εργοδηγό της Βιομηχανίας Φωσφορικών Λιπασμάτων (Β.Φ.Λ.) Νέας Καρβάλης κύριο Γλερίδη Νίκο για την παραχώρηση μεθόδων μέτρησης αέριων ρύπων στη βιομηχανία. Τέλος θεωρώ σημαντικό να ευχαριστήσω όλους τους ανθρώπους από το οικογενειακό και φιλικό μου περιβάλλον, που με βοήθησαν με κάθε τρόπο, στα τέσσερα χρόνια των σπουδών μου. Σελίδα 18

ΕΙΣΑΓΩΓΗ "Η ΓΗ ΔΕΝ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ, ΑΛΛΑ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΤΗ ΓΗ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΥΦΑΝΕ ΤΟ ΝΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. ΕΚΕΙΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ ΜΙΑ ΚΛΩΣΤΗ". Αυτή ήταν η απάντηση ενός αρχηγού ερυθροδέρμων στον Πρόεδρο των Η.Π.Α. που ήθελε να αγοράσει την περιοχή του. (1) Ο άνθρωπος από την ημέρα της δημιουργίας του άρχισε να εξελίσσεται, συνεχώς. Προσπαθεί να ανακαλύψει καινούργια πράγματα, τα οποία θα τον βοηθήσουν να πορευθεί πιο εύκολα στη ζωή του. Κατάφερε λοιπόν να ανακαλύψει μηχανήματα, μεταφορικά μέσα, οικοδομήματα κι άλλους τρόπους πετυχαίνοντας έτσι την εξέλιξή του. Μέσα σε αυτά στέγασε κάποια μηχανήματα που θα του χρησίμευαν στις διάφορες εργασίες του. Βεβαίως, δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεκμετάλλευτους και φυσικά ανεπηρέαστους τους φυσικούς θησαυρούς που είναι άρρηκτα δεμένος. Σ αυτή ζει και αναπτύσσεται, απ αυτήν αντλεί την τροφή του και σ αυτήν τέλος επιστρέφει όταν αποβιώσει. Η χρήση όμως του χρηματικού συστήματος προκάλεσε διεφθαρμένες συμπεριφορές με κύριο στόχο το προσωπικό κέρδος. Το κύριο θεμέλιο της κοινωνίας είναι η ενέργεια, μέσα σε ένα χρηματικό σύστημα που ο μηχανισμός του είναι η προτεραιότητα του κέρδους ο άνθρωπος χρησιμοποίησε ενέργειες που παρεμβαίνουν αυθαίρετα στη φυσική πρόνοια και την ομαλή εξέλιξη των φυσικών διαδικασιών αρχίζουν να εκδηλώνονται φαινόμενα φυσικής ανωμαλίας, μ άλλα λόγια να γεννιούνται οικολογικά προβλήματα. Σίγουρα τέτοια προβλήματα δεν υπάρχουν όσο η οικολογική ισορροπία διέπεται από τους κανόνες φυσικής αυτοπροστασίας, γιατί και σε περιπτώσεις παρεκτροπών εκ μέρους της φύσης λειτουργούν αυτόματα κώδικες φυσικές αυτοαποκατάστασης και βιολογικής επανισορρόπησης. Οι συνέπειες της υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος είναι σοβαρότατες και βαραίνουν όλο και περισσότερο με την πάροδο του χρόνου. (2) Η καταστροφή του περιβάλλοντος είναι ανάμεσα στα πρώτα μεγάλα προβλήματα παγκοσμίως, σύμφωνα και με διάφορες έρευνες που γίνονται κατά καιρούς καθώς διαπιστώνετε η έλλειψη γνώσεων και ενημέρωσης των πολιτών. Επειδή αυτή η καταστροφή που παρακολουθούμε στο περιβάλλον εξαρτάται από πολλές πήγες υπάρχουν και διαφορετικά είδη ρύπανσης. Οι πήγες αυτές δεν οφείλονται μόνο στην ανθρώπινη δραστηριότητα που κατέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό, άλλα και στην ίδια την φύση η οποία από την μια επιδρά και από την άλλη αντιδρά, επόμενος είναι συνέπεια και των δυο. Από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις οι αέριοι ρύποι αποτελούν έναν κίνδυνο φάντασμα, δηλαδή υπάρχουν, επιδρούν, βλάπτουν, άλλα δεν τους βλέπουμε πάντα. Αέριοι ρύποι δεν είναι μόνο ο μαύρος καπνός που βγαίνει από ένα εργοστάσιο ή ένα αυτοκίνητο, άλλα και αυτά που δεν είναι ορατά με γυμνό μάτι. Στην ανθρωπινή κατηγορία περιλαμβάνονται τα οχήματα που κατέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό ρύπανσης συμφώνα με έρευνες, η ανάγκη για μεταφορά αποτελεί βασικό παράγοντα για την συνέπια αυτών, είτε είναι οδική, εναέρια ή θαλάσσια, με την επίπτωση όπως είναι αντιληπτό αεροπλάνων και πλοίων, τα εργοστάσια που συμβάλουν στην μαζική παραγωγή ενέργειας, υλικών, αγαθών, Σελίδα 19

απασχόλησης, ανάπτυξης και ρύπανσης, οι οικίες που αναπτύσσουμε μεγάλο κομμάτι της ζωής μας σε αυτές και συνεπώς οι δραστηριότητες μας συμβάλουν άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στο πρόβλημα της ρύπανσης κ.α. Στην φυσική κατηγορία περιλαμβάνονται οι επιδράσεις ηφαιστείων με το ξύπνημα των οποίων γίνονται ορατές οι αρνητικές επιπτώσεις τους, η αποσάθρωση του εδάφους με το μεγάλο ποσοστό αιωρούμενων στερεών που συσσωρεύεται στην ατμόσφαιρα, τις ατμιδικής αποθέσεις του θειου το οποίο υπάρχει ελεύθερο σε στιβάδες στην φύση, χόρια από τις επιδράσεις του στην ατμόσφαιρα μέσω της καύσης κ.α. Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και τεχνογνωσίας μας δίνει την ευκαιρία να φτιάξουμε όλα αυτά που απαρτίζουν και είναι καθημερινότητα μας, άλλα και μέσα για να προστατεύουμε, αυτά και το περιβάλλον που μας φιλοξενεί. Μέσα στην αδιαφορία υπάρχει το ενδιαφέρον όσο και αυτό αν ακούγεται διφορούμενο και αυτό γιατί μέσα στην καταστροφή υπάρχει η προστασία. Η προστασία περιλαμβάνει τα μέσα αντιμετώπισης, δράσης, καταπολέμησης, έρευνας και μέτρησης των ρύπων γενικότερα. Ειδικά για τους αερίους ρύπους και συγκεκριμένα τον τρόπο μετρήσεων και οργάνων τους θα αναφερθούν παρακάτω. Όλα έχουν όρια, ακόμα και όταν αυτά ο άνθρωπος κατορθώνει να τα ξεπέρνα, με όχι θετικά αποτελέσματα για αυτόν και για το περιβάλλον που ζει. Αυτά τα όρια των αέριων ρύπων, περιλαμβάνουν τις αναλογίες που πρέπει να έχουν οι ρύποι για να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο επιβλαβείς. Αυτό γιατί δεν έχει αξία να μιλάμε για ρύπανση χωρίς να ξέρουμε τα όρια στα οποία πρέπει να υπακούμε σε κάθε περίπτωση. Τα όρια αυτά είναι μεταβλητά ανάλογα με την κατηγορία των αέριων ρύπων, τι θέλουμε να μετρήσουμε π.χ. CO 2, NO X, την έκταση που θέλουμε να καλύπτει, το εύρος και το πλήθος των μετρήσεων. Η τοποθεσία επίσης της δειγματοληψίας είναι σημαντικός παράγοντας διότι τις περισσότερες φόρες απαιτητέ επιτόπου μέτρηση των αέριων ρύπων, ειδάλλως μεταφορά των δειγμάτων με ειδικά όργανα σε εργαστήρια για την μέτρηση ή ανάλυση τους. Σε ορισμένες περίπτωσης έχουμε την συνεχή παρακολούθηση των εκπομπών των αέριων με σκοπό την αναλυτικότερη γνώση για αμεσότερη επέμβαση. Δεν χρησιμοποιούνται τα ίδια όργανα σε όλες τις περιπτώσεις. Υπάρχουν διαφορετικά όργανα και μέθοδοι μέτρησης για κάθε μια από αυτές, οι όποιες συνεχώς εμπλουτίζονται και εξελίσσονται ανάλογα με τις απαιτήσεις. Η κλίμακα επίσης που παρουσιάζονται είναι διαφορετική, η τιμή ενός ρύπου μπορεί να μην είναι επιτρεπτή για τα δεδομένα ενός αλλού. Όσο αυτή η αναπτυσσομένη εξέλιξη συνεχίζεται θα έχουμε όλο καλύτερα και γρηγορότερα αποτελέσματα, πράγμα επιθυμητό αφού βασικός στόχος είναι η αντιμετώπιση όλων των αιτίων που βαραίνουν το περιβάλλον και εμάς. Σελίδα 20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΚΑΙ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ 1.1. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η περιβαλλοντική ρύπανση δεν είναι νέο φαινόμενο. Ένας από τους λόγους που ανάγκαζαν τις πρώτες φυλές σε νομαδική ζωή ήταν η ανάγκη να απομακρύνονται περιοδικά από την δυσοσμία την οποία δημιουργούσαν τα απόβλητα των ζώων και των ανθρώπων. Η ανακάλυψη της φωτιάς δημιούργησε πρόσθετα προβλήματα γεμίζοντας τον αέρα στις περιοχές κατοικίας με προϊόντα ατελούς καύσης. Η ανακάλυψη της καμινάδας μετατόπισε το πρόβλημα προς την ευρύτερη περιοχή και είχε σαν αποτέλεσμα η ατμόσφαιρα σε πυκνοκατοικημένες περιοχές να είναι καπνώδης. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Ρωμαίου φιλόσοφου Σενέκα το 61 μετά Χριστόν στην κακή ποιότητα του αέρα στην Ρώμη. Αναφορές από τον Μεσαίωνα περιγράφουν τα προβλήματα καπνού που δημιουργούσε η καύση του κάρβουνου, με αποτέλεσμα ο Βασιλιάς Εδουάρδος ο 1 ος να απαγορεύσει το 1307 την χρήση του κάρβουνου στις ασβεστοκάμινους του Λονδίνου. Η βιομηχανική επανάσταση τον 19 ο αιώνα οδήγησε στην εντατική χρήση του κάρβουνου κυρίως και σε μικρότερο βαθμό του πετρελαίου για την παραγωγή ενέργειας, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολύ μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα από τον καπνό και την στάχτη. Εικόνα 1: Χαρακτική η οποία εμφανίζει ένα χυτήριο στην βιομηχανική περιοχή Saar της Γερμανίας (1876). Παρόλο που η ατμοσφαιρική ρύπανση δεν μπορεί να θεωρηθεί αποκλειστικό προνόμιο της σύγχρονης εποχής, μια σειρά από μεγάλα επεισόδια τις τελευταίες δεκαετίες μας υπενθύμισαν το μέγεθος του προβλήματος και την ανάγκη ελέγχου της ποιότητας του αέρα που αναπνέουμε. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η πόλη Donora των Ηνωμένων Πολιτειών όπου κατά την διάρκεια ενός τετραήμερου επεισοδίου ρύπανσης σημειώθηκαν 20 θάνατοι και 6.000 ασθένειες οι οποίες συνδέθηκαν με την αέρια ρύπανση. Για να εκτιμηθεί σωστά το μέγεθος του Σελίδα 21

προβλήματος θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι ο πληθυσμός της πόλης ήταν μόλις 14.000 κάτοικοι. Το μεγαλύτερο, όμως, επεισόδιο συνέβη στο Λονδίνο το 1952 όταν μια εβδομάδα υψηλών επιπέδων ρύπανσης είχε σαν αποτέλεσμα να συμβούν 4.000 "πλεονάζοντες" θάνατοι (σύγκριση των ρυθμών θανάτου πριν και μετά το επεισόδιο) οι οποίοι αποδόθηκαν στην ρύπανση. 1.2. ΕΝΑΕΡΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗ Εικόνα 2: Ο μαύρος καπνός της βιομηχανίας καλύπτει μεγάλη εναέρια έκταση. Με τον όρο εναέρια ρύπανση εννοούμε την οποιαδήποτε ανεπιθύμητη αλλαγή στα φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του ατμοσφαιρικού αέρα, η οποία είναι ή μπορεί να γίνει, ζημιογόνος για τον άνθρωπο, τους υπόλοιπους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς αλλά και τις βιομηχανικές διαδικασίες, τις συνθήκες ζωής και τους πολιτιστικούς θησαυρούς. 1.3. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ Ο ατμοσφαιρικός αέρας αποτελεί την πρωταρχική προϋπόθεση για την ύπαρξη του οργανικού κόσμου. Αποτελείται από άζωτο (Ν 2 ), οξυγόνο (Ο 2 ), ευγενή αέρια, αλλά και το όζον (Ο 3 ), αμμωνία (ΝΗ 3 ), διοξείδιο του αζώτου (ΝΟ 2 ), διοξείδιο του άνθρακα (CΟ 2 ) και πολλές άλλες ενώσεις που προέρχονται από πυρκαγιές δασών, εκρήξεις ηφαιστείων κ.α. Αν η σύσταση αυτή μεταβληθεί ποιοτικά και ποσοτικά, τότε ο αέρας χαρακτηρίζεται ρυπαντικός. Έτσι η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι η παρουσία στην ατμόσφαιρα ουσιών ξένων προς τα φυσιολογικά συστήματά της ή και η αλλοίωση της σύστασής της σε διάρκεια τόση και συγκέντρωση τέτοια που να μπορεί να βλάψει την ανθρώπινη υγεία, τους ζωντανούς οργανισμούς καθώς το υλικό και το πολιτισμικό περιβάλλον του ανθρώπου. Ατμοσφαιρική ρύπανση ονομάζεται επίσης η παρουσία στην ατμόσφαιρα ρύπων δηλαδή κάθε είδους ουσιών, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων μορφών ενέργειας σε ποσότητα, συγκέντρωση ή διάρκεια που μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, στους ζωντανούς οργανισμούς και στα οικοσυστήματα και γενικά να καταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο για τις επιθυμητές χρήσεις του. Όταν επικρατούν υψηλά επίπεδα ρύπανσης έχει επικρατήσει στην καθομιλουμένη να Σελίδα 22

λέγεται ότι έχουμε "νέφος". Αντίστοιχα στην αγγλική γλώσσα μιλάμε για smog (αιθαλομίχλη). Η λέξη είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λέξεις smoke (αιθάλη) και fog (ομίχλη). Η βιομηχανική αιθαλομίχλη προκαλείται σχεδόν αποκλειστικά από την κατανάλωση καυσίμων υλών, ειδικά κάρβουνου, σε στάσιμες πηγές όπως είναι οι σταθμοί παραγωγής ενέργειας και τα χυτήρια. Τα βασικά συστατικά της βιομηχανικής αιθαλομίχλης είναι τα οξείδια του θείου και τα αιωρούμενα σωματίδια. Συνδυάζεται συνήθως με υψηλή σχετική υγρασία και συχνά ονομάζεται και νέφος αιθαλομίχλης. Αντίθετα, η ατμοσφαιρική ρύπανση σε πολλές πόλεις προκαλείται από εκπομπές μονοξειδίου του άνθρακα, οξειδίων του αζώτου και υδρογονανθράκων τα οποία με την παρουσία του ηλιακού φωτός αντιδρούν μεταξύ τους, σχηματίζοντας την φωτοχημική αιθαλομίχλη. Αν και υπάρχει συμβολή από στάσιμες πηγές, η φωτοχημική αιθαλομίχλη συνδέεται κυρίως με εκπομπές από τροχοφόρα. Εικόνες 3, 4: Επεισόδιο μαύρου καπνού την δεκαετία του 30 στο Pittsburgh (αριστερά) και φωτοχημική αιθαλομίχλη στο σύγχρονο Loss Angeles (δεξιά). 1.4. ΕΙΔΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Εικόνα 5: Ατμοσφαιρική ρύπανση από τις εκπομπές των εργοστασίων. Η ατμοσφαιρική ρύπανση διακρίνεται σε δύο μορφές, την ατμοσφαιρική ρύπανση τύπου Λονδίνου ή καπνομίχλη και την ατμοσφαιρική ρύπανση τύπου Σελίδα 23

Λος Άντζελες φωτοχημική ρύπανση. Η ατμοσφαιρική ρύπανση δημιουργείται συνήθως στις μεγάλες πόλεις και από την έκλυση δηλητηριωδών αερίων όπως το μονοξείδιο του άνθρακα και αζώτου, το διοξείδιο του αζώτου και του θείου και το υδρόθειο. Τα αέρια αυτά προέρχονται είτε από την καύση στερεών ή υγρών καυσίμων στις κατοικίες, στα αυτοκίνητα και στις βιομηχανικές μονάδες, βιομηχανικής επεξεργασίας και από φωτοχημικές αντιδράσεις οι οποίες γίνονται η ατμόσφαιρα της γης. 1.5. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει μεγάλες επιπτώσεις τόσο στο περιβάλλον όσο και στον άνθρωπο: Υλικά: Η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να διαβρώσει τα υλικά και να καταστρέψει ιστορικά αλλά και σύγχρονα κτίρια και μνημεία. Κύρια υπεύθυνη για αυτές τις καταστροφές είναι η όξινη βροχή, η οποία οφείλεται στην όξυνση του νερού της βροχής λόγω διάλυσης στις σταγόνες ενώσεων του θείου και του αζώτου. Και η φυσική βροχή είναι ελαφρά όξινη λόγω του διοξειδίου του άνθρακα που υπάρχει στην ατμόσφαιρα, αλλά η παρουσία των προαναφερθέντων ρύπων επιδεινώνει την κατάσταση. Φυτά: Η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να ξεράνει τα φυτά ή να περιορίσει την ανάπτυξή τους. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται και πάλι από την όξινη βροχή αλλά σ αυτή την περίπτωση σημαντική είναι και η συνεισφορά από τους ρύπους που υπάρχουν στον αέρα. Παραδείγματος χάριν, όταν τα επίπεδα του διοξειδίου του θείου ή του όζοντος είναι υψηλά, έχει παρατηρηθεί υπανάπτυξη ή και νέκρωση ορισμένων φυτών. Ορατότητα: Όπως είναι γνωστό η αιθαλομίχλη μειώνει την ορατότητα. Ανθρώπινη υγεία: Οι σημαντικότερες επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης εμφανίζονται στην υγεία των ανθρώπων και ιδιαίτερα σε συγκεκριμένες ευπαθείς ομάδες. Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε τα παρακάτω παραδείγματα όπως το μονοξείδιο του άνθρακα αντιδρά με την αιμογλομπίνη του αίματος και σε υψηλές συγκεντρώσεις μπορεί να οδηγήσει σε ανωμαλίες της όρασης, κακή εκτίμηση του χώρου και του χρόνου και πιθανόν σε αναισθησία. Το διοξείδιο του θείου επιδρά στο αναπνευστικό σύστημα, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με υψηλές συγκεντρώσεις αιωρουμένων σωματιδίων. Κάποιες ενώσεις υδρογονανθράκων έχουν καρκινογόνο δράση. Το όζον είναι εξαιρετικά τοξικό και έκθεση του ατόμου σε υψηλές συγκεντρώσεις μπορεί να προκαλέσει ζάλη, εμετούς κ.α. (3) 1.6. ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, ορισμένοι ρύποι π.χ. το διοξείδιο του άνθρακα, ενεργούν όπως τα τζάμια σε ένα θερμοκήπιο. Επιτρέπουν δηλαδή την είσοδο των ηλιακών ακτινών στην γήινη ατμόσφαιρα, αλλά εμποδίζουν την έξοδο της θερμότητας. Το θερμικό αυτό φράγμα θεωρείται ότι έχει αυξήσει τη μέση θερμοκρασία της γης και παράλληλα έχει μεταβάλλει και το κλίμα της. Το Σελίδα 24

αποτέλεσμα αυτής της δράσης, κάτω από φυσικές συνθήκες (χωρίς την έλκυση των αερίων ανθρώπινης προέλευσης), ήταν ευεργετικό, γιατί κατακρατούσε θερμότητα, η οποία αλλιώς θα διέφευγε προς το διάστημα. Ως αποτέλεσμα η θερμοκρασία της γης διατηρείται υψηλότερη κατά 30 βαθμούς κελσίου περίπου από ό,τι θα ήταν αν δεν υπήρχε το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Σήμερα με την αύξηση των συγκεντρώσεων των "θερμοκηπιακών αερίων" (διοξειδίου του άνθρακα, μεθανίου, αζώτου, χλωροφθοράνθρακες κ.α.) στην ατμόσφαιρα, το φαινόμενο αυτό είναι οξυμένο. (2) 1.7. ΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ Το όζον είναι αέριο, μία μορφή "εμπλουτισμένου οξυγόνου" επικίνδυνη στην εισπνοή. Για αυτό και στα χαμηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας όπου παράγεται δευτερογενώς από τους αέριους ρύπους και την ηλιακή ακτινοβολία, αποτελεί επικίνδυνο φωτοχημικό ρύπο. Το όζον που βρίσκεται στη στρατόσφαιρα και αποτελεί ένα στρώμα της ατμόσφαιρας της γης που εκτείνεται περίπου από 17 26 km πάνω από την επιφάνεια του πλανήτη. Η εμφάνιση του όζοντος άρχισε από τότε που δημιουργήθηκαν οι πρώτοι φυτικοί οργανισμοί στη γη και οι οποίοι με τη φωτοσύνθεση παρήγαγαν το οξυγόνο. Κάποια στιγμή μάλιστα η συγκέντρωσή του στη στρατόσφαιρα ήταν τέτοια ώστε έκανε δυνατή και την εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους στη γη, πριν από περίπου 450 εκατομμύρια χρόνια. Χωρίς την παρουσία του δεν ήταν δυνατή ύπαρξη ζωής στη γη, γιατί οι υπεριώδεις ακτινοβολίες του ηλίου κατέστρεφαν τους ζωικούς ιστούς. Ήταν ο καλύτερος φίλος μέχρι πριν από 20 χρόνια. Προστάτευε πολύ αποτελεσματικά από τη βλαβερή υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Όμως ο τρόπος ζωής του ανθρώπου και η ποικίλες ανθρώπινες δραστηριότητες, άλλοτε από αδιαφορία και άλλοτε από υπερεκτίμηση των ικανοτήτων του, κατάφεραν να διαταράξουν το στρατοσφαιρικό όζον σε βαθμό που έγινε εχθρός των βιοτικών συστατικών του πλανήτη. Οι ουσίες που θεωρήθηκαν υπαίτιες για τη μείωση του πάχους της στιβάδας του όζοντος είναι η χλωροφθοράνθρακες, τα χάλον και υδρογονάνθρακες. Η χρήση τέτοιων χημικών συστατικών (χλωρωφθοράνθρακες) ως ψυκτικών υγρών σε οικιακές συσκευές βλάπτει το περιβάλλον και επιδεινώνει το φαινόμενο της καταστροφής του στρατοσφαιρικού όζοντος. Οι επιπτώσεις από μία απώλεια όζοντος γύρω στο 10 % θεωρείται ότι μπορεί να είναι ολέθριες στην ανθρώπινη υγεία, με αύξηση κρουσμάτων καρκίνου του δέρματος κατά 300.000 ασθενείς και των κρουσμάτων καταρράκτη (ασθένεια του ματιού) κατά 1.750.000 σε παγκόσμιο επίπεδο. Εξάλλου οι υπεριώδης ακτινοβολίες εξασθενούν το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού, με αποτέλεσμα το άτομο να γίνεται περισσότερο ευάλωτο στις διάφορες λοιμώξεις. (4) 1.8. ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΡΥΠΩΝ Αντίθετα με την κοινή αντίληψη, το μεγαλύτερο ποσοστό των παραγόμενων αέριων ρύπων προέρχεται από καθαρά φυσικές πηγές. Με τον όρο φυσικές πηγές αναφερόμαστε στις πηγές εκπομπών αερίων ρύπων που δεν οφείλονται στην Σελίδα 25

ανθρώπινη δραστηριότητα. Παρ όλα αυτά οι ανθρωπογενείς εκπομπές είναι κυρίως υπεύθυνες για τα μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα που εμφανίσθηκαν. Αυτό οφείλεται βεβαίως στην ανατροπή της φυσικής ισορροπίας αλλά επίσης και στην μεγάλη πυκνότητα των εκπομπών από ανθρωπογενείς εκπομπές οι οποίες συγκεντρώνονται σε μικρές γεωγραφικές περιοχές (κυρίως αστικές περιοχές και βιομηχανικές ζώνες). Αντίθετα, η καλή διασπορά των φυσικών πηγών ανά την υφήλιο προσφέρει τη δυνατότητα καλύτερης ανάμιξης των ρύπων με τον καθαρό αέρα. Κατά συνέπεια, με κάποιες μικρές εξαιρέσεις, οι εκπομπές αερίων ρύπων από φυσικές πηγές από μόνες τους δεν οδηγούν σε υψηλές συγκεντρώσεις. Οι σημαντικότερες φυσικές πηγές είναι: Τα ηφαίστεια (κυρίως αιωρούμενα σωματίδια, διοξείδιο του θείου, υδρόθειο και μεθάνιο). Οι πυρκαγιές δασών (κυρίως αιωρούμενα σωματίδια, μονοξείδιο και διοξείδιο του άνθρακα). Οι ωκεανοί και γενικότερα οι θαλάσσιες εκτάσεις (κυρίως χλωριούχο νάτριο και θειικά άλατα). Βιολογική αποσύνθεση των φυτών και των ζώων (κυρίως υδρογονάνθρακες, αμμωνία και υδρόθειο). Η αποσάθρωση του εδάφους (αιωρούμενα σωματίδια). Τα φυτά και τα δέντρα (κυρίως υδρογονάνθρακες). Η ανθρωπογενής ρύπανση διακρίνεται σε τρεις κατηγορίες: Κοινωνική ονομάζεται η περιβάλλουσα ή εξωτερική ατμοσφαιρική ρύπανση την οποία υφίσταται το σύνολο του πληθυσμού. Επαγγελματική ονομάζεται η ρύπανση του εργασιακού περιβάλλοντος την οποία υφίστανται συγκεκριμένες ομάδες ή κατηγορίες εργαζομένων. Προσωπική ρύπανση (κάπνισμα, διάφορα σπρέι). (5) Εικόνες 6, 7: Η αποσάθρωση του εδάφους από τον άνεμο (αριστερά) και οι εκρήξεις ηφαιστείων αποτελούν σημαντικές φυσικές πηγές ρύπανσης(δεξιά). Σελίδα 26

1.9. ΑΕΡΙΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Ως αέρια απόβλητα (ή αερολύματα) μπορούμε γενικά να ορίσουμε τα αέρια παραπροϊόντα φυσικών ή χημικών διεργασιών, όπως για παράδειγμα της καύσης. Ανάλογα με την πηγή και τις διεργασίες που συντελούνται σε αυτή, τα κυριότερα συστατικά των αερίων αποβλήτων μπορούν να συνοψιστούν στα εξής: Μονοξείδιο του άνθρακα (CO). Διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ). Οξείδια του Θείου (SOx) με σημαντικότερο εκπρόσωπο το διοξείδιο του θείου (SO 2 ). Οξείδια του αζώτου (NOx) με συνηθέστερα το μονοξείδιο του αζώτου (ΝΟ) και το διοξείδιο του αζώτου (ΝΟ 2 ). Υδρογονάνθρακες (HCs). Σωματίδια (PM10 δηλαδή με διάμετρο μικρότερη των 10 μm). Όζον (Ο 3 ). Σημαντικότερες πηγές και τα κυριότερα συστατικά των αερίων αποβλήτων (Kiely, 1998) Σταθμοί παραγωγής ενέργειας Κυκλοφορία οχημάτων Οικιακή θέρμανση Πηγές Διύλιση πετρελαίου Αποτέφρωση (υγρών ή στερεών αποβλήτων) Χημικές και φαρμακευτικές βιομηχανίες Συστατικά CO CO2 SOx NOx HCs Σωματίδια Ο3 άλλα Πίνακας 1: Παρουσιάζονται μερικές από τις οι σημαντικότερες πηγές αερίων αποβλήτων, καθώς και τα κυριότερα συστατικά τους. Όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε, δραστηριότητες που σχετίζονται με την παραγωγή ενέργειας μέσω της καύσης πρώτων υλών, καθώς και οι μεταφορές είναι οι σημαντικότερες πηγές απελευθέρωσης αερίων αποβλήτων στην ατμόσφαιρα. Σελίδα 27

Διάγραμμα 1: Κατανομή των ανθρωπογενών πηγών και των εκπομπών αέριων ρύπων (Δ. Μελάς, 2002). Οι κυριότερες ανθρωπογενείς πηγές είναι: Βιομηχανικές πηγές (καύσεις, επεξεργασία). Παραγωγή και μεταφορά ενέργειας. Μεταφορές. Κεντρική θέρμανση. Στο παραπάνω σχήμα εμφανίζεται η κατανομή των ανθρωπογενών εκπομπών των πρωτογενών ρύπων ανά κατηγορία πηγής. Όπως είναι φανερό από το σχήμα αυτό, οι μεταφορές και οι βιομηχανικές δραστηριότητες (συμπεριλαμβανομένης και της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας) είναι μαζί υπεύθυνες για ποσοστό μεγαλύτερο του 90 % των εκπομπών πρωτογενών ρύπων. Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα και για την μείωση των εκπομπών έχουν υπογραφεί διάφορες διεθνείς συνθήκες (π.χ. Γενεύη 1979, Βιέννη 1985, Νέα Υόρκη 1992). Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να επιτευχθεί κάποια πρόοδος και να βελτιωθούν ορισμένες παράμετροι του προβλήματος. Ενδεικτικά παρουσιάζονται στο παρακάτω διάγραμμα οι πτωτικές τάσεις στις εκπομπές του διοξειδίου του θείου και των οξειδίων του αζώτου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σελίδα 28

Διάγραμμα 2: Η τάση των εκπομπών του διοξειδίου του θείου (SO 2 ) και των οξειδίων του αζώτου (NO x ) στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πέραν όμως των ρύπων αυτών, τα αέρια απόβλητα στην ατμόσφαιρα εμπλέκονται σε διάφορες χημικές αντιδράσεις τόσο μεταξύ τους όσο και μεταξύ των συστατικών της ατμόσφαιρας όπως το οξυγόνο και οι υδρατμοί, κυρίως ως αποτέλεσμα της απορρόφησης ενέργειας από την ηλιακή ακτινοβολία. Έτσι παράγονται οι δευτερογενείς ρύποι, όπως το τροποσφαιρικό όζον, το υπεροξείδιο του υδρογόνου (H 2 O 2 ), το νιτρικό υπεροξυακετύλιο [CH 3 C(O)OONO 2, peroxyacetyl nitrate, PAN] και τα υπεροξείδια του αζώτου μέσω μηχανισμών ελευθέρων ριζών, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι κατά κύριο λόγο για τα φαινόμενα του φωτοχημικού νέφους, της μειωμένης ορατότητας, του ερεθισμού των ματιών και του αναπνευστικού συστήματος, αλλά και για μια σειρά επιπτώσεων στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. Στην Ελλάδα η απώλεια των μεγάλων βιομηχανικών μονάδων καθιστούν τις μεταφορές ως τον κύριο υπεύθυνο (σε ποσοστό που μπορεί να ξεπερνά και το 60%) για τις εκπομπές αερίων ρύπων στην ατμόσφαιρα. Πιο συγκεκριμένα, οι βασικοί αέριοι ρύποι που εντοπίζονται στην ατμόσφαιρα των ελληνικών πόλεων, είναι: Οξείδια του θείου (SO X ): Οι εκπομπές αυτών προέρχονται κατά το 70 % περίπου από τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, το 17 % από τη βιομηχανία και το 9 % από τις μεταφορές. Οξείδια του αζώτου (NO X ): Το 48 % αυτών προέρχεται από τις μεταφορές, το 20 % από τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας και το 15 % από τη βιομηχανία. Μη μεθανιούχες πτητικές οργανικές ενώσεις (NMVOCs): Για το 59 % των εκπομπών αυτών ευθύνονται οι μεταφορές, για το 13 % η χρήση διαλυτών, για το 11 % η γεωργία, ενώ για το 10 % άλλες πηγές, μεταξύ των οποίων και τα απόβλητα. Μονοξείδιο του άνθρακα (CO): Το 71 % των εκπομπών οφείλεται στις μεταφορές, ενώ το 17 % οφείλεται στον εμπορικό και οικιακό τομέα. Εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ): Η πλειοψηφία των εκπομπών αυτών προέρχεται από τη χρήση ενέργειας (92 %) και οι υπόλοιπες από βιομηχανικές διαδικασίες. Σε ό,τι αφορά στις εκπομπές από τη χρήση ενέργειας αυτές οφείλονται στην παραγωγή ενέργειας (55 %), στις μεταφορές (21 %), στη βιομηχανία (12 %) και σε άλλες σταθερές πηγές (11 %). Τα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι αυξημένα στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας μας, όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη. Στην Αθήνα, τα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης έχουν σταθεροποιηθεί. Oι μέσες ετήσιες συγκεντρώσεις του (SO 2 ) έχουν μειωθεί αρκετά, γεγονός που οφείλεται κυρίως στη μετεγκατάσταση των βιομηχανιών στα προάστια των πόλεων, στην αντικατάσταση του πετρελαίου ντήζελ, από υγραέριο ή βενζίνη στους βιομηχανικούς, οικιακούς και εμπορικούς τομείς, καθώς και σε μειώσεις του περιεχομένου σε θείο του πετρελαίου ντήζελ από 0,3 σε 0,2 % του βάρους. Οι διάμεσες ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις (NO 2 ) έχουν σταθεροποιηθεί τα τελευταία χρόνια κοντά στα όρια ατμοσφαιρικής ποιότητας του αέρα. Αντίθετα οι συγκεντρώσεις των ολικών αιωρούμενων σωματιδίων, υπερβαίνουν συνεχώς το κατευθυντήριο όριο (120 μg/m 3 ) που δίνει ο Παγκόσμιος Σελίδα 29

