ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΝΑΠΛΑΣΕΩΝ-ΑΛΛΑΓΗΣ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ ΣΤΟ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ Σημερινές ελληνικές πόλεις δέχονται μεγάλο αριθμό μεταναστών Εγκατάσταση τους σε υποβαθμισμένες περιοχές Προβληματισμός : Πως μπορεί ο αρχιτέκτων πολεοδόμος να προχωρήσει στη ανάπλαση μιας υποβαθμισμένης τεχνολογικά περιοχής χωρίς να έχει αρνητικές επιπτώσεις στους κατοίκους Κάποιες περιοχές έχουν ήδη υποστεί σημειακές πολεοδομικές παρεμβάσεις Ερώτημα : Πόσο αυτές οι αναπλάσεις και αναβαθμίσεις (πεζοδρομήσεις, συντήρηση και αποκατάσταση κτιρίων) επιδρούν στους οικονομικούς μετανάστες.
Μεθοδολογία Χώρος μελέτης : Μεταξουργείο Εγκαταλειμμένη, υποβαθμισμένη και κεντρική περιοχή του Δήμου Αθηναίων. Περιοχή μικτών χρήσεων (κατοικία, εμπόριο, ψυχαγωγία) Χώρος που έχει υποστεί σημειακές πολεοδομικές παρεμβάσεις (πεζοδρόμηση οδών και συντήρηση νεοκλασικών κτιρίων και την εγκατάσταση Ελλήνων κυρίως του καλλιτεχνικού κύκλου). Αλλαγή χρήσεων γης τα τελευταία χρόνια με τη δημιουργία ολοένα και περισσότερων χώρων ψυχαγωγίας (καφέ, μπαρ, εστιατόρια, γκαλερί, θεάτρα) Γειτνίαση με Γκάζι και Ψυρρή που με την μετατροπή τους σε χώρους ψυχαγωγίας είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη από τους κατοίκους, καθώς και με περιοχές που εξακολουθούν να μένουν υποβαθμισμένες όπως Κολωνός και Βάθη.
Μέθοδος και εργαλεία Ιστορική ανασκόπηση της περιοχής από τη δημιουργία της μέχρι σήμερα. Στατιστικά στοιχεία και ποσοστά μαθητών από τα σχολεία της περιοχής για μια κατά προσέγγιση μελέτη της μεταβολής του πληθυσμού. Ερωτηματολόγια, συζητήσεις με τους Έλληνες και ξένους κατοίκους της περιοχής για την κατανόηση της οργάνωσης του χώρου. Πληροφορίες από μεσιτικά γραφεία για εκτίμηση της αξίας πωλήσεων και ενοικιάσεων των κατοικιών της περιοχής Προηγούμενες έρευνες και χάρτες με χρήσεις γης κτλ από ΥΠΕΧΩΔΕ
Τάσεις χωροθέτησης των σημερινών μεταναστών στο αστικό ιστό της πόλης Αριθμός των μεταναστών τριπλασιάστηκε στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια 900.000 1.200.000 Ανάγκη για συγκατοίκηση και γειτνίαση με ανθρώπους από πατρίδα συγκεντρώσεις-πυρήνες σε ορισμένες γειτονιές Περιορισμένη γεωγραφική ενότητα του κέντρου βοηθά στην άμεση πρόσβαση στις πληροφορίες Αποφυγή εγκατάστασης σε περιοχές που ανοικοδομούνται για να μην αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την περιοχή
Τάσεις χωροθέτησης των σημερινών μεταναστών στο αστικό ιστό της πόλης Υποβαθμισμένες περιοχές στιγματισμένες ως καταλύματα του περιθωρίου «προστασία» από τον έξω κόσμο. Μη ύπαρξη οργανωμένης πρότασης και πρόβλεψης εκ μέρους της Αθήνας για την στέγαση των προσφυγικών ομάδων, υπάρχει ωστόσο ένας αυτοσχέδιος ή αυθόρμητος μηχανισμός που «προβλέπει» και «διαθέτει» συγκεκριμένους χώρους μέσα στη πόλη για αυτό το σκοπό. Υποβαθμισμένα ξενοδοχεία του κέντρου. Υπόγεια διαμερίσματα Φτωχογειτονιές Οργανώνουν όμως τη ζωή τους, αναπτύσσουν σχέσεις μεταξύ τους και δραστηριοποιούνται δημιουργώντας μια δικιά τους κοινωνία.
