ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ, ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ» Το Ασφαλιστικό Σύστημα της Ελλάδας Σύγκριση με άλλες χώρες Προτάσεις Βελτιώσεις Κεντάρχου Κωστούλα Επιβλέπων Καθηγητής : Αγγελίδης Τιμόθεος
Κοινωνική Ασφάλεια (ορισμοί) Η απαλλαγή από την ανάγκη ( Beveridge ). Αποκλείοντας οτιδήποτε σχετίζεται με διεθνή ασφάλεια ή πολιτική ασφάλεια (εξασφάλιση κατά των εξωτερικών κινδύνων, δημόσια τάξη, προστασία ατομικών ελευθεριών κ.λ.π.), η εξασφάλιση των πολιτών κυρίως οικονομικά. Διεθνής Οργάνωση Εργασίας: Θεσμός με τον οποίο εξασφαλίζονται σε όλα τα άτομα αφενός μεν τα μέσα συντήρησης σε περίπτωση απώλειας εισοδήματος, αφετέρου οι αναγκαίες ιατρικές φροντίδες. Γαλλία 1946 : Εγγύηση σε κάθε πολίτη ότι θα μπορεί κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες να εξασφαλίζει τη διαβίωση αυτού και της οικογένειάς του.
Κοινωνική Ασφάλιση Συλλογή εισφορών από εργαζόμενους, εργοδότες, συνταξιούχους για: Πληρωμή συντάξεων Γήρατος Αναπηρίας Θανάτου Πληρωμή επιδομάτων - κάλυψη Ασθενείας Μητρότητας Αναπηρίας Ανεργίας Στέγασης Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη
Συστήματα χρηματοδότησης κοινωνικής ασφάλισης Αναδιανεμητικό σύστημα ( pay as you go system), όπου οι παροχές και οι συντάξεις χρηματοδοτούνται από τις εισφορές των εργαζομένων. Ανταποδοτικό σύστημα (κεφαλαιοποιητικό), όπου οι παροχές που δίνονται χρηματοδοτούνται από την κεφαλαιοποίηση των ασφαλιστικών εισφορών. Κρατική συμμετοχή και συλλογή των ασφαλιστικών εισφορών από το Κράτος μέσω φορολογίας
Χαρακτηριστικά συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ Σύστημα Χρηματοδότησης Αναδιανεμητικό Αναδιανεμητικό Αναδιανεμητικό Αναδιανεμητικό και Ανταποδοτικό Διαχωρισμός Ασφαλισμένων Άνδρες Γυναίκες Παλαιοί - Νέοι Παλαιοί - Νέοι Δε γίνεται Παλαιοί - Νέοι Όρια ηλικίας Χαμηλά Αυξημένα Χαμηλά αλλά με 40,5 έτη ασφάλισης πλήρη σύνταξη Αυξημένα Διαχείριση αποθεματικών ασφαλιστικών ταμείων Μη αποδοτική Υψηλή διακράτηση μετρητών ομόλογα Αξιοποίηση μέσω χρηματαγοράς Αποδοτική μέσω χρηματαγοράς Ύπαρξη μεγάλων αποθεματικών Άλλα χαρακτηριστικά Γενναιόδωρο Πρωτοπορία στη νομοθέτηση Συλλογή εισφορών μέσω φόρου εισοδήματος Πολύπλοκο Εισφορές βάσει αποδοχών
Ομοιότητες μεταξύ ασφαλιστικών συστημάτων Όλες οι χώρες προβλέπουν πρόωρη συνταξιοδότηση με μείωση της σύνταξης, εκτός από τη Γαλλία. Όλες οι χώρες έχουν κυρίως αναδιανεμητικό σύστημα, εκτός από τη Σουηδία που έχει και ανταποδοτικό. Οι Ελλάδα, Γερμανία, Σουηδία έχουν αναπτύξει διαφορετικά συστήματα ανάλογα με το πότε ασφαλίστηκε ή γεννήθηκε ο κάθε πολίτης, τα οποία «ευνοούν» τους πιο παλαιούς και είναι λιγότερο γενναιόδωρα για τους νέους ασφαλισμένους. Μόνο στη Γαλλία δε γίνεται αυτό.