Οργανισμός Υγείας (WHO). Όσον αφορά στις ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις καπνού στην Αθήνα, υπερβαίνουν το ατμοσφαιρικό όριο (80 μg/m 3 ) στο κέντρο της πόλης, ενώ είναι μέσα στα κανονικά όρια σε πέντε διαφορετικά αστικά σημεία. Επιπλέον στην Αθήνα, οι μέσες ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις (CO) οκταώρου παρουσιάζουν τάση μείωσης και οι υπερβάσεις της Π.Ο.Υ. είναι όλο και πιο σπάνιες. Σε ό,τι αφορά στις ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις του όζοντος (Ο 3 ) στο επίπεδο του εδάφους, συχνά υπερβαίνουν τις οριακές τιμές της Ε.Ε. μεταξύ 12:00 και 22:00, ιδιαίτερα στην περιφέρεια των Αθηνών, ενώ τα ατμοσφαιρικά επίπεδα μολύβδου συνεχώς μειώνονται τα τελευταία χρόνια, λόγω της εκτεταμένης πλέον χρήσης της αμόλυβδης βενζίνης στα αυτοκίνητα, με αποτέλεσμα τα επίπεδα μολύβδου να είναι αρκετά χαμηλότερα από τα όρια του Π.Ο.Υ. (0,5 μg/m 3 ). Σε ό,τι αφορά στα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην πόλη της Θεσσαλονίκης, η κατάσταση είναι κάπως καλύτερη. Οι μέσες ετήσιες συγκεντρώσεις (SO 2 ) έχουν μειωθεί αρκετά από το 1990, ενώ οι διάμεσες ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις (NO 2 ) είναι αρκετά χαμηλότερες από τις οριακές τιμές. Την αντίθετη με το (ΝΟ 2 ) πορεία εμφανίζει το (Ο 3 ). Στην περιφέρεια παρουσιάζει μια αυξητική τάση τα τελευταία χρόνια, ενώ στο κέντρο της πόλης εμφανίζεται μείωση. Παρολαυτά, τα επίπεδα του (Ο 3 ) είναι απόλυτα συγκρίσιμα με εκείνα της Αθήνας, κάτι που οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι δημιουργείται πρόσθετο (Ο 3 ) στην περιοχή, εκτός δηλαδή, του παραγόμενου από τη φωτοχημική αντίδραση του (ΝΟ 2 ) στην ατμόσφαιρα της πόλης. Επίσης, οι συγκεντρώσεις (CO) παρουσιάζουν τάση μείωσης και οι μέσες συγκεντρώσεις είναι χαμηλότερες από αυτές που εμφανίζονται στην Αθήνα, ενώ τέλος, μείωση παρουσιάζουν και τα ατμοσφαιρικά επίπεδα μολύβδου. Στην περιοχή της Κοζάνης και της Μεγαλόπολης, όπου η Δ.Ε.Η. εκμεταλλεύεται τα κοιτάσματα λιγνίτη για παραγωγή ενέργειας, το πρόβλημα εκπομπής αιωρούμενων σωματιδίων και (SO 2 ) από τις καμινάδες των εργοστασίων της είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση εκπομπής (SO 2 ) από την καμινάδα της μονάδας IV του ΑΗΣ Μεγαλόπολης κατά την περίοδο 8-13 Ιουνίου 2003, οπού η συγκέντρωση του ρύπου στην έξοδο της καμινάδας ξεπέρασε το όριο των 440 mg/nm 3 έως και 14 φορές. Υπολογίζεται ότι η μονάδα ΑΗΣ Μεγαλόπολης της Δ.Ε.Η. συμβάλλει σε (SΟx) στην ατμόσφαιρα της Ελλάδας κατά 40 %, ενώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο κατά 8,89 %. (6) 1.10. ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΟΥ ΚΙΟΤΟ Μετά από ένα μαραθώνιο διαπραγματεύσεων που κράτησε 7 χρόνια, το Πρωτόκολλο του Κιότο είναι πλέον σε ισχύ από τις 16 Φεβρουαρίου 2005, θέτοντας διεθνείς περιορισμούς στις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου. Είναι το μόνο διεθνές νομοθετικό εργαλείο για την αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου. Στόχος του είναι να μειωθούν στα αναπτυγμένα κράτη οι εκπομπές των αερίων που προκαλούν τις κλιματικές αλλαγές κατά 5,2 % μεταξύ 2008-2012 (ως προς τα επίπεδα εκπομπών του 1990). Η μείωση αυτή είναι μόνο το πρώτο βήμα δεδομένου ότι απαιτούνται πολλαπλάσιες περικοπές εκπομπών στα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, για να αποτραπούν επικίνδυνες κλιματικές αλλαγές απαιτείται μείωση των εκπομπών κατά 50-70 % παγκοσμίως, μέχρι τα μισά του 21 ου αιώνα. Την ίδια στιγμή στην Ελλάδα χωρίς ουσιαστικά μέτρα, το 2010 προβλέπεται ότι θα αυξήσει τις εκπομπές της κατά 35,8 %, γεγονός που θα οδηγήσει Σελίδα 30

και σε οδυνηρά πρόστιμα. Για την ανατροπή αυτής της εικόνας, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η εξοικονόμηση ενέργειας αποτελούν ουσιαστικά μονόδρομο. 1.10.1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΙ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΟΥ ΚΙΟΤΟ Το Πρωτόκολλο του Κιότο προέκυψε από τη σύμβαση-πλαίσιο για τις κλιματικές αλλαγές που είχε υπογραφεί στη διάσκεψη του Ρίο (Ιούνιος, 1992) από το σύνολο σχεδόν των κρατών (η Ελλάδα κύρωσε τη σύμβαση αυτή, κάνοντάς την νόμο του κράτους Απρίλιος, 1994). Στόχος της σύμβασης είναι "η σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, σε επίπεδα τέτοια ώστε να προληφθούν επικίνδυνες επιπτώσεις στο κλίμα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες". Λίγα χρόνια μετά, το 1997, καθορίστηκε στα πλαίσια της σύμβασης αυτής ένα σημαντικό νομικό εργαλείο για τον έλεγχο των εκπομπών, γνωστό και ως Πρωτόκολλο του Κιότο. Κεντρικός άξονας αυτού είναι οι νομικά κατοχυρωμένες δεσμεύσεις των βιομηχανικά αναπτυγμένων κρατών να μειώσουν τις εκπομπές έξι αερίων του θερμοκηπίου την περίοδο 2008-2012, σε ποσοστό 5,2 % σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Το Πρωτόκολλο πέρασε ένα διαπραγματευτικό μαραθώνιο 7 χρόνων για να γίνει τελικά διεθνής δεσμευτικός νόμος. Η αιτία ήταν ότι χρειαζόταν την υπογραφή ενός σημαντικού αριθμού χωρών με εξίσου σημαντικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Πρακτικά αυτό σήμαινε ότι για να αποκτήσει ουσιαστική ισχύ, θα έπρεπε να επικυρωθεί τουλάχιστον από τις Η.Π.Α. ή τη Ρωσία. Το φθινόπωρο του 2004, η Ρωσία προχώρησε τελικά στην πολυαναμενόμενη επικύρωσή του και έτσι από τις 16 Φεβρουαρίου 2005 το Πρωτόκολλο θα αποτελεί διεθνή δεσμευτικό νόμο για τις 128 χώρες που το έχουν επικυρώσει. ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΟΥ ΚΙΟΤΟ ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2008-2012 Ευρωπαϊκή Ένωση (των 15), Βουλγαρία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Τσεχία ΗΠΑ -7% Καναδάς, Ιαπωνία, Ουγγαρία, Πολωνία -6% Κροατία - 5% Νέα Ζηλανδία, Ουκρανία, Ρωσία 0% Νορβηγία +1% Αυστραλία +8% Ισλανδία +10% Πίνακας 2: Καταμερισμό ευθυνών ανά χώρα σύμφωνα με το Πρωτόκολλο του Κιότο -8% Σελίδα 31

1.10.2. ΕΥΕΛΙΚΤΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΝΟΙ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ Μία χώρα μπορεί να πετύχει τους στόχους που της ορίζει το Πρωτόκολλο είτε μειώνοντας τις εκπομπές της, είτε εναλλακτικά, χρησιμοποιώντας παράλληλα και κάποιους από τους λεγόμενους "ευέλικτους μηχανισμούς" που διαθέτει το Πρωτόκολλο. Συνοπτικά, οι μηχανισμοί αυτοί είναι οι εξής τρεις: Εμπορία εκπομπών: Μία βιομηχανικά αναπτυγμένη χώρα που έχει μειώσει τις εκπομπές της πέραν των αρχικών στόχων που προβλέπει το Πρωτόκολλο, μπορεί να "πουλήσει" αυτή την επιπλέον μείωση σε άλλη χώρα που αντιμετωπίζει δυσκολίες στο να πετύχει το στόχο της. Δημιουργία ενός "Μηχανισμού Καθαρής Ανάπτυξης": Ο τελικός στόχος αυτού του μηχανισμού είναι οι αναπτυσσόμενες χώρες να αναπτύξουν καθαρές τεχνολογίες για να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Ο Μηχανισμός Καθαρής Ανάπτυξης παρέχει κίνητρα έτσι ώστε οι βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες να χρηματοδοτήσουν προγράμματα για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στις αναπτυσσόμενες χώρες. Έτσι, μια βιομηχανικά αναπτυγμένη χώρα, αντί να μειώσει τις δικές της εκπομπές, μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των εκπομπών σε κάποια φτωχότερη χώρα όπου η μείωση αυτή είναι ευκολότερη και φθηνότερη. Από κοινού υλοποίηση: Παρεμφερές εργαλείο με τον Μηχανισμό Καθαρής Ανάπτυξης. Σε αντίθεση όμως με αυτόν αφορά όχι τις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά μόνο εκείνες που έχουν δεσμευτεί σε μειώσεις μέσω του Πρωτοκόλλου του Κιότο (π.χ. οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης). 1.10.3. ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Αν και ο συνολικός στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η μείωση των εκπομπών κατά 8 %, ο διακανονισμός των επιμέρους υποχρεώσεων ανάμεσα στα κράτη μέλη παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις. ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΣΤΗΝ Ε.Ε. Λουξεμβούργο -28% Ουγγαρία, Πολωνία, Ολλανδία - 6% Γερμανία, Δανία -21% Γαλλία, Φινλανδία 0% Αυστρία -13% Σουηδία +4% Βρετανία -12,5% Ιρλανδία +13% Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Τσεχία - 8% Ισπανία +15% Βέλγιο - 7,5% Ελλάδα +25% Ιταλία - 6,5% Πορτογαλία +27% Πίνακας 3: Εκπομπές μείωσης στις χώρες της Ε.Ε. Σελίδα 32

Όπως φαίνεται, στην Ελλάδα έχει επιτραπεί να αυξήσει τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου κατά 25 % μέχρι το 2010 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Όμως, σύμφωνα με στοιχεία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, μέχρι το 2002 οι εκπομπές της χώρας μας είχαν ήδη αυξηθεί κατά 26,5 %, ενώ σύμφωνα με τις προβλέψεις, η αύξηση των εκπομπών κατά το 2010 θα ανέρχεται στο +35,8 %. Η μη τήρηση των στόχων θα έχει οδυνηρές συνέπειες για τη χώρα μας, αφού σε μία τέτοια περίπτωση προβλέπονται αυστηρά πρόστιμα. Γι' αυτό και είναι επιτακτική η ανάγκη να προωθηθούν μέτρα που θα συμβάλλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας, στην ταχεία ανάπτυξη των καθαρών πηγών ενέργειας και εν τέλει στη μείωση των επικίνδυνων αερίων που αποσταθεροποιούν την ατμόσφαιρα της γης και πυροδοτούν τις κλιματικές αλλαγές. 1.10.4. ΕΙΝΑΙ ΑΡΚΕΤΟ ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΟΥ ΚΙΟΤΟ Το Πρωτόκολλο του Κιότο έχει σχεδιαστεί ως ένα πρώτο βήμα στον δρόμο της ριζικής μείωσης των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου που απαιτείται για την αποτροπή των κλιματικών αλλαγών. Αυτή τη στιγμή είναι το μόνο διεθνές νομικό εργαλείο που κινείται στη σωστή κατεύθυνση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε βέβαια ότι, ακόμη κι αν εφαρμοστεί στο ακέραιο, το Πρωτόκολλο του Κιότο στη σημερινή του μορφή, θα περιορίσει την αναμενόμενη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά 0,06 ο C ως το 2050, όταν στο ίδιο διάστημα η αναμενόμενη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας θα είναι 1 _ 2 ο C. Ενδεικτική είναι η προειδοποίηση των Ηνωμένων Εθνών σύμφωνα με την οποία για να εξαλειφθεί η απειλή των κλιματικών αλλαγών απαιτείται παγκοσμίως μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 50-70 % μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Είναι σαφές λοιπόν ότι το Πρωτόκολλο αυτό δεν είναι παρά ένα πρώτο αναγκαίο βήμα προς την εξεύρεση μιας λύσης. Ο δρόμος όμως είναι ακόμη μακρύς. 1.10.5. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΙΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεσμεύτηκε στο Κιότο ότι το 2010 θα έχει μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 8 % σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Στα πλαίσια του καταμερισμού των ευθυνών ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες, η Ελλάδα πίεσε και πέτυχε να της επιτραπεί να αυξήσει τις εκπομπές της κατά 25 % ως το 2010 (σε σχέση πάντα με τα επίπεδα του 1990). Σύμφωνα όμως με έκθεση που συνέταξε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (Μάιος 2002), τα στοιχεία δείχνουν ότι θα ξεπεράσει κατά πολύ αυτόν τον ούτως ή άλλως απαράδεκτο στόχο. Έτσι μέσα στο διάστημα 1990-2002 οι εγχώριες εκπομπές αερίων ξεπέρασαν ήδη το στόχο του Κιότο αφού αυξήθηκαν κατά 26,5 %, ενώ, όπως προβλέπει το Εθνικό Αστεροσκοπείο μέχρι το 2010 οι εκπομπές θα σκαρφαλώσουν στο +35,8 %. Οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου στη χώρα μας από το 1990 μέχρι το 2000 παρουσιάζονται στο κατωτέρω σε ισοδύναμους μεγατόνους διοξειδίου του άνθρακα (Mt CO 2 equiv.). Η αναγωγή σε "ισοδύναμους τόνους διοξειδίου του άνθρακα" γίνεται γιατί τα διάφορα αέρια έχουν διαφορετικό "δυναμικό υπερθέρμανσης", επηρεάζουν δηλαδή το κλίμα Σελίδα 33

σε διαφορετικό βαθμό. Όπως φαίνεται, η σημαντικότερη πηγή αερίων του θερμοκηπίου είναι ο ενεργειακός τομέας. Η λύση στο παγκόσμιο πρόβλημα των κλιματικών αλλαγών έγκειται στην αλλαγή του ενεργειακού μοντέλου. Τα ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, λιγνίτης, φυσικό αέριο) πρέπει να αντικατασταθούν από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (αιολική, ηλιακή) και πρέπει επίσης να προωθηθούν μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. (Ιούλιος 2001), το δυναμικό περιορισμού εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ) το 2010 ανά τομέα είναι: τομέας Δυναμικό περιορισμού εκπομπών το 2010 (σε εκατομμύρια τόνους CO 2 ) Οικιακός και Τριτογενής 9,3 Μεταφορές 1,4 Βιομηχανία 3,2 Ηλεκτροπαραγωγή 9,2 Άλλα 0,6 Σύνολο 23,7 Πίνακας 4: Δυναμικό περιορισμού εκπομπών (CO 2 ) για το έτος 2010. Μερικά πολύ απλά βήματα που μπορεί να ακολουθήσει ο καθένας μας, μπορούν να φέρουν πολύ σημαντικά αποτελέσματα στην προσπάθεια περιορισμού ρύπων από τη χώρα μας. Για παράδειγμα, αντικαθιστώντας τα ενεργοβόρα κλιματιστικά από ανεμιστήρες οροφής και νυχτερινό αερισμό, μπορούν να εξοικονομηθούν μέχρι τρία εκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του άνθρακα ετησίως. Χρησιμοποιώντας λαμπτήρες υψηλής απόδοσης, αντί των συμβατικών λαμπτήρων πυρακτώσεως, μπορεί να αποφευχθεί η έκλυση έως και 1,4 εκατομμυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ετησίως. Στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής, η Ελλάδα εκλύει πολύ περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα ανά μονάδα παραγόμενης ενέργειας από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό οφείλεται στην εξάρτηση της χώρας μας από ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα (λιγνίτη και πετρέλαιο), στη χαμηλή απόδοση των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής της Δ.Ε.Η. και στη χαμηλή διείσδυση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Μια άλλη παράμετρος που στοιχειώνει εδώ και χρόνια την ελληνική οικονομία είναι η λεγόμενη "ενεργειακή ένταση", ένα δείκτη που μας δείχνει πόσο σπάταλη ενεργειακά είναι η ελληνική οικονομία. Σύμφωνα με τα στοιχεία του παρακάτω πίνακα η ελληνική οικονομία είναι κατά 36 % περισσότερο σπάταλη ενεργειακά από το μέσο ευρωπαϊκό όρο. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει Σελίδα 34

ακόμη ότι, η Ελλάδα μαζί με την Ισπανία και την Πορτογαλία, είναι οι μόνες ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες η ένταση ενέργειας επιδεινώθηκε την περίοδο 1991-2000. (7) 1.10.6. Η ΑΔΥΣΩΠΗΤΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ -50 έως -70 % Ποσοστό μείωσης των εκπομπών που θα πρέπει να επιτευχθεί στον επόμενο αιώνα για να αποφευχθεί μια μελλοντική κλιματική καταστροφή Πρωτόκολλο του Κιότο (1997) Μείωση εκπομπών για τις αναπτυγμένες χώρες την περίοδο 1990-2010 -5,2 % Ευρωπαϊκή Ένωση (1997) -8 % Μείωση εκπομπών την περίοδο 1990-2010 σύμφωνα με τις δεσμεύσεις της στο Κιότο Ελλάδα (1998) Δέσμευση για μείωση εκπομπών την περίοδο 1990-2010 με βάση τον καταμερισμό των ευθυνών στην Ευρωπαϊκή Ένωση +25 % Ελλάδα (2002) +26,5 % Καταγεγραμμένη αύξηση εκπομπών την περίοδο 1990-2002. Σελίδα 35

Ελλάδα (2002) Αναμενόμενη αύξηση εκπομπών την περίοδο 1990-2010 χωρίς τη λήψη ουσιαστικών μέτρων +35,8 % Πίνακας 5: Αναδρομή του Πρωτοκόλλου, ως έτος βάσης για τον υπολογισμό των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου λαμβάνεται το 1990. 1.11. ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ 1.11.1. ΜΕΤΑΦΕΡΩΜΕΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ Οι τέσσερις μεγαλουπόλεις της Ανατολικής Μεσογείου, Κάιρο, Κωνσταντινούπολη, Αθήνα και Σμύρνη, με συνολικό πληθυσμό 50 εκατομμυρίων, είναι εστίες που παράγουν τεράστιες ποσότητες ρύπων που εκτείνονται σε όλο τον ελλαδικό χώρο και το Αιγαίο. Επιπρόσθετα στην Ανατολική Μεσόγειο μεταφέρονται αέριοι ρύποι από τα μεγάλα αστικά μητροπολιτικά κέντρα της Κεντρικής Ευρώπης επιβαρύνοντας ακόμα περισσότερο το κλίμα και την ποιότητα ζωής, συμπεριλαμβανομένων και όλων των οικοσυστημάτων. Εικόνα 8: Απεικόνιση της μεταφερόμενης ρύπανσης των τεσσάρων μεγαλουπόλεων. Σελίδα 36

Τα στοιχεία αυτά, που χτυπούν την καμπάνα του περιβαλλοντικού εφιάλτη, είναι συμπεράσματα έρευνας που διεξάγεται από ένα μεγάλο ευρωπαϊκό πρόγραμμα (CITYZEN), για τις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις. Το περιβαλλοντικό "πνίξιμο" της Ανατολικής Μεσογείου και της χώρας μας θέτει επιτακτικά το ζήτημα μιας στρατηγικής πολιτικής για το περιβάλλον τόσο από την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και για κάθε μία χώρα χωριστά. Ιδιαίτερα, η ταχύτατη συγκέντρωση των πληθυσμών σε μεγαλουπόλεις μεταβάλλει τα περιβαλλοντικά δεδομένα αφού υπάρχουν πόλεις που είναι περισσότερο ρυπογόνες από μία χώρα. (8) Μια άλλη αξιοσημείωτη αναφορά στο πρόβλημα της μεταφερόμενης ρύπανσης όπως προκύπτει από δορυφορικές παρατηρήσεις, είναι τα 18 εκατ. μετρικοί τόνοι αερολυμάτων από την Ανατολική Ασία που προκαλούνται από τη βιομηχανική δραστηριότητα, από το κάψιμο βιομάζας, από τις εξατμίσεις των αυτοκινήτων και από τις δασικές πυρκαγιές, που μεταφέρονται από τα έντονα ρεύματα του αέρα πάνω από τον Ειρηνικό Ωκεανό και ένα μεγάλο μέρος τους φτάνει μέχρι τη Βόρεια Αμερική. Η Κίνα, η πιο πολυπληθής χώρα στον κόσμο, με την ταχύτατη βιομηχανική ανάπτυξη, την ογκώδη μετανάστευση των κατοίκων της προς τις αστικές περιοχές και τη μεγάλη επέκταση στη χρήση των αυτοκινήτων κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, έχει διπλασιάσει τις εκπομπές των προκαλούμενων από τον άνθρωπο ρύπων με αποτέλεσμα να έχει καταστεί ο μεγαλύτερος ρυπαντής στον κόσμο. Μέσα στις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα έχει τουλάχιστον διπλασιάσει την παραγωγή ρύπων, σε τέτοιο βαθμό που οι επιστήμονες θεωρούν ότι ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία δεν έχει υπάρξει βιομηχανική ανάπτυξη ανάλογη με αυτή της σύγχρονης Κίνας. Αυτή η ραγδαία ανάπτυξη έχει απρόβλεπτες συνέπειες που έχουν αρχίσει να γίνονται ορατές από το διάστημα. Εξετάζοντας τα στοιχεία επί μία τετραετία (2002-2005), οι ερευνητές μέτρησαν τη ροή της ρύπανσης που μεταφέρεται πάνω από τον Ειρηνικό ωκεανό. Τα δορυφορικά στοιχεία έδειξαν ότι 18 teragrams, που αντιστοιχούν σε 18 εκατομμύρια μετρικούς τόνους αερολυμάτων ρύπανσης που ταξιδεύουν ετησίως πάνω από τον Ειρηνικό ωκεανό. Εξ' αυτών, το 15 % φτάνει τελικά από την ανατολική Ασία στη Βόρεια Αμερική. Εξάλλου, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι μετακινήσεις της ρύπανσης κυμαίνονται κατά τη διάρκεια του χρόνου, καθώς οι ανατολικοί άνεμοι από την Ασία μεταφέρουν το μεγαλύτερο φορτίο ρύπων την άνοιξη και το μικρότερο το καλοκαίρι. Η πιο εκτενής εξαγωγή της ασιατικής ρύπανσης πάνω από τον Ειρηνικό καταγράφηκε το 2003, χρονιά που σημειώθηκε ρεκόρ πυρκαγιών στα απέραντα δάση της ανατολικής Ασίας και της Ρωσίας. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι ότι τα αερολύματα ταξιδεύουν στην ατμόσφαιρα πάρα πολύ γρήγορα, αφού φτάνουν στη Βόρεια Αμερική μέσα σε μια εβδομάδα. (9) Σελίδα 37

1.11.2. ΑΥΞΗΣΗ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ ΣΤΗ ΒΡΑΖΙΛΙΑ Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί κατά 62 % από το 1990 έως το 2005 στην Βραζιλία, κυρίως λόγω των αλλαγών στην εκμετάλλευση της γης καθώς και της αποψίλωσης, ανέφερε το υπουργείο Επιστήμης και Τεχνολογίας της χώρας. Σύμφωνα με την έρευνα που δημοσιεύτηκε, οι εκπομπές αερίων της Βραζιλίας ήταν 2.203 δισεκατομμύρια τόνοι το 2005, ενώ το 1990 οι εκπομπές ήταν 1.362 δισεκατομμύρια τόνοι. Η έκθεση τονίζει ότι το 57,5 % των εκπομπών αερίων του 2005 (1.267 δισεκατομμύρια τόνοι αερίων) οφείλεται στις αλλαγές που σημειώθηκαν στους τρόπους εκμετάλλευσης της γης και κυρίως στην αποψίλωση των δασών του Αμαζονίου. Η Βραζιλία βρίσκεται στην τέταρτη θέση της λίστας με τις χώρες που εκπέμπουν τους περισσότερους τόνους αερίων τα οποία προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αυτό οφείλεται κυρίως στην καταστροφή της βλάστησης, η οποία "φυλακίζει" το διοξείδιο του άνθρακα που απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα. Η χώρα της νοτίου Αμερικής με πληθυσμό που φτάνει τα 195 εκατομμύρια κατοίκους, διαθέτει τη μεγαλύτερη έκταση τροπικού δάσους παγκοσμίως αλλά η έκρηξη που γνώρισε στον τομέα των αγροτροφίμων δημιουργεί προβλήματα στην διατήρηση του πράσινου πλούτου της Βραζιλίας. Σύμφωνα με την έκθεση του υπουργείου, η γεωργία είναι υπεύθυνη για το 22,1 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ενώ ακολουθεί ο τομέας της ενέργειας 16,4 %, των αποβλήτων 2,2 %, καθώς και των βιομηχανικών δραστηριοτήτων 1,7 %. Η κυβέρνηση της Βραζιλίας έχει δεσμευτεί εθελοντικά να μειώσει κατά τουλάχιστον 36 % τις εκπομπές αερίου του θερμοκηπίου σε σχέση με αυτές που προβλέπονται για το 2020. (10) 1.11.3. ΜΕΤΡΗΣΗ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ Εικόνα 9: Μεγάλη ηλεκτρονική πινακίδα ενημερώνει για τις συνολικές εκπομπές (CO 2 ) στη Νέα Υόρκη. Σελίδα 38

Η ηλεκτρονική πινακίδα μετρητή άνθρακα, που δείχνει σε πραγματικό χρόνο τα επίπεδα των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, τοποθετήθηκε στη Madison Square της Νέας Υόρκης. Η πινακίδα ενημερώνεται σε πραγματικό χρόνο, χρησιμοποιώντας τις μηνιαίες μετρήσεις του (CO 2 ) και των άλλων αερίων του θερμοκηπίου και σχεδιάστηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, για να επισημάνει στους πολίτες ότι πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές τους. Ο Kevin Parker, ο επικεφαλής του διοικητικού τμήματος της Deutsche Bank δήλωσε ότι οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα είχαν ανέβει σε πολύ υψηλά επίπεδα, για το έτος 2009. Δεν μπορούμε να δούμε τα αέρια του θερμοκηπίου και έτσι είναι εύκολο να ξεχάσουμε ότι συσσωρεύονται γρήγορα. Ο μετρητής που χρησιμοποιεί 40,960 χαμηλής ενέργειας LEDs, κατέγραψε στις 17 Ιουνίου 2009 3,64 tn τόνους διοξείδιο του άνθρακα. Σύμφωνα με τα στοιχεία, οι αριθμοί του μετρητή αναμένεται να αυξηθούν από 2 bn τόνων μηνιαίως. Η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα κυμαίνεται περίπου σε 387 PPM, πάνω από το ένα τρίτο των επιπέδων της προ-βιομηχανικής επανάστασης περίπου 280 PPM. Ο Ronald Prinn, καθηγητής της ατμοσφαιρικής επιστήμης στο M.I.T. εξήγησε τα στοιχεία που προκύπτουν από την πινακίδα: "Ο αριθμός στον μετρητή είναι βασισμένος στις παγκόσμιες μετρήσεις. Παρουσιάζει τη συνολική χωρητικότητα των αερίων του θερμοκηπίου που εκφράζονται ως ισοδύναμα ποσά διοξειδίου του άνθρακα, με τις εποχιακές και άλλες κυκλικές παραλλαγές που αφαιρούνται για να αποκαλύψουν τις ελλοχεύουσες μακροπρόθεσμες τάσεις που οδηγούνται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες". (11) 1.11.4. Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΟ ΘΡΙΑΣΙΟ ΠΕΔΙΟ Εικόνα 10: Οι εκπομπές στην Ελευσίνα δεν σταματούν, λύγο της αναπτυγμένης βιομηχανικής δραστηριότητας. Στοιχεία από τέσσερις σταθμούς μέτρησης που αφορούν την ατμοσφαιρική ρύπανση στο Θριάσιο Πεδίο τα τελευταία δέκα χρόνια, είναι αρκετά για να Σελίδα 39

παρουσιαστεί η επισκόπηση της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση και τους στόχους για τη μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του θείου κατά 82 %. Η κατάσταση εμφανίζεται βελτιωμένη, με εξαιρέσεις όμως τα επίπεδα του όζοντος που εμφανίζονται αυξημένα τα τελευταία χρόνια καθώς και τα αιρούμενα σωματίδια (PM10) τις μισές μέρες του χρόνου υπερβαίνουν τα επιτρεπτά όρια. Παράλληλα, παρατηρείται μια διαφοροποίηση της κατάστασης που επικρατεί στη παραλία Ασπροπύργου με το κέντρο της Ελευσίνας. Οι συγκεντρώσεις του υδραργύρου, (ΡΜ10) και μολύβδου είναι υψηλότερες στη παραλία Ασπροπύργου συγκριτικά με το κέντρο της Ελευσίνας. Ενώ με τις συγκεντρώσεις του όζοντος (Ο 3 ) συμβαίνει το αντίθετο. Παρόμοια είναι η κατάσταση στην περιοχή της Κοζάνης με τις εγκαταστάσεις της Δ.Ε.Η. που παράγουν μεγάλο ποσοστό ενέργειας και ρύπανσης για την χώρα μας. (12) Διάγραμμα 3: Το ποσοστό κατανάλωσης των συνήθως χρησιμοποιούμενων καυσίμων για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Σελίδα 40

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΑΕΡΙΟΙ ΡΥΠΟΙ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ 2.1. ΑΕΡΙΟΙ ΡΥΠΟΙ Εκπέμπονται από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως: Οδικές μεταφορές, παραγωγή ενέργειας και θερμότητας, βιομηχανία και γεωργία σε μεγάλη κλίμακα και προκαλούν ευρεία έκθεση του πληθυσμού. Θέρμανση μεμονωμένων κατοικιών και θαλάσσιες μεταφορές σε τοπική κλίμακα. Φυσική έκλυση αερίων ρύπων: Ηφαίστεια. Σήψη. Πυρκαγιές. Βιολογικές διεργασίες. Έκλυση από ωκεανούς. Μέχρι τη δεκαετία του 1970 οι φυσικές πηγές εξέπεμπαν περισσότερους ρύπους από τις ανθρωπογενείς, από τότε όμως που άρχισε η αύξηση στην παραγωγή ενέργειας και τη βιομηχανία έχει μερικώς ανατρέψει την κατάσταση. Μόλις παράγονται οι αέριοι ρύποι διασπείρονται στην ατμόσφαιρα (δεν συζητάμε για χώρο διάθεσης) και ο έλεγχός τους είναι πια ανέφικτος, απαιτείται συνεπώς έλεγχος στην πηγή. Ως αέριοι ρύποι νοούνται αέρια, αιωρούμενα υγρά (σταγονίδια τα οποία δημιουργούν πολύ έντονα τοπικά προβλήματα, droplets) και αιωρούμενα σωματίδια (suspended solids/particles, particulate matter PM). 2.2. ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ Ως προς τη φύση τους: Όξινοι ρύποι: (SO 2 ), (NOx), (ΝΗ 3 ). Ενώσεις πρόδρομες του όζοντος: (NOx), (CH 4 ), (CO), Non-Methane, Volatile Organic Compounds. Πρωτογενή σωματίδια: Ρrimary Ρarticles, (PM10), (PM2,5). Ενώσεις πρόδρομες δευτερογενών σωματιδίων στην ατμόσφαιρα: ανόργανες (SO 2 ), (NOx), (ΝΗ 3 ) και οργανικές (NMVOC). Τοξικοί ρύποι: Persistent Organic Pollutants, Heavy Metals. Ως προς τη δράση τους: Σελίδα 41

Επίπτωση στην υγεία: Περισσότερο όζον, σωματίδια, λιγότερος μόλυβδος, βενζόλιο, (SO 2 ), (NOx), (CO). Οξίνιση και ευτροφισμός νερών, εδαφών, οικοσυστημάτων: (Ο 3 ), (SO 2 ), (NOx), (ΝΗ 3 ). Βλάβες στη βλάστηση και καρπούς: Ground-level ozone. Βλάβες σε υλικά και πολιτιστική κληρονομιά: Όζον και όξινα. Βλάβες στην υγεία από τοξικά: (ΗΜs), (POPs). 2.3. ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΠΗΓΕΣ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ Καύση άνθρακα και πετρελαίου: (CO), (SO 2 ) συνεχώς ελαττούμενο, (NO/NO 2 ), (CO 2 ), σωματίδια. Εξατμίσεις οχημάτων: (CO), HydroCarbons, (NO/NO 2 ). Χημική βιομηχανία: (ΗC), (HM), (POPs), (H 2 S), (SO 2 ), (NO/NO 2 ), (CO 2 ), σωματίδια (oξείδια σιδήρου, ιπτάμενη τέφρα, αιθάλη, καπνός), (HCN), (HF), (Cl 2 ), φωσγένιο, (VOCs). Επεξεργασία αποβλήτων: (H 2 S), (ΝΗ 3 ). Εξορυκτική δραστηριότητα, κατασκευές και δημόσια έργα: Σωματίδια. Η χημική βιομηχανία είναι σημειακή πηγή εκπομπής ρύπων. Η καύση άνθρακα και πετρελαίου είναι σημειακή πηγή όταν γίνεται σε μονάδες παραγωγής ενέργειας και σημειακή/διάχυτη πηγή όταν γίνεται σε επίπεδο κατοικίας. Οι εξατμίσεις οχημάτων θεωρούνται σημειακή πηγή όταν σκεφτόμαστε τον έλεγχο και τη διάχυτη πηγή, όταν συζητάμε για την επίδραση στην ποιότητα του αέρα. Τα σωματίδια πολύ συχνά μεταφέρουν και ροφημένα οργανικά και βαριά μέταλλα. (13) 2.4 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ INDOOR ΡΥΠΑΝΣΗΣ Ατμοσφαιρική ρύπανση από βιομηχανία, κατοικία, κυκλοφορία κλπ. Χημικοί και βιολογικοί ρυπαντές του εσωτερικού του κτιρίου από οικοδομικά υλικά και συσκευές. Σκόνη, ακάρεα, μύκητες, μικροοργανισμοί, καπνός τσιγάρου. Ακτινοβολίες τεχνητή και φυσική. Πιο κάτω, γίνεται πιο αναλυτική αναφορά των διαφόρων τύπων ρυπαντών: 2.4.1. ΧΗΜΙΚΟΙ ΡΥΠΟΙ Φορμαλδεΰδη: Βρίσκεται σε δάπεδα, σε μοκέτες, σε ψευδοροφές και σε ταπετσαρίες από συνθετικά υλικά, καθώς και σε μονωτικά υλικά από πίσσα, ουρεθάνες, ίνες ύαλου, αλκαλοειδή ή σε έπιπλα από MDF, μοριοσανίδες με επικίνδυνες κόλλες, καθώς και στα τσιγάρα. Σελίδα 42