Η έννοια της ανάπλασης Διατήρηση της σχέσης του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, προστασία και αναβάθμιση των ιστορικών κελυφών του πολεοδομικού ιστού και των λειτουργιών της πόλης και βελτίωση της ποιότητας της ζωής των κατοίκων της
Περίπτωση Μεταξουργείου Δυσαναλογία ιδιωτικού προς δημόσιου χώρου Ανεπάρκεια εσωτερικού οδικού δικτύου- κοινόχρηστων χώρων και κοινωνικού εξοπλισμού Προβλήματα κυκλοφορίας και στάθμευσης Ανάμειξη κατοικίας με άλλες οχλούσες χρήσεις Δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες Ανάγκη προστασίας αξιόλογων κτιρίων Κακή οικοδομική κατάσταση και έλλειψη τεχνικού εξοπλισμού των κτιρίων Ύπαρξη αυξημένων συντελεστών δόμησης, υψηλές πυκνότητες και μεγάλα ποσοστά κάλυψης σε επιμέρους τμήματα, άρα οικοδομική εκμετάλλευση
Η περίπτωση του Μεταξουργείου Τμηματικές επεμβάσεις που αποσκοπούν στην άμεση και βραχυπρόθεσμη ανακούφιση του αισθητικού και περιβαλλοντικού προβλήματος με αποτέλεσμα : Κερδοσκοπική εκμετάλλευση Συγκέντρωση λειτουργιών ψυχαγωγικού περιεχομένου Σεισμός 1999 μεγάλο κόστος ζημιών για τους ιδιοκτήτες : Αξιοποίηση προς νυχτερινή διασκέδαση Μη αξιοποίηση οπότε κατοίκηση από χαμηλά κοινωνικά στρώματα Ο υποβαθμισμένος αστικός ιστός διεκδικείται από 2 πλευρές 1) Κατοίκηση των χαμηλόμισθων κοινωνικών τάξεων 2) Επιχειρηματική εκμετάλλευση από ανώτερα
Ιστορία του Μεταξουργείου Ταφική περιοχή που βρισκόταν εκτός της αρχαίας πόλης της Αθήνας και μακριά από κάθε οικιστική δραστηριότητα Σχέδια Κλεάνθη-Σάουμπερτ και Κλέντσε για την ανέγερση των βασιλικών ανακτόρων στην περιοχή του Κεραμεικού προκάλεσε το ενδιαφέρον από εύπορους Αθηναίους για την απόκτηση γης Πρίγκηπας Γ. Καντακουζήνος : εμπορικό κέντρο Απόφαση 1836 για ανέγερση ανακτόρων στο Σύνταγμα 1852 εταιρεία Βράμπε αγόρασε το συγκρότημα Καντακουζήνου και μετατροπή του σε μεταξουργείο. 1875 Κλείσιμο μεταξουργείου. Εποίκηση και ενσωμάτωση της περιοχής στον αστικό ιστό. Διαμορφώθηκε λαική συνοικία με μικρά σπίτια που στέγασε τεχνίτες, εργάτες, μικροεπαγγελματίες και βιοτέχνες από τα νησιά και την Πελοπόννησο.
Ιστορία του Μεταξουργείου Μεσοπόλεμος Εγκαταλειμμένη,ανθυγιεινή και υποβαθμισμένη γειτονιά λόγω της παραγωγής και της εντεινόμενης κυκλοφοριακής κίνησης Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Συγκέντρωση μεγάλου αριθμού εσωτερικών μεταναστών του 50 και 60. 1950-70 Το φαινόμενο της αντιπαροχής δε γνώρισε άνθηση στην περιοχή λόγω του μικρού μεγέθους των οικοπέδων και του υπόγειου αρχαιολογικού πλούτου. Συνέχιση υποβάθμισης με την διόγκωση ασυμβίβαστων με την κατοικία χρήσεις (βιοτεχνικές εγκαταστάσεις, αποθήκες, συνεργεία, οίκοι ανοχής) και με τη διόγκωση της κυκλοφορίας λόγω της συγκοινωνιακής σημασίας των οδών που περιβάλλουν και διασχίζουν το Μεταξουργείο.