Διαφορές μεταξύ ασφαλιστικών συστημάτων Το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης αλλάζει σε κάθε χώρα με την Ελλάδα να έχει όριο τα 60 ή και 55 έτη, τη Γερμανία τα 65, τη Γαλλία τα 60 και τη Σουηδία τα 65 έτη. Ο τρόπος υπολογισμού της σύνταξης διαφέρει σε κάθε χώρα, με την Ελλάδα να υπολογίζει βάσει της καλύτερης πενταετίας, τη Γερμανία βάσει όλων των αποδοχών, τη Γαλλία βάσει της καλύτερης 25ετίας και τη Σουηδία βάσει της καλύτερης 15ετίας.
Διαφορές μεταξύ ασφαλιστικών συστημάτων Στην Ελλάδα γίνονται 14 καταβολές επιδομάτων ή συντάξεων ετησίως, ενώ στις άλλες χώρες 12. Διαφορές ως προς το ύψος, τη χρονική διάρκεια και τις προϋποθέσεις χορήγησης επιδομάτων. Η διαχείριση των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων διαφέρει με τη Γαλλία και τη Σουηδία να είναι πιο αποτελεσματικές.
Δείκτης εξάρτησης κατά τα έτη 2000-2009 ΕΤΟΣ 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ΕΛΛΑΔΑ 46,96 46,97 47,25 47,59 48,00 48,56 48,92 49,00 49,16 49,60 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 47,20 47,65 48,04 48,45 49,06 49,77 50,47 50,96 51,28 51,65 ΓΑΛΛΙΑ 53,70 53,80 53,82 53,75 53,70 53,64 53,52 53,51 53,72 54,05 ΣΟΥΗΔΙΑ 55,51 55,01 54,52 54,05 53,62 53,11 52,56 52,28 52,35 52,80 58,00 56,00 54,00 52,00 50,00 48,00 46,00 44,00 42,00 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ΓΑΛΛΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΣΟΥΗΔΙΑ Δείκτης Εξάρτησης 2000-2009 ΠΗΓΗ: ΟΟΣΑ 2012
Δείκτης εξάρτησης με ανεργία κατά τα έτη 2000-2009 ΕΤΟΣ 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ΕΛΛΑΔΑ 52,95 52,44 52,79 52,81 53,72 53,95 53,78 53,50 53,30 54,87 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 51,20 51,75 52,59 53,46 54,74 56,10 56,34 55,84 55,51 56,04 ΓΑΛΛΙΑ 59,85 58,89 58,96 58,73 58,92 58,87 58,71 58,17 58,02 59,48 ΣΟΥΗΔΙΑ 58,98 57,95 57,54 57,40 57,41 57,58 56,56 55,70 55,78 57,68 62,00 60,00 58,00 56,00 54,00 52,00 50,00 48,00 46,00 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ΓΑ Λ Λ ΙΑ ΓΕΡΜΑ ΝΙΑ ΕΛ Λ Α Δ Α Σ ΟΥ ΗΔ ΙΑ Δ είκ της εξάρτησης με ανεργ ία 2 0 0 0-2 0 0 9 Π ΗΓΗ: ΟΟΣΑ 2 0 1 2
Έσοδα κοινωνικής ασφάλισης ως ποσοστό ΑΕΠ κατά τα έτη 1995-2009 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ΕΛΛΑΔΑ 21,35 21,37 21,67 22,22 23,12 24,57 24,83 24,70 24,53 25,18 25,79 25,65 25,83 27,45 28,92 ΓΕΡΜΑΝΙ Α 28,99 30,03 29,99 30,08 30,56 31,00 30,70 31,21 31,69 31,24 30,89 30,29 29,44 29,87 32,63 ΓΑΛΛΙΑ 29,76 30,35 30,38 30,23 30,37 30,04 30,33 30,58 30,65 30,66 31,02 30,90 30,72 31,18 32,11 ΣΟΥΗΔΙΑ 36,14 35,75 34,90 34,05 32,66 33,15 34,32 34,40 35,85 35,43 34,67 33,33 33,58 33,06 34,31 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 ΓΑ Λ Λ ΙΑ ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΑ Ε Λ Λ Α ΔΑ Σ Ο Υ Η ΔΙΑ Έ σ οδα κ οινωνικ ή ς α σ φ ά λισ η ς ως π οσ οσ τ ό ΑΕΠ 1995-2009 Π Η Γ Η : EURO S T AT