Διοξείδιο άνθρακα: Παράγεται κατά την καύση των ορυκτών καυσίμων (πετρελαίου κυρίως). Μονοξείδιο του άνθρακα: Παράγεται από την ατελή καύση τσιγάρων, τζακιού, σόμπας ξύλου, από συσκευές αερίου, οδικής κυκλοφορίας, βιομηχανίας, κεντρικές θερμάνσεις. Οξείδια αζώτου: Απελευθερώνονται µε τη χρήση συσκευών αερίου. Αμίαντος (καρκινογόνο): Βρίσκεται σε πολλά μονωτικά υλικά, σωλήνες αμιαντοτσιμέντου, που δυστυχώς εξακολουθούν να υπάρχουν στα δίκτυα ύδρευσης, σε στέγες από αμιαντοτσιμέντο. Τεχνητές ορυκτές ίνες (πετροβάµβακας, υαλοβάμβακας): Απελευθερώνουν ίνες καρκινογόνος κύρια κατά τις παρεμβάσεις συντήρησης. Πτητικές οργανικές ουσίες: Εξαερώνονται µε τη θερμοκρασία των εσωτερικών χώρων από διάφορα προϊόντα, όπως χρώματα, πλαστικά, κόλλες, όπου υπάρχουν ως διαλύτες. Επίσης, υπάρχουν σε βενζόλη, ναφθαλίνη, τολουόλη και σε υλικά καθαρισμού των κτιρίων. Αιωρούμενα στερεά σωματίδια: Απαντώνται σε µη αεριζόμενους κλειστούς εσωτερικούς χώρους και αποτελούν το τελικό προϊόν της εκφυλιστικής διαδικασίας των υλικών. 2.4.2. ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΡΥΠΟΙ Δημιουργούνται κυρίως από τη χρήση των κλιματιστικών μηχανημάτων. Γνωστότερη η "Ασθένεια των λεγεωνάριων". Για την αποφυγή δυσάρεστων επιπτώσεων, απαιτείται συντήρηση και καθαρισμός των κλιματιστικών μονάδων, καθώς και συνεχής αερισμός του χώρου. Σημειωτέον ότι τα κλιματιστικά καταστρέφουν τα αρνητικά ιόντα. 2.4.3. ΣΚΟΝΗ, ΑΚΑΡΕΑ, ΜΥΚΗΤΕΣ, ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ, ΚΑΠΝΟΣ ΤΣΙΓΑΡΟΥ Σκόνη, ακάρεα, μύκητες και μικροοργανισμοί: Κατά τα τελευταία έτη, η ύπαρξη σκόνης θεωρείται επικίνδυνη, για αυτό θα πρέπει να γίνεται καθημερινός σωστός καθαρισμός των χώρων όπου κατοικούμε και εργαζόμαστε. Με τον καθαρισμό, απομακρύνουμε ταυτόχρονα ακάρεα, μύκητες και μικροοργανισμούς. Απαραίτητη θεωρείται επίσης, η χρήση φίλτρων στα μηχανήματα κλιματισμού και εξαερισμού λόγω της μόλυνσης του εξωτερικού αέρα των πόλεων. Καπνός τσιγάρου: Στον καπνό του τσιγάρου υπάρχουν 4.300 χημικές ουσίες. Ο καπνός αποτελεί μείγμα αερίων, αιωρούμενων στερεών σωματιδίων και οργανικών ουσιών. Σημειωτέον ότι στους κλειστούς χώρους πολλαπλασιάζει δραματικά τις συγκεντρώσεις των αιωρούμενων στερεών σωματιδίων και των άλλων αέριων ρύπων (νικοτίνης, αρωματικών υδρογονανθράκων, μονοξείδιου του άνθρακα). Σελίδα 43

2.4.4. ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ Από τεχνίτες πηγές: Προέρχονται από τα διάφορα ηλεκτρομαγνητικά πεδία που δημιουργούνται από ηλεκτρικές ή ηλεκτρονικές συσκευές, ηλεκτρικά δίκτυα και εγκαταστάσεις, φωτιστικά σώματα, κινητή τηλεφωνία, ιατρικές συσκευές, συσκευές που παράγουν ραδιενέργεια. Από φυσικές πήγες: Πρόκειται για την ακτινοβολία που προέρχεται από την κοσμική ενέργεια, τα γήινα ηλεκτρομαγνητικά πεδία και την ακτινοβολία που απελευθερώνεται από διάφορα φυσικά ραδιενεργά υλικά, όπως ο γρανίτης, που περιέχει το στοιχείο ράδιο 226, το οποίο μεταπίπτει σε ραδόνιο, που εισβάλλει υπό αέρια μορφή στο εσωτερικό των υπόγειων και ισόγειων κυρίως χώρων, από το υπέδαφος και ρυπαίνει επικίνδυνα τον αέρα που αναπνέουμε (καρκινογόνο). Για το λόγο αυτό απαιτείται καλός αερισμός. (14) Σελίδα 44

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ, ΠΗΓΩΝ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 3.1. ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΟΙ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΙ ΡΥΠΟΙ, ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥΣ 3.1.1. ΟΖΟΝ, (Ο 3 ) ΟΡΙΣΜΟΣ: Αέριο, άχρωμο, το κύριο συστατικό του φωτοχημικού νέφους στην επιφάνεια της γης, στην ανώτερη ατμόσφαιρα (στρατόσφαιρα), ωστόσο, το όζον έχει ευεργετικό ρόλο προστατεύοντάς μας από τις βλαβερές ακτίνες του ήλιου. Το όζον είναι μια αλλοτροπία μορφή του οξυγόνου (Ο 3 ) και σχηματίζεται κατά τη διοχέτευση ξηρού οξυγόνου ή αέρα διαμέσου ηλεκτρικών εκκενώσεων με τάση 5.000-20.000 Feb. Είναι αέριο ασταθές, ισχυρά οξειδωτικό και τοξικό με χαρακτηριστική οσμή και κυανό χρώμα. Είναι λίγο διαλυτό στο ύδωρ και όπως είναι ασταθές εύκολα διασπάται και δεν αφήνει υπολείμματα. ΠΗΓΕΣ: Υπάρχει το φυσικό στρατοσφαιρικό όζον το οποίο μας προστατεύει από τις υπεριώδες ακτινοβολίες του ήλιου οι οποίες είναι βλαβερές για τους ζωντανούς οργανισμούς και το όζον που δημιουργείται από πρωτογενείς ρύπους όπως οξείδια του αζώτου (ΝΟx) και υδρογονάνθρακες, με την συμβολή της ηλιακής ακτινοβολίας. Το όζον σχηματίζεται στη κατώτερη ατμόσφαιρα ως αποτέλεσμα χημικών αντιδράσεων μεταξύ του οξυγόνου, πτητικών οργανικών ενώσεων (VOCs) και οξειδίων του αζώτου με τη βοήθεια της ηλιακής ακτινοβολίας και κυρίως όταν έχουμε καλό, ζεστό καιρό. Πηγές αυτών των βλαβερών ρύπων είναι τα οχήματα, εργοστάσια, χωματερές, χημικά διαλυτικά και πολλές άλλες μικρές πηγές όπως βενζινάδικα, αγροτικός εξοπλισμός κλπ. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Το όζον σε μεγάλες συγκεντρώσεις προκαλεί σημαντικά προβλήματα στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον όπου ζούμε. Έκθεση μικρής χρονικής διάρκειας (1-3 ωρών) και παρατεταμένης διάρκειας (6-8 ωρών) σε περιβάλλον όζοντος έχει συνδεθεί με μεγάλο αριθμό σοβαρών επιπτώσεων στην υγεία, για παράδειγμα, επείγοντα περιστατικά με αναπνευστικά προβλήματα. Επαναλαμβανόμενη έκθεση σε όζον προκαλεί στους ανθρώπους πόνους οπώς ερεθισμό στην αναπνευστική οδό, διαταραχή της αναπνευστικής λειτουργίας, αίσθημα ξηρότητας στο λαιμό, πόνο στο στήθος, βήχα, άσθμα, φλεγμονή στους πνεύμονες, και πιθανή επιδεκτικότητα σε μολύνσεις του αναπνευστικού ακόμη και μη αναστρέψιμες βλάβες αυτών, που τελικά οδηγούν σε πρόωρη γήρανση ή και σε χρόνιες αναπνευστικές ασθένειες. Παιδιά τα οποία παίζουν στην ύπαιθρο και άτομα που εργάζονται σε εξωτερικούς χώρους κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν δηλαδή οι συγκεντρώσεις του όζοντος Σελίδα 45

είναι στα υψηλότερα επίπεδα, κινδυνεύουν άμεσα από την εκδήλωση τέτοιων συμπτωμάτων. Το όζον είναι επίσης ο ρύπος με τις δυσμενέστερες επιδράσεις στη βλάστηση και στα οικοσυστήματα, οδηγώντας στην υποβάθμιση των αγροτικών εδαφών, στην μείωση της παραγωγικότητας λαχανικών με ταυτόχρονη αύξηση των ασθενειών των φυτών, στην εμφάνιση εντόμων, και γενικά συντελεί στην εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων (π.χ. βαρυχειμωνιά). Έτσι καταστρέφεται το φύλλωμα και η αισθητική των δασών. 3.1.2. ΜΟΝΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ, (CO) ΟΡΙΣΜΟΣ: Αέριο, άοσμο, άχρωμο, άγευστο και διαλύεται ελάχιστα στο νερό. Είναι αναφλέξιμο και καίγεται με μπλε φλόγα. Σε υψηλές συγκεντρώσεις (>100 ppm) είναι και θανατηφόρο. Εκπέμπεται από τις εξατμίσεις των μηχανών των αυτοκινήτων και πάσης φύσεως μηχανών όταν συντελείται ατελής καύση της καύσιμης ύλης. ΠΗΓΕΣ: Η πιο σημαντική πηγή του είναι η ατελής καύση του άνθρακα και των υδρογονανθράκων γενικότερα. Το 80 % περίπου του παγκόσμιου παραγόμενου (CO) προέρχεται από τα αυτοκίνητα. Υψηλές συγκεντρώσεις του μπορούν να βρεθούν σε κλειστά μέρη όπως χώροι στάθμευσης (γκαράζ), ανελλιπώς αεριζόμενες υπόγειες διαβάσεις ή κατά μήκος των δρόμων σε περιόδους κυκλοφοριακής αιχμής. Άλλες πηγές εκπομπής (CO) είναι τα ηφαίστεια, οι πυρκαγιές στα δάση, και διάφορες βακτηριακές δράσεις. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Μειώνει την ικανότητα του αίματος να μεταφέρει οξυγόνο σε βασικούς ιστούς του οργανισμού, επιδρώντας κυρίως στο καρδιοαγγειακό και νευρικό σύστημα. Χαμηλές συγκεντρώσεις του επηρεάζουν δυσμενώς άτομα με καρδιακά προβλήματα και μειώνουν τις σωματικές επιδόσεις νεαρών και υγιών ατόμων. Υψηλότερες συγκεντρώσεις προκαλούν συμπτώματα όπως ζαλάδα, πονοκεφάλους και κόπωση. Η τοξική του δράση οφείλεται στη μεγάλη χημική συγγένεια που έχει με την αιμογλοβίνη (Hb), τη χημική ουσία στα ερυθρά αιμοσφαίρια που μεταφέρει οξυγόνο από τους πνεύμονες στα κύτταρα του σώματος και (CO 2 ) από τα κύτταρα στους πνεύμονες. Η αύξηση του (CO) στο αίμα επηρεάζει διάφορα ανθρώπινα όργανα και κυρίως αυτό στο οποίο η έλλειψη οξυγόνου έχει άμεσες συνέπειες, τον εγκέφαλο. Τα αποτελέσματα είναι η μείωση της φυσικής και πνευματικής ικανότητας του ανθρώπου. Είναι φανερό ότι τις συνέπειες αυτές υφίστανται οι οδηγοί αυτοκινήτων που το επάγγελμα τους υποχρεώνει να κινούνται σε πολυσύχναστους δρόμους. Επίσης τα όργανα της τάξεως ή άλλες κατηγορίες ανθρώπων που είναι υποχρεωμένοι να περνούν πολλές ώρες σε κυκλοφοριακούς κόμβους. Το γεγονός αυτό πρέπει να παίρνεται υπόψη ώστε ο χρόνος παραμονής τους να είναι κατά το δυνατόν μικρότερος. Σελίδα 46

Συνεχής έκθεση σε μεγάλες συγκεντρώσεις (CO) έχει ως αποτέλεσμα ξαφνική απώλεια της συνειδήσεως χωρίς αναπνευστικές διαταραχές, που συνεχιζόμενη προκαλεί το θάνατο. Θάνατοι από (CO) συνέβαιναν συχνά στο παρελθόν όταν ο κόσμος χρησιμοποιούσε μαγκάλια για θέρμανση, διότι λόγω έλλειψης αρκετής ποσότητας αέρα (Ο 2 ) δεν γίνονταν τέλεια καύση με αποτέλεσμα την παραγωγή (CO) το οποίο επέφερε το θάνατο. Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει μεγάλες συγκεντρώσεις (CO), με αποτέλεσμα να σχηματίζεται αρκετή ποσότητα καρβοξυ-αιμογλοβίνης σε μικρό χρονικό διάστημα. Το γεγονός αυτό πρέπει να το παίρνει σοβαρά υπόψη κανείς, όταν μάλιστα ζει στο περιβάλλον μιας πόλεως όπου η ατμόσφαιρα είναι επιβαρημένη με διάφορους αέριους ρύπους, η συνεργιστική δράση των οποίων σε πολλές περιπτώσεις δεν έχει ακόμα εκτιμηθεί. Καθαρή ατμόσφαιρα πλούσια σε (Ο 2 ) έχει ως αποτέλεσμα να καθαρίζεται ο άνθρωπος από την καρβοξυ-αιμογλοβίνη που υπάρχει στο αίμα του. Ο περιορισμός της ρύπανσης από (CO) της ατμόσφαιρας των αστικών κυρίως κέντρων έχει άμεση σχέση με τον περιορισμό των εκπομπών από τα αυτοκίνητα, γεγονός που μπορεί να επιτευχθεί τόσο με την καλύτερη λειτουργία του κινητήρα, όσο και με τη χρησιμοποίηση ειδικών αντιδραστήρων μέσα από τους οποίους διοχετεύονται τα καυσαέρια. Για την εκτίμηση των επιπτώσεων του μονοξειδίου του άνθρακα στη δημόσια υγεία έχει καθιερωθεί διεθνώς να λαμβάνεται υπόψη η οκτάωρη συγκέντρωση του μονοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Η επιλογή αυτής της διάρκειας οφείλεται στο γεγονός ότι απαιτείται χρονικό διάστημα (4-12 ωρών) για να επέλθει ισορροπία μεταξύ της συγκέντρωσης του μονοξειδίου του άνθρακα στον εισπνεόμενο αέρα και της καρβοξυ-αιμογλοβίνης (ένωσης αιμογλοβίνης και μονοξειδίου του άνθρακα). Το ποσοστό της καρβοξυ-αιμογλοβίνης στο αίμα, που προτείνει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ.) σαν ανεκτό για την προστασία του γενικού πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων και των ευαίσθητων ομάδων, είναι 2,5-3 %. To προτεινόμενο από την Π.Ο.Υ. όριο για το μονοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι 10 mg/m 3, συγκέντρωση που αντιστοιχεί σε ποσοστό καρβοξυ-αιμογλοβίνης στο αίμα ίση με 1,60 % (σημαντικό περιθώριο ασφαλείας). Στην Ελλάδα το θεσμοθετημένο όριο επιφυλακής υπηρεσιών για την περιοχή της Αθήνας είναι τα 15 mg/m 3, που αντιστοιχούν σε ένα ποσοστό καρβοξυ-αιμογλοβίνης στο αίμα ίσο με 2,25 %, γεγονός που δεν αφήνει πρακτικά κανένα περιθώριο ασφαλείας. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα δεν έχει εκδώσει ακόμη οδηγία με την οποία να καθορίζονται οι οριακές και κατευθυντήριες τιμές για τις συγκεντρώσεις μονοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, τα περισσότερα όμως ευρωπαϊκά κράτη έχουν θεσπίσει σαν οριακή τιμή της ποιότητας της ατμόσφαιρας το προτεινόμενο όριο από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, που είναι 10 mg/m 3. Σελίδα 47

3.1.3. ΟΞΕΙΔΙΑ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ, (NOx) ΟΡΙΣΜΟΣ: Με τον όρο οξείδια του αζώτου εννοούνται το μονοξείδιο του αζώτου (NO) και το διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ) που εμφανίζονται στον αέρα. Το μονοξείδιο του αζώτου είναι αέριο, άχρωμο και άοσμο. Αντίθετα το διοξείδιο του αζώτου έχει δριμεία μυρωδιά και κόκκινο, κίτρινο ή καστανό χρώμα. Μαζί με τα αιωρούμενα σωματίδια στην ατμόσφαιρα μειώνει τη φωτεινότητα και δημιουργεί τη φωτοχημική αιθαλομίχλη. ΠΗΓΕΣ: Από τη χρήση καυσίμων κυρίως σε αυτοκίνητα και φορτηγά, σε κλίβανους, σε βιομηχανικούς καυστήρες ή σε σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής, παράγει μονοξείδιο του αζώτου (ΝΟ). Το άζωτο, που αποτελεί το 78 % του όγκου της ατμόσφαιρας, σχηματίζει χημικές αντιδράσεις που ενισχύονται με την παρουσία της ηλιακής ακτινοβολίας, διάφορα οξείδια του αζώτου κατά την καύση σε όλες τις μηχανές εσωτερικής καύσεως που καίγονται ορυκτά καύσιμα. Όσο ψηλότερη είναι η θερμοκρασία της καύσεως, τόσο μεγαλύτερη είναι και η ποσότητα του οξειδίου του αζώτου που σχηματίζεται. Όμως η διεργασία καύσης σε υψηλή θερμοκρασία σημαίνει καλό βαθμό απόδοσης (ενεργειακό) της εγκατάστασης. Η προσπάθεια μείωσης των θερμοκρασιών καύσης οδηγεί σε μικρότερη παραγωγή (NOx), χειροτερεύει όμως το βαθμό απόδοσης και αυξάνει την ενεργειακή κατανάλωση. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Σε υψηλές συγκεντρώσεις βλάπτει ανθρώπους και βλάστηση. Στα παιδιά μπορεί να προκαλέσει αναπνευστικές ασθένειες. Στους ασθματικούς προκαλεί δυσκολία στην αναπνοή. Έκθεση μικρής διάρκειας (π.χ. για λιγότερο από 3 ώρες) σε τρέχοντα επίπεδα (NO 2 ), πιθανόν να οδηγήσει σε δυσλειτουργίες της αναπνευστικής ανταπόκρισης και αύξηση των ποσοστών εμφάνισης αναπνευστικών νόσων, όπως το παιδικό άσθμα (5-12 ετών). Παρατεταμένη έκθεση προκαλεί ευαισθησία του αναπνευστικού συστήματος και δύναται να οδηγήσει σε σοβαρές, μόνιμες αλλοιώσεις των πνευμόνων. Είναι ο κύριος ρύπος του νέφους και της όξινης βροχής. Τα οξείδια του αζώτου συμμετέχουν στην εμφάνιση ποικιλίας αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον, όπως οι σημαντικές αλλαγές στη σύσταση ορισμένων ειδών βλάστησης υδροβιοτόπων και χερσαίων εκτάσεων, η εμφάνιση της όξινης βροχής, η οξίνιση και ο ευτροφισμός γλυκών υδάτων, η μειωμένη ορατότητα, η αύξηση επιπέδων τοξινών διαφόρων ειδών ψαριών και άλλων υδρόβιων ζώων κ.α. 3.1.4. ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΝΑΤΙΔΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ: Ως αιωρούμενα σωματίδια (Suspended Particulate Matter, SPM) χαρακτηρίζουμε κάθε σώμα, στερεό ή υγρό, εκτός του ύδατος, που βρίσκεται σε διασπορά και έχει διάμετρο μεγαλύτερη από 0,0002 μm και μικρότερη από 500 μm περίπου. Η σκόνη, ο καπνός, η ιπτάμενη τέφρα αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα αιωρούμενων σωματιδίων. Κάποια σωματίδια είναι αρκετά μεγάλα ή σκουρόχρωμα, ώστε καθίστανται ορατά σαν καπνός, ενώ άλλα είναι τόσο μικρά που Σελίδα 48

δύνανται να ανιχνευθούν μόνο με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. ΠΗΓΕΣ: Ορισμένα σωματίδια διαφεύγουν απευθείας από τις πηγές τους, όπως οι καπνοδόχοι και τα αυτοκίνητα. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις, αέρια όπως (CO), (SO 2 ), (NOx) και (VOC) αντιδρούν με διάφορες ενώσεις του αέρα και δημιουργούν έτσι τα λεπτόκοκκα σωματίδια. Η φύση τους και η χημική σύστασή τους ποικίλλει και εξαρτάται από την τοποθεσία, την εποχή του χρόνου και τις καιρικές συνθήκες. Η συγκέντρωση των αιωρούμενων σωματιδίων σε καθαρή ατμόσφαιρα είναι της τάξεως των 10 μg/m 3. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Τα μικροσκοπικά αυτά σωμάτια επηρεάζουν την αναπνοή, προκαλούν ασθένειες στο αναπνευστικό και στους πνεύμονες ακόμα και πρόωρο θάνατο. Ομάδα υψηλού κινδύνου αποτελούν ηλικιωμένοι, παιδιά και άτομα που πάσχουν από άσθμα. Προκαλούν επίσης φθορές στις βαφές, τα εδάφη, τα υφάσματα και μειώνουν την ορατότητα. Οι επιδράσεις τους γενικά εξαρτώνται τόσο από το μέγεθός τους (όσο μικρότερα είναι τόσο πιο επικίνδυνα) αλλά και από τη χημική τους σύσταση. Τα αιωρούμενα σωματίδια βέβαια δεν είναι ένας ενιαίος ρύπος, αλλά μάλλον είναι ένα μείγμα πολλών ρύπων. Μέτρο της προσροφητικής ικανότητας των σωματιδίων αποτελεί η ειδική επιφάνειά τους, η οποία αυξάνει όσο μειώνεται η διάμετρος των σωματιδίων. Αυτό συγκλίνει και με τις τελευταίες δημοσιευμένες έρευνες σύμφωνα με τις οποίες τα πιο επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία σωματίδια είναι αυτά με την μικρότερη διάμετρο. Αρχικά, οι μετρήσεις αιωρούμενων σωματιδίων αναφερόταν στα ολικά αιωρούμενα σωματίδια (Total Suspended Particulates, TSP), δίχως να γίνεται διαφοροποίηση αυτών ανάλογα με το μέγεθός τους. Η προσέγγιση αυτή ωστόσο, εξελίχθηκε με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την ανακάλυψη των διαφορετικών επιπτώσεων των σωματιδίων ανάλογα με τη διάμετρό τους. Το πρωταρχικό μέτρο (TSP) αντικαταστάθηκε με το (PM 10), το οποίο αναφέρεται μόνο σε αιωρούμενα σωματίδια διαμέτρου 10 μm ή και μικρότερης των 10 μm. Μελέτες που αφορούν στην μεταφορά και τον μετασχηματισμό των αιωρούμενων σωματιδίων προτείνουν τον ακόλουθο διαχωρισμό: Αιωρούμενα σωματίδια διαμέτρου μεταξύ 2,5-10 μm, χαρακτηρίζονται ως χονδρόκοκκα σωματίδια, PM (2,5-10) "coarse" particles. Τα χονδρόκοκκα σωματίδια έχουν διάφορες πηγές προέλευσης, όπως από τη σκόνη μεταφερόμενη με τον άνεμο, από οχήματα τα οποία κινούνται σε άστρωτους δρόμους, από μηχανήματα βιομηχανιών συμπιέσεως, λιωσίματος και τροχισμού διαφόρων υλικών, αλέσματος, από την παραγωγή τσιμέντου, γύψου, χυτήρια μεταλλεύματος, πυρκαγιές, σκόνη από απογυμνωμένο έδαφος, αγροτικές δραστηριότητες, κατασκευές. Σχηματίζονται υπό την επίδραση, κυρίως, μηχανικών δυνάμεων, όπως η τριβή και η σύνθλιψη. Σωματίδια σκόνης ή χώματος προέρχονται από την κίνηση του ανέμου ή από άλλες μηχανικές δράσεις της περιοχής. Γύρη και σπόρια απαντώνται ως μέρη Σελίδα 49

των χονδρόκοκκων σωματιδίων και κυριαρχούν ιδιαιτέρως στα υλικά γεωλογικής προελεύσεως. Τα (PM10) επομένως, αποτελούνται από λεπτομερώς διαχωρισμένη ανόργανη ύλη και ορυκτά, όπως Οξείδια του Αργιλίου, Πυρίτιο, Σίδηρο και Κάλιο. Αιωρούμενα σωματίδια διαμέτρου μικρότερης των 2,5 μm (<2,5 μm) αναφέρονται ως λεπτόκοκκα σωματίδια, (PM 2,5) "fine" particles. Ως μέτρο σύγκρισης, να αναφερθεί πως μία ανθρώπινη τρίχα έχει διάμετρο περίπου 70 μm. Αποδίδονται στα σχηματιζόμενα από την αέρια φάση σωμάτια, με διαδοχικές συσσωρεύσεις, συμπύκνωση, μεταφορά ή καύση και αρχικά έχουν διάμετρο περίπου 0,05 μm. Αναφέρονται ως πολύ λεπτόκοκκα σωματίδια (ultra fine) ή πυρήνες σωματιδίων (nuclei mode, very fine nuclei). Τα σωματίδια αυτά έχουν την τάση να συσσωρεύονται περαιτέρω, σχηματίζοντας τα χαρακτηριζόμενα ως συσσωρευμένα σωματίδια (accumulation mode), διαμέτρου γύρω στα 0,5 μm και τα οποία είναι σχετικά σταθερά στον αέρα. Τα πολύ λεπτόκοκκα σωματίδια τα οποία συνενώνονται, υπό φυσιολογικές βεβαίως ατμοσφαιρικές συνθήκες, προς συσσωρευμένα, δεν μπορούν να φτάσουν σε μέγεθος χονδρόκοκκων σωματιδίων. Τα (PM 2,5) προκύπτουν από πολλές, διαφορετικές πηγές, όπως από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων, από διάφορες βιομηχανικές εγκαταστάσεις, από εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς επίσης και από οικιακές εστίες φωτιάς, τζάκια, φούρνους κι έτσι η σύστασή τους ποικίλλει. Δημιουργούνται επίσης από αέρια πυρανάφλεξης, τα οποία μετατρέπονται με χημικό τρόπο σε σωματίδια. Λόγω της προελεύσεώς τους από αέρια, αποτελούνται από ανόργανα ιόντα όπως: Θειικά (SO 4 2- ), Νιτρικά (NO 3 - ), Αμμωνία (NH 3 ), Άνθρακα (C, όπως προκύπτει από την καύση), οργανικά αερολύματα, μέταλλα και γενικότερα άλλα προϊόντα καύσεως. Τα ελάχιστα όρια διαχωρισμού λεπτόκοκκων και χονδρόκοκκων σωματιδίων δεν απαντούν πάντοτε στην ίδια διάμετρο. Σε θαλασσινό αέρα, το ελάχιστο μπορεί να είναι λίγο κάτω του 1 m της διαμέτρου (αεροδυναμική διάμετρος Dp για μονάδα πυκνότητας σφαίρας), ενώ τυπικές τιμές σε περισσότερο μολυσμένο αέρα είναι εγγύτερες του 1 m. Το ελάχιστο μπορεί να είναι μέχρι 2,5 m στην ομίχλη, στα σύννεφα ή σε άλλες υψηλής σχετικής υγρασίας συνθήκες. Τα αιωρούμενα σωματίδια των οποίων προσδιορίζεται η μάζα και τα οποία υπόκεινται σε χημική ανάλυση, έχουν διάμετρο Dp<2,5 m (χαρακτηρίζονται ως PM 2,5) και Dp 10 m (αναφέρονται ως PM 10). Η διάμετρος των 2,5 m έχει επιλεχθεί ώστε να διαχωρίζονται τα χονδρόκοκκα σωματίδια. Συνεπώς η διαφορά μεταξύ (PM 10) και (PM 2,5) αντιστοιχεί μόνο στα χονδρόκοκκα, ενώ τα (PM 2,5) αναφέρονται στα λεπτόκοκκα αιωρούμενα σωματίδια. Καθώς στο όριο των ιδιαίτερων λεπτόκοκκων σωματιδίων (διάμετρος<0,1 m) εμπεριέχεται εδώ και η μάζα αυτών θεωρείται πάντοτε αμελητέα. Ωστόσο, η (Environmental Protection Agency, ΕΡΑ) δίνει μία νέα διάσταση και επικεντρώνεται πλέον, σε ακόμη μικρότερα σωματίδια, τα οποία διεισδύουν βαθύτερα στους πνεύμονες και προκαλούν πλήθος συμπτωμάτων. Οι μέχρι τώρα Σελίδα 50

έρευνες, δείχνουν ότι σωμάτια αυτής της τάξεως μεγέθους (<2,5 μm) αποτελούνται από ποικίλες ποσότητες θειικών (SO 4 2- ) και νιτρικών (NO 3 - ) ιόντων, ιόντων αμμωνίου (NH 4 + ), άνθρακα, οργανικών ενώσεων του άνθρακα, ύδατος, καθώς και μικρών ποσοτήτων χώματος, σκόνης, ενώσεων του μολύβδου (Pb) και ίχνη άλλων. Το είδος, αυτού του μεγέθους των σωματιδίων, προέρχεται κυρίως από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Μία τρίτη κοινή ιδιότητα των αιωρούμενων σωματιδίων είναι η οπτική τους συμπεριφορά. Τα σωματίδια με διάμετρο μικρότερη από 0,1 μm είναι πολύ μικρά συγκρινόμενα με το μήκος κύματος του ορατού φάσματος και συμπεριφέρονται όπως τα άλλα μόρια, π.χ. περιθλούν το φως. Σωματίδια με διάμετρο μεγαλύτερη του 1,0 μm είναι πολύ μεγάλα σε σύγκριση με το μήκος κύματος του ορατού φάσματος, κι εμφανίζουν παρόμοια συμπεριφορά με τα μικροσκοπικά αντικείμενα, δηλαδή διαχέουν ή διακόπτουν το φως. Αποτέλεσμα αυτής της ιδιότητας είναι η ελάττωση της ορατότητας καθώς και της ηλιακής ακτινοβολίας που φθάνει στη γη. Οι επιδράσεις των αιωρούμενων σωματιδίων είναι σημαντικές και ποικιλόμορφες σε όλους τους τομείς του περιβάλλοντος, ενώ ειδικότερα στην υγεία εξαρτώνται από τη διάμετρό τους, τη χημική τους σύσταση καθώς και από την ύπαρξη άλλων ρύπων, με τους οποίους δρουν συνεργιστικά. Βασικός ρύπος του νέφους, επηρεάζει άτομα με αναπνευστικά προβλήματα και προκαλεί αλλοιώσεις σε βλάστηση και μέταλλα. Μειώνει την ορατότητα και αυξάνει την οξύτητα των λιμνών και ποταμών. 3.1.5. ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ, (SO 2 ) ΟΡΙΣΜΟΣ: Το διοξείδιο του θείου (SΟ 2 ) είναι ένας από τους κύριους ρύπους των αστικών περιοχών. Είναι αέριο, άχρωμο, με χαρακτηριστική δυσάρεστη οσμή. Διαλύεται στην υγρασία του ατμοσφαιρικού αέρα μετατρεπόμενο σε θειώδες οξύ. Σε ξηρό αέρα οξειδώνεται σε (SΟ 3 ), το οποίο μετατρέπεται σε θειικό οξύ (Η 2 S0 4 ), κύριο συστατικό της όξινης βροχής. Ως ευδιάλυτο, απορροφάται από τα υγρά στο ανώτερο κυρίως τμήμα του αναπνευστικού συστήματος προκαλώντας έκκριση βλέννας. Τελικά πολύ μικρό ποσοστό φτάνει κανονικό στο κατώτερο αναπνευστικό σύστημα. Σε συνδυασμό με τον καπνό και τα σωματίδια, με τα οποία συνήθως συνυπάρχει, μεταφέρεται στους πνεύμονες. Έτσι εξηγείται η συνεργιστική δράση που παρατηρείται μεταξύ (SO 2 ) και σωματιδίων, με αποτέλεσμα τον τριπλασιασμό έως τετραπλασιασμό του ερεθισμού των πνευμόνων. ΠΗΓΕΣ: Προέρχεται κύρια από τις καύσεις, όταν το καύσιμο (στερεό ή υγρό) περιέχει θείο. Άλλες σημαντικές ανθρωπογενείς πηγές διοξειδίου του θείου είναι η διύλιση πετρελαίου και η βιομηχανική κατεργασία θειούχων ενώσεων. Εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, βιομηχανίες, κεντρικές θερμάνσεις, χημικές βιομηχανίες, χαρτοβιομηχανίες. To διοξείδιο του θείου σε συνδυασμό με αιωρούμενα σωματίδια και καπνό, έχουν προκαλέσει επανειλημμένα στο παρελθόν σοβαρά επεισόδια Σελίδα 51