6,1% Ομογενών Μετανάστες στο Μεταξουργείο 1960-70 Μουσουλμάνοι Θράκης Λόγοι προτίμησης της περιοχής ως τόπο εγκατάστασης Ύπαρξη εγκαταλειμμένων σπιτιών Ύπαρξη ενός ήδη προϋπάρχοντος κλίματος παρανομίας και μη ελέγχου της περιοχής Κεντρικότητα της περιοχής Τέλη 80 90 οικονομικοί μετανάστες 1995: Νοικοκυριά 87,3% Ελληνικά (4,7% Μουσουλμάνων) 6,6% Ξένων οικονομικών μεταναστών
Στατικά μαθητικού δυναμικού Αλλοδαποί μαθητές 64ου & 156ου Δ.Σχ Αθηνών Τάση σταθεροποίησης του ποσοστού των αλλοδαπών μαθητών (γύρω στο 50%) κατά τα δύο τελευταία κυρίως σχολικά έτη, χωρίς να σημαίνει ότι ο αριθμός των αλλοδαπών μαθητών (ως απόλυτο μέγεθος) παραμένει σταθερός. 300 250 200 150 100 50 0 60 50 Σύνολο Μαθητών Αλλοδαποί μαθητές 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 Αλλοδαποί μαθητές 64ου & 156ου Δ.Σχ. Αθηνών 40 30 20 10 Ποσοστά (%) αλλοδαπών μαθητών 0 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05
Στατικά μαθητικού δυναμικού 2001-02 ΜΕΤΑ- ΒΟΛΗ 2002-03 ΜΕΤΑ- ΒΟΛΗ 2003-04 ΜΕΤΑ- ΒΟΛΗ 2004-05 156ο ΔΗΜ. ΣΧΟΛ. ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ 62 +22,6% 76-15,8% 64-12,5% 56 ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ 155-1,9% 152-12,6% 133-18% 109 64ο ΔΗΜ. ΣΧΟΛ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ * 57 +19,3% 68-30,9% 47 ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ * 126 +1,6% 128-21,1% 101 ΣΥΝΟΛΟ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ 133-0,8% 132-17,4% 103 ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ 278-6,1% 261-19,5% 210
Αποτελέσματα ερωτηματολόγιων-συζητήσεων Ηλικία : 15 μέχρι 36 (μέσος όρος 26) 53% με οικογένειες 47% μόνοι Λόγοι μετανάστευσης : 80% οικονομικοί Χρόνος παραμονής:3 μήνες μέχρι 10 χρόνια Πιο πρόσφατοι Κινέζοι και Ιρακινοί Λόγοι εγκατάστασης στη περιοχή : 73% συμπατριώτες φίλοι και συγγενείς 27% φθηνό ενοίκιο
Αποτελέσματα ερωτηματολόγιων-συζητήσεων 83% ευχαριστημένοι από τη γειτονιά Προβλήματα περιοχής Στεγαστικό 36% Έλλειψη υποδομών και καθαριότητας 29% Ρατσισμός 14% Σχεδόν όλοι αντιμετώπισαν αύξηση ενοικίου τα τελευταία χρόνια από 3% έως 10% κατ έτος.
Αποτελέσματα ερωτηματολόγιων-συζητήσεων Σχέσεις με τη γειτονιά : Όλοι καλές και συχνές σχέσεις με ομοεθνείς Με Έλληνες γείτονες 50-50 % καλές και αδιάφορες Με μετανάστες άλλων εθνικοτήτων 33% καλές 27% μέτριες 40% αδιάφορες Δεν υπάρχουν ανταγωνιστικές τάσεις μεταξύ τους σε θέματα εργασίας, κατοίκησης και επιρροής στο χώρο.