25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΕΙΣΦΟΡΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Έσοδα ανά πηγή 2000 ως ποσοστό ΑΕΠ ΚΡΑΤΙΚΗ ΕΙΣΦΟΡΑ ΆΛΛΕΣ ΕΙΣΦΟΡΕΣ Πηγή : Eurostat 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 ΕΛ Λ Α Δ Α ΓΕΡΜΑ ΝΙΑ ΓΑ Λ Λ ΙΑ Σ ΟΥ ΗΔ ΙΑ Ε ΙΣ Φ Ο Ρ Ε Σ Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΚ Η Σ Α Σ Φ Α Λ ΙΣ Η Σ Έ σο δ α ανά πηγή 2 0 0 9 ω ς πο σο στό Α ΕΠ Κ Ρ Α Τ ΙΚ Η Ε ΙΣ Φ Ο Ρ Α Ά Λ Λ Ε Σ Ε ΙΣ Φ Ο Ρ Ε Σ Π ηγή: Eu ro s ta t
16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΕΙΣΦΟΡΕΣ ΕΡΓΟΔΟΤ ΩΝ Εισφορές εργοδοτών και ασφαλισμένων το 2000 ως ποσοστό ΑΕΠ ΕΙΣΦΟΡΕΣ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ Πηγή: Eurostat 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 ΕΛ Λ Α Δ Α ΓΕΡΜΑ ΝΙΑ ΓΑ Λ Λ ΙΑ ΣΟΥ ΗΔ ΙΑ Ε ΙΣ ΦΟΡ Ε Σ Ε Ρ ΓΟ ΔΟ Τ ΩΝ Ε ΙΣ ΦΟΡ Ε Σ Α Σ ΦΑΛΙΣ Μ Ε Ν ΩΝ Εισ φ ορές εργοδοτών και ασ φ αλισ μένων 2009 ως π οσ οσ τό ΑΕΠ Πηγή: Eurostat
14,000 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 2,000 0,000 ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΘΕΙΣΕΣ Εισφορές εργοδοτών 2000 ως ποσοστό ΑΕΠ Πηγή : Eurostat 14,000 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 2,000 0,000 ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΘΕΙΣΕΣ Εισφορές εργοδοτών 2009 ως ποσοστό ΑΕΠ Πηγή : Eurostat
8,000 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0,000 ΕΛ Λ Α Δ Α ΓΕΡΜΑ ΝΙΑ ΓΑ Λ Λ ΙΑ ΣΟΥ ΗΔ ΙΑ ΕΙΣΦΟΡ ΕΣ ΕΡ ΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΦΟΡ ΕΣ ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ ΕΙΣΦΟΡ ΕΣ ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ Εισφορές ασφαλισμένων το 2000 ως ποσοστό ΑΕΠ Π ηγή: Eu rostat 8,000 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0,000 ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΕΙΣΦΟΡΕΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΦΟΡΕΣ ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ ΕΙΣΦΟΡΕΣ ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ Εισφορές ασφαλισμένων το 2009 ως ποσοστό ΑΕΠ Πηγή: Eurostat
Δαπάνες κοινωνικής ασφάλισης ως ποσοστό ΑΕΠ κατά τα έτη 1995-2009 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ΕΛΛΑΔΑ 19,90 20,46 20,81 21,65 22,75 23,48 24,30 23,99 23,47 23,62 24,85 24,72 24,80 26,27 27,97 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 28,31 29,50 29,09 29,07 29,50 29,60 29,67 30,32 30,74 30,09 30,03 28,90 27,79 27,97 31,38 ΓΑΛΛΙΑ 30,30 30,62 30,46 30,12 29,92 29,50 29,62 30,47 31,05 31,38 31,52 30,88 30,62 31,01 33,06 ΣΟΥΗΔΙΑ 33,55 32,95 32,05 31,11 30,73 29,87 30,43 31,26 32,23 31,57 31,14 30,37 29,21 29,52 32,12 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ΓΑ Λ Λ ΙΑ ΓΕΡΜΑ ΝΙΑ ΕΛ Λ Α Δ Α ΣΟΥ ΗΔ ΙΑ Δ απάνες για κοινωνική ασφ άλιση ως ποσοστό ΑΕΠ 1995-2009 ΠΗΓΗ: EURO S TAT