ατμοσφαιρικής ρύπανσης. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Υψηλές συγκεντρώσεις (SO 2 ) δύνανται να προκαλέσουν προσωρινή δυσκολία αναπνοής ασθματικών παιδιών και ενηλίκων ενεργών στην ύπαιθρο (π.χ. ασκούμενων). Έκθεση μικρής διάρκειας, από άτομα πάσχοντα από άσθμα, σε υψηλά επίπεδα (SO 2 ), καθόσον βρίσκονται σε μέτρια δραστηριότητα, μπορεί να προκαλέσει μειωμένη λειτουργία των πνευμόνων πιθανά συνοδευόμενη από συμπτώματα όπως δύσπνοια, πόνος στο στήθος ή λαχάνιασμα. Συνέπειες που έχουν συνδυασθεί με παρατεταμένη έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις (SO 2 ), σε συνδυασμό με υψηλά ποσοστά αιωρούμενων σωματιδίων (PM), περιλαμβάνουν αναπνευστικές παθήσεις, μεταβολές στην άμυνα των πνευμόνων και επιδείνωση υπαρχόντων καρδιοαγγειακών παθήσεων. Άτομα με καρδιοαγγειακές παθήσεις ή χρόνιες παθήσεις πνευμόνων, καθώς επίσης παιδιά και ηλικιωμένοι, αποτελούν ομάδες αυξημένου κινδύνου υπό τις άνωθεν περιγραφείσες συνθήκες. Φυσικά, συνδυασμός (SO 2 ) και (NOx) αποτελεί τον πρόδρομο εμφάνισης της όξινης βροχής, η οποία σχετίζεται με την οξίνιση του εδάφους λιμνών, ρεμάτων, χειμάρρων, την επιτάχυνση της διάβρωσης κτιρίων και μνημείων, καθώς και την μείωση της ορατότητας. Αξίζει να σημειωθεί ότι το (SO 2 ) είναι πρόδρομος των (PM 2,5) ενός παράγοντα σημαντικών επιπτώσεων τόσο στην υγεία, όσο και σε ζητήματα ορατότητας. 3.1.6. ΤΟΞΙΚΟΙ ΑΕΡΙΟΙ ΡΥΠΟΙ ΟΡΙΣΜΟΣ: Τοξικοί αέριοι ρύποι θεωρούνται εκείνοι που προκαλούν καρκίνο ή άλλα σοβαρά νοσήματα και επιπτώσεις στην αναπαραγωγικότητα και στην υγεία εμβρύων, καθώς είναι και οι ρύποι που δημιουργούν εχθρικά προς το περιβάλλον και τα οικοσυστήματα, φαινόμενα. ΠΗΓΕΣ: Χημικές βιομηχανίες, βιομηχανικές δραστηριότητες, εκπομπές από τα καύσιμα και τις μηχανές των οχημάτων και τα οικοδομικά υλικά. Ως μερικά παραδείγματα μπορούμε να αναφέρουμε το βενζόλιο που απαντάται στην βενζίνη, το υπερχλωριωμένο αιθάνιο εκπεμπόμενο από στεγνοκαθαριστήρια, το χλωρομεθάνιο που χρησιμοποιείται συχνά ως διαλυτικό μέσο σε χρωματοποιεία. Αρκετά τοξικά αέρια απελευθερώνονται από φυσικές πηγές, όπως από εκρήξεις ηφαιστείων και πυρκαγιές δασών, αλλά το κυριότερο ποσοστό αυτών προέρχεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα αυτοκίνητα και βιομηχανίες. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Προκαλούν καρκίνο, αναπνευστικά προβλήματα, γενετικές ανωμαλίες, στείρωση και άλλα σοβαρά προβλήματα υγείας. Μερικά μπορούν να προκαλέσουν ακόμα και το θάνατο ή σοβαρές κακώσεις αν από ατύχημα απελευθερωθούν στο περιβάλλον σε μεγάλες συγκεντρώσεις. Άνθρωποι που εκτίθενται σε σημαντικές συγκεντρώσεις τοξικών αερίων και για αρκετό χρονικό διάστημα, έχουν αυξημένες πιθανότητες να Σελίδα 52

παρουσιάσουν καρκίνο, σοβαρή βλάβη του ανοσοποιητικού συστήματος, νευρολογικής φύσεως ασθένειες, προβλήματα γονιμότητας, έως και στειρότητα, μειωμένη ανάπτυξη, αναπνευστικά προβλήματα και πληθώρα άλλων νοσημάτων. Η αρνητική επίδραση των τοξικών αερίων στον οργανισμό μπορεί να εκδηλωθεί άμεσα. Μπορεί ωστόσο να αναπτυχθεί σταδιακά και να μην εμφανιστεί ακόμη και αρκετούς μήνες ή χρόνια μετά την αρχική έκθεση. Οι τοξικοί ρύποι στην ατμόσφαιρα ή εναποτιθέμενοι στο έδαφος ή σε επιφανειακά ύδατα ασκούν μεγάλο αριθμό αρνητικών επιδράσεων στο περιβάλλον. Τα ζώα εμφανίζουν αντίστοιχα με τους ανθρώπους προβλήματα υγείας, εάν εκτεθούν σε σημαντικές συγκεντρώσεις τοξικών αεριών με την πάροδο του χρόνου. Τοξικοί ρύποι οι οποίοι βρίσκονται σε υδροβιότοπους, συσσωρεύονται στα φυτά και στους οργανισμούς και μέσω της τροφικής αλυσίδας περνούν στους ανθρώπους σε μεγαλύτερες ποσότητες. Οι τριαντατρείς σημαντικότεροι τοξικοί αέριοι ρύποι: Ακεταλδεΰδη Ακρολεΐνη Ακρυλονιτρίλιο Ενώσεις Αρσενικού Βενζόλιο Ενώσεις Βηρυλλίου 1,3-Βουταδιένιο Ενώσεις Καδμίου Τετραχλωράνθρακας Χλωροφόρμιο Ενώσεις Χρωμίου Εκπομπές κοκ 1, 3-Διχλωροπροπένιο Αιωρούμενα Σωματίδια από diesel Διβρωμοαιθυλένιο Διχλωροαιθυλένιο Αιθυλενοξείδιο Φορμαλδεΰδη Εξαχλωροβενζόλιο Υδραζίνη Ενώσεις Μολύβδου Ενώσεις Μαγγανίου Ενώσεις Υδραργύρου Μεθυλοχλωρίδιο Ενώσεις Νικελίου Υπερχλωρικό Αιθυλένιο Πολυχλωριωμένα Διφαινύλια (PCBs) Πολυκυκλικοί Αρωματικοί Υδρογονάνθρακες (POM) Προπυλενοχλωρίδιο Σελίδα 53

Κινολίνη 1, 1, 2, 2-Τετραχλωροαιθάνιο Τριχλωροαιθυλένιο Βινυλοχλωρίδιο Δυο από τους πιο επιβλαβής τοξικούς αέριους ρύπους είναι: 3.1.6.1. ΜΟΛΥΒΔΟΣ, (Pb) ΟΡΙΣΜΟΣ: Ο μόλυβδος και οι ενώσεις του μπορούν να επηρεάσουν δυσμενώς την ανθρώπινη υγεία ή μέσω της κατάποσής τους με τη μορφή επιβαρημένου με μόλυβδο εδάφους, σκόνης, βαφών κλπ. ή με την απευθείας εισπνοή. Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο ιδίως για τα μικρά παιδιά που η συνήθειά τους να βάζουν το χέρι τους στο στόμα συντελεί σε μεγαλύτερη λήψη δόσης μολύβδου από το έδαφος και τη σκόνη. ΠΗΓΕΣ: Μεταφορές, πηγές που κάνουν χρήση καυσίμων με μόλυβδο, χρήση γαιανθράκων, βαριές βιομηχανίες, χυτήρια, εργοστάσια μπαταριών, καύση απορριμμάτων είναι μερικές από τις πηγές του μολύβδου. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Υψηλά ποσοστά μολύβδου μπορούν να επηρεάσουν δυσμενώς την πνευματική ανάπτυξη και δραστηριότητα, τη λειτουργία των νεφρών και τη χημεία του αίματος. Τα νεαρά άτομα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εξαιτίας της μεγαλύτερης ευαισθησίας των νεανικών ιστών και οργάνων στο μόλυβδο. 3.1.6.2. ΒΕΝΖΟΛΙΟ ΟΡΙΣΜΟΣ: Το βενζόλιο είναι μια πτητική οργανική ένωση (VOC) η οποία αποτελεί ένα από τα δευτερεύοντα συστατικά της βενζίνης. ΠΗΓΕΣ: Πηγές βενζολίου είναι τα πρατήρια βενζίνης και τα αυτοκίνητα διανομής της, καθώς επίσης και όλες οι μηχανές που χρησιμοποιούν βενζίνη σαν καύσιμο. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Το βενζόλιο σαν αυτούσια ένωση μπορεί να προκαλέσει χρόνιες παθήσεις όπως καρκίνο, αταξία στο κεντρικό νευρικό σύστημα, ζημιές στη λειτουργία του ήπατος και των νεφρών, ανωμαλίες στην αναπαραγωγή και προβληματικές γεννήσεις. Σελίδα 54

3.1.7. ΦΘΟΡΙΟΥΧΑ ΟΡΙΣΜΟΣ: Οι φθοριούχες ενώσεις είναι μία ομάδα ενώσεων οι οποίες είναι δυνατόν να έχουν κάποια επίδραση στην ανθρώπινη υγεία εκεί όπου οι συγκεντρώσεις τους είναι αρκετά υψηλές. Οι ενώσεις αυτές διακρίνονται σε αυτές που είναι σχετικά διαλυτές, στα ανθρώπινα υγρά και στις αδιάλυτες. Επίσης σε αυτές που είναι πολύ ερεθιστικές και διαβρωτικές, όπως το υδροφθόριο και σε αυτές που είναι αδρανείς. ΠΗΓΕΣ: Κύριες πηγές εκπομπής των φθοριούχων ενώσεων είναι οι βιομηχανίες τεχνιτών λιπασμάτων, η παραγωγή αλουμινίου και ορισμένοι τρόποι παραγωγής ειδικών χαλύβων. Εκπομπές επίσης παρατηρούνται και σε βιομηχανίες παραγωγής τούβλων ανάλογα με την σύνθεση των πρώτων υλών που χρησιμοποιούν. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Είναι γνωστό ότι οι φθοριούχες ενώσεις είναι χημικές δραστικές ενώσεις και γι' αυτό το λόγο είναι ερεθιστικές στις επιφάνειες του σώματος όταν αυτές εκτίθενται σε υψηλές σχετικά συγκεντρώσεις. Παρόλα αυτά είναι ελάχιστα γνωστή η επίδραση των φθοριούχων ενώσεων οι οποίες απορροφώνται από το αίμα στους ανθρώπινους οργανισμούς που προέρχονται από την εισπνοή, αλλά είναι δυνατόν να επιδράσουν δυσμενώς σε κάποιο άλλο σημείο του σώματος. Η δράση μικρών ποσοτήτων φθοριούχων αλάτων που εισέρχονται στο σώμα δια της τροφής ή και πιθανόν δια της αναπνοής κατά την διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, δεν προκαλούν δυσμενείς επιδράσεις και ως εκ τούτου οι ουσίες αυτές δεν θεωρούνται ρυπαντές. 3.1.8. ΤΕΦΡΑ ΟΡΙΣΜΟΣ: Έναν άλλο σοβαρό περιβαλλοντικό κίνδυνο αποτελεί η ιπτάμενη τέφρα που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη τόσο για το περιβάλλον όσο και για τη δημόσια υγεία. Τα σωματίδια της ιπτάμενης τέφρας είναι σφαιρικά, με πολύ μικρή διάμετρο (0,5-100 μm). Αποτελούνται κυρίως από διοξείδιο του πυριτίου (SiO 2 ), οξείδιο του αργιλίου (Al 2 O 3 ) και οξείδιο του σιδήρου (Fe 2 O 3 ). ΠΗΓΕΣ: Οι εκπομπές μπορεί να μειωθούν με επεξεργασία των καυσαερίων με διάφορες τεχνολογίες φίλτρων όπως τα σακκόφιλτρα και οι ηλεκτροστατικοί κατακρημνιστές, που μπορούν να απομακρύνουν μέχρι και το 99 % της ιπτάμενης τέφρας. Η τέφρα που απομακρύνεται χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή τσιμέντου. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Έμμεσα προβλήματα στην υγεία των ανθρώπων (κυρίως των εργαζομένων και των κατοίκων της γύρω περιοχής, ιδιαίτερα των παιδιών) μπορούν να προκληθούν από την εισπνοή τέφρας, που μπορεί να οδηγήσει σε παθολογικές καταστάσεις όπως πνευμονοκονίαση (εξαιτίας των μεγάλων ποσοστών πυριτίου) ή ακόμη και καρκίνο εξαιτίας της παρουσίας στην τέφρα διάφορων τοξικών συστατικών, στα οποία μπορεί ο άνθρωπος να εκτεθεί άμεσα ή μέσω της τροφικής αλυσίδας (απόθεση στα φυτά, το Σελίδα 55

έδαφος, τα ύδατα). 3.1.9. ΡΥΠΟΙ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΣΦΑΙΡΙΚΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ: Χημικά όπως οι χλωροφθοριομένοι υδρογονάνθρακες (CFCs), halons, τετραχλωριούχος άνθρακας, μεθυλικό χλωροφόρμιο που χρησιμοποιούνται ως ψυκτικές ουσίες και σε διάφορες βιομηχανικές δραστηριότητες, είναι οι υπεύθυνοι ρύποι για τη μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος. Αυτές οι ενώσεις αιωρούνται στον αέρα για μεγάλο χρονικό διάστημα και σιγά-σιγά συγκεντρώνονται στην ανώτερη ατμόσφαιρα όπου και καταστρέφουν το προστατευτικό μανδύα του όζοντος, που αποτρέπει τη βλαβερή υπεριώδη (UV) ακτινοβολία να φθάσει στην επιφάνεια της γης. ΠΗΓΕΣ: Βιομηχανική και οικιακή ψύξη, καθαριστήρια, συσκευές κλιματισμού στο σπίτι και το αυτοκίνητο, μερικά υλικά που χρησιμοποιούνται στην κατάσβεση πυρκαγιών και προϊόντα από αφρώδες πλαστικό, είναι μερικές πήγες αυτού του φαινόμενου. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Η αυξημένη έκθεση στην (UV) ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του δέρματος, καταρράκτη στους οφθαλμούς, εξασθένιση του ανθρώπινου ανοσοποιητικού συστήματος και άλλες δυσμενείς περιβαλλοντικές επιδράσεις. 3.1.10. ΑΕΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΟΡΙΣΜΟΣ: Είναι τα αέρια που συγκεντρώνονται στην ατμόσφαιρα και μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές στις παγκόσμιες κλιματολογικές συνθήκες ή όπως αλλιώς λέγεται το "φαινόμενο του θερμοκηπίου". Τέτοια αέρια είναι το διοξείδιο του άνθρακα, το μεθάνιο και τα οξείδια του αζώτου. ΠΗΓΕΣ: Η κύρια ανθρωπογενής πηγή των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα είναι η κατανάλωση των καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας και τις μεταφορές. Το μεθάνιο προέρχεται από τις χωματερές, τα μηρυκαστικά ζώα, τα ανθρακωρυχεία και τους ορυζώνες. Τα οξείδια του αζώτου από βιομηχανικές δραστηριότητες όπως η παραγωγή του νάιλον. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Η έκταση των επιδράσεων των κλιματολογικών αλλαγών στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον δεν είναι πλήρως γνωστή, αλλά μερικές συνέπειες που διαφαίνονται είναι η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, η αύξηση της συχνότητας και της σφοδρότητας των καταιγίδων, το λιώσιμο των πολικών πάγων, η αύξηση της μέσης στάθμης της θάλασσας και άλλων ακραίων καιρικών φαινομένων. Σελίδα 56

3.2. ΤΙ ΜΕΤΡΑ ΛΑΜΒΑΝΕΙ Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Οι σημαντικότερες επεμβάσεις και τα μέτρα που λήφθηκαν, κατά τη διάρκεια των 20 περίπου χρόνων, που λειτουργούν οι Υπηρεσίες Περιβάλλοντος στην Ελλάδα, είναι: ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ Τροποποιήθηκαν οι άδειες λειτουργίας 120 περίπου βιομηχανιών της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας, ώστε να λειτουργούν με βάση τους νέους περιβαλλοντικούς όρους. Ελέγχονται οι μεγάλες βιομηχανίες με κινητό εργαστήριο μέτρησης αερίων βιομηχανικών εγκαταστάσεων. Νομοθετήθηκε η υποχρέωση υποβολής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων για ίδρυση, επέκταση, εκσυγχρονισμό και ανανέωση άδειας λειτουργίας βιομηχανιών και βιοτεχνικών εγκαταστάσεων. Παρέχονται οικονομικά κίνητρα, στη βιομηχανία, για έργα αντιρρύπανσης. Επιβλήθηκε η χρήση μαζούτ με χαμηλή περιεκτικότητα σε θείο (0,7 %), στην περιοχή Αττικής. Νομοθετήθηκαν όροι λειτουργίας και επιτρεπόμενων ορίων εκπομπής, για βιομηχανικούς λέβητες. Διενεργούνται έλεγχοι στη βιομηχανία. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΘΕΡΜΑΝΣΗ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΥΣΗΣ Νομοθετήθηκαν οι όροι λειτουργίας και τα όρια εκπομπών, για τις σταθερές εστίες καύσης, για τη θέρμανση κτιρίων και νερού, για τη σωστή λειτουργία των λεβητοστασίων. Γίνονται εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του πολίτη, για τα οφέλη που προκύπτουν από τη σωστή λειτουργία των εγκαταστάσεων κεντρικής θέρμανσης. Νομοθετήθηκαν όρια εκπομπών, για την καλή λειτουργία των αρτοποιείων και έγινε αλλαγή στο χρησιμοποιούμενο καύσιμο, από μαζούτ σε πετρέλαιο ντίζελ. ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ Με στόχο τη μείωση του μολύβδου στην ατμόσφαιρα, η περιεκτικότητα της μολυβδωμένης βενζίνης έγινε 0,15 gr/lt. Η περιεκτικότητα σε θείο, στο μαζούτ που χρησιμοποιείται στο λεκανοπέδιο Αθηνών, μειώθηκε στο 0,7 % κατά βάρος. Η περιεκτικότητα σε θείο, στο πετρέλαιο ντίζελ, σε ολόκληρη τη χώρα μειώθηκε στο 0,2 %. Σελίδα 57

Επιβλήθηκε η χρήση ειδικού ντίζελ, για την κίνηση των λεωφορείων. Έγινε διαχωρισμός του ντίζελ σε δύο τύπους, κίνησης-θέρμανσης, με σκοπό τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Παράγεται βενζίνη, χωρίς μόλυβδο, που διατίθεται από επαρκή αριθμό πρατηρίων, σε όλη τη χώρα. Γίνονται έλεγχοι τήρησης των προδιαγραφών όλων των τύπων καυσίμων, με δειγματοληψίες και εργαστηριακές αναλύσεις, έτσι ώστε να καλύπτονται η διάθεση, η διακίνηση, η εμπορία και η χρήση. Μειώθηκε η περιεκτικότητα της βενζίνης σε βενζόλιο. ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ Προωθήθηκαν "καθαρά" αυτοκίνητα (αντιρρυπαντικής τεχνολογίας). Αντικαταστάθηκαν τα πετρελαιοκίνητα ταξί. Ελέγχονται τα οχήματα, από τα Κέντρα Τεχνικού Ελέγχου Οχημάτων (Κ.Τ.Ε.Ο.). Καθιερώθηκε ο περιοδικός τεχνικός έλεγχος οδικών οχημάτων. Διενεργούνται έλεγχοι των εκπομπών καυσαερίων των οχημάτων, στο δρόμο. Εφαρμόζεται η κάρτα ελέγχου καυσαερίων, για όλα τα οχήματα. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Κατασκευάζονται ανισόπεδοι κόμβοι, διαπλατύνονται οδοί. Καθιερώθηκαν λεωφορειόδρομοι, για τη διευκόλυνση της κυκλοφορίας των μέσων μαζικής μεταφοράς. Επιβλήθηκαν μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας των οχημάτων, στο κέντρο της Αθήνας (μικρός δακτύλιος). Αναβαθμίστηκε το Εμπορικό Τρίγωνο της Αθήνας (πεζοδρομήσεις, απαγόρευση της κυκλοφορίας οχημάτων). Δρομολογήθηκαν "MINI-BUS" στο εμπορικό κέντρο, για εξυπηρέτηση των κατοίκων και των επισκεπτών. Τα δρομολόγια των "MINI-BUS" συνδέονται με το σύνολο των αφετηριών ή στάσεων των άλλων λεωφορειακών γραμμών. Κατασκευάζονται χώροι στάθμευσης. Ελέγχεται η στάθμευση στο κέντρο και σε βασικούς δρόμους. Προχώρησε η εγκατάσταση αυτόματου συστήματος σηματοδότησης. Κατασκευάστηκε το ΜΕΤΡΟ και επεκτείνεται. Έγινε η ανανέωση του στόλου των αστικών λεωφορείων. Μετακινήθηκαν οι περισσότερες αφετηρίες αστικών λεωφορείων, εκτός κέντρου πόλης. Εφαρμόζεται κλιμακωτό ωράριο, στην έναρξη λειτουργίας των διαφόρων αστικών δραστηριοτήτων. Σε περίπτωση επεισοδίου ατμοσφαιρικής ρύπανσης και για την αντιμετώπισή Σελίδα 58

του, ισχύει ένα σύστημα λήψης έκτακτων μέτρων, που ανάλογα με το πρόβλημα, είναι δυνατόν να περιλαμβάνει: ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ Μείωση της κατανάλωσης καυσίμων των βιομηχανιών και αντίστοιχη μείωση της παραγωγής τους. Απαγόρευση λειτουργίας ή περιοδική διακοπή ορισμένων βιομηχανιών. ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ Απαγόρευση (μικρός ή μεγάλος δακτύλιος) της κυκλοφορίας των επιβατικών οχημάτων και ταξί, ανάλογα με την ένταση του προβλήματος. ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΡΜΑΝΣΗ ΚΤΙΡΙΩΝ Απαγόρευση ή επιβολή περιορισμών στη κεντρική θέρμανση δημοσίων κτιρίων και χώρων. ΛΟΙΠΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Απαγόρευση κάθε είδους ανοικτής φωτιάς. Διακοπή λειτουργίας αποτεφρωτικών κλιβάνων, σε νοσηλευτικά ιδρύματα. Διακοπή, σε μεγάλη κλίμακα, οικοδομικών και χωματουργικών εργασιών. Μείωση ή κλιμάκωση του ωραρίου εργασίας. Περιορισμός λειτουργίας δημοσίων υπηρεσιών, οργανισμών και τραπεζών. Επιβολή υποχρέωσης χρησιμοποίησης ορισμένου τύπου καυσίμων, από ορισμένες κατηγορίες καταναλωτών. 3.3. ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΜΕ ΣΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Είδαμε προηγουμένως τα μέτρα που λαμβάνει το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τα μέτρα αυτά, ωστόσο, δεν έχουν κανένα νόημα, χωρίς την κατανόηση και την ενεργή συμμετοχή κάθε πολίτη, στην καταπολέμηση αυτού του προβλήματος. Όλοι μας θα θέλαμε ένα όμορφο, καθαρό και υγιές περιβάλλον για να ζούμε. Να, λοιπόν, ορισμένες απλές συμβουλές, που βοηθούν προς αυτή την κατεύθυνση: Σελίδα 59

Από τη στιγμή που το αυτοκίνητο είναι η σημαντικότερη πηγή της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, η οδική μας συμπεριφορά και η συντήρηση που κάνουμε στο αυτοκίνητό μας, είτε επιδεινώνουν το πρόβλημα, είτε συνεισφέρουν στη λύση του. Χρήσιμες συμβουλές προς τους οδηγούς: Προγραμματίζουμε και οργανώνουμε, εκ των προτέρων, τις διαδρομές μας. Χρησιμοποιούμε το αυτοκίνητο όσο το δυνατό λιγότερο. Συνδυάζουμε μερικές δουλειές μας, με μια μόνο διαδρομή. Αποφεύγουμε τη μετακίνησή μας σε περιόδους κυκλοφοριακής αιχμής, όπου με το συνεχές σταμάτημα και ξεκίνημα όχι μόνο σπαταλάμε βενζίνη αλλά και φθείρουμε το όχημά μας και τον κινητήρα του. Προσπαθούμε να περπατάμε ή να πηγαίνουμε με το ποδήλατο, σε μικρές κοντινές διαδρομές. Ας μην ξεχνάμε ότι μια μικρή μετακίνηση μπορεί να γίνει μεγάλη, όση ώρα ψάχνουμε να παρκάρουμε. Αποφεύγουμε να μετακινούμαστε μόνοι μας. Μεταφέρουμε, με το αυτοκίνητό μας και άλλα άτομα (φίλους, συγγενείς, συναδέλφους, γείτονες), οι οποίοι πηγαίνουν προς την ίδια κατεύθυνση. Ως εργοδότες, ενθαρρύνουμε αυτή τη μορφή συναδελφικής μετακίνησης και ως εργαζόμενοι αναλαμβάνουμε πρωτοβουλία να μοιραζόμαστε εναλλάξ, τη μεταφορά μας, με συναδέλφους, που κατοικούν κοντά σε εμάς. Χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής μεταφοράς, γλιτώνοντας το χρόνο και την ταλαιπωρία του παρκαρίσματος. Όταν οδηγούμε, έξω από την πόλη, οδηγούμε με την οικονομική ταχύτητα. Σε κανονικές συνθήκες κυκλοφορίας, στα περισσότερα αυτοκίνητα, ο κινητήρας δουλεύει οικονομικότερα σε ταχύτητες από 70 έως 100 Km/hr. Χαμηλότερες ή υψηλότερες ταχύτητες δεν είναι τόσο οικονομικές. Επίσης, αν οδηγούμε με 90 αντί με 110 Km/hr σε αυτοκινητόδρομο, αυξάνουμε τα συνολικά χιλιόμετρα που μπορούμε να διανύσουμε, με την ίδια ποσότητα καυσίμου, κατά 15 % περίπου, ανάλογα βέβαια με τον τύπο του αυτοκινήτου που διαθέτουμε. Οδηγούμε με σταθερή ταχύτητα. Είναι οικονομικότερο να κινούμαστε με ομαλή ταχύτητα, από το να επιταχύνουμε και να επιβραδύνουμε συνεχώς. Αυτό ισχύει και εντός και εκτός πόλης. Σταματάμε και ξεκινάμε ομαλά. Η σταδιακή επιτάχυνση μειώνει την κατανάλωση καυσίμου. Ας χρησιμοποιούμε τη φόρα (ορμή) του αυτοκινήτου και όχι το καύσιμο, όταν θέλουμε να προσεγγίσουμε μια στάση (διόδια, χώρο στάθμευσης, κ.α.). Ας ταξιδεύουμε, όσο το δυνατόν, με λιγότερο βάρος. Όσο περισσότερο βάρος μεταφέρει ένα αυτοκίνητο τόσο περισσότερο καύσιμο καταναλώνει. Ας ακολουθούμε πιστά, το εγχειρίδιο οδηγιών του κατασκευαστή του αυτοκινήτου μας. Εκεί, θα βρούμε τι είδος βενζίνη και λάδι πρέπει να χρησιμοποιούμε, πότε να αλλάζουμε ταχύτητα και πολλές άλλες χρήσιμες συμβουλές, για να μεγιστοποιήσουμε την απόδοση του κινητήρα μας, με το μικρότερο οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος. Κάνουμε τα απαραίτητα σέρβις: Δεν αφαιρούμε, ούτε τροποποιούμε το σύστημα του καταλύτη του αυτοκινήτου μας. Αλλάζουμε τον καταλύτη όταν ολοκληρώσει το χρόνο ζωής του. Σελίδα 60

Προμηθευόμαστε την κάρτα καυσαερίων και κάνουμε τακτικούς ελέγχους των εκπομπών του αυτοκινήτου μας. Αν δεν τηρούμε τα παραπάνω, απελευθερώνουμε στην ατμόσφαιρα πολύ βλαβερές και επικίνδυνες ουσίες. Δεν παραγεμίζουμε το ρεζερβουάρ του αυτοκινήτου μας. Ακόμα και αν δε χυθεί βενζίνη, εξωτερικά, οι ατμοί, που διαφεύγουν, αντιδρούν με τα οξείδια του αζώτου και την ηλιακή ακτινοβολία, δημιουργώντας το νέφος. Γενικά, η απελευθέρωση ατμών βενζίνης, στην ατμόσφαιρα, βλάπτει την υγεία μας και το περιβάλλον. Ρυθμίζουμε τη μηχανή, ανά τακτά χρονικά διαστήματα και κάνουμε τα απαραίτητα σέρβις, σύμφωνα με το εγχειρίδιο του κατασκευαστή. Με αυτόν τον τρόπο, κάνουμε οικονομία καυσίμου και επιτυγχάνουμε καλύτερες επιδόσεις. Δυσκολία στην εκκίνηση και σπατάλη καυσίμου προκαλούν επίσης, τα φθαρμένα μπουζί, τα βρώμικα καρμπυρατέρ και τα βουλωμένα φίλτρα αέρα. Ας σιγουρευτούμε ότι τα λάστιχά μας έχουν σωστή πίεση και είναι ζυγοσταθμισμένα. Μπορούμε έτσι, να εξοικονομήσουμε μέχρι και μισό χιλιόμετρο ανά λίτρο βενζίνης ή 10 % στην κατανάλωση καυσίμου. Επίσης, τα radial λάστιχα συνεισφέρουν λιγότερο, στην αύξηση των συγκεντρώσεων σωματιδίων, από ότι τα κοινά ελαστικά. Διατηρούμε τα φίλτρα και τον καταλυτικό μετατροπέα του αυτοκινήτου μας σε καλή κατάσταση: Αν έχουμε κλιματισμό στο αυτοκίνητό μας τον χρησιμοποιούμε, με σύνεση. Είναι γνωστό ότι, όταν χρησιμοποιούμε το κλιματιστικό, "πέφτει" η απόδοση της μηχανής και έχουμε αύξηση της κατανάλωσης καυσίμου, μέχρι και 20 %. Στις μέρες που δεν κάνει πάρα πολύ ζέστη, είναι καλύτερο να έχουμε ανοικτό το παράθυρο και απευθυνόμαστε αμέσως, σε κατάλληλο συνεργείο, όταν διαπιστώνουμε διαρροή υγρών από το κλιματιστικό σύστημα. Μειώνουμε τη ρύπανση και εξοικονομούμε ενέργεια στο σπίτι και στη δουλειά: Πρέπει να χρησιμοποιούμε χρώματα και βαφές, που έχουν βάση το νερό (υδροδιαλυτά, υδατικά). Σε μια συνηθισμένη μέρα, ελαιοχρώματα, που στεγνώνουν, απελευθερώνουν συστατικά, που συνεισφέρουν στο νέφος, περισσότερο από όλα τα διυλιστήρια και τα βενζινάδικα της περιοχής. Τα ελαιοχρώματα περιέχουν 3 με 5 φορές περισσότερα τοξικά διαλυτικά, από ότι τα πλαστικά υδροχρώματα. Κλείνουμε τα δοχεία με τα χρώματα καλά. Ένα ανοιχτό δοχείο χρώματος 4 lt μπορεί να εκπέμψει 3,5 500 γραμμάρια πτητικών οργανικών ενώσεων (Pb). Βάφουμε με πινέλα ή ρολά. Τα χρώματα σε σπρέι κάνουν διπλή ζημιά. Το προωθητικό αέριο και όσο χρώμα ξηραίνεται, πριν την επαφή μπορεί να χάσει το στόχο του, προκαλώντας πρόσθετη ρύπανση. Δεν αγοράζουμε προϊόντα που διατίθενται σε μορφή σπρέι. Τα προωθητικά αέρια που χρησιμοποιούν τα αποσμητικά, τα εντομοκτόνα, τα αρώματα κλπ. βλάπτουν την ατμόσφαιρα. Δεν σπαταλάμε ηλεκτρική ενέργεια. Η παραγωγή της αποτελεί πηγή ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Η κατανάλωση ενέργειας ενός μέσου νοικοκυριού, για Σελίδα 61