Αποτελέσματα ερωτηματολόγιων-συζητήσεων 54% θετικές τις αναπλάσεις σχεδόν όλοι τους σκέφτονται τη μόνιμη τους εγκατάσταση ανάλογα με το πώς θα διαμορφωθούν τα ενοίκια και με το πώς θα πάνε οι δουλειές τους. 46% αρνητική στάση απέναντι στην επίδραση των αναπλάσεων στη δική τους ζωή και δεν σκέφτονται τη μόνιμη εγκατάσταση στην περιοχή.
Τιμές ακίνητων και ενοίκια Έρευνα σε δύο μεσιτικά γραφεία Ν. 616/98 περί «καθορισμού χρήσεων και απομάκρυνσης οχλουσών λειτουργιών» αύξηση στις τιμές των ακίνητων μέχρι 60-70%, κυρίως για τα ανακαινισμένα νεοκλασικά Προτιμότερη λύση η αγορά μικρών ερειπωμένων σπιτιών (χαρακτηρισμένων προς καταδέφιση) για χρήση οικοπέδου. (1.000 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο) Ενοίκια Μεγάλο βάρος για τα εισοδήματα των μεταναστών Π.χ 150 ευρώ για χώρο 30 τ.μ 250 ευρώ για διαμερίσματα 60-70 τ.μ σε πολυκατοικίες 30-40 ετών Τιμές σε σχέση με το 1995 εμφανίζονται διπλασιασμένες Οι αλλαγές χρήσης, οι αναπλάσεις και οι αυξήσεις των μισθωμάτων διώχνουν τους μετανάστες προς τη Κολωνό.
Συμπεράσματα Μεταξουργείο υποβαθμισμένη περιοχή από την εποχή ένταξης του στον αστικό ιστό της Αθήνας. Παρατηρείται εδώ και μια δεκαετία μια τάση αναβάθμισης με τις αλλαγές χρήσεων γης και με τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες συντήρησης και ανάπλασης του γερασμένου οικοδομικού αποθέματος της περιοχής. Παρόλα αυτά εξακολουθεί μέχρι σήμερα να είναι γειτονιά χαμηλών εισοδημάτων και μεταναστών. Τάση απομάκρυνσης των μεταναστών λόγω αύξησης ενοικίων και της σταδιακής αλλαγής χρήσης. Οι επιχειρήσεις που σχετίζονται με τη διασκέδαση (καφέ-μπαρ, εστιατόρια κλπ) και τον πολιτισμό (θέατρα, γκαλερί) πληρώνουν ψηλότερα ενοίκια και αναλαμβάνουν τη συντήρηση των οικημάτων. Επίσης εργασίες αποκατάστασης σε πολλά σπίτια προαναγγέλλουν μια αναβάθμιση της περιοχής και αυξήσεις των τιμών γεγονός που δεν μπορούν να το αντέξουν οικονομικά οι μετανάστες οι οποίοι είναι χαμηλών οικονομικών δυνατοτήτων.
Συμπεράσματα Υπάρχει μεγάλο δέσιμο με το χώρο του Μεταξουργείου όπως φάνηκε με τη δημιουργία στεκιών στη γειτονιά καθώς και αρκετοί μετανάστες που έχουν μετακομίσει σε άλλες περιοχές λόγω αύξησης ενοικίου, εξακολουθούν να συχνάζουν στην περιοχή. Οι προβλεπόμενες αλλαγές στη χρήση που θα οδηγήσουν στην αστικοποίηση της περιοχής όπως η απομάκρυνση οχλουσών δραστηριοτήτων με την ταυτόχρονη ελεγχόμενη εγκατάσταση άλλων λειτουργιών πολιτισμού και αναψυχής με την ίδρυση μικρού αριθμού επιχειρήσεων από Έλληνες και αλλοδαπούς. Θα βοηθούσε κάποιους μετανάστες οικονομικά, θα προωθούσε την κοινωνική τους ενσωμάτωση και θα διατηρούσε τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα του Μεταξουργείου.