35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ Δαπάνες κοινωνικής ασφάλισης ανά κατηγορία ως ποσοστό ΑΕΠ 2000 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 ΕΠΙΔΟΜΑΤ Α ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤ ΙΚΟ ΚΟΣΤ ΟΣ ΆΛΛΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΕΠΙΔΟΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ Δαπάνες κοινωνικής ασφάλισης ανά κατηγορία ως ποσοστό ΑΕΠ 2009 ΆΛΛΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ Πηγή: Eurostat Πηγή : Eu rostat
12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΠΕΡ ΙΘΑΛΨΗ ΑΝΑΠΗΡ ΙΑ ΓΗΡ ΑΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΝΕΡ ΓΙΑ ΣΤΕΓΑΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ Επιδόματα κοινωνικής ασφάλισης ανά κατηγορία ως ποσοστό ΑΕΠ 2000 Πηγή : Eurostat 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΑΣΘΕΝ ΕΙΑ Π ΕΡΙΘΑΛΨΗ ΑΝ ΑΠ Η ΡΙΑ ΓΗ ΡΑΣ ΘΑΝ ΑΤΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝ ΕΙΑ Π ΑΙΔΙΑ Επιδόματα κοινωνικής ασφάλισης ανά κατηγορία ως ποσοστό ΑΕΠ 2009 ΑΝ ΕΡΓΙΑ ΣΤΕΓΑΣΗ ΚΟΙΝ ΩΝ ΙΚΟΣ ΑΠ ΟΚΛΕΙΣΜΟΣ Π ηγή:eu ros tat
Διαχείριση αποθεματικών ασφαλιστικών ταμείων ΓΑΛΛΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ** ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ* 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Μετρητά και καταθέσεις Ομόλογα Μετοχές Άλλα Κατανομή κεφαλαίων και αποθεματικών Πηγή: ΟΟΣΑ 2012 ασφαλιστικών ταμείων συντάξεων για το 2009 ως ποσοστό της συνολικής επένδυσης
Δυνατά σημεία και αδυναμίες για την Ελλάδα ΕΛΛΑΔΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ Αύξηση εισφορών σε σχέση με παλαιότερα Μείωση επιβληθεισών εισφορών, άρα καλύτερη είσπραξη Υψηλότερο από όλες ποσοστό εισφοράς εργοδότη Αναδιανεμητική πολιτική μέσω υψηλού ανώτατου ποσού εισοδήματος για υπολογισμό εισφορών ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ Υπολογισμός σύνταξης με βάσει την καλύτερη 5ετία Χαμηλά όρια ηλικίας συνταξιοδότησης Κακή διαχείριση αποθεματικών ταμείων σύνταξης Διαχωρισμός ανδρών γυναικών Αυξανόμενες εισφορές συνταξιούχων Διαχωρισμός ασφαλισμένων ανάλογα με το πότε ασφαλίστηκαν
Δυνατά σημεία προς υιοθέτηση ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ Υπολογισμός σύνταξης γήρατος βάσει αποδοχών ολόκληρου εργασιακού βίου Για ασθένεια έως 13 τα ταμεία το υπόλοιπο έως το 100% των αποδοχών, ο εργοδότης Χαμηλό μεν όριο ηλικίας, αλλά 40,5 έτη ασφάλισης για πλήρη σύνταξη γήρατος Διαφοροποίηση και πιο ελεύθερη και αποδοτική επένδυση αποθεματικών Συλλογή εισφορών μέσω φορολογίας Ανταποδοτικό και αναδιανεμητικό σύστημα Χαμηλές επιβληθείσες εισφορές Ύπαρξη μεγάλων αποθεματικών ασφαλιστικών ταμείων και αποδοτική επένδυσή τους ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Συνταξιούχοι, μειούμενες εισφορές Εισφορές ανάλογα με το ύψος των αποδοχών και για εργαζόμενους και για εργοδότες Μηδενικές εισφορές συνταξιούχων Χαμηλές εισφορές ασφαλισμένων σε σχέση με των εργοδοτών Μηδενικές εισφορές συνταξιούχων