ένα χρόνο, ισοδυναμεί με την εκπομπή 4,5 τόνων διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ) και άλλων ρύπων στην ατμόσφαιρα, συνεισφέροντας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και στο νέφος. Στο σπίτι ή στους χώρους εργασίας πρέπει να χρησιμοποιούμε νέας τεχνολογίας λαμπτήρες φθορισμού, που μπορούν να εξοικονομήσουν μέχρι και 157 ΚW/h. Σβήνουμε τα φώτα και τις συσκευές, όταν δεν χρησιμοποιούνται. Μειώνουμε τη θερμοκρασία στο θερμοσίφωνά μας στους (55 ο C), γιατί είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής ηλεκτρικής ενέργειας. Αυξάνουμε τη θερμοκρασία στο κλιματιστικό μας μερικούς βαθμούς, το καλοκαίρι και λιγοστεύουμε τη θέρμανση μερικούς βαθμούς, το χειμώνα. Αγοράζουμε υπολογιστές και άλλες συσκευές εφοδιασμένες με σύστημα εξοικονόμησης ενέργειας. Μονώνουμε το σπίτι μας. Όσο λιγότερη ενέργεια ξοδεύουμε για θέρμανση και ψύξη, τόσο λιγότερα χρήματα πληρώνουμε στη Δ.Ε.Η. και τόσο λιγότερη ρύπανση προκαλεί η Δ.Ε.Η. για την παραγωγή της ενέργειας. Αν δεν έχουμε προβλέψει για μόνωση στο εσωτερικό των τοίχων και της οροφής μπορούμε να μονώσουμε πόρτες και παράθυρα, με διάφορα υλικά. Απομονώνουμε, επίσης, δωμάτια που δε χρησιμοποιούμε. Εγκαθιστούμε ηλιακό συλλέκτη (θερμοσίφωνα). Η θέρμανση του νερού και του χώρου καταναλώνει το 50 % της ενέργειας ενός σπιτιού. Η ηλιακή ενέργεια μειώνει την κατανάλωση καυσίμων και εξοικονομεί ενέργεια. Ελέγχουμε πάντα, την κατανάλωση των μηχανοκίνητων συσκευών ή εργαλείων, που πρόκειται να αγοράσουμε και προτιμάμε εκείνα με τη μικρότερη κατανάλωση και τις λιγότερες εκπομπές καυσαερίων. Αποφεύγουμε τις διαρροές καυσίμων ή την απελευθέρωση των ατμών τους, στην ατμόσφαιρα, όταν τροφοδοτούμε μηχανοκίνητες συσκευές. Δεν πετάμε στα σκουπίδια ή στην αποχέτευση βαφές, διαλυτικά ή εντομοκτόνα οικιακής χρήσης. Κλείνουμε καλά, τα δοχεία που περιέχουν απορρυπαντικές ουσίες, χημικά διαλυτικά, χρώματα κλπ. και γενικά ουσίες, που εξατμίζονται. Μειώσουμε τα απορρίμματά μας. Όταν κάνουμε αγορές προτιμάμε προϊόντα που διαρκούν, ξαναχρησιμοποιούνται και έχουν λιγότερο υλικό συσκευασίας. Το υλικό συσκευασίας καταναλώνει ενέργεια, για να κατασκευασθεί, δημιουργεί τις βλαβερές πτητικές οργανικές ενώσεις (Pb), για να τυπωθεί και παράγει διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ) όταν καεί. Συμμετέχουμε ενεργά, στο πρόγραμμα ανακύκλωσης χαρτιού, πλαστικού και αλουμινίου των Δήμων και Κοινοτήτων. Τέτοιες ενέργειες μειώνουν τους ρύπους που θα μπορούσαν να απελευθερωθούν στην ατμόσφαιρα, κατά την παραγωγική διαδικασία ή κατά τη συλλογή και αποκομιδή των απορριμμάτων, την καύση τους ή την απόθεσή τους στις χωματερές. Ζητάμε από την Πολιτεία την ανακύκλωση ηλεκτρικών στηλών (μπαταρίες). Συμμετέχουμε στις δεντροφυτεύσεις και διαμορφώνουμε ένα τοπίο, με φυτά, γύρω μας, με μικρό περιβαλλοντικό κόστος. Τα δέντρα απελευθερώνουν οξυγόνο στην ατμόσφαιρα, ελαττώνουν τη σκόνη (σωματίδια) και αποσυνθέτουν μερικούς ρυπαντές. Ένα σύνολο 300 δέντρων μπορεί να αντισταθμίσει τη ρύπανση, που παράγει ένας άνθρωπος, σε όλη του τη ζωή. Επιλέγοντας κατάλληλα φυτά, με μικρές ανάγκες σε νερό και φροντίδα, έχουμε εξοικονόμηση πολύτιμων αγαθών (νερού, ενέργειας) και ωφελούμε την ατμόσφαιρα. Σελίδα 62

Προσπαθούμε να μην καπνίζουμε. Βλάπτει την υγεία μας και γεμίζει τους εσωτερικούς χώρους, όπου ζούμε, με βλαβερές χημικές ενώσεις. Το νέφος έχει αμελητέα επίδραση στην υγεία μας, σε σχέση με το τσιγάρο, που καπνίζουμε. Επίσης, το υγρό αναπτήρων που απελευθερώνεται, κατά το γέμισμά τους, είναι πολύ επικίνδυνο. Ας χρησιμοποιούμε αναπτήρες μιας χρήσης, καλύτερα όμως είναι να κόψουμε το κάπνισμα. Απαιτούμε από το διαχειριστή της πολυκατοικίας να συντηρεί το λέβητα του καλοριφέρ και αν έχουμε τζάκι, καθαρίζουμε την καμινάδα, τακτικά και ανάβουμε φωτιά, με ξηρά ξύλα. Αν σκοπεύουμε να αγοράσουμε ψυγείο, προτιμούμε νέας τεχνολογίας, χωρίς βλαβερά για την ατμόσφαιρα ψυκτικά υγρά. Τελικά μπορούμε να συνεισφέρουμε και εμείς: Πολλές φορές, όταν μιλάνε οι περιβαλλοντολόγοι για τη ρύπανση, αναφέρονται σε εκατομμύρια τόνους ρύπων, που απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα. Δεν είναι εύκολο να συσχετίσουμε τέτοιες ποσότητες με τον καπνό που βγάζει η κεντρική θέρμανση της πολυκατοικίας μας ή η εξάτμιση του αυτοκινήτου μας. Ωστόσο, όταν τέτοιες μικρές πηγές προστεθούν σε εκατοντάδες ή χιλιάδες άλλες, τότε το πρόβλημα μεγεθύνεται και αρχίζει να βλάπτει το περιβάλλον και την υγεία μας. Αν, όμως, κάνουμε μια μικρή μόνο προσπάθεια, τότε σίγουρα, τα οφέλη θα είναι τεράστια, για όλους μας. (15) Σελίδα 63

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΟΙ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ ΜΕΣΩ ΟΡΓΑΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΩΝ 4.1. ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ, ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ, ΤΩΝ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 4.1.1. ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΜΕΣΩΝ ΕΝΑΕΡΙΑΣ ΜΕΤΑΦΩΡΑΣ Εικόνα 11: Τα αεροπλάνα εκπέμπουν μεγάλο ποσοστό αέριων ρύπων. Στο πλαίσιο της διαχείρισης ποιότητας αέρα παρακολουθούνται η ποιότητα του αέρα, τόσο στο χώρο του αεροδρομίου όσο και στην ευρύτερη περιοχή, οι εκπομπές απ' όλες τις σχετικές πηγές, ενώ λαμβάνονται πρωτοβουλίες για τη μείωση των εκπομπών, όπου αυτό είναι δυνατό. Όσον αφορά στην παρακολούθηση της ποιότητας του αέρα και της μετεωρολογίας, το ελληνικό αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος στην Αθήνα είναι ένα από τα καλύτερα εξοπλισμένα αεροδρόμια διεθνώς. Ο εξοπλισμός περιλαμβάνει ένα δίκτυο παρακολούθησης ποιότητας αέρα με έξι σταθμούς, ένα ακουστικό ραντάρ (SODAR) και ένα σύστημα φασματοσκοπίας διαφορικής οπτικής απορρόφησης (DOAS). Το δίκτυο παρακολούθησης της ποιότητας του αέρα (Δ.Π.Π.Α.), που αποτελείται από πέντε μόνιμους σταθμούς εγκατεστημένους στους δήμους Γλυκών Νερών, Κορωπίου, Μαρκοπούλου, Παλλήνης και Σπάτων όπως είναι φανερό και στον παρακάτω χάρτη και έναν κινητό σταθμό, που λειτουργεί από το 1998 με σκοπό την αξιολόγηση της ποιότητας του αέρα στην ευρύτερη περιοχή των Μεσογείων. Σελίδα 64

Εικόνα 12: Χάρτης της αττικής που φαίνονται οι σταθμοί ΔΠΠΑ, το αεροδρόμιο, οι κύριες πόλεις, οι βιομηχανικές και εμπορικές περιοχές, η αττική και οι κύριες οδοί. Οι συγκεντρώσεις εδάφους των κυριοτέρων ρύπων, καθώς και οι βασικές μετεωρολογικές παράμετροι (η διεύθυνση και η ταχύτητα του ανέμου, η θερμοκρασία και η σχετική υγρασία αέρα, η αθροιστική βροχόπτωση, η ολική ηλιακή ακτινοβολία και η ατμοσφαιρική πίεση) μετρώνται σύμφωνα με τις πρότυπες μεθόδους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα αποτελέσματα του προγράμματος παρακολούθησης δείχνουν ότι γενικά το ατμοσφαιρικό περιβάλλον στην περιοχή των Μεσογείων είναι ικανοποιητικό. Πρέπει να σημειωθεί ότι το αεροδρόμιο είναι μόνο μία από τις πολλές πηγές ενίσχυσης αέριων ρύπων. Οι συγκεντρώσεις του όζοντος (O 3 ) αυξάνονται όσο προχωράμε προς την άνοιξη και το καλοκαίρι, επειδή οι υψηλές θερμοκρασίες και η αυξημένη ηλιοφάνεια συμβάλλουν στη δημιουργία του όζοντος. Τον Απρίλιο του 2005 οι τιμές των σωματιδίων (PM 10) παρουσιάστηκαν αυξημένες λόγω επεισοδίου μεταφοράς αφρικανικής σκόνης. Οι συγκεντρώσεις (SO 2 ) και (CO) παρουσιάζουν γενικά μείωση όσο προχωράμε προς τους ανοιξιάτικους και καλοκαιρινούς μήνες, ενώ οι συγκεντρώσεις (NO 2 ), (PM 10) και των συνολικών υδρογονανθράκων (THC) δεν παρουσιάζουν σαφή εποχιακή διακύμανση. Σελίδα 65

4.1.1.1. ΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΡΑΝΤΑΡ (SODAR) Το Ακουστικό Ραντάρ (SODAR) είναι εγκατεστημένο στη βορειοανατολική περιοχή του αεροδρομίου με διαθέσιμα στοιχεία από τον Νοέμβριο του 2004. Η εγκατάσταση του συστήματος έγινε με σκοπό την παρακολούθηση των συνθηκών του πεδίου ανέμου, δηλαδή διεύθυνση και ταχύτητα σε ύψος μέχρι 1.500 μέτρα, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Τα δεδομένα του (SODAR) δείχνουν ότι η ταχύτητα του ανέμου αυξάνεται με το ύψος, ακολουθώντας λογαριθμική κατανομή. Κοντά στο έδαφος η τριβή ελαττώνει την ταχύτητα του ανέμου, αλλά όσο αυξάνεται το ύψος η επίδραση του εδάφους μειώνεται και η ταχύτητα του ανέμου αυξάνεται. Επιπλέον, ψηλότερα στην ατμόσφαιρα, η κατανομή της κατεύθυνσης του ανέμου και της ταχύτητας αλλάζει. Εικόνα 13: Ακουστικό Ραντάρ (SODAR) στην περιοχή αεροδρομίου Ελευθέριος Βενιζέλος. 4.1.1.2. ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΑΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗΣ ΟΠΤΙΚΗΣ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗΣ (DOAS) Το σύστημα φασματοσκοπίας διαφορικής οπτικής απορρόφησης (DOAS) είναι ένα εξελιγμένο σύστημα παρακολούθησης της ποιότητας του αέρα, με το οποίο μετρώνται οι συγκεντρώσεις των αερίων ως συνάρτηση της απορρόφησης ακτινοβολίας. Το σύστημα εγκαταστάθηκε στο κατώφλι του δυτικού διαδρόμου (03L) του αεροδρομίου, έτσι ώστε να συνεισφέρει όχι μόνο στην αξιολόγηση της ποιότητας του αέρα, αλλά και στην παρακολούθηση των εκπομπών των Σελίδα 66

αεροσκαφών κατά τη φάση της απογείωσης. Δεδομένα από το (DOAS) είναι διαθέσιμα από τον Οκτώβριο του 2005. Οι ρύποι που παρακολουθούνται από το σύστημα είναι: οξείδια του αζώτου, όζον, διοξείδιο του θείου, βενζόλιο, τολουόλιο και ξυλόλιο, καθώς και οι βασικές μετεωρολογικές παράμετροι (διεύθυνση και ταχύτητα ανέμου, θερμοκρασία και σχετική υγρασία αέρα). Τα αποτελέσματα της ανάλυσης των πρώτων δεδομένων από το (DOAS) οδηγούν στα ακόλουθα συμπεράσματα: Η μεταφορά του μονοξειδίου και διοξειδίου του αζώτου, του βενζολίου και τολουόλιου γίνεται κυρίως από τον Δ/ΔΒΔ τομέα. Με δεδομένη τη θέση που βρίσκεται το (DOAS), φαίνεται ότι οι παραπάνω ρύποι μεταφέρονται πιθανόν από την Αττική Οδό. Οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις όζοντος καταγράφονται όταν πνέουν άνεμοι από ΒΑ και ΝΝΔ κατευθύνσεις. Ο ρύπος ο οποίος φαίνεται να επηρεάζεται περισσότερο από τις εκπομπές των αεροσκαφών από το διάδρομο και τους πλησιέστερους τροχοδρόμους είναι το διοξείδιο του θείου, οι υψηλότερες συγκεντρώσεις του οποίου προέρχονται από τον ΒΑ και ΑΒΑ τομέα. Εικόνα 14: Σύστημα φασματοσκοπίας διαφορικής οπτικής απορρόφησης (DOAS) στην περιοχή αεροδρομίου Ελευθέριος Βενιζέλος. 4.1.1.3. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΕΚΠΟΜΠΩΝ Η υπηρεσία περιβάλλοντος ξεκίνησε την αξιολόγηση των εκπομπών οξειδίων του Σελίδα 67

αζώτου (NOx), υδρογονανθράκων (HCs) καθώς και μονοξειδίου του άνθρακα (CO) από τις κινήσεις των αεροσκαφών στο αεροδρόμιο. Κατά την αξιολόγηση λαμβάνονται υπόψη οι εκπομπές κατά τον κύκλο προσγείωσης/απογείωσης (LTO cycle), που περιλαμβάνουν τις φάσεις προσέγγισης και προσγείωσης, τροχοδρόμησης, απογείωσης και ανόδου. Ο κύκλος (LTO) εκτείνεται σε ύψος 1.000 μέτρων από το έδαφος και μερικά χιλιόμετρα ΒΑ και ΝΔ πάνω στον άξονα προσγείωσης/απογείωσης. Για τους υπολογισμούς υιοθετήθηκαν οι οδηγίες που έχουν εκδοθεί από τον Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO), ενώ χρησιμοποιήθηκαν οι συντελεστές κατανάλωσης καυσίμου και εκπομπών ρύπων από τη βάση εκπομπών αεροσκαφών του (ICAO). Οι υπολογισμοί έγιναν και αναδρομικά ως τον Μάρτιο του 2001, χρόνο έναρξης της λειτουργίας του αεροδρομίου. Γενικά από τα αποτελέσματα αυτά προκύπτει μία τάση αύξησης των εκπομπών (NOx) και (CO) ανάλογη της αύξησης των κινήσεων. Αντίθετα, παρατηρείται μείωση των εκπομπών (HCs), πιθανόν λόγω των βελτιωμένων κινητήρων και την απόσυρση αεροσκαφών παλαιότερης τεχνολογίας. Επιπλέον καταγράφονται και οι εκπομπές των ανωτέρω υλικών από τις υπόλοιπες πηγές (π.χ. καυστήρες) στο χώρο του αεροδρομίου. 4.1.1.4. ΜΕΤΡΑ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ Τα μέτρα που λαμβάνονται από το Αεροδρόμιο για τη μείωση των εκπομπών και επομένως της επίδρασής τους στην ποιότητα του αέρα περιλαμβάνουν: τη χρήση μορφών ενέργειας φιλικών προς το περιβάλλον, όπως το φυσικό αέριο και η ηλιακή ακτινοβολία (λειτουργία πιλοτικής φωτοβολταϊκής μονάδας), τη χρήση εταιρικών λεωφορείων για τη μετακίνηση του προσωπικού, την ελαχιστοποίηση της λειτουργίας των Μονάδων Βοηθητικής Ισχύος (APUs), την ενίσχυση της πρόσβασης στο αεροδρόμιο με δημόσιες συγκοινωνίες (λεωφορεία, μετρό, προαστιακός) καθώς και τη χρήση υβριδικών οχημάτων. (16) 4.1.1.5. ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΟ ΚΑΥΣΙΜΟ Η κηροζίνη είναι ένα λεπτόρρευστο απόσταγμα υδρογονανθράκων με χαμηλό σημείο ανάφλεξης (<38 C), γι αυτό είναι πολύ εύφλεκτο. Έχει χρώμα από άσπρο μέχρι και ελαφρώς κίτρινο. Χρησιμοποιείται κυρίως για σκοπούς θέρμανσης. Η περιεκτικότητα σε θειάφι είναι 0,04 %. Τα καύσιμα αεροπορίας αποτελούν μια πολύ ειδική κατηγορία καυσίμων. Λόγω των συνθηκών χρήσης αυτών των καυσίμων, έχουν τεθεί πολύ αυστηρές προδιαγραφές αναφορικά με την ποιότητα τους. Οι αυστηρές αυτές προδιαγραφές ουσιαστικά αποκλείουν τη χρήση προϊόντων πυρόλυσης (εκτός από την περίπτωση της αεροπορικής βενζίνης) για την παρασκευή αυτών των καυσίμων. Το βασικό συστατικό για την παρασκευή των καυσίμων αεροπορίας είναι η κηροζίνη ατμοσφαιρικής απόσταξης, η οποία έχει υποστεί διεργασία γλύκανσης για την απομάκρυνση των μερκαπτανών. Το βασικό καύσιμο της πολιτικής αεροπορίας το Jet-Α1 ουσιαστικά αποτελείται από "γλυκανθείσα" κηροζίνη στην οποία έχουν προστεθεί τα κατάλληλα αντιστατικά πρόσθετα. Το Jet-Β είναι μίγμα κηροζίνης με βαριά νάφθα. Από τα καύσιμα της πολεμικής αεροπορίας, Σελίδα 68

τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα είναι το JΡ-8, που είναι αντίστοιχο των καυσίμων της πολιτικής αεροπορίας, ενώ το ελαφρύτερο JΡ-4 παρασκευάζεται με ανάμιξη κηροζίνης με βαριά νάφθα, ώστε να παραχθεί καύσιμο της επιθυμητής πτητικότητας. Η κατανάλωση αεροπορικού καυσίμου κηροζίνης παρουσιάζει μέγιστο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν το αεροδρόμιο παρουσιάζει την υψηλότερη κίνηση και μειώνεται ελαφρά όταν η κίνηση μειώνεται. Η κατανάλωση κηροζίνης κατά το 2005 παρουσιάζει μείωση της τάξης του 5 % σε σχέση με το 2004. Τα στοιχεία αφορούν σε ανεφοδιασμό αεροσκαφών που πραγματοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις του αεροδρομίου και δεν συσχετίζονται με τη συνολική κίνηση των αεροσκαφών. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τις ποσότητες καυσίμου σχετίζονται με τις αλλαγές του στόλου των αεροσκαφών, τις πολιτικές των αεροπορικών εταιρειών αναφορικά με την τροφοδοσία καυσίμου κλπ. Εικόνα 15: Στην εργασία που πραγματοποιεί ο εικονιζόμενος, είναι φανερή η εκπομπή των αερίων. Χονδρικά ένα παράδειγμα για τους χιλιάδες τόνους ρύπων που απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα τα αεροσκάφη είναι ότι σε κάθε επιβάτη που βγάζει εισιτήριο για Αθήνα-Λονδίνο-Αθήνα αντιστοιχούν περίπου 600 κιλά (CO 2 ). (17) Σελίδα 69

4.1.2. ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΕΝ ΠΛΩ ΜΕΤΑΦΩΡΑΣ Εικόνα 16: Η καμινάδα των πλοίων είναι η εκροή των αερίων από τα ταξίδια του. Με περισσότερα από 80 % του παγκόσμιου εμπορίου αγαθών (σε όγκο) να μεταφέρονται διά θαλάσσης, οι διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο παγκόσμιο εμπόριο και την παγκοσμιοποίηση. Όπως και άλλοι τομείς της οικονομίας, οι διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές είναι αντιμέτωπες με την κλιματική αλλαγή. Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δεδομένα και ανάλογα το μοντέλο που χρησιμοποιείται η ναυτιλία εκπέμπει σε παγκόσμιο επίπεδο περίπου το 1,6 %- 4,1 % των αερίων του θερμοκηπίου. Οι ειδικοί του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού εκτιμούν ότι οι ρύποι θα αυξηθούν κατά 2,4 %-3 % μεταξύ των ετών 2007 και 2050. Θα πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι οι αέριοι ρύποι του θερμοκηπίου από τα πλοία αποτελούν μόλις το 10 % των συνολικών εκπομπών του τομέα των μεταφορών παγκοσμίως, με τις οδικές μεταφορές να κατέχουν τα πρωτεία με το 73 % των ρύπων και τις αεροπορικές μεταφορές να ακολουθούν με 12 %. Μόλις 3 % είναι οι εκπομπές από τους αγωγούς και 2 % από τους σιδηροδρόμους. Οι συνολικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ) από τον τομέα των μεταφορών αναμένεται να διπλασιασθεί μέχρι το 2050, όπως εκτιμούν οι ειδικοί. Επίσης σύμφωνα με τις ίδιες μελέτες αν και σε απόλυτες τιμές οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (GHG) από τη διεθνή ναυτιλία δεν εμφανίζονται να είναι σημαντικές, στις μετρήσεις όμως ανά μονάδα μεταφερόμενου προϊόντος είναι φανερή η υπεροχή της ναυτιλίας ως του πιο φιλικού προς το περιβάλλον τρόπου μεταφοράς. Σε τόνο ανά χιλιόμετρο Σελίδα 70

μεταφερόμενο φορτίου και ανάλογα με το μέγεθος του πλοίου, οι εκπομπές (CO 2 ) είναι πολύ χαμηλότερες στη ναυτιλία έναντι των άλλων τρόπων μεταφοράς. Για παράδειγμα, οι εκπομπές από τους σιδηροδρόμους είναι 3-4 φορές υψηλότερες από τις εκπομπές των δεξαμενόπλοιων, ενώ οι εκπομπές από τις οδικές και αεροπορικές μεταφορές είναι 5-150 φορές και 54-150 φορές μεγαλύτερες αντιστοίχως. Επίσης, από πλευράς κατανάλωσης καυσίμων (kw/τόνο/km), ένα πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων (3700 TEUs), εκτιμάται ότι καταναλώνει κατά μέσο όρο 77 φορές λιγότερη ενέργεια από ένα αεροπλάνο εμπορευματικών αεροσκαφών Boeing (747-400), 7 φορές λιγότερη ενέργεια από ένα βαρύ φορτηγό και περίπου 3 φορές λιγότερη ενέργεια από τον σιδηρόδρομο. (18) 4.1.2.1. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΠΟΥ ΜΕΙΩΝΟΥΝ ΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΑΕΡΙΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΠΛΟΙΑ Η προώθηση της ασφάλειας στις θαλάσσιες μεταφορές και η συντήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος είναι τα τελευταία χρόνια δύο σημαντικές ανησυχίες για την παγκόσμια θαλάσσια κοινότητα. Εντούτοις πολύ συχνά χρησιμοποιούνται καύσιμα που έχουν υψηλό περιεχόμενο σε θείο και σε άνθρακα, με αποτέλεσμα η καύση τους να έχει την παραγωγή αιωρούμενων-μοριακών σωματιδίων (particulate matter), οξειδίων του θείου (SO X ) καθώς και οξειδίων του αζώτου (NOx). Η απελευθέρωση των εκπομπών αυτών από τις diesel μηχανές των πλοίων έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο την ατμοσφαιρική ρύπανση αλλά βάζει και σε κίνδυνο την υγεία των ανθρώπων. 4.1.2.2. ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΟ ΜΟΡΙΑΚΟ ΦΙΛΤΡΟ Το μοριακό σωματίδιο (particulate matter) είναι ένα από τα σημαντικότερα είδη εκπομπής από τις diesel μηχανές των πλοίων. Η εισπνοή του μπορεί να προκαλέσει αναπνευστικά προβλήματα αλλά ακόμα και καρκίνο του πνεύμονα. Η χρήση ενός καταλυτικού φίλτρου που θα έχει ως σκοπό, την επεξεργασία των αερίων προτού εκπέμψουν από τα πλοία, θα συμβάλει αρκετά στη μείωση των ρύπων από τις μηχανές των πλοίων. Για την αξιολόγηση του φίλτρου αυτού έγιναν κάποια πειράματα πάνω σε διάφορες μηχανές diesel. Ενδεικτικά αναφέρουμε το πείραμα που έγινε σε μια μηχανή diesel με ένα μοριακό φίλτρο diesel (πρότυπο DPX, Engelhard, Η.Π.Α.) όπου εγκαταστάθηκε στον σωλήνα εκπομπής (tail pipe) της μηχανής. Με την προσθήκη του φίλτρου ερευνήθηκε η απόδοση και η εκπομπή αερίων της μηχανής σε διάφορες ταχύτητες και ροπές της. Η θερμοκρασία των εκπεμπόμενων αερίων ελαττώθηκε γραμμικά με την φόρτιση της μηχανής και διαπιστώθηκε ότι η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα (CΟ 2 ) αυξήθηκε γραμμικά με το αυξανόμενο φορτίο μηχανών. Δηλαδή αυξήθηκε με την αύξηση της ταχύτητας του πλοίου. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ένα υψηλότερο ποσοστό κατανάλωσης καυσίμων απαιτήθηκε για μεγαλύτερη φόρτιση της μηχανής, αυξάνοντας έτσι την αναλογία καυσίμου-αέρα στο θάλαμο καύσης με αποτέλεσμα τη δημιουργία μεγαλύτερης ποσότητας διοξειδίου του άνθρακα. Σελίδα 71

Όσον αφορά την σύνθεση του (NOx) που εκπέμπεται από ένα σύστημα καύσης, μπορούμε να πούμε ότι αποτελείται από το μονοξείδιο του αζώτου (NO) και το διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ). Η αύξηση στη φόρτιση της μηχανής όπου απαιτεί μεγαλύτερη κατανάλωση καυσίμων οδηγεί σε μια υψηλότερη θερμοκρασία του αερίου μέσα στο θάλαμο καύσης και επομένως μεγαλύτερη παραγωγή (NOx). Η παρουσία καταλυτικού φίλτρου στη μηχανή δείχνει ότι διευκολύνει περισσότερο την παραγωγή (NOx) σε χαμηλότερες φορτίσεις της μηχανής. Αντίθετα σε υψηλές φορτίσεις της μηχανής με την παρουσία του φίλτρου οι εκπομπές (NOx) είναι χαμηλότερες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η υψηλή θερμοκρασία που απαιτείται μέσα στο θάλαμο καύσης για την παραγωγή οξειδίων του αζώτου, ελαττώθηκε με την αύξηση της φόρτισης της μηχανής. Όσον αφορά τα αιωρούμενα-μοριακά σωματίδια που αποτελούνται κυρίως από αιθάλη η οποία καλύπτεται από οργανικές ενώσεις, μπορούμε να πούμε ότι η ελλιπής καύση των καυσίμων είναι η κύρια πηγή εμφάνισής τους. Ένας μετρητής καπνού μας δείχνει το ποσό κατανάλωσης καυσίμων να αυξάνει με την αύξηση της φόρτισης της μηχανής. 4.1.2.3. ΕΠΑΝΑΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΑΕΡΙΟΥ ΕΞΑΤΜΙΣΗΣ Όπως υπονοείται και από το όνομα σύμφωνα με αυτήν την τεχνολογία έχουμε μια αναδιανομή ενός ποσοστού καυσαερίων που βγαίνουν από τη μηχανή πίσω στην είσοδο του συμπιεστή (charger inlet). Στα πιο πολλά από αυτά τα συστήματα ο ψύκτης (intercooler) μειώνει τη θερμοκρασία των διανεμημένων εκ νέου αερίων. Τα αέρια αυτά τα οποία έχουν ψυχθεί, έχουν μικρότερη περιεκτικότητα σε οξυγόνο σε σχέση με τον αέρα και χαμηλότερη θερμοκρασία καύσης στη μηχανή. Αυτά έχουν ως αποτέλεσμα ο σχηματισμός (NOx) να εμποδίζεται. Τα συστήματα αυτά είναι σε θέση να μειώνουν γύρω στο 40 % τις εκπομπές (NOx). 4.1.2.4. ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗΣ (NOx) Οι καταλύτες αυτοί παρέχουν μια άλλη μέθοδο κατάλυσης για τη μείωση των εκπομπών (NOx). Ο μηχανισμός κατάλυσης περιλαμβάνει: Καταλυτική οξείδωση του μονοξειδίου του αζώτου (NO) σε διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ) πάνω σε έναν καταλύτη κατασκευασμένο από ακριβή μέταλλα (precious metal catalyst). Λέγοντας ακριβή μέταλλα εννοούμε τον λευκόχρυσο (Pt). Αποθήκευση του διοξειδίου του αζώτου (NO 2 ) σε μια παρακείμενη περιοχή αλκαλιών οξειδίων ως νιτρικό άλας. Το αποθηκευμένο (NOx) στη συνέχεια απομακρύνεται. Η απομάκρυνση αυτή συνοδεύεται από μείωση αζώτου μέσα από μια τριπλή αντίδραση καταλυτών. Οι καταλύτες απορρόφησης (NΟx) αναπτύσσονται και βελτιώνονται συνέχεια για τις μηχανές diesel. Τα συστήματα αυτά έχουν επιδείξει την ικανότητα μετατροπής των εκπομπών (NΟx) σε άζωτο που κυμαίνεται από 50 % μέχρι 90 % ανάλογα βέβαια με Σελίδα 72

τη θερμοκρασία που λειτουργούν. 4.1.2.5. ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΗ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗ ΑΝΑΓΩΓΗ Η επιλεκτική καταλυτική αναγωγή χρησιμοποιείται για πάνω από είκοσι έτη για να ελέγξει τις εκπομπές (NOx) από εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας. Προσφάτως έχει εφαρμοστεί σε αυτοκίνητα, φορτηγά αλλά και πλοία. Το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένοι αυτοί οι καταλύτες είναι κράμα βαναδίου-τιτανίου καθώς και κράμα μετάλλου που περιέχει ζεολίτη. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο ζεολίτης είναι ένα πορώδες ορυκτό με τεράστια ιοντοανταλλακτική ικανότητα και λόγω αυτής, μπορεί να φιλτράρει το νερό δεσμεύοντας μέταλλα και οργανικές ενώσεις. Για αυτό ακριβώς τον λόγο οι καταλύτες είναι κατασκευασμένοι από κράμα μετάλλου που περιέχει ζεολίτη αφού μπορεί να χρησιμοποιείται στα φίλτρα του καταλύτη για την δέσμευση των οξειδίων του αζώτου (NΟx). Οι καταλύτες που είναι κατασκευασμένοι από κράμα βαναδίου-τιτανίου είναι πιο αποτελεσματικοί σε θερμοκρασίες κάτω των 500 ο C, ενώ οι καταλύτες από κράμα μετάλλου που περιέχουν ζεολίτη είναι πιο αποτελεσματικοί σε θερμοκρασία της τάξης των 500 ο C. (19) 4.1.2.6. ΜΟΝΤΕΛΟ (PG) ΦΟΡΗΤΟΣ ΑΝΙΧΝΕΥΤΗΣ ΑΕΡΙΩΝ Οι δυνατότητες της συσκευής και τα χαρακτηριστικά της είναι οι μέχρι τέσσερις αισθητήρες στο κάθε όργανο ανίχνευσης, η ATEX πιστοποίηση, το ενσωματωμένο καταγραφικό, ο ενσωματωμένος οπτικός και ηχητικός συναγερμός, τα πακέτα μπαταριών (με συμβατικές ή επαναφορτιζόμενες μπαταρίες), η ενσωματωμένη (IS) αντλία δειγματισμού, ο συνδετήρας ζώνης και γάντζος και η δυνατότητα σύνδεσης με Η/Υ για κατέβασμα δεδομένων, ρύθμιση οργάνου, αναφορά βαθμονόμησης κλπ. Η λίστα των ανιχνεύσιμων αερίων περιλαμβάνει: (O 2 ), (H 2 ), (CO 2 ), (HCI), (CO), (NOx), (H 2 S), (CI 2 ), (SO 2 ), (O 3 ) (VOCs), Τοξικά, Εύφλεκτα (LEL). Εικόνα 17: Μοντέλο (PG) φορητός ανιχνευτής αερίων. Σελίδα 73

4.1.2.7. MARPOL ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΚΑΥΣΑΕΡΙΩΝ Ένας φορητός αναλυτής εκπομπών καυσαερίων με Germanischer Lloyd (GL) τύπο έγκρισης για συμμόρφωση με το παράρτημα VI της Δ.Σ. MARPOL 73/78, τεχνικό κώδικα (NOx) και MEPC.103(49) για (NOx και SO 2 ), φαίνεται στην παρακάτω εικόνα. Εικόνα 18: Μέτρηση αέρων ρύπων σύμφωνα με την MARPOL ανάλυση σε πλοίο. ΜΟΝΤΕΛΟ 350 MARITIME Ο 350 είναι ένας φορητός αναλυτής εκπομπών καυσαερίων με ενσωματωμένους αισθητήρες για μέτρηση: (O 2 ), (CO), (CO 2 -IR), (NO) και (NO 2 ), την προετοιμασία καυσαερίου, την ενσωματωμένη συστοιχία μπαταριών και την μνήμη δεδομένων μετρήσεων. Η δειγματοληψία του καυσαερίου γίνεται μέσω ενός ειδικά σχεδιασμένου ακροφύσιου δειγματοληψίας το οποία με την βοήθεια μίας φλάντζας μπορεί να τοποθετηθεί εύκολα. Οι εγκεκριμένοι ηλεκτροχημικοί αισθητήρες (ECS) μετρούν τις συγκεντρώσεις των (O 2 ), (CO) και (NOx), (NO και NO 2 ξεχωριστά) με μεγάλη ακρίβεια και μακροπρόθεσμη σταθερότητα. Το (CO 2 ) μετριέται μέσω ενός εγκεκριμένου υπέρυθρου αισθητήρα. Για να ανταπεξέλθει στο σκληρό θαλασσινό περιβάλλον, ολόκληρο το σετ, μαζί με τα παρελκόμενα είναι τοποθετημένο σε μία σκληροτράχηλη προστατευτική βαλίτσα. Σελίδα 74

Εικόνα 19: Φορητός αναλυτής εκπομπών καυσαερίων, μοντέλο 350 MARITIME. Το πλήρες σετ περιλαμβάνει τον αναλυτή εκπομπών 350 MARITIME εξοπλισμένο με αισθητήρες (O 2 ), (CO), (CO 2 -IR), (NO) και (NO 2 ), προετοιμασία καυσαερίου, ενσωματωμένη συστοιχία μπαταριών και μνήμη δεδομένων μετρήσεων, μονάδα ελέγχου 350 MARITIME, καλώδιο σύνδεσης (2 m) μεταξύ αναλυτή και μονάδας ελέγχου, ακροφύσιο καυσαερίου με προφίλτρο, φλάντζα τοποθέτησης ακροφύσιου καυσαερίων, σκληροτράχηλη βαλίτσα μεταφοράς με trolley, καλώδιο με σφιγκτήρες μπαταρίας και προσαρμογέα για σύνδεση με τον 350 MARITIME και πιστοποιητικό- Germanischer Lloyd (GL) Νο.59 488-08 HH. Σελίδα 75

Εικόνα 20: Το μοντέλο 350 MARITIME φυλάσσεται μέσα στο βαλιτσάκι του για την προστασία των οργάνων. Ο αναλυτής 350 MARITIME μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μετρήσεις σε εκπομπές καυσαερίων σαν ένα σύστημα με παραμέτρους όπως (O 2, από 0-25 Vol %), (CO, από 0-3000 ppm ), (CO 2, από 0-40 Vol %), (NO, από 0-3000 ppm), (ΝΟ 2, από 0-500 ppm), (SO 2, από 0-3000 ppm) για λειτουργίες όπως περιοδικές και ενδιάμεσες, επιθεωρήσεις επί του πλοίου, απευθείας μετρήσεις, μέθοδοι επιτήρησης και απλοποιημένες μέθοδοι μετρήσεων όταν έχουν γίνει τροποποιήσεις ή ρυθμίσεις στη μηχανή. (20) 4.1.3. ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΜΕΣΩΝ ΟΔΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΩΡΑΣ Εικόνες 21, 22: Αέρια από την εξάτμιση αυτοκινήτου (αριστερά) και η πυκνή κυκλοφορία των οχημάτων (δεξιά). 4.1.3.1. ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΕ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑΚΑ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΚΛΙΜΑΚΑ Προκειμένου να υπολογίσουμε τις επιπτώσεις της κυκλοφορίας στην ατμοσφαιρική ρύπανση, πρέπει να δούμε ποιες είναι οι παραγόμενες ποσότητες ρύπων, δηλαδή τι εκπομπές ρύπων έχουμε, πώς διασπείρονται, με τι συγκεντρώσεις και τελικά ποιες είναι οι επιπτώσεις της προκληθείσας ρύπανσης του περιβάλλοντος. Η μεθοδολογία για τον υπολογισμό των επιπτώσεων της ρύπανσης στις αστικές περιοχές είναι περίπλοκη και απαιτείται για την επιλογή της βέλτιστης διαχειριστικής παρέμβασης. Η εκτίμηση των επιπτώσεων από τους αέριους ρύπους μπορεί να γίνει: Σε τοπικό επίπεδο μιας περιοχής μελέτης (μικροκλίμακα) με βάση την ανάλυση των στοιχείων μιας συγκεκριμένης και περιορισμένης σε έκταση περιοχής, χωρίς να λαμβάνονται υπ όψη οι επιδράσεις των αέριων ρύπων άλλων περιοχών. Σε υπερτοπικό επίπεδο (μακροκλίμακα), όπου συγκεντρώνονται και αναλύονται τα στοιχεία της ευρύτερης περιοχής. Έτσι βγάζουμε συμπεράσματα και παίρνουμε Σελίδα 76

αποφάσεις συνυπολογίζοντας τις αλληλεπιδράσεις της αέριας ρύπανσης και άλλων γειτονικών περιοχών, καθώς και τη διάχυση και τη διασπορά των ρύπων. Τα βήματα που ακολουθούμε προκειμένου να εκτιμήσουμε τις επιπτώσεις και στις δύο περιπτώσεις είναι περίπου τα ίδια με κάποιες διαφοροποιήσεις. Αναλυτικά, σε μικροκλίμακα πρέπει να: Κάνουμε εκτίμηση της σύνθεσης του στόλου των οχημάτων που διέρχονται από μία συγκεκριμένη περιοχή και των ρύπων που εκπέμπει κάθε κατηγορία οχημάτων. Έτσι π.χ. από το κέντρο μιας πόλης διέρχονται ως επί το πλείστον επιβατικά αυτοκίνητα και μέσα μαζικής μεταφοράς ενώ περιφερειακά της πόλης κυκλοφορούν πολλά φορτηγά αυτοκίνητα. Ως γνωστό, οι διάφορες κατηγορίες οχημάτων δεν εκπέμπουν ούτε τους ίδιους ρύπους, ούτε τις ίδιες ποσότητες ρύπων. Η αξιολόγηση της ρύπανσης που προκαλούν οι δύο διαφορετικές κατηγορίες οχημάτων δεν μπορεί να γίνει αθροιστικά, αλλά για κάθε ρύπο χωριστά. Έτσι θα μπορέσουμε να προσεγγίσουμε τις ποσότητες ρύπων που εκπέμπουν τα οχήματα και που επιβαρύνουν την αέρια ρύπανση. Να υπολογίσουμε τους κυκλοφοριακούς φόρτους, συγκεκριμένων δρόμων, της υπό μελέτη περιοχής, σε ωριαία βάση, έτσι ώστε να εντοπίσουμε τις ώρες αιχμής. Με το δεδομένο αυτό θα μπορούμε να δούμε ποιες ώρες της ημέρας ή ποιες ημέρες της εβδομάδας επιβαρύνεται περισσότερο η ατμόσφαιρα με τους εκπεμπόμενους ρύπους. Επίσης πρέπει να κάνουμε τυποποίηση της κυκλοφορίας. Ως εργαλείο για την τυποποίηση χρησιμοποιείται ο κύκλος οδήγησης. Συνθήκες κορεσμού στην πόλη σημαίνουν μεγάλη συχνότητα επανάληψης του κύκλου οδήγησης, δηλαδή του κύκλου επιτάχυνση-ομαλή ταχύτητα-επιβράδυνση. Σε κάθε φάση του κύκλου οδήγησης η εκπομπή ρύπων είναι διαφορετική. Για την πρόβλεψη της αέριας ρύπανσης στις πόλεις προσδιορίζεται ένας τύπος κύκλου που αντιπροσωπεύει τον μέσο οδηγό και το μέσο αυτοκίνητο. Ταυτόχρονα πρέπει να γίνουν προβλέψεις των μετεωρολογικών συνθηκών που θα επικρατήσουν. Οι μετεωρολογικές συνθήκες έχουν καθοριστική σημασία για τη διάχυση της ρύπανσης. Η άπνοια π.χ. είναι σύμμαχος των μεγάλων συγκεντρώσεων ρύπανσης ενώ αντίθετα η ταύτιση της διεύθυνσης των δρόμων με την διεύθυνση των επικρατούντων ανέμων βοηθούν στον αερισμό της πόλης και της διασποράς των ρύπων. Επίσης η έντονη ηλιοφάνεια συμβάλει στη δημιουργία φωτοχημικού νέφους. Η βροχή αν και θεωρείται ευνοϊκός μετεωρολογικός παράγοντας, εντούτοις μπορεί να οδηγήσει (κάτω από συγκεκριμένες) συνθήκες στην δημιουργία όξινης βροχής. Έτσι θα είμαστε σε θέση να ξέρουμε πότε επιβαρύνεται περισσότερο η ατμόσφαιρα. Να κάνουμε εκτίμηση του εκπεμπόμενου ρυπαντικού φορτίου και του συντελεστή εκπομπής αέριων ρύπων. Η μέθοδος αυτή προϋποθέτει την εφαρμογή μοντέλων όπως το MOBILE και TRL. Να προσδιορίσουμε την διάχυση των ρύπων υπό προβλεπόμενες μετεωρολογικές συνθήκες. Η χρήση των μοντέλων διασποράς των αέριων ρύπων στην ατμόσφαιρα είναι αναγκαία για τη στρατηγική συστηματικού ελέγχου της αέριας ρύπανσης, την πρόβλεψη της αέριας ρύπανσης από την κατασκευή μεγάλων συγκοινωνιακών έργων, την υιοθέτηση προδιαγραφών και ορίων του αέρα και τέλος για την άσκηση πολιτικών κυκλοφοριακής διαχείρισης. Σελίδα 77

Να λάβουμε υπόψη μας το τοπογραφικό ανάγλυφο της περιοχής για να εκτιμήσουμε πόσο εύκολα μπορεί ή όχι, να γίνει διασπορά των ρύπων στις γύρω περιοχές. Να συνεκτιμήσουμε τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά της περιοχής. Αν είναι πυκνοδομημένη, αν υπάρχουν ψηλά κτίρια, τι πλάτος έχουν οι δρόμοι, αν υπάρχουν ελεύθεροι χώροι και χώροι πρασίνου. Έτσι θα προσδιορίσουμε αν δημιουργούνται οδικά φαράγγια, αν οι ρύποι μπορούν να διαφύγουν κλπ. Αναλυτικά, σε μακροκλίμακα πρέπει να: Έχουμε γνώση του στόλου και της εκπομπής ρύπων κάθε οχήματος στην ευρύτερη περιοχή. Γνωρίζουμε τους κυκλοφοριακούς φόρτους. Να ξέρουμε δηλαδή ποιοι δρόμοι της ευρύτερης περιοχής έχουν μεγαλύτερη κίνηση, ποιες ώρες της ημέρας και ποιες ημέρες του έτους έτσι ώστε να κάνουμε σωστό προγραμματισμό κυκλοφοριακής πολιτικής. Έχουμε γνώση του μακροκλίματος για να δούμε πως μπορούν οι ρύποι μιας περιοχής να προστεθούν ή όχι στους ρύπους μιας γειτονικής κλπ. Να εκτιμήσουμε τους παραγόμενους ρύπους σε μια μεγάλη περιοχή βάση μετρήσεων. Να μετράμε τους εκπεμπόμενους ρύπους σε συγκεκριμένες θέσεις (θέσεις με αναμενόμενες υψηλές τιμές ρύπων και θέσεις με μέσες τιμές ρύπων). Συνήθως υπάρχουν αυτόματα όργανα που παίρνουν μετρήσεις κάθε ένα λεπτό. Έτσι υπολογίζουμε τις μέσες ημερήσιες, εβδομαδιαίες, μηνιαίες και ετήσιες τιμές ρύπων και βλέπουμε πότε έχουμε μέγιστα και πότε ελάχιστα. Να προσδιορίσουμε την διάχυση που γίνεται σε ευρύτερη περιοχή. Να γνωρίζουμε το τοπογραφικό ανάγλυφο καθώς και τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά όλης της πόλης για να δούμε πως αυτά επηρεάζουν τις κατά τόπους συγκεντρώσεις των ρύπων. Να ξέρουμε την ιεράρχηση του οδικού δικτύου για να δούμε πώς γίνονται οι μετακινήσεις σε όλη την πόλη, έτσι ώστε να μπορούμε να εκτιμήσουμε τις αλληλεπιδράσεις των κυκλοφοριακών φόρτων από περιοχή σε περιοχή. (21) Ένας μετρητικός σταθμός όπως αυτός παρακάτω τοποθετείται σε σημεία όπου είναι απαραίτητη η συνεχή παρακολούθηση και καταγραφή των αέριων εκπομπών, λόγο της μεγαλύτερης συσσώρευσης τους σε εκείνες τις περιοχές. Σελίδα 78

Εικόνα 23: Μετρητικός και καταγραφικός σταθμός αερίων. 4.1.3.2. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΚΠΕΜΠΟΜΕΝΩΝ ΡΥΠΩΝ ΑΠΟ ΟΧΗΜΑΤΑ Η σύσταση των καυσαερίων των αυτοκινήτων εξαρτάται από: Την τεχνολογία του αυτοκινήτου. Το είδος και την κατάσταση του κινητήρα. Την ποιότητα των καυσίμων. Τις συνθήκες οδήγησης. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος για το 1998, η συμμετοχή των οδικών μεταφορών στη ρύπανση της ατμόσφαιρας των 15 κρατών μελών της Ε.Ε. εκτιμάται ότι είναι 60 % για το (CO), 47 % για τα (NOx), 34 % για τους άκαυστους υδρογονάνθρακες, 27 % για τα αιωρούμενα σωματίδια με διάμετρο μικρότερη των 10 μm και 2,8 % για το (SO 2 ). 4.1.3.3. ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΚΑΥΣΑΕΡΙΩΝ Το ουσιαστικότερο μέτρο για τον έλεγχο των καυσαερίων, αφού αυτά παραχθούν από τη μηχανή του αυτοκινήτου και πριν διαφύγουν προς την ατμόσφαιρα, είναι η χρήση του καταλυτικού μετατροπέα (καταλύτη). Η χρήση αμόλυβδης βενζίνης επιβάλλεται στα καταλυτικά αυτοκίνητα, γιατί ο μόλυβδος δηλητηριάζει τον καταλύτη, δηλαδή τον καθιστά ανενεργό. Η χρήση αυτοκινήτων καταλυτικής τεχνολογίας συνετέλεσε αναμφισβήτητα στη βελτίωση της ατμόσφαιρας, όπως και η χρήση τα τελευταία χρόνια βιοκαυσίμων με λιγότερες εκπομπές αερίων από τα συμβατικά καύσιμα. Τέλος, η παρακολούθηση τους μέσω συσκευών όπως επιβάλλεται από διάφορες υπηρεσίες δίνουν σίγουρα ένα ελεγχόμενο σύστημα για την γνώση των εκπομπών. 4.1.3.4. ΧΡΗΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ Καθώς τα όρια εκπομπών γίνονται αυστηρότερα παγκοσμίως, οι αυτοκινητοβιομηχανίες επενδύουν στη βελτιστοποίηση των κινητήρων που λειτουργούν με βενζίνη ή πετρέλαιο κίνησης. Το ουσιαστικό γεγονός παραμένει όμως, ότι η παραγωγή των ρυπογόνων καυσαερίων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη χρήση των συμβατικών υγρών καυσίμων. Η σύγχρονη προσέγγιση στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων που προκύπτουν από τη χρήση του αυτοκινήτου προβλέπει την υποκατάσταση των σημερινών καυσίμων και τη χρησιμοποίηση εναλλακτικών, τα οποία είναι σαφώς φιλικότερα προς το περιβάλλον. Σελίδα 79

Τα κυριότερα εναλλακτικά καύσιμα που έχουν δοκιμαστεί σε πραγματικές συνθήκες είναι τα εξής: Εναλλακτικά υγρά καύσιμα (βιοαιθανόλη, βιοντίζελ). Φυσικό αέριο και Υγραέριο. Ηλεκτρισμός. Υδρογόνο. (22) 4.1.3.5. ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΡΥΠΩΝ Εικόνα 24: Η μέτρηση αέριων ρύπων στις εγκαταστάσεις αυτοκινητοβιομηχανίας. Ο πρώτος ρύπος που μετρήθηκε ποτέ στην αυτοκινητοβιομηχανία ήταν το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) την δεκαετία του 1970. Αργότερα θεσπίστηκαν όρια για τις εκπομπές των άκαυστων υδρογονανθράκων (HC), των οξειδίων του αζώτου (ΝΟx) και πολύ πιο μετά την δεκαετία του 1990 όρια για τις εκπομπές μικροσωματιδίων (Particulate Matter ή PM) στα πετρελαιοκίνητα. Το διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ) δεν χαρακτηρίζεται ως ρύπος αλλά ως αέριο που ευθύνεται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Για αυτό το λόγο η Κομισιόν σε συνεργασία με τον ACEA προσπαθούν να μειώσουν τις εκπομπές του περιορίζοντας σταδιακά τον μέσο όρο (CO 2 ) κάθε εταιρικού στόλου στα 130 g/km από το 2012 έως το 2015. Σελίδα 80

Διάγραμμα 4 : Γράφημα με τις εκπομπές Euro που ισχύουν έως και το Σεπτέμβριο του 2009 (έως το Euro 4). Παρατηρείστε πόσο πιο ελαστικά είναι τα όρια για τους diesel με εξαίρεση το (CO). Το 2012 το 65 % ενός εταιρικού στόλου δεν πρέπει να ξεπερνά την παραπάνω τιμή, το 75 % μέχρι το 2013, το 80 % μέχρι το 2014 και το 100 % έως το 2015. Όποια εταιρία δεν συμμορφώνεται με το όριο και το ξεπερνά κατά 3 g/km τότε θα πληρώνει 95 ευρώ για κάθε επιπλέον γραμμάριο. Στόχος είναι τα 95 g/km μέχρι το 2020 και όλα θα εξαρτηθούν από την πρόοδο που θα υπάρξει στην ηλεκτροκίνηση και την υδρογονοκίνηση. Ήδη τα περισσότερα μέλη στην ευρωπαϊκή ένωση φορολογούν τα νέα αυτοκίνητα βάση μοντέλων που βασίζονται ή συνδυάζουν τις εκπομπές (CO 2 ). Παρακάτω δίνεται ένας αναλυτικός πίνακας, σύμφωνα με στοιχεία του ACEA από το 2004 τα επιβατικά αυτοκίνητα ευθύνονται για το 12% των εκπομπών (CO 2 ) στην Ευρώπη ενώ συνυπολογίζοντας όλα τα μέσα μεταφοράς και τα οχήματα το ποσοστό ανέρχεται στο 26 %. Τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας ευθύνονται για το 39 %, η βιομηχανία για το 16 % και τα νοικοκυριά για το 19 %. Σελίδα 81

Διάγραμμα 5: O στόχος της Κομισιόν σε συνεργασία με τις εταιρίες είναι η δραματική μείωση των ρύπων έως το 2020 στην οποία αναμένεται να συμβάλει η ηλεκτροκίνηση. Πίνακας 6: Εκπομπές αερίων σύμφωνα με τις προδιαγραφές Euro. Η υπόθεση με τις προδιαγραφές Euro ξεκίνησε το 1992 με την θέσπιση του Euro 1 που προέβλεπε την υποχρεωτική χρήση καταλύτη σε όλα τα σύγχρονα μοντέλα (αντιρρυπαντικής τεχνολογίας όπως αναγράφεται στην άδεια κυκλοφορίας του ΙΧ μας). Το 1996 ακολούθησε το Euro 2 που προέβλεπε την μείωση των ρύπων κατά 40 %-50 % καθώς και διαφορετικά όρια για τα βενζινοκίνητα και πετρελαιοκίνητα οχήματα. Το Euro 3 τέθηκε σε ισχύ το 2000 ενώ το Euro 4 το 2005 θέτοντας σημαντικά αυστηρότερα όρια για τους πετρελαιοκινητήρες σχετικά με τις εκπομπές (CO) και (NOx). Ειδικά για την μείωση των (PM) ήταν επιτακτική η στάνταρ τοποθέτηση ειδικών φίλτρων αυξάνοντας σημαντικά το κόστος των πετρελαιοκίνητων οχημάτων. Τα βενζινοκίνητα εξαιρούνται από την μέτρηση (PM) εκτός όμως από όσα εξοπλίζονται με κινητήρα άμεσου ψεκασμού με όριο τα 0,005 g/km (Euro 5 και Euro 6). To Euro 5 βρίσκεται σε εφαρμογή από το Σεπτέμβριο του 2009 ενώ (το επιεικές για τους βενζινοκινητήρες, λιγάκι πιο αυστηρό για τους diesel) Euro 6 θα εφαρμοστεί από το 2014. Οι νόρμες σχετικά με τις εκπομπές ρύπων που εγκρίνονται από την Κομισιόν, το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και το πρωθυπουργικό συμβούλιο, βασίζονται σε πορίσματα διαφόρων μελετών από ειδικούς, πανεπιστημιακούς φορείς, ινστιτούτα κ.α. Για κάθε κατηγορία υπάρχει ένα όριο σχετικά με την ποσότητα που εκλύεται από την εξάτμιση ενός οχήματος. Το όριο αυτό διαμορφώνεται από μια συγκεκριμένη διαδικασία μέτρησης καθώς οι εκπομπές δεν είναι οι ίδιες όταν π.χ. Σελίδα 82

ένα αυτοκίνητο εκκινεί με κρύα μηχανή ή λειτουργεί ώρες πριν, όταν ένα αυτοκίνητο έχει διανύσει 5.000 km ή 80.000 km. 4.1.3.6. Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΡΥΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΟΝ ΚΥΚΛΟ NEDC Αυτός ο κύκλος αποτελείται από τέσσερις επαναλαμβανόμενους κύκλους μέτρησης κατά ECE-15 και έναν υπεραστικό κύκλο, τον EUDC (Extra Urban Driving Cycle). O κύκλος NEDC (New European Driving Cycle) περιλαμβάνει μεταξύ άλλων κρύα εκκίνηση, περίπου 4 km αστικής οδήγησης με συγκεκριμένα start/stop σημεία, συγκεκριμένες ταχύτητες και αλλαγές σχέσεων, καθώς και 7 km οδήγησης σε αυτοκινητόδρομο υψηλής ταχύτητας μέχρι και 120 km/h. Τα σύγχρονα επιβατικά αυτοκίνητα οφείλουν να έχουν τα ίδια όρια ακόμη και μετά τα 100.000 km χρήσης. Υποτίθεται πως ο κύκλος NEDC αντιπροσωπεύει την τυπική χρήση των αυτοκινήτων στους ευρωπαϊκούς δρόμους. Ωστόσο, μελέτες του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου έχουν δείξει πως σε καμία περίπτωση δεν ισχύουν οι επιεικείς νόρμες για την οδήγηση στην Αθήνα όπου η ιδιαίτερη μορφολογία του λεκανοπεδίου επιβαρύνει σημαντικά την λειτουργία ενός αυτοκινήτου και συνάμα αυξάνει τις εκπομπές ρύπων. (23) 4.1.3.7. ΚΑΤΑΛΥΤΗΣ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΥ Ο καταλύτης αυτοκινήτου ή καταλυτικός μετατροπέας, είναι μία συσκευή που προσαρμόζεται στην εξάτμιση του αυτοκινήτου για να μειώνει τις ρυπογόνες ουσίες των καυσαερίων. Η χρήση τους αποτελεί σήμερα τη μόνη τεχνολογική λύση για τον έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από τις μηχανές εσωτερικής καύσης. Με την από δεκαπενταετίας χρησιμοποίηση των καταλυτικών μετατροπέων έχει αποδειχθεί η αποδοτικότητά τους στον έλεγχο των εκπομπών των καυσαερίων, όπως επίσης και η αναγκαιότητα βελτίωσής τους. Η χρήση πολυτίμων μετάλλων πλατίνας (Pt), ρόδιου (Rh) και παλλάδιου (Pd) ως ενεργών συστατικών των καταλυτικών μετατροπέων έχει επικρατήσει λόγω της υψηλής απόδοσης για μετατροπή των ρύπων των καυσαερίων σε σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες. Εκτιμάται επίσης και η μακροχρόνια λειτουργία τους όταν βεβαίως χρησιμοποιείται αμόλυβδη βενζίνη. Οι μονολιθικοί κεραμικοί μετατροπείς χρησιμοποιούνται σήμερα από τις περισσότερες βιομηχανίες αυτοκινήτων. Αποτελούνται από τον κυψελωτό φορέα και την επίστρωση αλουμίνας στην οποία έχουν διασπαρεί τα πολύτιμα μέταλλα. Ο καταλύτης αυτός είναι πιο αξιόπιστος και φαίνεται ότι τελικά θα επικρατήσει όταν το τελικό κόστος κατασκευής του μειωθεί. Σελίδα 83

Ο ρυθμιζόμενος τριοδικός καταλύτης μειώνει και τους τρεις ρυπαντές μονοξείδιο του άνθρακα (CO), υδρογονάνθρακες (HC) και οξείδια του αζώτου (NOx). Το ποσοστό μείωσης είναι εκπληκτικό, αφού κυμαίνεται γύρω στο 90 %. Συνδυάζεται με τον ηλεκτρονικό έλεγχο προετοιμασίας του μείγματος καύσης στην μηχανή του αυτοκινήτου καθώς και τη συνεχή διόρθωσή του με τον λήπτη λάμδα (λ). Ο λήπτης (λ) μετράει το περιεχόμενο οξυγόνο στα καυσαέρια και παράγει ένα σήμα το οποίο μεταφέρεται στον εγκέφαλο του συστήματος τροφοδοσίας καθοδηγώντας τα μπεκ ψεκασμού σε μία διόρθωση της ψεκαζομένης ποσότητας. Αυτό συμβαίνει όταν η περιεκτικότητα του οξυγόνου στα μετρούμενα καυσαέρια αυξομειώνεται από το επιθυμητό επίπεδο. Στα καταλυτικά αυτοκίνητα παρατηρείται αυξημένη κατανάλωση καυσίμου. Αυτή δεν οφείλεται τόσο στο γεγονός ότι ο καταλύτης αποτελεί ένα εμπόδιο στη ροή των καυσαερίων, δεδομένου ότι αυτό τονίζει ρόλο μόνο όταν ο κινητήρας λειτουργεί με πλήρες φορτίο. Η αύξηση της κατανάλωσης οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι για να λειτουργεί ο καταλύτης πρέπει ο κινητήρας να λειτουργεί με στοιχειομετρικό μείγμα (η ποσότητα του αέρα δηλαδή πρέπει να είναι ακριβώς όση χρειάζεται για να κάψει όλη την ποσότητα του καυσίμου). Η κύρια αιτία γήρανσης των καταλυτών είναι οι υψηλές θερμοκρασίες των καυσαερίων. Αν μάλιστα αυτές ξεπερνούν τους 900 ο C, απενεργοποιούν οριστικά τον καταλύτη. Μια άλλη αιτία βαθμιαίας καταστροφής του καταλύτη είναι οι δονήσεις, είτε προέρχονται από την εξάτμιση είτε για φυσικές δονήσεις. Γενικά, δηλαδή μιλάμε για δονήσεις που προέρχονται από τη λειτουργία του κινητήρα και όχι από την κίνηση του αυτοκινήτου στο δρόμο. Αρκεί και μια πολύ μικρή ποσότητα μολύβδου να περάσει από τον καταλύτη για να τον αχρηστέψει ολοκληρωτικά. Ακόμα δηλαδή και αν βάλει κανείς στο αυτοκίνητο του 1-2 L βενζίνης με μόλυβδο ο καταλύτης καταστρέφεται. Βασική προϋπόθεση για την καλή λειτουργία και τη μεγάλη διάρκεια ζωής των καταλυτών είναι η σωστή συντήρηση του αυτοκινήτου. Πλην όμως ο κάθε καταλύτης έχει ένα συγκεκριμένο χρόνο ζωής ο οποίος κυμαίνεται από 80-100 χιλιάδες χιλιόμετρα. (24) 4.1.4. ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΣΠΙΤΙΩΝ 4.1.4.1. ΠΗΓΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ Μια από τις μορφές ρύπανσης η οποία στις μέρες μας αναγνωρίζεται ως ιδιαιτέρως σημαντική, είναι η ρύπανση της ατμόσφαιρας των εσωτερικών χώρων. Ο σύγχρονος άνθρωπος περνάει περισσότερο από τα τρία τέταρτα της ζωής του στους εσωτερικούς χώρους των κτηρίων. Μοιραία λοιπόν η ποιότητα του αέρα των εσωτερικών χώρων αποτελεί καθοριστικό παράγοντα της γενικότερης ποιότητας της ζωής μας, εάν βέβαια λάβει κανείς υπόψη του και το έτσι ή αλλιώς ιδιαίτερα επιβαρημένο εξωτερικό περιβάλλον των μεγαλουπόλεων. Σελίδα 84

Πηγές της γένεσης των ρύπων στους εσωτερικούς χώρους καταρχήν είναι όλες οι δραστηριότητες που σχετίζονται με την καύση κάποιας καύσιμης ύλης με σκοπό τη θέρμανση του χώρου, όταν η κατοικία δε διαθέτει εγκατάσταση κεντρικής θέρμανσης. Τέτοιες δραστηριότητες είναι η χρησιμοποίηση του τζακιού, θερμαστρών πετρελαίου, υγραερίου, κηροζίνης (ή και ξυλοκάρβουνου στις ημιαστικές ή αγροτικές περιοχές). Οι επικίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία ρύποι που παράγονται από την καύση είναι το μονοξείδιο του άνθρακα και το διοξείδιο του αζώτου. Το κάπνισμα, το οποίο αποτελεί σημαντικό παράγοντα μείωσης της ποιότητας του αέρα των εσωτερικών χώρων. Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει 4.800 χημικές ενώσεις, εκ των οποίων δεκάδες καρκινογόνες, δεκάδες τοξικά αέρια όπως για παράδειγμα μονοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του αζώτου και φορμαλδεΰδη, σωματίδια με τη μορφή πίσσας, νικοτίνη και βαρύτερους πτητικούς οργανικούς υδρογονάνθρακες. Κάποια από τα δομικά υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή κτηρίων όπως τα υλικά που περιέχουν αμίαντο χρησιμοποιούνται ευρέως για τη θερμομόνωση και ηχομόνωση. Τα δομικά υλικά από αμίαντο γίνονται ιδιαιτέρως επικίνδυνα, όταν παλιώσουν ή φθαρούν και τότε επιβάλλεται η αντικατάστασή τους. Ο αμίαντος είναι αποδεδειγμένα καρκινογόνο στον άνθρωπο όταν προσλαμβάνεται δια της αναπνευστικής οδού. Ο αμίαντος και ο καπνός του τσιγάρου δρουν συνεργιστικά, δηλαδή το συνολικό αποτέλεσμα που επιφέρουν είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των δύο επιμέρους συνεισφορών. Οι πτητικές οργανικές ενώσεις που περιέχουν ορισμένα προϊόντα που χρησιμοποιούνται για τη συντήρηση και την καθαριότητα του σπιτιού καθώς και επίσης προϊόντα που χρησιμοποιούνται για την προσωπική μας υγιεινή και καλλωπισμό. (25) 4.1.4.2. Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΥΣΤΗΡΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ Η καλύτερη εποχή για τη συντήρηση του λέβητα και του καυστήρα της κεντρικής θέρμανσης πετρελαίου συνήθως ή φυσικού αερίου, όπου είναι η κύρια πηγή ρύπανσης των σπιτιών για αυτό και μετράτε, είναι αμέσως μετά την παύση της λειτουργίας τους στο τέλος της χειμερινής περιόδου. Δηλαδή ανάλογα με την περιοχή Απρίλιο με Μάιο, όχι το Σεπτέμβριο με Οκτώβριο, πριν την έναρξη της χειμερινής περιόδου επειδή πρέπει ο λέβητας και ο καυστήρας να είναι καθαροί καθ' όλη τη θερινή περίοδο και όχι σε στενή επαφή με τα διαβρωτικά κατάλοιπα της καύσης. 4.1.4.3. Η ΚΑΥΣΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ Σελίδα 85

Το πετρέλαιο θέρμανσης ανήκει στην οικογένεια των υδρογονανθράκων και παρασκευάζεται από την απόσταξη του αργού πετρελαίου. Ο χημικός τύπος του πετρελαίου είναι: C ν H 2ν+2 με τιμές του ν από 12 έως 25. Και η αντίδραση της καύσης του: C ν H 2ν+2 + Ο 2 CO 2 + Η 2 Ο + Q. Με Q συμβολίζομε την θερμότητα που παράγεται κατά την καύση. Η θερμογόνος δύναμη του πετρελαίου είναι: Hk = 10.200 Kcal/Kg. Θερμογόνο δύναμη ενός καυσίμου ονομάζουμε το ποσό της θερμότητας το οποίο παράγεται κατά τη στοιχειομετρική καύση μιας ορισμένης ποσότητας καυσίμου. Στοιχειομετρική ονομάζεται η καύση όταν το προσφερόμενο οξυγόνο είναι σε ποσότητα το απολύτως απαραίτητο. Τότε στα προϊόντα της καύσης υπάρχει μόνο (CO 2 ) και (Η 2 Ο). Ατελής ονομάζεται η καύση όταν το οξυγόνο είναι λιγότερο από όσο χρειάζεται για να καεί τέλεια όλο το καύσιμο. Τότε στα προϊόντα της καύσης υπάρχει και (CO) μονοξείδιο του άνθρακα ή (C) άκαυτος άνθρακας ή και τα δύο. Καύση με περίσσια αέρος έχουμε όταν το οξυγόνο είναι περισσότερο από όσο χρειάζεται για να καεί τέλεια το καύσιμο. Η στοιχειομετρική καύση του πετρελαίου έχει σαν αποτέλεσμα στα καυσαέρια το ποσοστό του (CO 2 ) να ανέρχεται στο 15,3 %. Η καύση που ρυθμίζουμε σε ένα καυστήρα είναι πάντα με περίσσια αέρα. (CO 2, H 2 O, CO, C, Περίσσια αέρα) Εικόνα 25: Προϊόντα καύσης πετρελαίου θέρμανσης. 4.1.4.4. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΚΑΥΣΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ Κατά την καύση του πετρελαίου επιδιώκουμε στα παραγόμενα καυσαέρια το (CO 2 ) διοξείδιο του άνθρακα να είναι μέχρι 13 % και είναι ένδειξη της περίσσιας του αέρα (άρα και του οξυγόνου). Θερμογόνο δύναμη ενός καυσίμου ονομάζουμε το ποσό της θερμότητας το οποίο παράγεται κατά τη στοιχειομετρική καύση μιας ορισμένης ποσότητας καυσίμου. Όσο μικρότερο ποσοστό (CO 2 ) έχουμε στα καυσαέρια τόσο μεγαλύτερες απώλειες θερμότητας έχουμε γιατί ζεσταίνουμε αέρα που δεν είναι απαραίτητος για την καύση. Η μέτρηση του (CO 2 ) γίνεται με θερμοκρασία νερού λέβητα πάνω από 60 α. Για να καεί 1 Kg πετρελαίου χρειάζονται 11 m 3 αέρα. Όταν καίγεται 1 Kg πετρελαίου παράγεται 1 Kg νερό σε μορφή ατμού. Το νερό (Η 2 Ο) σε υγρή μορφή ενώνεται με το (SO 3 ) και δημιουργεί θειικό οξύ (H 2 SO 4 ), το οποίο διαβρώνει τα μέταλλα που έρχεται σε επαφή. Επομένως θα πρέπει η θερμοκρασία των καυσαερίων, κατά την διαδρομή τους μέχρι το περιβάλλον, να μην πέφτει κάτω από 100 o C για να αποφεύγονται οι υγροποιήσεις. Σελίδα 86