Συμπεράσματα Τι γίνεται ήδη Τι μένει να γίνει Συγχώνευση ταμείων με στόχο την ύπαρξη τριών φορέων ασφάλισης Διοικητική αναδιάρθρωση φορέων με σκοπό τη μείωση του λειτουργικού κόστους Αποδοτικότερη συλλογή εισφορών ακόμα και μέσω του φόρου εισοδήματος Μείωση των εισφορών για τους συνταξιούχους Θέσπιση ανταποδοτικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης ταυτόχρονα με το αναδιανεμητικό Ανάπτυξη ενός πληροφοριακού συστήματος κοινού για όλους τους φορείς ασφάλισης και ταυτόχρονη επικοινωνία Απόσχιση ταμείων ασθενείας από σύνταξης Θέσπιση εισφορών ανάλογα με το εισόδημα Απλοποίηση διοικητικών διαδικασιών Αύξηση ορίων ηλικίας. Θέσπιση κινήτρων παραμονής στην εργασία Περαιτέρω μείωση φορέων ασφάλισης ακόμα και σε έναν που θα εποπτεύει όλους τους εργαζόμενους και εργοδότες Εξάλειψη της γραφειοκρατίας
Βιβλιογραφία Αναλυτής Ν., Ιωακείμογλου Η., Κουζής I., Κρεμαλής Κ., Πολυζωγόπουλος Χ., Ρομπόλης Σ., Σπυρόπουλος Γ., Τορτοπίδης Α. (2000) Ζητήματα Κοινωνικού Διαλόγου : Βιβλιοθήκη Κοινωνικής Επιστήμης και Κοινωνικής Πολιτικής. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg Κοτζαμάνης Β., (1996) Δημογραφική και κοινωνική γήρανση: μύθοι και πραγματικότητα. Αθήνα : ΕΚΚΕ Ρομπόλης, Σ., Χλέτσος, Μ. (1995) Κοινωνική Πολιτική μετά την Κρίση του Κράτους Πρόνοιας. Θεσσαλονίκη : Εκδόσεις Παρατηρητής ΑΕ. Χατζηχαρίτου, Ε.(2003 ) Εργασιακές σχέσεις και εργατικό δίκαιο. Τόμος Α. Αθήνα : Εκδόσεις Μπένου. Aaron, H. (1982) Economic effects of social security. Washington: Brookings Institution Άρθρα Angelidis, T., Tessaromatis N., (2010). The efficiency of Greek public pension fund portfolios. Journal of Banking and Finance Blake, D., Cotter, J., Dowd, K. (2006). Financial Risks and the Pension Protection Fund: Can it survive them?. Social Science Research Network Milonas, N., Papachristou, G., Roupas T., (2007). Fund management and its effect in the Greek social security system. Cambridge University Press. pp 485-500
Νόμος του Κράτους ΦΕΚ 179Α/ 21.6.1951 ( Α.Ν. 1846/51 περί Κοινωνικών Ασφαλίσεων ) ΦΕΚ 115/ 15.7.2010 ( Νόμος 3863/10 Νέο Ασφαλιστικό Σύστημα και συναφείς διατάξεις, ρυθμίσεις στις εργασιακές σχέσεις). Διαδίκτυο European Commission, Eurostat (2012). Social Protection database. (http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/social_protection/data/database ) ISSA(2010). Social Security Programs Throughout the World: Europe 2010. Switzerland: ISSA, SSA (http://www.socialsecurity.gov/policy/docs/progdesc/ssptw/2010-2011/europe/ssptw10europe.pdf) OECD (2012). Statistics from A to Z. France (http://www.oecd.org/document/0,3746,en_2649_201185_46462759_1_1_1_1,00.html) Κοτζαµάνης Βύρων, (2002). Δημογραφική γήρανση στη μεταπολεμική Ελλάδα, Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων. (http://www.demography-lab.prd.uth.gr/ddaog/edu/tutor/3-4.pdf)
Ευχαριστώ για την προσοχή σας!!!