Αν το πετρέλαιο είναι κρύο ή η πίεση ψεκασμού είναι μικρή τότε δεν έχουμε καλή εκνέφωση με αποτέλεσμα αύξηση της κατανάλωσης. Η προθέρμανση πετρελαίου μειώνει 10 %-15 % τη κατανάλωση. 4.1.4.5. ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΥΣΗΣ Τα αναμενόμενα αποτελέσματα της καύσης περιγράφονται σε υπουργική απόφαση η οποία έχει ως εξής: Σε ήδη λειτουργούσες εγκαταστάσεις κεντρικής θέρμανσης κτιρίων που χρησιμοποιούν πετρέλαιο ντίζελ, οι απώλειες θερμότητας από τα καυσαέρια, η κατ όγκο περιεκτικότητα των καυσαερίων σε διοξείδιο του άνθρακα, η μέγιστη επιτρεπόμενη τιμή του δείκτη αιθάλης και η θερμοκρασία των καυσαερίων ορίζονται ως εξής: Για τα κτήρια που έχουν σταθερές εστίες καύσης με συνολική θερμική ισχύ μεγαλύτερη ή ίση με 400.000 Kcal/h, η μέγιστη επιτρεπόμενη τιμή απωλειών θερμότητας από τα καυσαέρια είναι 20 %, η ελάχιστη επιτρεπόμενη τιμή της περιεκτικότητας των καυσαερίων σε διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ) είναι 10 %, η ανώτατη επιτρεπόμενη τιμή του δείκτη αιθάλης είναι 1 της κλίμακας Bacharach και η ελάχιστη επιτρεπόμενη θερμοκρασία καυσαερίων 180 C. Για τα κτήρια που έχουν σταθερές εστίες καύσης με συνολική θερμική ισχύ μικρότερη από 400.000 Kcal/h, η μέγιστη επιτρεπόμενη τιμή απωλειών θερμότητας από τα καυσαέρια είναι 20 %, η ελάχιστη επιτρεπόμενη τιμή της περιεκτικότητας των καυσαερίων σε διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ) είναι 9 %, η ανώτατη επιτρεπόμενη τιμή του δείκτη αιθάλης είναι 2 της κλίμακας Bacharach και η ελάχιστη επιτρεπόμενη θερμοκρασία καυσαερίων 180 C. Για νέες εγκαταστάσεις κεντρικής θέρμανσης που χρησιμοποιούν πετρέλαιο ντίζελ και θα τοποθετηθούν σε νέα ή παλαιά κτίρια: Η μέγιστη επιτρεπόμενη τιμή απωλειών θερμότητας από τα καυσαέρια είναι 15%. Η ελάχιστη επιτρεπόμενη τιμή δείκτη αιθάλης είναι από 0-1 της κλίμακας Bacharach. Είναι απαραίτητο λοιπόν να ρυθμίζεται έτσι ο καυστήρας, ώστε να λειτουργεί σύμφωνα με τη παραπάνω υπουργική απόφαση. 4.1.4.6. ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΥΣΤΗΡΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ Μία πλήρη ρύθμιση του καυστήρα πετρελαίου περιλαμβάνει: Επιλογή του κατάλληλου μπεκ, ώστε σε συνδυασμό με τη πίεση της αντλίας να έχουμε την απαιτούμενη παροχή πετρελαίου. Η παροχή πετρελαίου βρίσκεται διαιρώντας την ισχύ του λέβητα δια του βαθμού απόδοσης του και της Σελίδα 87

θερμαντικής αξίας του πετρελαίου.(q=q/n Ηκ, όπου q η παροχή του πετρελαίου σε Kgr/h, Q η ισχύς του λέβητα σε Kcal/h, n ο βαθμός απόδοσης του λέβητα και Ηκ η θερμογόνος δύναμη του καυσίμου σε Kcal/Kgr). Ρύθμιση της πίεσης ψεκασμού του πετρελαίου. Αυτή είναι συνήθως ρυθμισμένη από το κατασκευαστή του καυστήρα στα 10-12 bar. Καλό είναι αυτή να ρυθμίζεται στα 11-13 bar, σε συνδυασμό πάντα με το μπεκ και τη παροχή πετρελαίου που απαιτείται. Ρύθμιση του τάμπερ του αέρα ώστε η αιθάλη να είναι εντός των προβλεπομένων ορίων. Ρύθμιση του ποσοστού περιφερικού-κεντρικού αέρα, φέρνοντας τη φλογοκεφαλή στη κατάλληλη θέση ώστε να επιτυγχάνεται ομαλή έναυση, αθόρυβη καύση και καλό ποσοστό (CO 2 ). Για τη σωστή ρύθμιση του καυστήρα πρέπει να έχουμε τη δυνατότητα μέτρησης της αιθάλης, της θερμοκρασίας των καυσαερίων και του (CO 2 ). Αυτό επιτυγχάνεται με ειδικά όργανα μέτρησης. 4.1.4.7. ΟΡΓΑΝΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ Όλες οι μετρήσεις που γίνονται για τη σωστή ρύθμιση του καυστήρα, γίνονται στα προϊόντα καύσης, στα καυσαέρια δηλαδή. Για το σκοπό αυτό ανοίγουμε μια οπή στο καπναγωγό σε απόσταση από την έξοδο του λέβητα διπλάσια της διαμέτρου του καπναγωγού. Η οπή αυτή πρέπει να είναι διαμέτρου 8 mm για να χωράνε οι λήψεις των οργάνων. Το τμήμα αυτό του καπναγωγού πρέπει να είναι μονωμένο και αν είναι δυνατό ευθύγραμμο. Εικόνα 26: Βαλιτσάκι που περιέχει τα απαραίτητα όργανα για την μέτρηση των καυσαερίων. 4.1.4.8. ΜΕΤΡΗΣΗ ΑΙΘΑΛΗΣ ΧΕΙΡΟΚΙΝΗΤΑ Σελίδα 88

Η μέτρηση του δείκτη αιθάλης στα καυσαέρια γίνεται με τη τρόμπα αναρρόφησης καυσαερίων. Σε μια εγκοπή που υπάρχει στην άκρη της τρόμπας, τοποθετούμε ειδικό χαρτί φιλτραρίσματος, μέσα από το οποίο εξαναγκάζονται να περάσουν τα καυσαέρια, αφήνοντας μία κηλίδα. Η απόχρωση της κηλίδας αυτής συγκρίνεται με άλλες πρότυπες κηλίδες που υπάρχουν σε ένα κανόνα δειγμάτων που συνοδεύουν τη συσκευή μέτρησης και έτσι καθορίζεται ο δείκτης αιθάλης της κλίμακας Bacharach. Οι αναρροφήσεις που πρέπει να γίνονται με τη τρόμπα είναι 10 για να είναι σωστό το δείγμα και να βγάλουμε έγκυρα συμπεράσματα. Σε καμία περίπτωση η απόχρωση της κηλίδας δε πρέπει να είναι πιο σκούρα από το δείγμα 2 του κανόνα. Μεγάλη περιεκτικότητα αιθάλης στα καυσαέρια σημαίνει λίγο αέρα. Η επιδίωξη μας πρέπει να είναι αιθάλη μηδενική. Αν ο δείκτης αιθάλης δε μπορεί να περιοριστεί στα προβλεπόμενα όρια, σημαίνει ότι ο καυστήρας δεν μπορεί να κάψει την παρεχόμενη ποσότητα του καυσίμου λόγω μικρής του κατάθλιψης. Εικόνα 27: Χειροκίνητο όργανο μέτρησης αιθάλης. ΚΑΝΟΝΑΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΑΙΘΑΛΗΣ Σελίδα 89

Εικόνα 28: Kλίμακα αποτυπωμάτων αιθάλης για σύγκριση ώστε να δοθεί η τιμή της. 4.1.4.9. ΜΕΤΡΗΣΗ (CO 2 ) ΧΕΙΡΟΚΙΝΗΤΑ Η μέτρηση της περιεκτικότητας των καυσαερίων σε (CO 2 ), γίνεται με την συσκευή που απεικονίζεται παρακάτω. Πραγματοποιείται πιέζοντας το πουάρ της συσκευής 18 φορές αναρροφώντας καυσαέριο και διοχετεύοντας το στο χώρο που βρίσκεται το ειδικό υγρό καυστικό κάλιο (ΚΟΗ). Κατόπιν αντιστρέφουμε τη συσκευή για να απορροφηθεί το (CO 2 ) που βρίσκεται στα καυσαέρια. Επαναφέρουμε τον αναλυτή (CO 2 ) στην όρθια θέση και παρατηρούμε ότι το υγρό έχει ανυψωθεί στο σωλήνα της συσκευής στο πλάι του οποίου διαβάζουμε την περιεκτικότητα του (CO 2 ). Μειωμένη περιεκτικότητα (CO 2 ) στα καυσαέρια σημαίνει μεγάλη περίσσια αέρα καύσης. Τότε θα πρέπει να μειώσουμε την παροχή του αέρα του ανεμιστήρα για έχουμε επί της % αύξηση (CO 2 ) και ο καυστήρας να λειτουργεί οικονομικά. Μετά από κάθε μείωση του αέρα που κάνουμε θα πρέπει να μετράμε τον δείκτη αιθάλης για να έχουμε εξασφαλισμένη την καθαρότητα της καύσης. Μια ιδανική (στοιχειομετρική) καύση θα μας δώσει (CO 2 ), 15,3 %. Στη πράξη όμως δεν επιθυμούμε στοιχειομετρική καύση διότι οι συνθήκες λειτουργίας του καυστήρα όπως η θερμοκρασία αέρα και πετρελαίου και ο ελκυσμός της καμινάδας, δεν είναι σταθερές και υπάρχει η βεβαιότητα ότι πολύ σύντομα θα οδηγηθούμε σε ατελή καύση. Για το λόγο αυτό η ρύθμιση της καύσης είναι με περίσσεια αέρα. Ικανοποιητικά όρια (CO 2 ) θεωρούνται από 10 13 %. Καλά ποσοστά (CO 2 ) έχουμε τη σωστή ρύθμιση της θέσης του στροβιλιστή που πετυχαίνουμε μετακινώντας τον μπρος-πίσω. Εικόνα 29: Χειροκίνητο όργανο μέτρησης (CO 2 ). 4.1.4.10. ΜΕΤΡΗΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΚΑΥΣΑΕΡΙΩΝ Η μέτρηση αυτή γίνεται με το θερμόμετρο καυσαερίων ή πυρόμετρο και είναι η στιγμή της αλήθειας για το λέβητα. Η μέτρηση πρέπει να γίνει όταν η θερμοκρασία του νερού του λέβητα είναι στους 80 C. Αποδεκτά όρια θερμοκρασίας καυσαερίων είναι από 180 C έως 250 C. Αν η θερμοκρασία των καυσαερίων είναι μεγαλύτερη Σελίδα 90

των 250 C, σημαίνει ότι ο λέβητας δεν μπορεί να δώσει την αναμενόμενη από τη παροχή καυσίμου ισχύ. Στη περίπτωση αυτή αλλάζουμε μπεκ τοποθετώντας ένα μικρότερης παροχής μειώνοντας με αυτό τον τρόπο και την ισχύ του λέβητα. Αν η θερμοκρασία είναι μικρότερη των 180 C, προκειμένου να αποφύγουμε τις υγροποιήσεις στη καμινάδα, βάζουμε μπεκ μεγαλύτερης παροχής. Εικόνα 30: Όργανο μέτρησης θερμοκρασίας. Για να είναι αξιόπιστα τα συμπεράσματα πρέπει η θερμαινόμενη επιφάνεια του λέβητα είναι καθαρή, γιατί αν επικαθίσει αιθάλη πάχους 2 mm στην θερμαινόμενη επιφάνεια του λέβητα, αυξάνεται η θερμοκρασία των καυσαερίων περίπου 110 C. (26) Πάχος αιθάλης σε mm 0,5 1 1,5 2 2,5 3 Αύξηση κατανάλωσης % 2 4 6 8,5 10,5 13,5 Αύξηση της θερμοκρασίας καυσαερίων σε ο C 20 50 80 110 140 170 Πίνακας 7: Αναλογίες καυσίμων θερμοκρασίας ώστε να αποφεύγεται η επικάθιση αιθάλης. 4.1.4.11. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ Εκτός από τα παραπάνω περιγραφέντα όργανα υπάρχουν και τα ηλεκτρονικά με τα οποία μπορούμε να κάνουμε τις παραπάνω μετρήσεις πιο γρήγορα και με μεγαλύτερη ακρίβεια. Αυτά πλέων έχουν το μονοπώλιο χρήσης, λόγο των πολλών δυνατοτήτων και της ευχρηστίας τους. Επίσης πολλά ηλεκτρονικά όργανα έχουν τη δυνατότητα μέτρησης της περίσσειας αέρα, του μονοξειδίου του άνθρακα και των οξειδίων του αζώτου. Συνήθως τα περισσότερα μετρούν συνδυαστικά ρύπους και θερμοκρασία, ενώ οι επιλογές τους συνεχώς αυξάνονται. Σελίδα 91

Εικόνα 31, 32: Ηλεκτρονικά όργανα μέτρησης καυσαερίων. Η χειροκίνητη μέτρηση αιθάλης που χρησιμοποιείται για δεκαετίες, θα είναι σε λίγο ιστορία. Η νέα τεχνολογία δεν προσφέρει μόνο περισσότερη άνεση, αλλά και βαθμό ακρίβειας που δεν είχε επιτευχθεί σε αυτή την κατηγορία, με υψηλή τεχνολογία για τη συντήρηση και τους εγκαταστάτες. Το όργανο για την εύκολη ηλεκτρονική μέτρηση αιθάλης καταγράφει την μέτρηση αιθάλης ψηφιακά στο ένα δεκαδικό με συνεχή δειγματοληψία. Η φωτιζόμενη (LED) οθόνη εγγυάται καλή απεικόνιση ακόμα και υπό κακές συνθήκες φωτισμού. Το όργανο υπερτερεί και μέσα από την εύκολη δομή του μενού και εργονομικής χειρολαβής. Επιτυγχάνει υψηλή ακρίβεια χάρη στη επί τόπου θέρμανση, έτσι ώστε να αποφευχθούν τα σφάλματα στις μετρήσεις, λόγω της συμπύκνωσης. Η υπέρυθρη διεπαφή επιτρέπει την ασύρματη επικοινωνία με έναν εκτυπωτή, ένα αναλυτή καυσαερίων και ένα Η/Υ της τσέπης. (27) Εικόνα 33: Ηλεκτρονικό όργανο μέτρησης αιθάλης. 4.1.4.12. ΒΑΘΜΟΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ Ο βαθμός απόδοσης με τον οποίο θα δουλέψει ένας λέβητας εξαρτάται και από την λειτουργία του καυστήρα. Οι απώλειες ενός λέβητα προέρχονται από τα άκαυστα προϊόντα της καύσης, την ακτινοβολία προς το περιβάλλον και τα καυσαέρια. Αυτά Σελίδα 92

τα τελευταία είναι συνήθως και η μεγαλύτερη απώλεια. Οι απώλειες από τα καυσαέρια εξαρτώνται από την θερμοκρασία των καυσαερίων και από τη περιεκτικότητα τους σε (CO 2 ). Τις απώλειες καυσαερίων μπορούμε να τις υπολογίσουμε με σχετικά διαγράμματα, με ειδικούς κανόνες υπολογισμού που περιέχονται στις συσκευές μέτρησης καυσαερίων ή από τον παρακάτω τύπο. n k =(Tk-Ta) [(a/co 2 )+b)], % Όπου: n k : Οι απώλειες των καυσαερίων Τk: Η θερμοκρασία των καυσαερίων σε βαθμούς Κελσίου, Τa: Η θερμοκρασία του περιβάλλοντος αέρα, a: Ένας συντελεστής, που για το πετρέλαιο είναι 0,50, το φυσικό αέριο 0,37, το υγραέριο 0,35. b: Άλλος συντελεστής, που για το πετρέλαιο είναι 0,007, το φυσικό αέριο 0,009 και το υγραέριο 0,011. Επίσης για ευκολία στους υπολογισμούς, με ελάχιστη απόκλιση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο τύπος: n k =a (Tk-Ta)/CO 2, % και ο βαθμός απόδοσης καύσης του λέβητα θα είναι: η kλ =(100 η k ), % α: Ένας συντελεστής που για το πετρέλαιο λαμβάνεται α=0,6 ενώ για το αέριο α=0,5 για το συγκεκριμένο τύπο. (26) Ο βαθμός απόδοσης της καύσης υπολογίζεται πολύ εύκολα και με κανόνες που συνοδεύουν τις συσκευές μετρήσεων. Ένας τέτοιος κανόνας απεικονίζεται παρακάτω: Σελίδα 93

Εικόνες 34, 35: Κανόνες για τον υπολοισμό του βαθμού απόδοσης της καύσης. Εικόνα 36: Η καλή ρύθμιση του καυστήρα θα δώσει φλόγα με έντονο χρυσό χρώμα. Εικόνα 37: Η καύση με περίσσεια αέρα θα δώσει φλόγα λευκή και λαμπερή. Σελίδα 94

Εικόνα 38: Η ατελής καύση δημιουργεί φλόγα με χρώμα σκούρο κίτρινο με κόκκινες ανταύγειες. 4.1.5. ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΩΝ Εικόνα 39: Οι καμινάδες της Δ.Ε.Η. στον νομό Κοζάνης. Σελίδα 95

4.1.5.1. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Μια ποικιλία ατμοσφαιρικών μηχανισμών είναι υπεύθυνη για την μεταφορά και τον μετασχηματισμό των αέριων ρύπων που εκλύονται στην ατμόσφαιρα. Η παρακάτω εικόνα δείχνει σχηματικά τις διαδικασίες οι οποίες συντελούν στην διασπορά των αέριων ρύπων που εκπέμπονται από μία καμινάδα. Οι αέριοι ρύποι όταν αφήνουν την καμινάδα είναι κατά κανόνα θερμότεροι από τον περιβάλλοντα αέρα. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την αρχική ορμή που έχουν τα καυσαέρια όταν φθάνουν στην κορυφή της καμινάδας έχει σαν αποτέλεσμα ο θύσανος να ανυψώνεται μέχρι ενός ορισμένου ύψους. Το ύψος αυτό είναι βέβαια υψηλότερο του φυσικού (κατασκευαστικού) ύψους της καμινάδας και ονομάζεται ενεργό ύψος της καμινάδας. Η διαφορά ανάμεσα στο φυσικό και στο ενεργό ύψος της καμινάδας ονομάζεται αρχική ανύψωση του θυσάνου. Στις περισσότερες περιπτώσεις η αρχική ανύψωση του θυσάνου έχει πολύ μεγάλη σημασία στην ποιότητα του αέρα της περιοχής, γιατί μπορεί να αυξήσει το ενεργό ύψος της καμινάδας με ένα παράγοντα 2-10 φορές το κατασκευαστικό ύψος της καμινάδας. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η μέγιστη συγκέντρωση εδάφους είναι χονδρικά αντιστρόφως ανάλογη του τετραγώνου του ενεργού ύψους εκπομπής, είναι φανερό ότι η ανύψωση του θυσάνου μπορεί, στη ακραία περίπτωση, να μειώσει τις συγκεντρώσεις εδάφους με ένα παράγοντα της τάξης του 100. Ο καπνός μεταφέρεται μακριά από την πηγή από τον μέσο οριζόντιο άνεμο. Η οριζόντια μεταφορά αποτελεί τον πλέον σημαντικό μηχανισμό απομάκρυνσης και αραίωσης των ρύπων. Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες η ταχύτητα του ανέμου είναι πολύ χαμηλή (άπνοια) οι συνθήκες διασποράς είναι άσχημες και υπάρχει αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης επεισοδίου ρύπανσης σε περιοχές με μεγάλη πυκνότητα εκπομπών. Τέτοιες συνθήκες εμφανίζονται συνήθως κοντά στο κέντρο αντικυκλονικών συστημάτων. Σελίδα 96

Ύψος Αναμείξεως Μεταφορά από τον οριζόντιο άνεμο Διαφυγή ρύπων στην ελεύθερη ατμόσφαιρα Απομάκρυνση μέσω των νεφών Διάχυση Εκπομπή Χημικοί μετασχηματισμοί Ραδιενεργή εξασθένιση Ξηρή απόθεση Απόπλυση Υγρή απόθεση Υδρόσφαιρα Εικόνα 40: Σχηματική περιγραφή των ατμοσφαιρικών διεργασιών που επηρεάζουν τη διασπορά των ρύπων. Οι αναταρακτικές κινήσεις του αέρα (τυρβώδεις στρόβιλοι) είναι υπεύθυνες για την κατακόρυφη μεταφορά και την διαπλάτυνση του θυσάνου, με τελικό αποτέλεσμα την αραίωση. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται διάχυση. Η κλίμακα και η ένταση της αραίωσης εξαρτώνται από τον βαθμό ανατάραξης της ατμόσφαιρας. Σε συνθήκες ευστάθειας οι τυρβώδεις στρόβιλοι είναι μικρότερης κλίμακας και η κατακόρυφη διάχυση γίνεται αργά ενώ σε συνθήκες μεγάλης αστάθειας οι τυρβώδεις στρόβιλοι είναι μεγαλύτεροι και η διάχυση πολύ έντονη. Η διάχυση των ρύπων γίνεται μέχρι ένα συγκεκριμένο ύψος από την επιφάνεια της γης το οποίο ονομάζεται ύψος ανάμειξης. Το στρώμα το οποίο περιέχεται ανάμεσα στην επιφάνεια της γης και το ύψος ανάμειξης ονομάζεται στρώμα ανάμειξης. Η μεταφορά των ρύπων από την ατμόσφαιρα στο έδαφος ονομάζεται απόθεση. Γενικά ξεχωρίζουμε τρεις διαφορετικούς τύπους απόθεσης: Καθίζηση, ονομάζεται η πτώση λόγω βαρύτητας των σχετικά μεγάλων και βαρέων σωματιδίων. Ξηρή απόθεση, υφίστανται τα μικρά σωματίδια και οι αέριες ενώσεις τα οποία ακολουθούν αδρανώς τις κινήσεις του αέρα και τα οποία κατακρατούνται, όταν έρθουν σε επαφή, από την υποκείμενη επιφάνεια. Υγρή απόθεση, λαμβάνει χώρα σε περίπτωση υετού οπότε μπορούν να συμβεί κάποιο από τα παρακάτω ενδεχόμενα: Είτε σάρωση των ρύπων οι οποίοι βρίσκονται στην ατμόσφαιρα από την βροχή ή το χιόνι (απόπλυση), είτε πρόσληψη των ρύπων σε ένα προηγούμενο στάδιο από τα μικρά σταγονίδια του νέφους, τα οποία αργότερα ενώνονται μεταξύ τους φτιάχνοντας σταγόνες βροχής. Σελίδα 97

Ευστάθεια Βεντάλια Ύψος Αναστροφή Θερμοκρασία Αναστροφή Ευστάθεια Καπνισμός Ύψος Θερμοκρασία Βρόχος (Λούπινγκ) Ύψος Αστάθεια Θερμοκρασία Εικόνα 41: Η κατακόρυφη ανάπτυξη του θύσανου για διαφορετικές συνθήκες ευστάθειας στην ατμόσφαιρα. Η ευστάθεια ορίζεται από την θερμοβαθμίδα (την μεταβολή της θερμοκρασίας με το ύψος) η οποία φαίνεται στα αριστερά του σχήματος. Σε κάθε περίπτωση είναι πολύ σημαντικό όταν μελετάμε τους αέριους ρύπους και τις επιπτώσεις τους να ξεχωρίσουμε από την μία την αέρια ρύπανση και τις επιπτώσεις της και από την άλλη την αποτιθέμενη ρύπανση με τις αντίστοιχες επιπτώσεις. Ο λόγος για τον οποίο είναι τόσο σημαντικός αυτός ο διαχωρισμός είναι ότι η κλίμακα των δύο φαινομένων είναι πολύ διαφορετική. Οι απευθείας επιπτώσεις της αέριας ρύπανσης είναι περισσότερο τοπικό πρόβλημα και οι επιδράσεις είναι συνήθως μεγαλύτερες στις περιοχές κοντά στην πηγή της ρύπανσης. Από την άλλη πλευρά, η επίδραση της απόθεσης εξαπλώνεται σε πολλές εκατοντάδες ή χιλιάδες χιλιόμετρα. Κατά τον χρόνο της παραμονής τους στην ατμόσφαιρα οι ρύποι υφίστανται διάφορους χημικούς μετασχηματισμούς λόγω αντιδράσεων είτε μεταξύ τους, είτε με τα συστατικά της καθαρής ατμόσφαιρας. Η ατμόσφαιρα είναι ένα αποτελεσματικό εργαστήριο αντιδράσεων μέσα στο οποίο διοχετεύονται χημικά ενεργά συστατικά με αποτέλεσμα την παραγωγή ενός αριθμού καινούργιων ουσιών. Οι καινούργιες ουσίες παράγονται από αέρια και Σελίδα 98

υγρά τα οποία αντιδρούν μεταξύ τους και με τα σωματίδια που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα. Οι χημικές αντιδράσεις των ρύπων μπορεί να δώσουν και ουσίες οι οποίες δεν είναι ρύποι. Σε πολλές περιπτώσεις όμως στα προϊόντα των χημικών αντιδράσεων περιλαμβάνονται και νέοι ρύποι οι οποίοι ονομάζονται δευτερογενείς ρύποι σε αντιδιαστολή με αυτούς που εκπέμπονται από τις πηγές οι οποίοι ονομάζονται πρωτογενείς ρύποι. Ένα μέρος της ρύπανσης διαφεύγει από το στρώμα ανάμειξης στην ελεύθερη ατμόσφαιρα. Η απουσία αναταρακτικών κινήσεων στην ελεύθερη ατμόσφαιρα έχει σαν αποτέλεσμα η διάχυση και η κατακόρυφη μεταφορά των ρύπων να γίνεται με πολύ βραδύτερους ρυθμούς. Από την άλλη μεριά, οι αντίστοιχοι ατμοσφαιρικοί μηχανισμοί είναι μεγαλύτερης χωρικής και χρονικής κλίμακας με αποτέλεσμα τα φαινόμενα να επηρεάζουν ευρύτερες περιοχές της γης. (28) 4.1.5.2. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΕΡΙΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Εικόνα 42: Οι εκπομπές εργοστασίου. Η σημαντικότητα των προβλημάτων που προκύπτουν από την απελευθέρωση των αερίων αποβλήτων έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη πολλών τεχνικών που έχουν ως στόχο την απομάκρυνσή τους από την ατμόσφαιρα. Την αδρανοποίησή τους πριν την απελευθέρωσή τους στην ατμόσφαιρα, δηλαδή τη μετατροπή των συστατικών τους σε λιγότερο επιβλαβή συστατικά ή το συνδυασμό των ανωτέρω. Η συσσώρευση συστατικών που αποτελούν φυσικά συστατικά της ατμόσφαιρας, ακόμα και αν δεν έχουν άμεσες τοξικές επιδράσεις, χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, καθώς αυτά μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές έμμεσες επιπτώσεις. Τυπικό παράδειγμα αποτελεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η επιλογή της κατάλληλης μεθόδου επεξεργασίας των αερολυμάτων εξαρτάται από διάφορους παράγοντες: Τις φυσικές και χημικές ιδιότητες των αέριων ρύπων. Τον όγκο (ποσότητα) των αερολυμάτων. Την περιεκτικότητα σε τοξικά αέρια. Σελίδα 99

Τη συνολική σύσταση του μίγματος (δηλαδή ποια συστατικά βρίσκονται σε μεγαλύτερη περιεκτικότητα). Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία των αέριων αποβλήτων, κυρίως στη βιομηχανία, λόγω του σημαντικού όγκου των αέριων αποβλήτων και της υψηλής περιεκτικότητάς τους στους διάφορους επιμέρους ρύπους, μπορούν να χωριστούν στις παρακάτω γενικές κατηγορίες: ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ Η μέθοδος αυτή αφορά σε μεγάλες ποσότητες αερίων ή ατμών και παρέχει τη δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης (ανακύκλωσης) των αερίων που κατακρατούνται. Δεν εφαρμόζεται σε περιπτώσεις που τα αερολύματα περιέχουν ενώσεις που είναι ιδιαίτερα τοξικές. Η μέθοδος βασίζεται στην επαφή των αερολυμάτων με ένα ψυκτικό υγρό ή με μια ψυχρή μεταλλική επιφάνεια, με αποτέλεσμα τα αέρια ή οι ατμοί να συμπυκνώνονται και έτσι, να συγκρατούνται χωρίς να απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα. ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στην επαφή των αερολυμάτων με ένα απορροφητικό υγρό (νερό ή οργανικό διαλύτη), ώστε τα συστατικά των αερολυμάτων να μεταφερθούν από την αέρια φάση στην υγρή. Η επαφή γίνεται με δυο τρόπους είτε ψεκάζοντας τα αερολύματα με το υγρό, είτε περνώντας τα αερολύματα από ένα υλικό το οποίο έχει εμποτιστεί με το απορροφητικό υγρό. Το υγρό στη συνέχεια συλλέγεται και είτε οδηγείται προς επεξεργασία, είτε αναγεννάται, ειδικά όταν χρησιμοποιούνται οργανικοί διαλύτες που έχουν υψηλότερο λειτουργικό κόστος. Παρακάτω παρουσιάζεται η λειτουργία της τεχνικής καθαρισμού αερολυμάτων με τη μέθοδο της απορρόφησης. Εικόνα 43: Διατάξεις συμπύκνωσης αερολυμάτων (Κουιμτζής-Μάτης, 1993). Σελίδα 100

ΠΡΟΣΡΟΦΗΣΗ Η τεχνική της προσρόφησης είναι παρόμοια με αυτή της απορρόφησης, υπό την έννοια, ότι τα αερολύματα αντί να έρχονται σε επαφή με κάποιο υγρό, έρχονται σε επαφή με ένα στερεό. Η διαδικασία απαιτεί χαμηλή θερμοκρασία, ώστε να γίνεται πιο γρήγορα. Ως προσροφητικά μέσα χρησιμοποιούνται διάφορα υλικά, όπως ο ενεργός άνθρακας και η πηκτή πυριτίας (silica gel). ΦΙΛΤΡΑ Τα φίλτρα χρησιμοποιούνται, κατά κύριο λόγο για την απομάκρυνση των σωματιδίων που περιέχονται στα αερολύματα. Υπάρχουν διάφοροι τύποι φίλτρων, όπως βαρύτητας, ψεκασμού, ηλεκτρισμού κλπ. Η επιλογή του κατάλληλου φίλτρου εξαρτάται από την περιεκτικότητα των αερολυμάτων σε σωματίδια και από την σύσταση των σωματιδίων (περιεκτικότητα σε τοξικές ενώσεις κλπ.). (29) 4.1.5.3. ΜΕΤΡΗΣΗ ΑΕΡΙΩΝ ΡΥΠΩΝ Εικόνα 44: Επιτόπου μέτρηση αέριων ρύπων με φορητή συσκευή. Εκτός από τις μετρησεις που μπορεί να πραγματοποιήσει μια βιομηχανία υπάρχουν υπηρεσίες ιδιωτικές και δημόσιες που ελέγχουν τις εκπομπές αέριων ρύπων από σταθερές ή σημειακές πηγές. Όλες αυτές οι υπηρεσίες περιβαλλοντικών μετρήσεων και μελετών, παρέχουν δράση οικολογικής προστασίας, με απώτερο στόχο τον ίδιο τον άνθρωπο, διασφαλίζοντας κατ αρχήν την υγεία του, αλλά και την ποιότητα ζωής του. Σκοπός είναι η καταμέτρηση και καταγραφή ρυπαντών, καθώς επίσης η άμεση ανταπόκριση στις δειγματοληπτικές ανάγκες του πελάτη. Μέτρηση ταχύτητας και προφίλ ταχυτήτων των απαερίων κατά ISO 10780:1994: Προσδιορισμός παροχής απαερίων κατά ISO 10780:1994. Iσοκινητική δειγματοληψία σωματιδιακής ύλης σε κλάσματα Τotal Particle Matter (ΤSP), Particle Matter 10 (PM10) κατά ΕΝ 13284.1:2002 και ISO 9096:2003. Μέτρηση υγρασίας σε αγωγούς κατά ΕΝ 14790:2005. Σελίδα 101

Δειγματοληψία: (Cr), (Cd), (Co), (Ni), (Cu), (Mn), (Sb), (Ti), (Pb), (V), (As) κατά ΕΝ 14385:2004. Μέτρηση συγκέντρωσης αέριων καύσης: (CxHy), (CO), (CO 2 ), (NO Χ ), (SO 2 ), (Η 2 S). Υπολογισμός περίσσειας αέρα και απόδοσης της καύσης. Έλεγχος διαφυγών απαερίων από αγωγούς, με θερμογραφική ανάλυση. Μέτρηση συγκέντρωσης βιοαερίου (LFG) και άλλων αέριων σε Χ.Υ.Τ.Α. (CH), (O 2 ), (CO), (CO 2 ), (H 2 S), (NH 3 ). Έλεγχος διαφυγών βιοαερίου από Χ.Υ.Τ.Α. με θερμογραφική ανάλυση. Μέτρηση οσμών με την μέθοδο αραίωσης του δείγματος (olfactometry). Καταγραφή και συλλογή μετεωρολογικών δεδομένων από μόνιμους και κινητούς μετεωρολογικούς σταθμούς. Εικόνες 45, 46: Τρείς φορητοί αναλυτές καυσαερίων. Παρακάτω παρουσιάζεται η δειγματοληψία από απαέρια μονάδων καύσης στερεών καυσίμων για τη μέτρηση αερίων ρύπων που περιγράφονται από την νομοθεσία για την πρόληψη και περιορισμό της ρύπανσης του περιβάλλοντος, όπως οργανικοί τοξικοί ρύποι (διοξίνες και φουράνια), βαρέων μετάλλων, προσδιορισμός (HCl) και (HF). Εικόνα 47: Παρουσιάζεται αναλυτικά η δειγματοληψία από καμινάδα. Σελίδα 102

4.1.5.4. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Ειδικότερα ένα εργαστήριο όπου απαιτείται η μέτρηση και ανάλυση των ρυπαντών πρέπει να διαθέτει: Διάταξη ισοκινητικής δειγματοληψίας για την συλλογή δειγμάτων. Κατάλληλο εργαστηριακό εξοπλισμό (συσκευές εκχύλισης και εμπλουτισμού) για τη δέσμευση των διοξινών και των φουρανίων από τα δείγματα με σκοπό τον ποσοτικό προσδιορισμό τους. Ενδεχόμενοι χρήστες: Αποτεφρωτήρες ζωικών αποβλήτων και νοσοκομειακών αποβλήτων, μονάδες καύσης στερεών αποβλήτων (βιομηχανικών και αγροτικών παραπροϊόντων, αστικών αποβλήτων κλπ). Οι μετρήσεις αυτού του είδους αφορούν βιομηχανίες που ενδιαφέρονται για τις εκπομπές ρύπων τους, για απαιτήσεις του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. για πιστοποίηση (ISO 18001, ISO 14001). Έλεγχο απόδοσης μονάδων παραγωγής, βαθμό απόδοσης φίλτρων και βαθμονόμηση on-line συστημάτων καταγραφής ρύπων. (30) 4.1.5.5. ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΑΧΥΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΠΑΡΟΧΩΝ ΤΩΝ ΑΠΑΕΡΙΩΝ Για την μέτρηση των ταχυτήτων επιλέγεται ένα σημείο της καμινάδας το οποίο πληροί τις προδιαγραφές του προτύπου, δηλαδή έχει στρωτή ροή και βρίσκεται σε συγκεκριμένη απόσταση από καμπύλες, στενώσεις, ανοίγματα του αγωγού /καμινάδας και σε μία συγκεκριμένη απόσταση από την έξοδο της καμινάδας στο περιβάλλον. Αφού επιλεχθεί το σωστό σημείο γίνεται σάρωση σε συγκεκριμένα σημεία του αγωγού με λήπτη Pitot όπου καταγράφεται η διαφορική και η στατική πίεση καθώς και η θερμοκρασία και υγρασία των απαερίων. Σημαντική είναι και η σύσταση καυσαερίων για τον υπολογισμό της πυκνότητας των απαερίων. Από τα παραπάνω στοιχεία υπολογίζονται οι ταχύτητες και οι παροχές. (31) 4.1.5.6. ΜΕΤΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΣΚΟΝΗΣ ΣΕ ΑΠΑΕΡΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΘΟΔΟΥ Ισοκινητική εισρόφηση αερίου μέσα από δακτυλιοειδές φίλτρο (Schleicher an Schüll) 28 80 mm, το οποίο έχει ξηρανθεί και ζυγισθεί. Η μέτρηση του όγκου του εισροφημένου αερίου γίνεται με την βοήθεια μετρητή αερίων και έπειτα η ζύγιση της σκόνης. Σελίδα 103

ΟΡΓΑΝΑ-ΣΚΕΥΗ Ειδικός ανοξείδωτος δειγματολήπτης στην μία άκρη του οποίου προσαρμόζεται ακροφύσιο γνωστής εσωτερικής διαμέτρου. Γυάλινη πλυντρίδα των 500 ml. Ελαστικός σωλήνας καταλλήλου διαμετρήματος. Μετρητής αερίου, ξηρού τύπου, στον οποίο προσαρμόζεται θερμόμετρο και μανόμετρο κενού. Αντλία κενού. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Μέσα στην καμινάδα τοποθετούμε το ακροφύσιο με τον σωλήνα δειγματοληψίας ο οποίος στην συνέχεια είναι συνδεδεμένος με την πλυντρίδα (παγίδα υγρών), του μετρητή αερίου και την αντλία κενού. Τα σημεία δειγματοληψίας εξαρτώνται από την διάμετρο της καμινάδας. Η διάρκεια της δειγματοληψίας για κάθε σημείοστάση, πρέπει να είναι η ίδια. Τα σημεία αυτά πρέπει να είναι σημειωμένα με μαρκαδόρο πάνω στον σωλήνα δειγματοληψίας. Η διάρκεια της δειγματοληψίας πρέπει να είναι τέτοια ώστε να περάσει όγκος 1000 λίτρων αέρος. Ανάλογα με τα σημεία δειγματοληψίας χωρίζουμε τα λίτρα δειγματοληψίας και βρίσκουμε τα λίτρα παροχής δείγματος σε κάθε ενδιάμεσο σημείο. Πριν από κάθε αλλαγή ενδιαμέσου σημείου δειγματοληψίας πρέπει να σημειώνουμε την υποπίεση του μανομέτρου καθώς και την θερμοκρασία. Σελίδα 104

Εικόνα 48: Γίνεται ισοκινητική αναρρόφηση των απαερίων από την καμινάδα (αγωγό) σε συγκεκριμένα σημεία της διατομής της, για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με κατάλληλα επιλεγμένη παροχή. Εικόνα 49: Σχηματική απεικόνιση δειγματοληψίας σκόνης, από καμινάδα απαερίων. Το δείγμα (σκόνη) συλλέγεται σε κατάλληλο φίλτρο το οποίο ζυγίζεται πριν και μετά την δειγματοληψία (γίνεται ξήρανση του φίλτρου και ζύγισμά του σε βαθμονομημένο αναλυτικό ζυγό 5 δεκαδικών, στο εργαστήριο). Η συγκέντρωση της σκόνης υπολογίζεται από τη διαφορά του βάρους πριν και μετά την δειγματοληψία και γίνεται κανονικοποίηση ως προς την θερμοκρασία και πίεση αναφοράς. ΜΕΤΡΗΣΗ ΠΑΡΟΧΗΣ ΚΑΜΙΝΑΔΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΑΚΡΟΦΥΣΙΟΥ R= ακτίνα αγωγού δειγματοληψία S = π R 2, (m 2 ) Σελίδα 105

h = συντελεστής που προκύπτει από το Velometer (μέσος όρος τεσσάρων τιμών) Q= Ū S 3600, (m 3 /h) Q: παροχή Ū: ταχύτα/cm 2 (flow velocity) από Velometer στην κλίμακα 1,00 ΛΙΤΡΑ ΑΠΑΕΡΙΩΝ ΑΝΑ ΛΕΠΤΟ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ=(Q A 2 )/(240.000 R 2 ) Α: Διάμετρος ακροφυσίου σε (mm). Η επιλογή του ακροφυσίου (4, 6, 8 mm) θα πρέπει να είναι τέτοια έτσι ώστε τα λίτρα απαερίων ανα λεπτό δειγματοληψίας να είναι 20-30 lt/min. ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ V N 1 (ΟΓΚΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ ΣΕ ΚΑΝΟΝΙΚΑ ΛΙΤΡΑ) V N 1 = [(P ATM -P A ) V ATM 273]/[760 (273 + t)] Ρ ΑΤΜ : ατμοσφαιρική πίεση σε (mm Hg) P A : μέσος όρος τιμών υποπίεσης μανόμετρου του μετρητή αερίου σε (mm Hg) V A : όγκος αέρα του μετρητή αερίου σε (L) t: μέσος όρος θερμοκρασιών, θερμομέτρου του μετρητή αερίου ( o C) ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Ξηραίνεται (για 30 λεπτά σε πυριαντήριο στους 105 o C) και ζυγίζεται ο ηθμός συγκρατήσεως σκόνης μαζί με το μεταλλικό κέλυφος με ακρίβεια 0,1 mgr, έστω W 1. Μετά το πέρας της δειγματοληψίας επαναξηραίνεται (για 60 λεπτά σε πυριαντήριο στους 105 o C) και επαναζυγίζεται ο ηθμός συγκρατήσεως σκόνης μαζί με το μεταλλικό κέλυφος με ακρίβεια 0,1 mgr, W 2. ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Σκόνη (mgr/nm 3 )= [(W 2 -W 1 ) 1000 1000]/Κανονικά λίτρα δειγματοληψίας. (32) 4.1.5.7. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΑΠΩΛΕΙΩΝ ΑΖΩΤΟΥ (ΝΟ Χ ), ΣΤΑ ΑΠΑΕΡΙΑ ΜΟΝΑΔΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΙΤΡΙΚΟΥ ΟΞΕΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΘΟΔΟΥ Σε φιάλη υπό κενό η οποία έχει καθαρισθεί με οξυγόνο και έχει προστεθεί λίγο απεσταγμένο νερό, φέρεται το δείγμα από τα απαέρια. Μετά από αρκετή ώρα τα Σελίδα 106

οξείδια του αζώτου μετατρέπονται σε νιτρικό οξύ, το οποίο στη συνέχεια ογκομετρείται με διάλυμα (NαOH) 0,1 Ν. Ο όγκος του αερίου, που χρησιμοποιήθηκε υπολογίζεται από την πίεση και θερμοκρασία στη φιάλη, πριν και μετά την παραλαβή του δείγματος. Το οξυγόνο που περιέχεται στα απαέρια υπολογίζεται με ανάλυση ORSAT. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ Για την παραλαβή των δειγμάτων χρησιμοποιείται φιάλη, 5000 ml με ελαστικό πώμα και τριχοειδή στρόφιγγα. Ο όγκος της φιάλης προσδιορίζεται με ζύγιση με απεσταγμένο νερό, λαμβάνοντας υπόψη την πυκνότητα και την θερμοκρασία του νερού. Τοποθετούνται στη φιάλη δειγματοληψίας 100 ml απεσταγμένου νερού και 1 ml υπεροξειδίου του υδρογόνου (Η 2 Ο 2 ) 110 όγκων, εξουδετερωμένου στο πεχάμετρο σε ph 5 με διάλυμα (NαΟΗ) N/5. Η φιάλη αφήνεται να παραμείνει για μισή ως μία ώρα σε θερμοκρασία δωματίου. Δημιουργείται κενό στη φιάλη δειγματοληψίας (600-650 mm Hg). Στη συνέχεια γίνεται μέτρηση του κενού της φιάλης, αφού καταγραφεί η θερμοκρασία και η βαρομετρική πίεση. ΠΑΡΑΛΑΒΗ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Για την παραλαβή του δείγματος, καλό είναι να αποφεύγονται μακριές γραμμές δειγματοληψίας. Στο σημείο δειγματοληψίας, η φιάλη δειγματοληψίας συνδέεται με ένα ελαστικό σωλήνα, ο οποίος έχει καθαρισθεί, ανοίγοντας τη βαλβίδα συνδέσεως στη γραμμή των απαερίων. Η φιάλη δειγματοληψίας αναστρέφεται και τα απαέρια περνούν στη φιάλη, ανοίγοντας σταδιακά τη τριχοειδή στρόφιγγα. Δημιουργούνται έτσι φυσαλίδες, των οποίων ο αριθμός όταν ελαττωθεί σημαίνει ότι η δειγματοληψία έχει περατωθεί. Στη συνέχεια κλείνουμε την τριχοειδή στρόφιγγα. ΑΝΑΛΥΣΗ Αφήνουμε την φιάλη για 24 ώρες, πριν αναλυθεί το περιεχόμενό της. Πριν αρχίσουν οι μετρήσεις, αφήνουμε την φιάλη για μισή ως μια ώρα σε θερμοκρασία δωματίου για εξίσωση θερμοκρασιών. Μέτρηση της πίεσης στη φιάλη και καταγραφή της θερμοκρασίας και της βαρομετρικής πίεσης. Εκπωματισμός της φιάλης και πλύσιμο του πώματος με απεσταγμένο νερό. Το περιεχόμενο της φιάλης μεταφέρεται σε ποτήρι ζέσεως. Η φιάλη στη συνέχεια πλένεται 3 φορές με απεσταγμένο νερό και το περιεχόμενο των πλύσεων μεταφέρεται στο ποτήρι ζέσεως. Ογκομέτρηση του σχηματισθέντος οξέος με διάλυμα (NαOH) 0,1 N σε πεχάμετρο μέχρι ph 5. Σελίδα 107

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗ ΤΗΣ ΦΙΑΛΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ (5000 ml). Έστω ότι η φιάλη έχει όγκο V= 5278 ml (όγκος που λαμβάνεται με ζύγιση με Η 2 Ο), ο συντελεστής θα ευρίσκεται σύμφωνα με τη σχέση: ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΦΙΑΛΗΣ= [(V-100) 273]/760 ΟΓΚΟΣ ΑΕΡΑ, (V 1 )= [ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΦΙΑΛΗΣ (P 1 -t 1 )]/(273+T 1 ), (ml) P 1 : Πίεση στη φιάλη t 1 : Τάση (mm Hg) T 1 : Θερμοκρασία ( o C) Όπου 1 :Πριν τη δειγμ/ψία και 2 :Μετά τη δειγμ/ψία. ΟΓΚΟΣ ΑΕΡΑ + ΟΓΚΟΣ ΑΕΡΙΟΥ ΠΟΥ ΑΠΕΜΕΙΝΕ, (V 2 )=[ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΦΙΑΛΗΣ (P 2 - t 2 )]/(273+T 2 ), (ml) ΟΓΚΟΣ ΑΕΡΙΟΥ ΠΟΥ ΑΠΕΜΕΙΝΕ=(V 2 ) (V 1 )=(V 3 ) ml (NαOH) 0,1 N 2,24, ml (NΟ Χ ) απορροφήθηκαν (V 4 ) ΟΛΙΚΟΣ ΟΓΚΟΣ= ΟΓΚΟΣ ΑΕΡΙΟΥ ΠΟΥ ΑΠΕΜΕΙΝΕ, (V 3 )+1,75 ΟΓΚΟΣ (NΟ Χ ), (V 4 )=(V 5 ) %NO Χ ΚΑΤ ΟΓΚΟ ΠΟΥ ΠΕΡΙΕΧΕΤΑΙ ΣΤΑ ΑΠΑΕΡΙΑ=[(V 4 ) 100]/(V 5 ) Συνεπώς % NΟ X κατ όγκο 10000=ppm NΟ Χ κατ όγκο. 4.1.5.8. ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΦΘΟΡΙΟΝΤΩΝ ΣΕ ΑΠΑΕΡΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΑΤΑ ΑΠΑΕΡΙΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΘΟΔΟΥ Η δέσμευση του φθορίου γίνεται εντός δύο πλυντρίδων οι οποίες περιέχουν διάλυμα υδροξειδίου του καλίου (KOH) κανονικότητας περίπου 1 Ν. Η μέτρηση του όγκου του εισροφημένου αερίου επιτυχαίνεται με την βοήθεια μετρητή αερίων. Τα φθοριόντα προσδιορίζονται ποτενσιομετρικά με την βοήθεια ενός εκλεκτικού ηλεκτροδίου ιόντων φθορίου. Μετά την προσθήκη του TISAB (Total Ionic Strength Adjustment Buffer), ρυθμιστικό ολικής ιονικής ισχύος, μετρείται το δυναμικό σε phμετρο. Η συγκέντρωση των φθοριούχων προσδιορίζεται με την βοήθεια καμπύλης βαθμονομήσεως. Σελίδα 108

ΟΡΓΑΝΑ-ΣΚΕΥΗ Ειδικός ανοξείδωτος δειγματολήπτης. Πλαστικές πλυντρίδες των 250 ml, με φρίττε. Ελαστικός σωλήνας από PVC καταλλήλου διαμετρήματος για την σύνδεση στο σημείο δειγματοληψίας. Μετρητής αερίου, υγρού τύπου, στον οποίο προσαρμόζεται θερμόμετρο. Αντλία κενού. Πεχάμετρο φωτεινής ενδείξεως με περιοχή κλίμακας από (-200 mv έως + 200 mv). Εκλεκτικό ηλεκτρόδιο φθορίου. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Μέσα στην καμινάδα τοποθετείται ο δειγματολήπτης, ο οποίος έχει την αυτή κατεύθυνση με τα εξερχόμενα απαέρια. Στην συνέχεια συνδέεται με την βοήθεια ελαστικού σωλήνα από PVC καταλλήλου διαμετρήματος με τις τρεις πλαστικές πλυντρίδες, εκ των οποίων η πρώτη κενή (παγίδα συμπυκνωμάτων) και τις άλλες δύο οι οποίες περιέχουν από 100 ml διαλύματος (KOH) 1 Ν. Οι πλυντρίδες συνδέονται με τον μετρητή αερίου και την αντλία κενού. Η διάρκεια της δειγματοληψίας πρέπει να είναι τέτοια ώστε να περάσει όγκος τουλάχιστον 100 λίτρων απαερίου με ταχύτητα η οποία να μην υπερβαίνει το 1,5 lt/min. Κατά την διάρκεια της δειγματοληψίας πρέπει να σημειώνετε η θερμοκρασία. ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΙΑ Όλα τα αντιδραστήρια πρέπει να είναι αναλυτικής καθαρότητας. Ρυθμιστικό TISAB, πρότυπο διάλυμα φθοριόντων (100 mg/l, 10 mg/l, 1 mg/l). Για την ανάλυση χρησιμοποιείται και απεσταγμένο νερό. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Μετά το πέρας της δειγματοληψίας το περιεχόμενο της κενής πλυντρίδας (συμπύκνωμα), μεταφέρεται ποσοτικά σε πλαστική ογκομετρική φιάλη των 500 ml. Η φιάλη φέρεται σε όγκο με απεσταγμένο νερό και αντίστοιχα το περιεχόμενο των 2 άλλων πλυντρίδων που περιέχουν το διάλυμα του καυστικού καλίου (ΚΟΗ) 1Ν, μεταφέρονται αρχικά σε πλαστικό ποτήρι του 1 lt όπου το διάλυμα εξουδετερώνεται με πυκνό (HCl) σε ph 5-5,5. Ακολούθως το περιεχόμενο του ποτηριού μεταφέρεται ποσοτικά σε ογκομετρική φιάλη του 1 lt. Η φιάλη φέρεται σε Σελίδα 109

όγκο με απεσταγμένο νερό. Σε πλαστικά ποτήρια των 250 ml λαμβάνονται αντίστοιχα 50 ml δείγματος από τις δύο ογκομετρικές φιάλες (500 ml και 1000 ml) και 50 ml TISAB. Το διάλυμα αναδεύεται με μαγνητικό αναδευτήρα. Πριν τη μέτρηση γίνεται κάθε φορά η βαθμονόμηση και ο έλεγχος του ηλεκτροδίου. Εμβαπτίζεται το ηλεκτρόδιο και μετά την παρέλευση 3 λεπτών λαμβάνεται η ένδειξη των mv. Ανατρέχουμε στην καμπύλη αναφοράς και βρίσκουμε την συγκέντρωση του δείγματος σε mg/l Φθοριόντων (F - ). ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΛΙΤΡΩΝ ΑΠΑΕΡΙΟΥ ΣΕ ΝΟRMAL ΛΙΤΡΑ (V 1 )=[(Λίτρα Δειγματοληψίας Ατμοσφαιρική πίεση 273]/[760 (273+θερμοκρασία αερίου στον μετρητή)] ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΑ F - /N m 3 απαερίου, (mg)=(f - από καμπύλη αναφοράς 50)/(0,1 Normal λίτρα) ΑΕΡΙΟ F - /N m 3 απαερίου, (mg)= (F - από καμπύλη αναφοράς 50)/(0,05 Normal λίτρα) 4.1.5.9. ΜΕΤΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ (Ο 2 ), (CO) ΚΑΙ (CO 2 ) ΣΕ ΚΑΥΣΑΕΡΙΑ (ΜΕΘΟΔΟΣ ORSAT) ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΙΑ Τα αντιδραστήρια που παρασκευάζονται για να τοποθετηθούν στις πλυντρίδες δειγματοληψίας απαιτείται να είναι υψηλής καθαρότητας. Απαιτείται η παρασκευή υδατικού διαλύματος (ΚΟΗ) 30 % w/v, υδατικού διαλύματος πυρογαλλόλης 20 % w/v, αμμωνιακού διαλύματος (CuCl) και τέλος περιοριστικού υγρού το οποίο είναι διάλυμα (Η 2 SΟ 4 ) 5 % v/v περιέχοντας μερικές σταγόνες υδατικού διαλύματος methyl-orange ή άλλου κατάλληλου δείκτη. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΕΙΑ Γεμίζουμε τις πλυντρίδες με τους κατάλληλους απορροφητές, την προστατευτική περιοχή της προχοϊδας με νερό και εξισορροπητικό μπουκάλι με περιοριστικό υγρό. Υψώνουμε το εξισορροπητικό μπουκάλι στην κορυφή της συσκευής. Ανοίγουμε την κάνουλα τριών δρόμων, στο τέλος του πολύμορφου δικτυώματος βαλβίδων και Σελίδα 110

αφήνουμε την προχοϊδα να γεμίσει με υγρό μέχρι τον τριχοειδή σωλήνα. Με τη βαλβίδα κατάλληλα τοποθετημένη ρίχνουμε αέριο δείγμα μέσα στην προχοϊδα κατεβάζοντας το εξισορροπητικό δοχείο, μέχρι που ο μηνίσκος του νερού, να φτάσει την κατώτατη διαβάθμιση της προχοϊδας. Προσθέτουμε ή αφαιρούμε νερό στο δοχείο έτσι ώστε ο μηνίσκος της προχοϊδας και του μπουκαλιού να είναι ομοεπίπεδα. Απορροφάμε τα συστατικά ένα-ένα. Ξεκινάμε από το (CO 2 ). Ανοίγουμε τη βάνα που συνδέει την προχοϊδα με την πλυντρίδα που περιέχει (ΚΟΗ) και υψώνουμε το μπουκάλι. Χαμηλώνουμε το μπουκάλι ξανά και φέρνουμε το αέριο στην προχοϊδα μέχρι που ο απορροφητής να φτάσει στο σημάδι ακριβώς πάνω από την κορυφή της πλυντρίδας. Επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία μέχρι που να ολοκληρωθεί η απορρόφηση. Υψώνουμε το μπουκάλι μέχρι που ο μηνίσκος γίνει ομοεπίπεδος με αυτόν στην προχοϊδα και διαβάζουμε την ένδειξη. Απορροφάμε το (O 2 ) με τον ίδιο τρόπο χρησιμοποιώντας την πλυντρίδα που περιέχει το διάλυμα της αλκαλικής πυρογαλλόλης και (CO) με την πλυντρίδα που περιέχει (CuCl). Η συστολή του όγκου, η οφειλόμενη σε απορρόφηση (O 2 ), διαβάζεται σαν % (O 2 ) αμέσως, στην προχοϊδα μετρήσεως. Ομοίως και για το (CO). (33) 4.1.5.10. ΜΕΤΗΣΗ ΥΓΡΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΠΑΕΡΙΩΝ ΟΡΓΑΝΑ-ΣΚΕΥΗ Θερμαινόμενος λήπτης. Κεφαλή με φίλτρο για κατακράτηση σκόνης. Υδατοπαγίδες silica gel & νερού. Ογκομετρητής ξηράς λειτουργίας με ενσωματωμένο ροόμετρο και αντλία κενού. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Γίνεται αναρρόφηση των απαερίων από την καμινάδα (αγωγό). Το συλλεγόμενο δείγμα περνάει αρχικά από θερμαινόμενο λήπτη, μετά από κεφαλή με φίλτρο (για κατακράτηση της σκόνη του αέριου δείγματος) και στη συνέχεια από προζυγισμένη υδατοπαγίδα με silica gel (υλικό με την ιδιότητα να κατακρατεί την υγρασία). Για απαέρια με μεγάλη περιεκτικότητα σε υγρασία (>100 mg/nm 3 ) προσθέτουμε μία προζυγισμένη υδατοπαγίδα με νερό πριν από το silica gel. Κατόπιν, το δείγμα περνάει από ογκομετρητή ξηράς λειτουργίας με ενσωματωμένο ροόμετρο και από την αντλία κενού. Η συγκέντρωση υγρασίας των απαερίων υπολογίζεται από τη διαφορά στο βάρος των πλυντρίδων νερού και silica gel, πριν και μετά την μέτρηση. Σελίδα 111

ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Για τον υπολογισμό των αποτελεσμάτων γίνεται κανονικοποίηση ως προς την θερμοκρασία και πίεση αναφοράς. Το αποτέλεσμα δίνεται σε (mg/nm 3 dry). (34) 4.1.5.11. ΜΕΤΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΑΜΜΩΝΙΑΣ ΣΕ ΑΠΑΕΡΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΑΤΑ ΑΠΑΕΡΙΩΝ ΠΕΡΙΓΡΕΦΗ ΜΕΘΟΔΟΥ Εισρόφηση αερίου σε δυο πλυντρίδες, η πρώτη είναι κενή για την συλλογή του συμπυκνώματος και η δεύτερη περιέχει 20 ml διαλύματος θειικού οξέος (H 2 SO 4 ) 1 Ν και 100 ml απεσταγμένου νερού. ΟΡΓΑΝΑ-ΣΚΕΥΗ Ειδικός ανοξείδωτος δειγματολήπτης. Ελαστικός σωλήνας καταλλήλου διαμετρήματος. Πλυντρίδες γυάλινες των 250 ml και κωνικές φιάλες των 500 ml. Μετρητής αερίου, υγρού τύπου, στον οποίο προσαρμόζεται θερμόμετρο και μανόμετρο κενού. Αντλία κενού. ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΙΑ Όλα τα αντιδραστήρια πρέπει να είναι υψηλής καθαρότητας, αποσταγμένο νερό, δείκτης φαινολοφθαλεϊνης αλκοολικό διάλυμα 1 %, πρότυπο διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου (ΝαΟΗ) Ν/5, πρότυπο διάλυμα θειικού οξέως (H 2 SO 4 ) N/5, διάλυμα φορμαλδεΰδης 15 %. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Μέσα στην καμινάδα τοποθετούμε τον δειγματολήπτη ο οποίος στην συνέχεια είναι συνδεδεμένος με τις δύο πλυντρίδες (η πρώτη κενή), τον μετρητή αερίου και την αντλία κενού. Ρυθμίζεται η αντλία κενού ούτως ώστε η ταχύτητα της δειγματοληψίας να κυμαίνεται από 4-5 lt/min και η τιμή που θα επιλεγεί να παραμείνει σταθερή καθ όλη την διάρκεια της δειγματοληψίας. Αφού περάσουν 100-200 λίτρα, σημειώνεται η πίεση στον μετρητή αερίου, σταματάει η αντλία κενού και σημειώνεται η ποσότητα αερίου καθώς και η θερμοκρασία του. Σελίδα 112

ΑΝΑΛΥΣΗ Μετράται ο όγκος του συμπυκνώματος της πρώτης πλυντρίδας, μεταφέρεται σε ογκομετρική φιάλη των 500 ml και φέρεται σε όγκο με απεσταγμένο νερό. Λαμβάνεται κατάλληλη ποσότητα σε κωνική φιάλη των 500 ml όπου προστίθενται 3-4 σταγόνες δείκτη φαινολοφθαλεϊνης. Εάν το διάλυμα πάρει κόκκινο χρώμα εξουδετερώνεται με διάλυμα (H 2 SO 4 ) N/5 μέχρι ελαφρώς ροζ χρώματος, εάν το διάλυμα παραμείνει άχρωμο εξουδετερώνεται με διάλυμα (ΝαΟΗ) N/5 μέχρι ελαφρώς ροζ χρώματος. Στην συνέχεια προστίθενται 20 ml διαλύματος φορμαλδεΰδης. Το διάλυμα ογκομετρείται με διάλυμα (NαOH) N/5 μέχρι κόκκινου χρώματος της φαινολοφθαλεϊνης. Έστω α: ml κατανάλωσης του (NαOH) N/5. Το περιεχόμενο της πλυντρίδας η οποία περιέχει το διάλυμα (H 2 SO 4 ) Ν/5 και απεσταγμένου νερού μεταφέρεται σε ογκομετρική φιάλη των 500 ml, φέρεται σε όγκο με απεσταγμένο νερό. Λαμβάνεται κατάλληλη ποσότητα σε κωνική φιάλη των 500 ml, προστίθενται 3-4 σταγόνες δείκτη φαινολοφθαλεϊνης και διάλυμα (NαΟΗ) Ν/5 μέχρις αλλαγής του χρώματος σε ελαφρώς ροζ. Στην συνέχεια προστίθενται 20 ml διαλύματος φορμαλδεΰδης. Ακολουθεί ογκομέτρηση με διάλυμα (NαOH) N/5 μέχρι του κόκκινου χρώματος της φαινολοφθαλεϊνης. Έστω β: ml κατανάλωσης του (NαOH) N/5. ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΛΙΤΡΩΝ ΑΕΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΓΚΟΥ ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΑΤΟΣ ΣΕ ΝΟRMAL ΛΙΤΡΑ V 1 =[Λίτρα δειγματοληψίας (Ατμοσφαιρική πίεση-υποπίεση μανομέτρου) 273]/ [760 (273+θερμοκρασία αερίου στον μετρητή)] V 2 =(Όγκος συμπυκνώματος 22,4)/18 V =V 1 +V 2, (ml) V: Normal λίτρα αερίου NH 3 (mg/nm 3 )=(α 3,4 1000)/[(W α /500) V] W α : ο όγκος που λαμβάνεται από την ογκομετρική φιάλη των 500 ml στην κενή πλυντρίδα. NH 3 (mg/nm 3 )=(β 3,4 1000)/[(W β /500) V] Σελίδα 113

W β : ο όγκος που λαμβάνεται από την ογκομετρική φιάλη των 500 ml στην δεύτερη πλυντρίδα. (35) 4.1.5.12. ΜΕΤΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΒΑΡΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ (Hg, As, Cd, Cr, Co, Cu, Mn, Ni, Pb, Sb, V κ.α.) ΣΤΗΝ ΣΤΕΡΕΑ ΚΑΙ ΑΕΡΙΑ ΦΑΣΗ ΤΩΝ ΑΠΑΕΡΙΩΝ ΟΡΓΑΝΑ-ΣΚΕΥΗ Ακροφύσιο τιτανίου. Κεφαλή τιτανίου με φίλτρο για κατακράτηση σκόνης. Θερμαινόμενος λήπτης τιτανίου. Πλυντρίδες με διάλυμα δέσμευσης. Υδατοπαγίδες silica gel και νερού. Ογκομετρητής ξηράς λειτουργίας με ενσωματωμένο ροόμετρο και αντλία κενού. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Γίνεται ισοκινητική δειγματοληψία. Η συλλογή των δειγμάτων γίνεται στην στερεή και αέρια φάση. Στην στερεή φάση τα αιωρούμενα στερεά σωματίδια συλλέγονται ισοκινητικά σε προζυγισμένο φίλτρο το οποίο ζυγίζεται πάλι μετά τη δειγματοληψία και κατόπιν αποστέλλεται για ανάλυση ως προς βαρέα μέταλλα. Ενώ στην αέρια φάση γίνεται αναρρόφηση των απαερίων από την καμινάδα (αγωγό) σε συγκεκριμένα σημεία της διατομής της, για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με κατάλληλα επιλεγμένη παροχή. Τα αναρροφούμενα απαέρια περνάνε μέσα από πλυντρίδες οι οποίες περιέχουν διάλυμα κατάλληλο για την κατακράτηση των βαρέων μετάλλων. ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Τέλος, υπολογίζεται η συγκέντρωση των απαερίων σε ολικά μοριακά βάρη (στερεής και αέριας φάσης). Το αποτέλεσμα δίνεται σε (mg/nm 3 dry). 4.1.5.13. ΜΕΤΡΗΣΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΩΝ ΚΑΥΣΑΕΡΙΩΝ (Ο 2 ), (CO 2 ), (CO), (SΟ 2 ), (ΝΟ/ΝΟ 2 ) ΟΡΓΑΝΑ-ΣΚΕΥΗ Σελίδα 114

Αναλυτής καυσαερίων αμέσου ένδειξης με ψυγείο. Θερμαινόμενη γραμμή δειγματοληψίας. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Μέσω κατάλληλης γραμμής δειγματοληψίας αναρροφάται κατάλληλη ποσότητα απαερίων από την καμινάδα. Τα απαέρια καταλήγουν σε αναλυτές αμέσου ένδειξης όπου καταγράφονται οι τιμές συγκέντρωσης των απαερίων του στις μνήμες των οργάνων. ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Τα αποτελέσματα δίνονται σε (ppm) και σε (mg/nm 3 dry) σε πραγματικό οξυγόνο και σε οξυγόνο αναφοράς. 4.1.5.14. ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΚΛΑΣΜΑΤΩΝ (ΡΜ 10) ΚΑΙ (ΡΜ 2,5) ΣΤΗ ΣΚΟΝΗ ΤΩΝ ΑΠΑΕΡΙΩΝ ΟΡΓΑΝΑ-ΣΚΕΥΗ Ακροφύσιο. Κεφαλή cascade impactor τριών σταδίων. Τρία φίλτρα. Υδατοπαγίδες silica gel και νερού. Ογκομετρητής ξηράς λειτουργίας με ενσωματωμένο ροόμετρο και αντλία κενού. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Γίνεται ισοκινητική αναρρόφηση των απαερίων από την καμινάδα (αγωγό) σε συγκεκριμένα σημεία της διατομής της, για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με κατάλληλα επιλεγμένη παροχή. Χρησιμοποιείται ακροφύσιο και κεφαλή cascade impactor τριών σταδίων για διαχωρισμό της σκόνης (ΡΜ 10) και (ΡΜ 2,5). Σελίδα 115

Φίλτρου 1 ο 2 ο 3 ο Μέγεθος κόκκων > ΡΜ10 > ΡΜ2,5 ΡΜ10 < ΡΜ2,5 Εικόνα 50: Φίλτρο με κεφαλή cascade impactor τριών σταδίων. ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Για να υπολογιστούν οι συγκεντρώσεις, χρησιμοποιούνται τρία φίλτρα τα οποία ζυγίζονται πριν και μετά την δειγματοληψία (γίνεται ξήρανση των φίλτρων και ζύγισμά τους σε βαθμονομημένο αναλυτικό ζυγό 5 δεκαδικών, στο εργαστήριο). Η συγκέντρωση της σκόνης υπολογίζεται από τη διαφορά του βάρους πριν και μετά την δειγματοληψία και γίνεται κανονικοποίηση ως προς την θερμοκρασία και πίεση αναφοράς. Το αποτέλεσμα δίνεται σε (mg/nm 3 dry). 4.1.5.15. ΜΕΤΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΔΙΟΞΙΝΩΝ, ΦΟΥΡΑΝΙΩΝ (PCDD/PCDF/PAH/PCB) ΣΤΗΝ ΣΤΕΡΕΑ ΚΑΙ ΑΕΡΙΑ ΦΑΣΗ ΤΩΝ ΑΠΑΕΡΙΩΝ ΟΡΓΑΝΑ-ΣΚΕΥΗ Ακροφύσιο τιτανίου. Ψυχόμενος λήπτης τιτανίου. Αφροί πολυουρεθάνης και φίλτρο χαλαζιακών ινών. Δοχείο συμπυκνωμάτων. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Γίνεται ισοκινητική αναρρόφηση των απαερίων από την καμινάδα (αγωγό) για Σελίδα 116